SADRŽAJ
1.UVOD .................................................................................................................................................. 2 2. Ustav FNRJ, 31. januar 1946. godine.................................................................................................. 3 3. Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog ureĎenja FNRJ i saveznim organima vlasti, 13. Januar 1953.............................................................................................................................................. 4 4.Ustav Socijalističke Federativna Republike Jugoslavije 7. April 1963. ............................................... 4 5.Amandmani na Ustav SFRJ iz 1963..................................................................................................... 5 6. Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, 21. februar 1974. godine ........................... 6 7. Amandmani na Ustav iz 1974. godine ................................................................................................ 6
1
1.UVOD Socijalistička Jugoslavija je tijekom svog postojanja u nekoliko navrata mijenjala ustave:
Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije, usvojen 31.januara 1946. Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog ureĎenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije i saveznim organima vlasti, usvojen 13. januara 1953. Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, usvojen 7. aprila 1963. Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, usvojen 1974.
Ustavni sustav socijalističke Jugoslavije je počivao na federalizmu, što je 1974. godine približeno konfederalizmu (iako se formalno i dalje govorilo o federaciji). Ustavi Jugoslavije bili su komplementarni ustavima narodnih, kasnije socijalističkih, republika (a kasnije i pokrajina). Ustav 1946. je bio modeliran prema Ustavu Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika. To je promijenjeno 1953. godine, nakon sukoba StaljinTito.
2
2. Ustav FNRJ, 31. januar 1946. godine Pošto je KPJ osigurala vojnu i političku pobjedu, prišla je učvršćivanju svoje vlasti i ostvarivanju svog programa, a taj je bio uspostavljanje socijalizma kao prve etape na putu ka komunizmu. Učvršćivanje vlasti kretalo se u dva smjera: uspostavljanje mehanizama koji će omogućiti potpunu dominaciju i kontrolu Partije nad svim sferama života i progon poltički protivnika. 30. januara 1946. godine oba doma Ustavotvorne skupštine jednoglasno su proglasili prvi Ustav FNRJ. RaĎen je po ugledu na ustav SSSR-a 1936. godine ( Staljinov ustav). to se naročito odnosi na dio o ulozi i ovlašćenju izvršnih organa vlasti. Jugoslavija je definisana kao „ savezna narodna država republikanskog oblika, zajednica ravnopravnih naroda koji su na osnovu prava na samoopredjeljenje uključujući pravo na odcjepljenje izrazili svoju volju da žive zajedno federativnoj državi“ koju je sačinjavalo šest republika s tim što je Srbija u svom sastavu imala Autonomnu pokrajinu Vojvodinu i Autonomnu Kosovsko-metohijsku oblast. Ustavom je propisan izgled grba i zastave. Regulisana su osnovna prava naroda i republika koje su dobile ustav. odreĎeno je da teritorijalno razgraničenje izmeĎu repubika vrši Narodna Skupština FNRJ i republičke granice nisu se mogle mjenjati bez njihovog pristanka. Nacionalnim manjinama zagarantovani su pravo i zaštita kulturnog razvitka i sloboda upotrebe jezika. Svojina je bila državna, zadružna i privatna, s tim da je privatna svojina mogla biti ograničena. OdreĎeno je da „zemlja pripada onima koji je obraĎuju“. GraĎani s navršenih 18. Godina imali su pravo da biraju i da budu birani u sve organe državne vlasti. Zajamčena je sloboda savjesti i vjeroispovjesti. Crkva je odvojena od države. Zagarantovana je sloboda štampe, zborova, održavanja javnih skupova i drugih manifestacija. Škola je odvojena od crkve i osnovno obrazovanje je bilo obavezno i besplatno. Ustavom je regulisana nadležnost FNRJ i najviših saveznih organa. Narodna skupština FNRJ je bila vrhovni organ državne vlasti i sačinjavala su je dva doma: Savezno vijeće i Vjeće naroda. Prezidijum Narodne skupštine ostvarivao je funkciju kolektivnog šefa države, a sačinjavali su ga : predsjednik, šest potpresjednika, sekretar i najviše 30 članova. Najviši izvršni i upravni organ vlasti bila je vlada FNRJ koju su sačinjavali predsjednik, predsjednici, ministri, predsjednik savezne planske komisije i predsjednik savezne kontrolne komisije. Organi pravosuĎa bili su Vrhovni sud FNRJ, vrhovni sudovi republika i autonomne pokrajine, okružni i sreski sudovi. Bosna i Hercegovina je Ustav FNRJ prihvatila 31. decembra 1946. Jedini poslanik koji je glasao protiv Ustava bio je Husein Husaga Čisić, zato što se Muslimani u Ustavu ne spominju kao nacija. 3
Nakon preuzimanja vlasti KPJ je zavela sistem u kojem nije bilo mjesta za ratne zločince, ali i njene političke neistomišljenike. Dolazi i do postepeni promjena u odnosu republike zajednička država. KPJ je republičke kompetencije prenosila na državni niv i time slabila državnost republika.
3. Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja FNRJ i saveznim organima vlasti, 13. Januar 1953. Promjene do kojih je došlo u privrednom, društvenom i političkom ureĎenju Jugoslavije od 1946. do 1953. godine prvo su regulisane zakonima, a onda Ustavnim zakonom FNRJ. Ovaj zakon je ukinuo i izmjenio znatan dio Ustava iz 1946. godine ali ga nije ukinuo u cijelini. U prvom dijelu se proklamiraju nova prava proizvoĎača i radnog naroda te se regulišu pitanja odnosa republika sa zajedničkom državom. Drugi dio se odnosi na organizaciju vlasti federacije, a treči dio obuhvata odredbe o republičkim organima vlasti i organima vlasti autonomne pokrajine i autonomne oblasti. Jedna od najbitniji novina bila je odredba po kojoj se kao osnova političkog i društvenog ureĎenja Jugoslavije utvrĎuje : društvena svojina nad sredstvima za proizvodnju, samoupravljanje proizvoĎača u privredi, samoupravljanje radnog naroda u opštini, gradu i srezu. Najviši nivo vlasti u Jugoslaviji imala je Savezna narodna skupština, koja je imala dva doma Savezno vijeće i vijeće proizvoĎača. Umjesto Prezidijuma kao kolektivnog šefa države ustanovljen je predsjednik republike koji je istovremeno bio šef države i predsjednik Saveznog izvršnog vijeća. Vlada FNRJ je promjenila ime u Savezno izvršno viječe. Umjesto ministarstava uvedena su državna sekretarstva.
4.Ustav Socijalističke Federativna Republike Jugoslavije 7. April 1963. Najviši partijski vrh na čelu s Titom, koji je donosio sve bitnije odlike privrednom sistemu i organizaciji države, morao je poduzeti odreĎene mjere za otklanjanje pojava koje su uvijetovale privrednu i poltičku krizu i uskladiti ih sa usvojenim zaključcima. Osnovni smjer bio je ipak zadržavanje i jačanje samoupravljanja. Kako postojeći ustav donesen 1946. nije sadržavao ništa o tom sistemu , a program SKJ iz 1957. Utvrdio je samoupravljanje kao osnovicu društveno-ekonomskog razvoja Jugoslavije, donsena je odluka o mijenjanju ustava. Novi ustav izglasan je na zasjedanju sa vezne skupštine 7. aprila 1963. godine . Ustav je poznat pod nazivom „povelja samoupravljanja“. U njegovom uvodnom dijelu ističe se da se „socijalistički sistem u Jugoslaviji zasniva na odnosima meĎu ljudima kao slobodnimm i ravnopravnim proizvoĎačima i stvaraocima“. To znači da je osnovna polazna tačka ustavnih normi čovijek-graĎanin. Rad je proglašen za jedino mjerilo čovjekova materijalnog i društvenog položaja. 4
Ustavom je promjenjeno ime države u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija i ona je definisana kao „savezna država dobrovoljno ujedinjenih i ravnopravnih naroda i socijalistička demokratska zajednica zasnovana na vlasti radnog naroda i samoupravljanja“. Izmjenjeni su i nazivi republika, pa su i one postale socijalističke republike. Ovim Ustavom autonomna kosovsko-metohijska oblast proglašena je Atonomnom pokrajinom Kosovo i Metohija. Umjesto dotadašnja dva vijeća Saveznu skupštinu sačinjavalo je pet vijeća: (1) savezno vijeće, (2) privredno vijeće, (3) prosvjetno-kulturno vijeće, (4) zdravstvenosocijalano vijeće, (5) organizacijsko-političko vijeće. Ustav je odvojio funkciju predsjednika republike od funkcije predsjednika Saveznog izvršnog vijeća (vlade). Predsjednik republike birao se svake četiri godine i mogao je dva puta za redom biti izabran. MeĎutim, „za izbor na položaju predsjednika republike nema ograničenja za Josipa Broza Tita“. Uspostavljena je i funkcija potpresjednika republike i na tu funkciju došao je Aleksandar Ranković. Za predsjednika Savezne narodne skupštine izabran je Edvard Kardelj, a za predsjednika Saveznog izvršnog vijeća Petar Stambolić. UtvrĎeno je mjesto društveno politički organizacija u političkom sistemu. Pod pojmom „društveno-političke zajednice“ podrazumjevana je opština, srez, autonomna pokrajina, socijalističa republika i federacija. OdreĎena su njihova pravila i dužnosti.
5.Amandmani na Ustav SFRJ iz 1963. Bitne promjene u strukturi federacije počele su Ustavnim amandmanima iz 1967. i 1968., a cijelovit oblik poprimile su 1971. godine . Amandmani su označili početak konkretne primjene stavova Osmog kongresa SKJ koji je održan od 7. do 13. decembra 1964. godine. Na njemu je prvi put poslije Drugog svjetskog rata javno otvoreno nacionalno pitanje, pokrenuto pitanje ekonomski uzroka nacionalnih neravnopravnosti , uspostavljena veza birokratskog centralizma, „veliko državnog hegamonizma“ i nacionalizma. Otvoren je proces mijenjanja odnosa na relaciji zajednička država-republike koji je doveo do temeljnog preobražaja federacije. Amandmani su oslabili i ograničili samostalnost federacije i stavili je pod nadzor republički i pokrajinski struktura. Ojačane su republike i autonomne pokrajine. Republike su kao društveno političke zajednice tretirane kao nacionalne države. Proširen je status autonomnih pokrajina. Amandmanima ponovo je uvedeno Vijeće naroda kao opšte nadležno vijeće u Saveznoj skupštini.TakoĎer, promjenjen je naziv Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija u Socijalističku Autonomnu Pokrajinu Kosovo. Uvedene su promjene i u institucijama federacije i pored presjednika republike ustanovljeno je Predsjedništvo SFRJ kao kolektivni šef države i nosilac zakonodavne i političke inicijative. Josip Broz Tito bio je presjednik republike i predsjednik predsjedništva
5
SFRJ. Pored Jugoslavenske narodne armije kao oružana snaga uvedena je i teritorijalna odbrana.
6. Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, 21. februar 1974. godine Od kraja 1971. do je sredine 1973. rekonstruisana su sva republička partijska vodstva i to na svim stupnjevima organizacije. Pojačan je vojena idejno-politički rad u smislu izučavanja marksističke teorije . Kako je posljednjih godina opadao broj radnika u članstvu Saveza komunista, učinjen je napor da se taj trend zaustavi. U takvom ozračju najavljena je promjena ustava SFRJ. Rad na izradi novog ustava potrajao je do početka 1974. godine. Ustav je proglašen na sjednici Vijeća naroda Savezne skupštine. Riješenja usvojena amandmanima iz 1967., 1968., 1971. godine unijeta su u novi ustav. Novim formulacijama izmjenjena je struktura Skupštinskog SFRJ. Ona se sastojala od dva vijeća: Vijeća republika i pokrajina i Saveznog vijeća. Ustanovljena je ustavna obaveza konstituiranja mjesnih zajednica. U ustav je unesena i odredba o kolektivnom Predsjedništvu SFRJ, koje e ustanovljeno posebnim amandmanima iz 1971. No i dalje je ostala funkcija predsjednika republike, koju će doživotno obavljati Josip Broz. On je i predsjednik Predsjedništva SFRJ, a podpresjednik se mijenja svake godine redoslijedom osam članova iz svih šest republika i dviju pokrajine. Ustavom iz 1974. godine ojačan suverenitet republika i pokrajina. UtvrĎeno je pravo svakog naroda na samoopredjeljivanje, uključujući i pravo na otcjepljenje.
7. Amandmani na Ustav iz 1974. godine Reforme jugoslavenske republike nastavljene su amandmanima iz 1981. godine i 1988. godine. Amandmani usvojeni 1981. sadrže principe o kolektivnom radu, odlučivanju i odgovornosti. Po ovim amandmanima predsjednik i potprijesjednik Skupštine SFRJ i predsjednik vijeća Skupštine SFRJ birani su na godinu dana. Amandmani usvojeni 1988. godine proširili su zakonodavna prava federacije. Usvojena je zakonska odredba da je himna „Hej Sloveni“ , prije toga naziv himne regulisan je Zakonom o upotrebi grba, zastave i himne iz 1977. godine. Tako je jugoslavenska država predkraj svoga postojanja zvanično dobila himnu.
6
