TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD
TS 1258 Ekim 1983
1.Baskı.Baskı
ICS 91.140.60
TEMİZ SU TESİSATI HESAP KURALLARI Rules for Calculation for Installation Water Supply on Building
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
−
Bugünkü teknik ve uygulamaya dayan ılarak hazırlanmış olan bu standard ın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün oldu ğundan ilgililerin yay ınlar ı izlemelerini ve standardın uygulanmas ında kar şılaştıklar ı aksaklıklar ı Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
−
Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanlar ın emeklerini; tasar ılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kurulu şlar ı ile kişilerin değerli katkılar ını şükranla anar ız.
Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kurulu şlar ın sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlar ına uygun olarak kurmalar ı durumunda TSE taraf ından verilen belgedir.
Türk Standardlar ına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konuldu ğu mallar ın veya hizmetin ilgili Türk Standard ına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk Standardlar ı Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâj ına konulduğu mallar ın veya hizmetin henüz Türk Standard ı olmadığından ilgili milletleraras ı veya diğer ülkelerin standardlar ına veya Enstitü taraf ından kabul edilen teknik özelliklere uygun oldu ğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk Standardlar ı Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standard ına uygun üretildiğine dair üreticinin beyan ını ifade eder. Türk Standardlar ı Enstitüsü taraf ından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni ş geni ş bilgi Enstitümüzden sağ sağ lanabilir. lanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
İÇİNDEKİLER 0 - KONU, TANIM, TANIM, KAPSAM................................................................................................................... KAPSAM................................................................................................................... 5 0.1 - KONU..................................................................................................................... KONU.......................................................................................................................................... ..................... 6 0.2 - TANIMLAR.................................................................................................................................. TANIMLAR.................................................................................................................................. 8 0.2.1 -Temiz su Tesisat ının Hesaplanmas ı .................................................................................... 9 0.2.2 - Toplam Su ihtiyac ı ................................................................................................... ............................................................................................................. .......... 11 0.2.3 - En Çok Kullanma Miktar ı ..................................................................................... ................................................................................................... .............. 13 0.2.4 - Kullanma e şzaman Etkeni................................................................................................. Etkeni ................................................................................................. 15 0.2.5 - Yük Birimi (YB) ....................................................................................... .................................................................................................................. ........................... 19 0.2.6- Akma Basıncı ............................................................................................. ..................................................................................................................... ........................ 21 0.2.7 - Temiz su Şebekesi Basıncı ............................................................................................... 23 0.2.8 - En Elverişsiz Kullanma Yeri (Noktası) ............................................................................... 25 0.2.9 - En Elverişsiz Kullanma Yeri Yüksekliği ............................................................................. 27 0.2.10 - En Elverişsiz Hat (Kritik Hat) ........................................................................................... 32 0.2.11 - Boru Toplam Bas ınç Kaybı (Pa)...................................................................................... (Pa) ...................................................................................... 34 0.2.12 - Özel Donat ı Basınç Kayıplar ı .......................................................................................... 36 0.2.13 • Etkin Basınç (Pa)............................................................................................................. 38 0.2.14 - Ortalama Bas ınç Kaybı....................................................................................... .................................................................................................... ............. 42 0.2.15 - Bağımsız Boru Parçası ....................................................................................... .................................................................................................... ............. 44 0.2.16 – İşletme Alt Basıncı ............................................................................................... .......................................................................................................... ........... 46 0.2.17 - İşletme Üst Basıncı............................................................................................... .......................................................................................................... ........... 48 0.3- KAPSAM ................................................................................... .................................................................................................................................... ................................................. 50 1 - HESAPLAMA HESAPLAMA KURALLARI ................................................................................................... .............................................................................................................. ........... 52 1.1 - KONUTLARDA SU İHTİYACI (GEREKSİNMESİ) .................................................................... 53 1.2 - KONUT DIŞI YAPILARDA SU İHTİYACI.................................................................................. 55 1.3 - TEMİZSU DEPOLAMA İHTİYACI........................................................................................ YACI ............................................................................................. ..... 57 1.4 - KULLANMA YERLERİ SAYISININ BULUNMASI ..................................................................... 61 1.4.1 - Konutlarda Kullanma Yer Say ısı ...................................................................................... ........................................................................................ 62 1.4.2 - Konut Dışı Yapılarda Kullanma Yeri Say ısı ...................................................................... 68 1.5 - TEMİZSU TESİSATININ HESAPLANMASINA İLİŞKİN KURALLAR .................................... 107 1.5.1 - Toplam Su ihtiyac ı ................................................................................................... ........................................................................................................... ........ 108 1.5.2 - Kullanma Yerleri Su ihtiyac ı............................................................................................. 110 1.5.3 - En Çok Kullanma Miktar ı ..................................................................................... ................................................................................................. ............ 112 1.5.4 - Temiz su Kesilmelerine Kesilmelerine Kar şı Depolama ........................................................................ 114 2 - KULLANMA YERLERİNE TAKILACAK DONATILARIN DONATILARIN ANMA ÇAPLARI ÇAPLARI (DN)............................ 117 3 - BORU ÇAPLARINI ÇAPLARINI HESAPLAMA HESAPLAMA ESASLARI ESASLARI ............................................................................... 131 3.1 - SU VERDİSİNİN HESABI .............................................................................................. ....................................................................................................... ......... 135 3.2 - DEĞİŞİK KULLANMA YERLERİ İÇİN HESAPLAMAYA HESAPLAMAYA ESAS AKMA AKMA BASINÇLARI............ 208 3.3 - SU SAY AĞINDAKİ BASINÇ KAYIPLARI .............................................................................. 211 3.4 - ŞEBEKE BASINCI ................................................................................................. .................................................................................................................. ................. 219 3.5 - BORULARDAKİ BASINÇ KAYIPLARININ HESABI ............................................................ 222 3.6 - BORU ÇAPLARININ ÇAPLARININ HESABI................................................................................................. 257 4 - DOLAŞIM TESİSATI HESABI............................................................................................. HESABI ........................................................................................................ ........... 317 4.1 - BORU ÇAPININ BELİRLENMESİ........................................................................................... 318 4.2 - DOLAŞIM BASINCI YETERLİLİĞİNİN KONTROLÜ.............................................................. KONTROLÜ .............................................................. 338 4.3 - Bağımsız Boru Parçalar ındaki Verdilerin Hesab ı.................................................................... 343 4.4 - Doğal Akım Etkin Basıncın Hesabı ......................................................................................... 347 4.5 - ZORLAMALI DOLASIMLI TES İSATTA HESAPLAMA ........................................................... 385 5 - SICAKSU HAZIRLAYICISI BÜYÜKLÜĞÜNÜN HESABI .............................................................. 397 5.1 - MERKEZİ SICAKSU HAZIRLAYICILARI (BOYLERLER) BÜYÜKLÜĞÜNÜN HESABI......... HESABI......... 399 6 - SICAKSU HAZIRLAYICILARINA AİT GÜVENLİK VANASI ÇAPININ SEÇİMİ .............................. 448 7 - BASINÇLANDIRMA TESİSATI HESABI ........................................................................................ 451 7.1 - BASINÇ YÜKSELTME- POMPASI TESİSATININ DÜZENLENMESİ .................................... 454 7.2 - BASINÇLANDIRMA (HİDROFOR) TESİSATI (TS 1911)..................................................... 1911) ..................................................... 474 7.3 - BASINÇLANDIRMA BASINÇLANDIRMA POMPASI .............................................................................................. 550
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
TEMİZ SU TESİSATI HESAP KURALLARI ( RULLES FOR CALCULATION FOR INSTALLATION WATER SUPPLY ON BUDLDING )
0 - KONU, TANIM, KAPSAM 0.1 - KONU Bu standard, yapılardaki temiz su tesisat ının hesaplanma kurallar ına dairdir.
0.2 - TANIMLAR 0.2.1 -Temiz su Tesisat ının Hesaplanması Temiz su tesisatının hesaplanmas ı, sayaçtan veya ba ğımsız sistemlerde kaynaktan başlayarak kullanma yerlerine kadar olan temiz su boru ve donatılar ının ölçü, sayı ve kullanma suyu verdi, bas ınç vb. belirlenmesidir.
0.2.2 - Toplam Su ihtiyac ı Toplam su ihtiyac ı bir yapıda litre olarak 24 saatlik su miktar ıdır.
0.2.3 - En Çok Kullanma Miktar ı En çok kullanma miktar ı, yapıda su tüketiminin en çok olduğu anda litre olarak bir saatte kullan ılan su miktar ıdır.
0.2.4 - Kullanma e şzaman Etkeni Kullanma eşzaman etkeni, temiz su tesisatının bir noktasında var olabilecek verdiyi bulmak üzere, aynı anda kullanma say ısına ve kullanma şekline bağlı olduğu kabul edilen katsay ıdır.
NOT - Temiz su tesisatı hesaplar ında, kullanma e şzaman etkeninin ayn ı büyüklükte veya ayn ı büyüklüğe dönüştürülmüş (n) sayıda kullanma yerinin beslendi ği bir boru için √n olduğu kabul edilir.
0.2.5 - Yük Birimi (YB) Yük birimi, temiz su kullanma yerli çe şitlerinin temiz su tesisat ında oluşturduğu yükü belirtmek üzere, birim olarak kabul edilen anma büyüklü ğü 10 mm lik bir musluğun veya bir boşaltma vanasının 0,25 l/s ye eşit olan verdisidir.
0.2.6- Akma Bas ıncı Akma basıncı, suyun kullanma yerinden istenilen bir h ızla akmasını sağlamak için, kullanma yeri çıkısında bulunmas ı gereken bas ınçtır (Birimi Pa.dır. 1Pa ≅1,02 -10-5 kgf/cm2 ≅ 0.962.10-5 bar)
0.2.7 - Temiz su Şebekesi Bas ıncı Temiz su şebekesi bas ıncı, hesabı yapılacak boru tesisat ının başlangıcındaki su basıncıdır.
0.2.8 - En Elveri şsiz Kullanma Yeri (Noktas ı) En elverişsiz kullanma yeri, tesisat üzerinde bulundu ğu noktadan ba şlayarak tesisat başlangıç noktasına kadar boru hatt ı üzerinde toplam bas ınç kayıplar ının en büyük oldu ğu kullanma yeridir. En elverişsiz kullanma yeri genellikle, tesisat ba şlangıç noktasına göre düşey doğrultuda en yüksekte ve boru hattı üzerinden ölçülmek koşuluyla yatay doğrultuda en uzakta bulunan, ayn ı zamanda bu özeliklerdeki kullanma yerlerinden en çok su ak ıtan musluktur. (TS 6)1)
0.2.9 - En Elveri şsiz Kullanma Yeri Yüksekli ği En elverişsiz kullanma yeri yüksekliği, hesabı yapılacak temiz su tesisat ının başlangıç noktası ile en elverişsiz kullanma yeri aras ındaki yükseklik farkıdır (Birimi m’ dir). 1) Bu standardda standardda atıf yapılan Türk Standartlar ının numaralar ı metnin sonunda verilmi ştir.
1
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
0.2.10 - En Elveri şsiz Hat (Kritik Hat) En elverişsiz hat, en elveri şsiz kullanma yerini, tesisat ın başlangıç noktasına bağlayan boru hatt ıdır.
0.2.11 - Boru Toplam Bas ınç Kaybı (Pa) Boru toplam bas ınç kaybı hesabı yapılacak boru hatta üzerindeki, boru bas ınç kayıplar ı ile vana, musluk ve bağlantı parçalar ındaki kayıplar ın toplamıdır (Birimi Pa dır).
0.2.12 - Özel Donat ı Basınç Kayıplar ı Özel donatı basınç kayıplar ı su sayacı ve bunun gibi tesisata eklenilebilecek özel donat ılar ın oluşturduğu kayıplardır. (Birimi m dir.)
0.2.13 • Etkin Bas ınç (Pa) Etkin Basınç, şebeke basıncından özel bas ınç kayıplar ı ile akma basıncı ve en elverişsiz kullanma yeri yüksekliği toplamının çıkar ılmas ı sonucunda elde edilen bas ınçtır.
NOT - Etkin basınç, boru toplam bas ınç kaybından az olamaz.
0.2.14 - Ortalama Bas ınç Kaybı Ortalama basınç kaybı, hesabı yapılacak bir boru hatta için, etkili basıncın bu hattan toplam boru boyuna bölünmesiyle bulunan de ğerdir. (Birimi Pa/m dir.)
0.2.15 - Ba ğımsız Boru Parçası Bağımsız boru parças ı, boru hattında artlarda gelen iki "T" ba ğlantısı arasında kalan boru k ısmıdır.
0.2.16 – İşletme Alt Basıncı İşletme alt bas ıncı, basınçlı tank su pompas ının devreye girdiği andaki bas ınçtır (bu basınçta tanktaki su, kabul edilen en dü şük düzeydir.)
0.2.17 - İşletme Üst Bas ıncı İşletme üst basıncı, basınçlı tank su pompas ının devreden çıkağı andaki bas ınçtır (bu bas ınçta tanktaki su, kabul edilen en üst yüksekliktedir).
0.3- KAPSAM Bu Standard, yapılarda temiz su tesisatına yerleştirilecek ve kurulacak kullanma yerleri şayianın, boru çaplar ının, basınçlı su ve sıcak su haz ırlayıcılar ı büyüklüklerinin hesaplanmas hesaplanmas ı kurallar ını kapsar.
1 - HESAPLAMA KURALLARI 1.1 - KONUTLARDA SU İHT YACI İYACI (GEREKSİNMESİ) Banyosuz konutlarda bir günde ki şi basma su ihtiyac ı en az 60 l gün; yaln ız du şu olan konutlarda en az 80 l/gün; küvetli konutlarda en az 100 l/gün olarak al ınmalıdır. Bu gereksinme, yerel özellikler, konutun bahçesine, konutun boyuttan ile kullan ış şekline , sıcak su hazırlayıcılar ının tipine göre özel olarak hesaplanmal hesaplanmal ıdır.
1.2 - KONUT DIŞI YAPILARDA SU İHTİ YACI YACI Konut dışı yapılardaki en az su ihtiyac ı Çizelge – 1’ de verilmi ştir. Bu değerler yangın veya özel endüstri gereksinmelerini kapsamazlar. kapsamazlar. Bunlar için ek verdiler kullan ılmalıdır.
1.3 - TEMİZSU DEPOLAMA İHT YACI İ YACI Çizelge - 2de 24 saatlik temiz su kesilmelerini kar şılamak için depolama hacimleri verilmi ştir. Bunlar en küçük değerlerdir. Ancak depo hacmi hiç bir zaman 110 l 'den az olmamal ıdır.
2
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
1.4 - KULLANMA YERLER İ SAYISININ BULUNMASI 1.4.1 - Konutlarda Kullanma Yer Say ısı Bütün konutlarda hesaplamaya esas olmak üzere en az bir banyo, bir lavabo, bir helata şı ve bir de evye göz önüne al ınmalıdır. Yalnız bir helataşı bulunduğunda banyo ve helata şı kullanma say ısına ayr ı ayr ı girmelidir. Üçten çok odalı konutlarda, kullanma yerlerinin say ısı uygun bir şekilde artır ılmalıdır.
1.4.2 - Konut Dışı Yapılarda Kullanma Yeri Say ısı Yapılar ın tipine ve kullan ılma biçimine uygun olarak kullanma yerleri say ılar ının bulunmas ı Çizelge –3. 10'da verilmi ştir.
ÇİZELGE -1 Konut Dışı Yapılarda Su ihtiyacı
3
ICS 91.140.60 91.140.60
ÇİZELGE - 2 Depolama Hacimleri
4
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 3 Sanat Galerileri, Kütüphaneler Kütüphaneler ve Müzelerde Kullanma Kullanma Yerlerinin Sayısı
5
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 4 Sinema, Konser Salonlar ı ve Tiyatrolarda Kullanma Yerlerinin Sayısı
6
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 4 Sinema, Konser Salonlar ı ve Tiyatrolarda Kullanma Yerlerinin Sayısı
6
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
ÇİZELGE - 5 Fabrikalarda Kullanma Yerleri Sayısı
8
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 6 Hastahanelerde Kullanma Yerleri Sayısı
NOT – Hastahanelerin özelliklerine göre kullanma yerleri yerleri ve tipleri artır ılabilir veya azaltılabilir .
9
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
ÇİZELGE - 7 Otellerde Kullanma Yeri Sayılar ı
10
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
ÇİZELGE - 7 Otellerde Kullanma Yeri Sayılar ı
10
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
ÇİZELGE - 8 Bürolarda Kullanma Yeri Sayılar ı
12
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 9 Lokantalarda Kullanma Yeri Sayılar ı
13
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
ÇİZELGE - 10 Okullarda Kullanma Yerlerinin Sayısı
14
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60
TÜRK STANDARDI
ÇİZELGE - 10 Okullarda Kullanma Yerlerinin Sayısı
14
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 11 Donatılarda istenen En Az Soğuk Su Verdileri
ÇİZELGE - 12 Donatılarda istenen En Az Sıcak Su Verdileri
1.5 - TEMİZSU TESİSATININ HESAPLANMASINA İLİŞKİN KURALLAR 1.5.1 - Toplam Su ihtiyac ı Çizelge - 1 de verilmi ştir.
1.5.2 - Kullanma Yerleri Su ihtiyac ı Çizelge - 1 de verilmi ştir.
1.5.3 - En Çok Kullanma Miktar ı Konut veya konut d ışı yapının temiz su tesisata donat ımlar ının tipine ve kullanılma biçimine göre bulunur. Çizelge - 11 ve Çizelge -12 de verilen ve çe şitli donatılar ın verdilerini gösterir değerler en çok kullanma alanlar ının bulunmas ında esastır. Ancak, bu değerler donatılarda hesaplanmas ı gereken en az verdiler olup özel durumlarda bu de ğerler uygun şekilde artır ılabilir.
1.5.4 - Temiz su Kesilmelerine Kar şı Depolama Çizelge - 2 de verilen de ğerler esas alınmalıdır.
2 - KULLANMA YERLERİNE TAKILACAK DONATILARIN ANMA ÇAPLARI (DN) 2.1 - Bu standardda özel olarak belirtilen durumlar d ışında hiçbir kullanma yerinde DN 15 mm den küçük boru ve donat ı (Musluk, vana vb.) kullanılmamal ıdır. 2.2 - Konut ve yapı tesisatında kullanma yerlerine ba ğla nacak donat ılar ın anma çaplan Çizelge - 13 de verilmiştir.
16
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 13 Yapılarda Kullanma Yerleri Bağlantı Ağızlar ı Anma Büyüklükleri (DN)
2.3 – Çizelge – 13’ de verilenlerin d ışında kalan kullanma yerlerine tak ılacak donatılar ın büyüklüğü kullanma yerlerindeki ihtiyaç ve anma büyüklüğüne göre Çizelge Çizelge – 14’de verilen verilen verdiler esas alınarak hesaplanmal ıdır . ÇİZELGE - 14 Özel Kullanma Yerleri Bağlantı Ağızlar ı Anma Büyüklükleri (DN)
3 - BORU ÇAPLARINI HESAPLAMA ESASLARI Temiz su tesisatında boru çaplar ının hesap esas ı , suyun izlediği yol boyunca olu şan basınç kayıplar ının bulunmas ına dayanır . Basınç kayıplar ı belli bir boru çapı için , boru iç yüzeyinin pürüzlülüğüne dolaylı olarak boru malzemesine malzemesine , borudaki su verdisine , dirsek , vana gibi bağlantı malzemesinin olu şturduğu yerel , özel özel kayıplara , sayaç ve benzeri özel donat ım ve malzemelerden ileri gelen bas ınç kayıplar ına bağlıdır . Su verdisi , borunun besledi ği kullanma yerlerinin say ı ; cins ve tümü için düşünülecek kullanma e ş zaman etkenine ba ğlıdır . Temizsu tesisatı kapsamına giren soğuk su ve sıcak su tesisatı boru çapı hesaplar ı aynı esaslara göre yapılmalıdır.
3.1 - SU VERD İSİNİN HESABI Boru çaplar ının hesabında kullanılacak su verdisi , kullanma e ş zaman etkeni gözönüne al ınarak anma büyüklü ğü ( anma çapı ) 10 mm lik bir boşaltma musluğunun 0,25 l/s veya 15 l / min a e şit olan verdisi Y.B. ( Yük Birimi ) kabul edilerek Z tane Y.B. için :
17
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
q = 0,25 . √ Zl/s amprik bağıntısıyla hesaplan ır . Bunun tersi olarak q l/s verdiye kar şılık olan YB : q Z = ( ------- ) 2 = 16q2 0,25 bağıntısıyla bulunur . Güçleri veya büyüklükleri belirten donat ı veya cihazlarda verdi ba ğıntıyla değil deneyle bulunur . Bunun dışında belirli kullanma yerleri için verdiler Çizelge – 15 den al ınmalıdır . Hesaplamada kural olarak 0,5 l/s den daha küçük verdisi olan kullanma yerleri ve bas ınçlı hela yıkayıcılar ı gibi sürekli kullanılma süreleri kısa olan 0,5 l /s den daha büyük verdili kullanma yerleri için YB değerleri , bunlar ın dışındaki kullanma yerlerinin tersine gerçek verdileri al ınmalıdır . Endüstriyel tesisler gibi yapı tesisatına benzemeyen tesisat hesab ında , her özel kullanma yerinin verdisi ve bunlar için gözönüne al ınacak eş zaman zaman etkenleri etkenleri , teknik kurallar içinde de hesap hesap edilmelidir.
ÇİZELGE - 15 Belirli Kullanma Yerleri için Verdi ve Yük Birimleri
HESAPLAMA ÖRNEKLERİ Örnek 1 - Bir yapı tesisatı kolonundaki uç ba ğlantı borular ının her birinde birer tane anma çap ı 10 mm lik boşaltma musluğu, bir rezervuar ve bir lavabo vard ır. Buna göre toplam verdinin hesaplanması: Çizelge - 15 e göre : Z =3 (1 + 0,25 + 0,5) = 5,25 YB q = 0,25 x V 5,25 = 0,573 l /s dir.
18
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
Burada rezervuar yerine basınç hela yıkayıcısı konduğunda : Z = 3 (1 + 11 + 0,5) = 37,5 YB q = 0,25 x -V375 = 1,531 l/s bulunur. Aynı tesisata DN 20 mm olan bahçe sulama muslu ğu veya çamaşır yıkama musluğu eklendiğinde: = 0,573 + 1,0 = 1,573 l/s rezervuar r ezervuar yerine basınçlı hela yıkayıcısı bulunmas ı halinde : = 1,531 + 1,0 = 2,531 l/s olur. Örnek 2 - Bir yapı tesisatında 3 tane gazl ı s ıcak su hazırlayıcısı (15 / /min) ; 3 tane kömürlü s ıcak su hazırlayıcısı (anma çapı-15 mm musluk) vard ır. Buna göre toplam verdinin hesaplanmas ı: Z1 (gazlı sıcak su haz ırlayıcısı) =3x1 = 3 YB Z2 (kömürlü sıcak su hazırlayıcısı)
= 3 x 2,5 = 7,5 YB
Z = Z1 + Z2 - 10,5 10,5 YB q = 0,25 x √10,5 = 0,25 x 3,25 q = 0,81 l/s Örnek 3 - Endüstriyel bir tesisin sıra halinde bulunan y ıkama tesisatında 18 tane tekne vard ır. Toplam verdinin bulunmas ı: 0,5 YB olarak her bir y ıkama yeri için : q = 0,25 x √ 10,5= 0,177 l/s verdi hesaplanır. Toplam verdi q = 18 x 0,77 = 3,18 / Is dir. Oysa, aynı kullanma yerleri bir bina tesisat ı için düşünüldü ğünde toplam verdi; q = 0,25 x √ 0,5 x 4,25 = 0,75 l/sn olur. Bunlar ın kar şıtı olan YB leri : Z (endüstriyel) = 16q = 16x3,18 2 = 161.798 YB Z (yapı) = 16a2 = 16 x O,752 = 9,00 YB
3.2 - DEĞİŞİK KULLANMA YERLER İ İÇİN HESAPLAMAYA ESAS AKMA BASINÇLARI Temiz su tesisatı hesabında kullanılacak akma bas ınçlar ı değişik kullanma yerleri için Çizelge - 15 den alınmalıdır.
3.3 - SU SAY AĞINDAKİ BASINÇ KAYIPLARI Sayacın bağlandığı su şebekesinin bas ıncı, sayacın su giriş yerinde ençok 980,665 -10 -5 Pa (100 mSS) olmalıdır. Sayaçlardaki basınç kaybı, sayacın büyüklüğüne göre değişir. Sayacın büyük seçilmesi halinde bas ınç kaybı az, küçük seçilmesinde bas ınç kaybı yüksek olur. Genel olarak sayaçlardaki bas ınç kaybı hesaplar ında 4900 –10 -5 Pa (5 mSS) olacak şekilde atanmal ı, sayaç seçimi de buna göre yapılmalıdır.
19
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
Ancak, sayaçlardaki bas basınç kaybı, hiç bir zaman 4807 – 10 -5 Pa( 10mSS) den fazla olmamalıdır. Su sayaçlar ında alınacak bas ınç kayıptan Çizelge - 16 da verilmi ştir.
3.4 - ŞEBEKE BASINCI Temizsu şebekesi bas ıncı, yerel Belediyeden al ınmalıdır.
3.5 - BORULARDAK İ BASINÇ KAYIPLARININ HESABI Yapı temiz su tesisatı için yapılacak boru hesaplar ında borudaki bas ınç kayıplar ı aşağıdaki bağıntı kullanılmalıdır. Bu bağıntı, 1 m boru boyu için, sayaç d ışında dirsek, ba ğlantı parçası, vana vb. özel dirençlerden oluşan basınç kayıplar ını da kapsamak üzere toplam bas ınç kaybını verir. –b
(mSS) ∆h = R/= Z.a.d /g ∆h = log 2 +lga – blgd (mSS) Burada; ∆h = Toplam bas ınç kaybı mSS l = Boru hatt ının uzunluğu (m) R = Birim basınç düşümü (mSS/m) Z = Toplam yük birimi (YB) d = Boru iç çapı (cm) a = 3,74 katsay ısı (kur şun ve bakır borular için) a = 7,10 katsayısı (Çelik borular için) a = 10.00 " " (Dikme demir borular için) b = 5,412 " " (Kur şun ve bakır borular için) b= 5,436 " " (Çelik ve pik borular için) dir. Çelik ve dökme borularda kireçlenme nedeniyle olu şacak kesit daralmas ı göz önüne al ınmalıdır; veya hesaplarda etkili bas ınç % 10 daha dü şük kabul edilmelidir. Basınç kaybı d ışında boru çaplar ının, suyun hızı bak ımından da uygun olmas ı gereklidir. Borudaki su hızı genellikle 1,0 2,0 m/s aras ında olmal ı ancak, hiçbir zaman 3 m/s'i geçmemelidir. Özellikle hastane gibi tam sessizlik istenen yap ılarda su hızı en çok 1,0 m/s olmalıdır. Borularda kireçlenmeden ileri gelen kesit küçülmeleri de göz önüne al ınmış olarak yukar ıdaki bağıntıya göre bas ınç kayıplar ını bulmak üzere kur şun ve bakır borular için Föy –1 , Çelik ve Dökme Demir Borular içinde Föy - 2 kullan ılmalıdır. Bu föylerde, 0,5 ~ 1000 YB aras ındaki çeşitli değişik yükler için belirli iç çaplardaki borulara ait bas ınç kayıplar ı verilmiştir. Koyu sayılar 1,0 ~ 2,0 m/s h ızlar arasında elde edilen bas ınç kayıplar ını, koyu sayılar ın daha üzerinde yer alan say ılar daha küçük tuzlardaki, daha alt ında yer alanlar ı da daha yüksek Kızlardaki basınç kayıplar ını verirler. Altı çizilmiş say ılar ise, sırası ile, 0,5 m/s, 1,5 m/s ve 2,5 m/s tuzlardaki basınç kayıplar ına kar şıttırlar. Diğer hızlar için verdi yük birimi ve boru çaplar ı arasındaki bağlantılar Çizelge - 25 de verilmi ştir. Bu föyler dışında boru çap ı, verdi, hız arasındaki bağlantılara uygun olarak l m boru boyundaki bas ınç kaybını bulabilmek üzere Dökme Demir bas ınçlı borular veya diki şsiz çelik borular için Föy - 4, galvanizli çelik borular için Şekil - 6, sert PVC borular için Şekil - 7, bak ır borular için Şekil - 8 verilmiştir. Belirli uzunluktaki bir boru hatt ı için toplam bas ınç kaybını bulabilmek üzere kur şun ve bak ır borular için Şekil - 9, ve çelik borular için Şekil • 10, kullan ılmalıdır.
20
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
3.6 - BORU ÇAPLARININ HESABI Boru çaplan, yukar ıda verilen kurallara dayan ılarak her bir ayr ı boru parçası için tek tek hesaplanmal ıdır. Her bir ayr ı boru parçasının çapı verilen yük alt ında, en elveri şsiz durumdaki kullanma yerinde istenilen akma verdisini sa ğlayacak ve bu kullanma yerine kadar olan boru hatt ındaki basınç kayıptan, etkili bas ıncı geçmeyecek ancak, olabildi ği kadar ona yakla şacak şekilde hesaplanmal ıdır. Bunun için aşağıdaki hesaplama s ırası izlenmelidir. a) Temiz su şebeke basınca (mSS) b) En elverişsiz kullanma yerinin beslenme borusundan yüksekliği (m) c) Kullanma yerlerindeki akma bas ıncı (mSS) d) Etkin basınç [ a - (b + c) ], olarak al ınacaktır (mSS) e) Su sayacı basınç kaybı (mSS) f) Boru için kullanılabilir .toplam basınç kaybı : a- (b + c + e) (mSS) g) Boru boylar ı (m) h) Ortalama bas ınç kaybı (mSS/m)
ÇİZELGE - 16 Su Sayaçlar ının Çeşitli Verdilerdeki Basınç Kayıplar ı
Boru çapı, (h) de hesaplanan ortalama bas ınç kaybına uygun olarak, ilgili föylerden al ınmalıdır. Seçilen boru çaplar ına göre elde edilen toplam bas ınç, (f) de hesaplanan boru için kullanabilir. Toplam basınçtan değişik olmayacak şekilde gerekirse boru çaplan de ğişilerek yeniden ayarlanmal ıdır. 3.6.1 - Örnek 1 - Föy -10 da boru plan ı verilen bir ailelik bağımsız bir evin soğuksu tesisatının hesaplanmas ı: Boru planı, üzerinde kullanma yerleri, kullanma yerlerine ait yük birimleri, ayr ı boru parçalar ı ve numaralar ı kolon numaralar ı, ayr ı boru parçalar ının boylar ı , en elverişsiz durumdaki kullanma yeri ve bunun beslenme borusuna göre yüksekli ği gösterilir. Kullanma yerleri ve bunlar ın yük birimleri : Üst katta el yıkamak için 1 lavabo (1/2 YB), zemin katta mutfakta su almak için 1 musluk, DN 10 mm (1 YB), su kar ıştırma donatısı bulunan 1 termosifon, (5 YB), 1 rezervuar (1/4 YB), bodrum katta: 1 kalorifer kazanı doldurma muslu ğu, DN 10 mm (1 YB) ; 1 bula şık y ıkamak için musluk, DN 15 mm (5 YB); avluda temizlik için rakorlu musluk DN 15 mm (2/1/2 YB). Toplam olarak (15 1/4 YB) ve buna uygun verdi 0,976 l/s dir. Boru çaplar ı önce belirtilen esaslar içinde su h ızlar ına göre belirtilmelidir.
21
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
Tesisattaki boru malzemesi bitümlü veya galvanizli çelik boru oldu ğuna göre: Kolon 1 Kolon 2 a) Temizsu şebeke basıncı (mSS) 40 40 b) En elverişsiz kullanma yerinin yüksekliği (m)
6
3
c) Kullanma yerindeki en küçük akma basıncı
5
5
d) Toplam etkili bas ınç = (a - b - c)
29
22
e) Su sayacındaki (5m3) basınç kaybı (mSS)
5
5
f) Boru - için kullanılabilir. Toplam bas ınç kaybı = d - e (mSS)
24
27
19,1
20,1
1.25
1,34
g) Tesisat boru plan ına göre kolunun boyu (m) h) Ortalama bas ınç kaybı = ( f/g)
Ortalama basınç kaybı en az olan kolondan hesaba ba şlanmal ıdır.
22
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
Sağlık Tesisatı Boru Hesap Çizelgesi
23
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
4 - DOLAŞIM TESİSATI HESABI 4.1 - BORU ÇAPININ BELİRLENMESİ 4.1.1 - Dolaşım tesisatı boru çapı hesabının s ıcak su gidiş borusu çap ı göz önüne al ınarak aşağıdaki Çizelge - 17 ye göre yap ılmalıdır. ÇİZELGE - 17 Dolaşım Tesisatı Boru Çaplan (ölçüler mm) Sıcak Su Gidiş Borusu Çapı DN
Dolaşım Borusu Çapı DN
15
15
20
15
25
15
32
20
40
25
50
32
65
40
4.1.2 - DN 50 mm den daha büyük çapta s ıcak su gidiş borusu bulunan tesisat için dola şım borusu çapı, sıcak su gidiş borusu çap ının bir basamak alt ındaki anma çap ı seçilmek suretiyle bulunmalıdır. 4.1.3 - Burada verilen hesaplar yalnız merkezi sıcak su haz ırlama tesisata içindir. Bunun d ışında gazlı, elektrikli veya kömürlü yerel (mevzili) s ıcak su hazırlayıcılar ının bulunduğu durum için ayr ıca hesap yapılmamal ı, yalnız sıcak su hazırlayıcılar ının bağlantı ağızlar ının çaplar ı göz önüne al ınmalıdır, 4.1.4 - Tesisat doğal dolaşımlı veya zorlamalı dolaşımlı tüplerden hangi tipte olursa olsun, var olan dolaşım basmanın yalnız en elverişsiz kullanma yeri için Madde 4.1.1 e göre seçilen boru çaplar ı ile yeterli olduğu Madde 4.2 deki hesapla gösterilmelidir.
4.2 - DOLAŞIM BASINCI YETERLİLİĞİNİN KONTROLÜ Dolaşım basıncının yeterliliği için: - En elverişsiz kullanma yeri belirtilmelidir. - Doğal dolaşımlı tesisat için en elveri şsiz kullanma yeri, yatay do ğrultuda boylardan en uzakta, düşey doğrultuda en altta nokta, - Zorlamalı dolaşımlı tesisat için en elveri şsiz kullanma yeri, yatay do ğrultuda boylardan en uzak; düşey doğrultuda da tesisatın en üst noktas ında bulunan kullanma yeri, olarak saptanmalıdır.
4.3 - Bağımsız Boru Parçalar ındaki Verdilerin Hesabı Verdi kullanma yerlerinin cinsine göre Çizelge - 14 de verilen YB de ğerlerinde kullanma yerlerinin YB değerleri bulunduktan sonra, kullanma yerlerinden hiç su al ınmadığı ve suyun tamamının dolaşım borular ından geçtiği kabul edilerek, göz önüne al ınan bağımsız boru parçası için YB değeri, kendinden önceki bağımsız borunun YB de ğeri ile bağlantı borular ının YB değerlerinin toplanmas ıyla bulunmal ıdır.
24
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
4.4 - Doğal Akım Etkin Basıncın Hesabı Sıcak su hazırlayıcıdan çıkan su ile s ıcak su hazırlayıcısının dönen suyun s ıcaklıklar ı arasından fark 15°C kabul edilerek, do ğal dolaşımlı bir tesisat için do ğal dolaşım basına aşağıdaki bağıntıyla hesaplanmal ıdır. (Şekil-1).
ŞEKİL – 1 DOĞAL DOLAŞIM BASINCI ŞEMASI H = h (δg - δd) x 1000
(mm SS),
Burada; H = Doğal dolaşım basıncı (mm SS), h = En elveri şsiz kullanma yerinin boylar ekseninden yüksekli ği (m) 3 δg = Boylar çıkışında sıcak su gidiş suyunun özgül ağırlığı, (kg/m ) 3 δd = Dönü ş suyunun s ıcak su hazırlayıcısı girişindeki özgül a ğırlığı,(kg/m ) dır. Suyun çeşitli sıcaklıklardaki özgül ağırlıklar ı aşağıda verilmiştir.
Sıcaklık °C 10°C 20 30 40 50 60 70 80 90
kg/m3 0,9996 0,9982 0,9956 0,9922 0,9880 0,9832 0,9777 0,9718 0,9653
Ara değerler enterpolasyonla bulunmal ıdır.
4.4.1 - Toplam Basınç Kaybının Bulunması Daha önce hesab ı yapılmış olan sıcak su borular ının ve seçilen dolaşım borular ının çaplan, verdileri ve boylan göz önüne al ınarak ilgili föylerde s ıcak su boru hatt ı için toplam bas ınç kaybı bulunur. Bu kayıplar bir dolaşım devresinde bağımsız boru parçalar ı kayıplar ının toplamına eşit olmalıdır.
25
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
4.4.2 - Basınç Kaybının Sınır Değeri Hesaplanan toplam bas ınç kaybı, Madde 4.4 de hesaplanan bas ınç kaybını geçmemelidir.
4.5 - ZORLAMALI DOLASIMLI TESİSATTA HESAPLAMA Zorlamalı dolasımlı tesisat için toplam bas ınç kaybı seçilecek pompan ın basıncından küçük olmalıdır.
4.5.1 - Dolaşan Pompası Verdi ve Basma Yüksekliğinin Hesabı - Zorlamalı dolaşım şeklinde olan tesisatta s ıcaksu devresi üzerine bir dola şım pompası yerleştirilmelidir. - Dolaşım pompasının basına, en elverişsiz durumdaki kullanma yerinin, sıcaksu ve dola şım devresi için, Madde 4.1 de seçilen boru çaplan ile olu şan toplam boru kay ıplar ını kar şılayacak kadar olmal ıdır. -Dolaşım pompas ının verdisi, gidiş ve dönüş borular ında bulunan toplam su hacmini, saatte en az 5 kez devrettirecek büyüklükte olmalıdır. -Merkezi sıcaksu hazırlayıcısı için kurulması gereken ısıtma devresi boru çap ı ve dolaşımı pompası hesabı, TS 2164 deki esaslara göre yap ılmalıdır.
5 - SICAKSU HAZIRLAYICISI BÜYÜKLÜĞÜNÜN HESABI 5.1 - MERKEZİ SICAKSU HAZIRLAYICILARI (BOYLERLER) BÜYÜKLÜ ĞÜNÜN HESABI 5.1.1 - Konutlar için merkezi sıcaksu hazırlayıcılar ının büyüklükleri Çizelge -18 den do ğrudan doğruya seçilerek bulunmal ıdır. 5.1.2 - Konutlar dışında kalan hastane, okul, i şhanı,otel ve endüstriyel tesisler için merkezi s ıcaksu hazırlayıcısının büyüklüğü Çizelge - 19 dan yararlan ılarak bulunmal ıdır. 5.1.3 - Merkezi sıcaksu hazırlayıcısı büyüklüğünü bulmak üzere, Çizelge • 19 dan kullanma yerleri cins ve sayılar ına göre elde edilecek toplam de ğer, çizelgenin son iki sat ır ında verilen, kullanma e ş zaman faktörü ve depolama çarpanlar ı ile çarpılmak ve bulunan de ğere en yakın olan sıcaksu hazırlayıcısı standard hacmi seçilmelidir.Sıcaksu hazırlayıcısı standard hacimleri Çizelge - 18 in 3 üncü kolonunda verilmiştir. 5.1.3.1 - Örnek : 20 daireli bir apartman ın dairelerinin her birinde s ıcaksu da kullanmak üzere, 1 lavabo, l banyo, çama şır makinesi için 1 musluk, 1 eviye bulunmaktad ır. Merkezi sıcaksu hazırlayıcısının kapasitesi aşağıdaki gibi hesaplanmal hesaplanmal ıdır: Çizelge -19 dan yararlanarak : Lavabo : 9 x 20 = 180 l Banyo : 90 x 20 = 1800 l
26
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 18 Konutlar için Sıcaksu Hazırlayıcılar ı Büyüklüğünün Hesabı
Parantez içindeki değer standard olmadığından uygulamada bunlar , zorunlu olmadıkça seçilmemelidir.
27
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 19 Kullanma Amaçtan Değişik Yapılar için Sıcaksu Gereksemeleri 60°C Litre Sıcaksu/saat Kullanma Yeri
Çamaşır makinesi : 90 x 20 = 1800 l Eviye
: 45 x 20 = 900 l -----------------------
Saatlik toplam su Gereksemesi
= 4680 l
Depolama Çarpan ı
= 1,25
Kullanma Eşzaman Çarpanı = 0,4 ( Çizelge – 18 den ) Sıcak su hazırlıyıcının kapasitesi = 4680x1,25x0,4 = 2340 l Seçilen Su Hazırlayıcısı = 2500 l
5.1.4 - Ev ve apartmanlar için, merkezi sıcak su hazırlayıcısının ısıtma devresi kapasitesi Madde 5.1.3 e göre seçilen hacimdeki so ğuk suyun 2 saatte ısıtılacağı göz-önüne al ınarak bulunmal ıdır. Ev ve apartman dışında kalan yerler için bu ısıtma süresi tesisat proje mühendisinin mühendisinin taraf ından belirtilmelidir. Ev ve apartmanlarda apartmanlarda kullan ılacak merkezi sıcaksu hazırlayıcılar ının ısıtma devresi kapasiteleri Çizelge - 18 in son kolonunda standard hacimlere uygun olarak verilmi ştir.
5.1.5 - Gaz yakıtlı (havagazı, LPG gazı vb.) veya elektrikli s ıcaksu hazırlayıcılar ı (şofbenler) ve kömür yakıtlı sıcak su haz ırlayıcılar ının kapasiteleri, tesisat proje mühendisi taraf ından belirtilmelidir.
28
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE-20 Merkezi Su aksu Hazırlayıcılar ı Güvenlik Vanası Çaplar ı
6 - SICAKSU HAZIRLAYICILARINA AİT GÜVENLİK VANASI ÇAPININ SEÇİMİ - Merkezi sıcaksu hazırlayıcılar ı güvenlik vanas ı çaplar ının seçimi, aşağıda verilen Çizelge - 20 ye göre yapılmalıdır.
7 - BASINÇLANDIRMA TESİSATI HESABI Şebeke suyunun verdi bak ımından yeterli ancak, bas ınç bakımından yetersiz oldu ğu durumlarda, tesisata bir basınç yükseltme tesisatının eklenmesi gereklidir. Şehir suyu kesintili başka bir ifadeyle verdi bakımından yetersiz oldu ğu hallerde, di ğer abonelerinin şebekeden eşit koşullarda yararlanmalar ına engel olmamak için, bas ınç yükseltme tesisat ının şebekeye doğrudan doğruya bağlanmay ıp bir bas ınçsız su deposu anal ığı ile bağlanman zorunludur.
7.1 - BASINÇ YÜKSELTME- POMPASI TESİSATININ DÜZENLENMESİ Şebeke suyunun bas ıncını yükseltmek üzere tesisata eklenecek bas ınç yükseltme pompas ının bağlantı şeması Şekil - 2 de verilmi ştir.
7.1.1
- Şekil - 2 de görüldü ğü gibi birbirine yedek olmak üzere iki pompa paralel ba ğlanmal ıdır.
7.1.2 - Pompalar devreye paralel bağlanarak, elektrik akımının kesildiği pompalar ın her ikisinin ar ızalandığı veya şebeke su bas ıncının yeterli olduğu hallerde do ğrudan doğruya 3 ve 4 hatt ının kullanılman sağlanmal ıdır.
29
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
7.1.3 - Pompalar ı devreye sokmak veya devre d ışına almak için 1, 2, 3 ve 4 nolu sürgülü vanalar bulunmal ıdır. Ayr ıca 1 nolu vanalar pompa verdisini ayarlamak için kullan ılabilir. 7.1.4 - Basınç yükseltme pompas ının basıncı en elverişsiz kullanma yerinde Çizelge - 15 de verilen akma bas ınçlar ını sağlayacak kadar olmal ıdır. ÇİZELGE - 21
Saatlik En Fazla Su Gereksemesini Bulmak Üzere Kullanılacak Katsayılar
7.1.5 - Basınç yükseltme pompas ının verdisi, hesaba esas al ınan temiz su tesisat ının bir saatlik en çok su gereksemesini kar şılayacak kadar olmal ıdır. Bir saatlik en çok su gereksemesi, hesaplanan günlük su gereksemesi Çizelge - 21 deki katsay ılarla çarpılarak bulunur.
7.2 - BASINÇLANDIRMA (HİDROFOR) TESİSATI (TS 1911) Şebeke suyunun bas ıncını yükseltmek üzere tesisata eklenecek bas ınçlı su tankı, boyut ve biçim bakımından öncelikle TS 1911'e uygun olmal ı ve tesise Şekil - 3 deki esasa göre yerle ştirilmelidir. 7.2.1 - Şekil - 3 de görüldü ğü üzere birbirine yedek olmak üzere paralel iki pompan ın bağlı bulunduğu basınçlı su tankı devresi, tesisata paralel ba ğlanmal ıdır. 7.2.2 - Basınçlı su tankı hatta tesisata paralel bağlanarak elektrik akımının kesildiği, pompalar ın ar ızalandığı, basınçlı tankta onar ım gerektiği veya şebeke basıncının yeterli olduğu durumlarda, doğrudan doğruya şebeke suyundan yararlanılması sağlanmal ıdır. 7.2.3 - Basınçlı tank büyüklüğünün hesab ı tanka dışardan bir kompresör veya el pompas ı aracılığıyla basınçlı hava sağlanaca ğı gözönüne al ınarak yapılmalıdır. 7.2.4 - Basınçlı tankta su düzeyinin, su alma a ğzı ekseninden en az 10 - 15 cm yüksekte olmas ı gereklidir. Başka bir deyişle basınçlı tankta pompan ın devreye girdiği andaki su düzeyine kar şılık olan bu yükseltinin altına kalan hacim, ölü hacim, üstte kalan ise etkili hacimdir, Hesaplarda, etkili hacmin basınçlı tank toplam hacminin % 80 i ve buna uygun olarak da ölü hacmin de % 20 si oldu ğu kabul edilecektir Şekil - 4 de bu husus anlatılmıştır.
30
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ŞEKİL - 3 Basınçlı su tankı bağlantı şeması
ŞEKİL - 4 Basınçlı tankta su yükseklikleri ve bas ınçlar ı. Basınçlı tankın toplam hacmi (Vt), etkin hacmi (Ve) bağlı olarak şu formüllerle bulunmal ıdır. Ve = 0,80 x Vt Vt = 1,25 x Ve Vt = Tankın toplam hacmi l Ve = Tankın etkin hacmi l Basınçlı tankın toplam hacmi hesapland ıktan sonra en yak ın olduğu standard tank hacmi seçilmelidir. 7.2.5 - Basınçlı tankın etkin hacmi i şletme üst bas ıncına (Pu), işletme alt basıncına (Pa) ve yararlı hacime (Vf ) bağlı olarak aşağıdaki gibi bulunmal ıdır. Ve . Pa = (Ve - Vf ) . Po Ve . Pa = Ve . (Pü - Vf ) . Pü Vf . Pü = Ve . Po - Ve Pa 31
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
Vf .Pü = Ve (Pü-Pa) Ve
Vf .Po = ------------Pu-Pa
Vf = Yararlı hacim (l) Pü = işletme üst basınç mutlak basınç Pa = işletme alt bas ıncı 7.2.6 - İşletme alt bas ıncı, basınçlı su tankının beslediği tesisatta en elveri şsiz kullanma yerinde gerekli akma bas ıncını sağlayacak kadar olmal ı ve aşağıdaki formüle göre hesaplanmalıdır. Pa = (H + hab + hk) 1,1 Pa = Basınçlı tank işletme basıncı (mm SS) H = En elverişsiz durumdaki kullanma yerinin,tanka suyun alt bas ınç yükseltisine göre yüksekli ği, (m) ha b = En elveri şsiz kullanma yerindeki akma bas ına (m SS) h k = En elverişsiz kullanma yerine ait boru hattındaki toplam kay ıplar (m SS) 1,1 = Emniyet katsayısı 7.2.7 - İşletme üst bas ıncı, normal tesisatta işletme alt bas ıncından 1 - 1,5 (ata) zorunlu hallerde 2 - 3 (ata) daha fazla seçilmelidir. 7.2.8 - Yararlı hacim (Vf), basınçlı tankta bulunacak en alt ve üst su düzeyleri aras ındaki hacim olup, aşağıda verilen formülle hesaplanmalıdır. Vf = (qp - qmax) Z Vf = Basınçlı tank yararlı hacmi Qp Pompa verdisi l/min qmax = Dakikadakimax.su gereksemesi l/min Z = Pompanın devrede kalma zaman ı min Bu formüldeki, dakikal ık en çok su gereksemesi Madde 7.1.5 de verilen esaslarla hesaplanmal ı ve saatlik en çok su gereksemesinin 60 a bölünmesi ile elde edilir. 7.2.9 - Pompan ın devrede kalma zaman ı, devreye girme say ısı ile belirtilmelidir. Devreye girme sayısı (salt sayısı) normal olarak 6 - 10 aras ında seçilmeli ve 15'i geçmemelidir. Devreye girme say ısına bağlı olarak, devrede kalma zaman ı aşağıdaki gibi hesaplanmal hesaplanmal ıdır. 60 qmax Z = ------------------- = --------İ qp Z = Pompanın devrede kalma zaman ı min İ = Pompanın devreye girme say ısı Qmax = Dakikadaki su gereksemesi (max) l/min qp = Pompa verdisi l/min 7.2.10 - Pompa verdisinin belirtilmesi pompan ın seçilmesi demektir. Yukar ıda verilen birbirine bağlı hesap esaslar ından ötürü, pompa verdisinin belirli s ınırlar içerisinde olmas ı gerekir. Pompa verdisi, qmax/qp oranı 0,4 ... 0,7 olacak şekilde seçilmelidir.
32
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
7.3 - BASINÇLANDIRMA POMPASI 7.3.1 - Pompan ın verdisi, Madde 7.2.10 da verilen orana uygun olacak şekilde seçilmelidir. 7.3.2 - Pompa bas ıncı, Madde 7.2.11.1 de seçilen verdi ile en az a şağıdaki formülle hesaplanacak basınç kadar olmal ıdır. Hp = (Pu + Hc + hebk + hbbk) 1,1 Hp = Pompa basma bas ıncı (ir SS) Pu = İşletme üst bas ıncı (m SS) He = Pompa tepme yüksekli ği (m SS) heb k = Pompa emme taraf ı toplam boru kayıplar ı (mSS) hbbk = Pompa basma taraf ı boru kayıplar ı (mSS) Örnek : Günlük su gereksemesi 75 ton ve i şletme alt bas ıncı 54 m SS olarak hesaplanm ış olan bir hastane için bas ınçlı tank ve pompas ı kapasitesinin bulunmas ı: 1 - Dakikadaki en fazla su ihtiyac ı Madde 7.1.5 e göre : 75000.0,26 qmax= ------------------------------- = 325 l /min 60 2 - Pompan ın devrede kalma zaman ı : 60 qmax Z = ------------ . -----------İ qp i = 15 olsun. qmax / q p = Piyasadaki pompalardan yap ılacak seçime göre örneğin 0,45 olsun Z = 60/15 x 0,45 = 1,8 dak. 3 - Yararlı hacim : Vf = (qp – qmax )2 qmax = 325 l/min. qmax / q p = 0,45 q p = qmax / 0,45 = 325/0,45 = 722 V f = (722 – 325 ) . 1,8 = 716 l
4 - ETKİLİ HACIM : Vf . Pu Ve = ------------Pu - Pa Pa = 5,4 + 1 = 6,4 ata Pu = Pa + 1,6 = 6,4 + 1,6 - 8 ata olsun. olsun.
33
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
5 – BASINÇLI TANKIN TOPLAM HACMİ Vt = 1,25 Ve = 1,25 x 3600 = 4500 l
TANK HACMİNİN SEÇİMİ Tank hacmi, TS 1911'e uygun olarak ve öncelikle Çizelge - 22' deki de ğerlerden seçilmelidir. Bunlardan 2 tane 3000 l lik tank seçilir veya 2 tane 2000 l lik tank seçilerek Vt = 4000 Ve = 4000 / 1,25 = 3200 l Pü – Pa = 5278 / 3200 ≅ 1,8 ata bas ınç farkı ile çalıştır ılır .
Bu Standard Metninde Atıf Yapılan Diğer Türk Standardlar ının Numaralar ı TS 6 TS 14 TS 736 TS 1911 TS 2164 TS 2192
34
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ÇİZELGE - 23 Kur şun ve Bakır Borular
35
ICS 91.140.60 91.140.60
36
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
37
ICS 91.140.60 91.140.60
38
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
39
ICS 91.140.60 91.140.60
40
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
41
ICS 91.140.60 91.140.60
42
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
ICS 91.140.60 91.140.60
TÜRK STANDARDI
TS 1258/Ekim 1983
43