Mingkar mingkuring ukara,
Meredam nafsu angkara dalam diri,
Akarana karanan mardi siwi,
Hendak berkenan mendidik putra-putri
Sinawung resmining kidung,
Tersirat dalam indahnya tembang,
Sinuba sinukarta,
dihias penuh variasi,
Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung
agar menjiwai hakekat ilmu luhur,
Kang tumrap neng tanah Jawa,
yang berlangsung di tanah Jawa (nusantara)
Agama ageming aji.
agama sebagai “pakaian” kehidupan.
Jinejer neng Wedatama
Disajikan dalam serat Wedhatama,
Mrih tan kemba kembenganing pambudi
agar jangan miskin pengetahuan
Mangka nadyan tuwa pikun
walaupun sudah tua pikun
Yen tan mikani rasa,
jika tidak memahami rasa sejati (batin)
yekti sepi asepa lir sepah, samun,
niscaya kosong tiada berguna
Samangsane pasamuan
bagai ampas, percuma sia-sia,
Gonyak ganyuk nglilingsemi.
di dalam setiap pertemuan sering bertindak ceroboh memalukan.
Nggugu karsaning priyangga, priyangga,
Mengikuti kemauan sendiri,
Nora nganggo peparah lamun angling,
Bila berkata tanpa dipertimbangkan (asal bunyi),
Lumuh ing ngaran balilu,
Namun tak mau dianggap bodoh,
Uger guru aleman,
Selalu berharap dipuji-puji.
Nanging janma ingkang wus waspadeng
(sebaliknya)
semu
memahami (ilmu sejati) tak bisa ditebak
Sinamun ing samudana,
berwatak rendah hati,
Sesadon ingadu manis
selalu berprasangka baik.
Si pengung nora nglegawa,
(sementara) Si dungu tidak menyadari,
Sangsayarda deniro cacariwis,
Bualannya semakin menjadi jadi,
Ngandhar-andhar angendhukur angendhukur
ngelantur bicara yang tidak-tidak,
Ciri
orang
Kandhane nora kaprah
Bicaranya tidak masuk akal,
saya elok alangka longkanganipun,
makin aneh tak ada jedanya.
yang
sudah
Si wasis waskitha ngalah,
Lain
halnya,
Si
Pandai
cermat
dan
mengalah, Ngalingi marang si pingging.
Menutupi aib si bodoh.
Mangkono ngelmu kang nyata,
Demikianlah ilmu yang nyata,
Sanyatane mung weh reseping ati,
Senyatanya memberikan ketentraman hati,
Bungah ingaran cubluk,
Tidak merana dibilang bodoh,
Sukeng tyas yen denina,
Tetap gembira jika dihina
Nora
kaya
si
punggung
anggung
Tidak seperti si dungu yang selalu sombong,
gumrunggung Ugungan sadina dina
ingin dipuji setiap hari.
Aja mangkono wong urip.
Janganlah begitu caranya orang hidup.
2. Nilai yang terkandung dalam petikan cerkak Sarawa
Ing jaman mbiyen ana wong sing jenenge Badi Thosari. Miturut cerita, Badi Thosari iku pernah dadi pengawale Pangeran Diponegoro ing Perang Diponegoro. Kala kuwi Pangeran Diponegoro kecekel marang Belanda amarga Belanda kuwi licik. Sakwise kecekel, pengikute Pangeran Diponegoro mencar dhewe-dhewe. Badi Thosari banjur pindah saka Magelang menyang panggonan kang isih kawujud alas-alas. Pas awan, Badi Thosari kangelan golek banyu amarga ning panggonane mau kabeh awujud alas-alas saengga angel gawe ngentukake banyu. Badi Thosari banjur gejug lemah gawa sikile. Lemah sing bar digejug mau bisa ngasilake banyu. Sumber banyu iku suwe-suwe bisa ngasilake banyu sing akeh. Panggonan iku kerendem gara-gara sumber banyu mau terus ngasilake banyu. Banyu kuwi tambah akeh nganti ameh bisa ngelelepake panggonane iku. Badi Thosari banjur nableg sumber banyu mau gunakake gong gamelan sing gede. Sakwise ditableg gawa gong, banyune mandheg mancur. Panggonan kui akhire dadi rawa cilik lan daerah sing ning sekitare kono banjur dijenengi “Sarawa”. Pirang-pirang tahun sakwise kui, daerah sing sakdurunge rawa banjur malih digunakake warga dadi sawah-sawah. Saiki sawah sawah iku uwis malih maneh dadi omah-omah warga lan kolam-kolam iwak. Badi Thosari nganti saiki isih dikenal marang warga sing ana ing daerah kono. Para warga biasane nyebut gunakake jeneng ‘Mbah Badi”. Jenenge Mbah Badi
uga digunakake kanggo jeneng MTs sing ana ing daerah kuwi. Jeneng sekolahe yaiku MTs At-Thosari.
Amanat yaiku piweling utawa piwulang luhur kang kakandhut ing sajroning crita, kang arep
diwenehake pangripta marang pamaca. Dewe kudu bisa manfaatke kelebihane dewe gawe perkara kang becik
3. Menentukan isi pokok pawarta
Kirab Bendera Ing Kabupaten Pati Ing kabupaten Pati ana kirab bendara kang dawane 100 meter lan omobone 3 meter diaral saka Stadiun Jayakusuma saka jam setunggal awan nganti setengah sekawan sore ing Alun Alun Pati. Acara kirab iki diadakake kanggo mengeti Dina Kesaktian Pancasila, 1 Oktober 2016 lan kanggo mbangkitake jiwa nasionalisme pemuda sak niki kang arep luntur Minurut Ketua Forum Komunikasu Putra Putri Purnawirawan TNI/POLRI Indonesia (FKPPI) Pati Endang Sri Wahyuningsih ngaturkake yen dheweke matursuwun maran para pihak kang melu acara iki lan sing pedulu karo kegiatan iki. Dheweke pangarep- arep kegiatan kaya ngene iki diadakake setahun pisan.
Pitakon 5W1H
1. Apa Intine pawarta kasebut? Kirab bendara ing Kabupaten Pati 2. Kapan acara kirab bendera diadakake? 1 Oktober 2016 saka jam setunggak awan nganti jam setengag sekawan sore 3. Ing pundi kedadean iku terjadi? Ing Kabupaten Pati 4.Sapa kang matur suwun diadakake acara iki? Endang Sri Wahyunungsih 5. Kenapa acara iki diadakake? Amarga jiwa nasionalisme pemuda sakniki arep luntur 6. Kepiye pangarep ngarep Endang Sri Wahyuningsih? Dheweke pangarep arep acara kaya ngene iki diadakake setahun pisan
4. menunjukkan deskripsi tentang salah satu bagian rumah adat jawa
5. menemukan nilai yang terkandung dalam teks deskripsi rumah adat jawa
OMAH JOGLO Omah tradisional Jawa Tengah salah sijine yaiku Joglo. Joglo iku jinis omah tradisional Jawa sing katon prasaja lan dipigunakaké minangka simbol utawa panandha status sosial saka bangsawan Jawa . Biasane, omah joglo mung diduweni wong kang duwe banda akih. Amerga omah joglo butuhake material kang akih lan larang regane. Omah joglo uga butuhake lahan kang amba amerga ana bagian kang digunaake nampa tamu kang akih. Nanging Ing jaman saiki wis arang banget ditemokaké omah wangun joglo. Omah joglo kagolong kuna ing
jaman
saiki.
Omah iki duweni keunikan yaiku payone kang dhuwur lan duweni soko wangun papat soko kang utama kang nyangga bangunan lan tumpang sari kang wujud susunan balok kang disangga soko guru. Ciri khas liane yaiku duweni payon kang dhuwur kaya gunung. Ruangan ing omah joglo biasane dibagi dadi telu bagian. Bagian kaping siji yaiku ruangan kanggo patemon kang kasebut pendhopo. Bagian kapindo yaiku ruang tengah utawa ruang kanggo nanggap wayang kulit, kasebut pringgitan. Bagian kaping telu yaiku ndalem utawa omah jero, kanggo ruang keluarga. Ing jero rungan iki ana telu senthong, yaitu senthong kiri, senthong
tengah,
lan
senthong
kanan.
Pendhopo duweni fungsi kanggo namppa tamu. Struktur bangunan pendhopo migunaake umpak kanggo alas soko, 4 soko guru (tiang utama) duweni simbol 4 arah mata angin, lan 12 soko pengarak. Uga ana tumpang sari yaiku susunan balik kang disangga soko guru. Biasane, tumpang sari ana ing pendopo bangunan kang disusun tingkat. Tingkatan-tingkatan iki duweni arti minangka tingkatan kanggo menyang titik puncak. Miturut kepercayaane wong
Jawa,
tingkatan-tingkatan
iki
bakal
dadi
siji
ing
siji
titik.
Dalem yaiku pusat ing omah joglo. Fungsi utamane kanggo ruang keluarga. miturut pola tata ruang, dalem duweni prabedan ing duwuring pondasi, saengga membagi ruang dadi 2 area. Ing pondasi kang luwih dhuwur digunakake panggon mlebu metune udara, ing bagian kang luwih cendhek digunakake ruang keluarga lan senthong.
6. Sandhangan mandhaswara
7. Keteladanan tokoh Panembahan Senopati
perbuatan yang sangat baik, bagi penduduk di tanah Jawa, dari seorang tokoh besar Mataram, Panembahan Senopati, berusaha dengan kesungguhan hatinya, mengendapkan hawa nafsu, dengan melakukan olah samadi, baik siang dan malam, mewujudkan perasaan senang hatinya bagi sesama insan hidup)
8. unsur pembangun crita Bima Bungkus Judul : Bima Bungkus ·
Tokoh : Bratasena Watak : Satria Utama, gagah berani, teguh, kuat, tabah, patuh dan jujur. memililki sifat dan perwatakan; Ia juga memiliki sifat kasar dan menakutkan bagi musuh, walaupun sebenarnya
hatinya
lembut, setia pada satu sikap, tidak suka berbasa basi dan tak pernah bersikap mendua serta tidak pernah menjilat ludahnya sendiri. ·
Latar/setting : Jejer Ngestina
·
Alur : Maju
·
Amanat : Sopo sing gelem nglakoni/usaha bakal oleh opo kang dikarepke
·
Ringkasan : Jejer Ngastina. Duhkitaning Prabu Pandu lan Dewi Kunti j alaran lahire ponang jabang bayi kang awujud bungkus. Tan ana sanjata kang tumawa kanggo mbedah bungkus. Anane Si Bungkus ndadekake gegering suralaya. Bumi gonjang ganjing kadya binelah, samodra asat.
Ing Suralaya, Batara Guru nimbali Gajahsena, putra sang batara kang awujud gajah, kinen mecah si bungkus saengga dadi sejatining manungsa. Sang Guru ugi angutus Dewi Umayi kinen nggladhi kawruh babagan kautaman marang si bungkus. Salajengipun, Gajahsena mbuka bungkus. Pecahing bungkus dados sapatemon kekalihipun, kagyat dados lan perangipun. Binanting sang Gajahsena. Sirna jasad sang gajah. Roh lan daya kekiatanipun manjing jroning angga sang bungkus. Rawuhipun Ratu saking Tasikmadu kang nyuwun senjata pitulungan marang Bratasena kinen nyirnakaken raja raseksa aran Kala Dahana, Patih Kala Bantala, Kala Maruta lan Kala Ranu. Pararaseksa sirna. Sekakawan kekiatan saking raseksi wau nyawiji marang Raden Bratasena, inggih punika kekiatan Geni, Lemah, Angin lan Banyu.
9. Basa rinengga di pranatacara
a) Caranae dikandhakake utawa diucapake nganggo tetembung liya kang tegese luwih bregas: i) “Kudu” diucapake tan kena ora. ii) “sedhele banget”, diucapake sekedhap netra, utawa diucapake, yen nginanga durung abang, ngidua durung asat. iii) “salumahing bumi sakurepe langit”, diucapake, kang kasangga ing pratiwi, kaungkulan ing akasa. b) Tetembungane sawatara diganti nganggo tembung kawi, tuladhane: i) Mulya kawuryan ana teja angenguwung mawa praba. ii) amucang kanginan denira lumaksana. iii) prapteng madyaning sasana pawiwahan kagyat kagora kang apindha sitaresmi inggi mustikaning pawiwahan. iv) saka caket denira lumaksana panganten putrid, samana wis prapteng unggyan kang tinuju, nulya penganten kekalih samya apagut tinggal. v) prayata punika tejane penganten kakung ingkan binayangkare mijil saking wisma palereman, kinanthi manjing sasana pawiwahan. c) Migunakake purwakanthi, seselan, sanepa lan pepindahan, tuladhane: i) Yayah linobong jroning wardaya, kalem karoban ing memanis (migunakake pepindahan). Tegese : (nampa kanugrahan kang gedhe banget, n ganti gawe senenge ati kang kaluwih seneng) Yayah : kaya. Linobong : kareben seneng.
Jroning wardaya: jroning ati. Kelem : kleleb. Karoban : kebanjiran. Memanis : memanis (kabegjan gedhe) ii) Yen ta tamta sumbaga wirotama prawira jayeng palugon, tatag tangguh tanggoh, tanggung jawab (migunakake pepindahan lan purwakanthi guru sastra). iv) para rawuh kakung sumawana putri ingkang minulya (minulya: in+ mulya)-oleh seselan /in/. v) Inggih awit saking mundhi dhawuhipun Bapak Mudjiono, kula kinenmatur, ngaturaken ingkang dados prenthuling galih. (kinen: asale saka ken-kengken oleh seselan/in/). vi) Tinon saking mandrawa katon muncar mancorong guwayane s ri panganten. (Tinon asale saka ton-tonan oleh seselan /in/, didelok, disawang).
9. Nilai yang terkandung pada teks deskripsi makanan tradisional jawa 1) Lontong
Nama lontong sendiri berasal dari perkataan ‘alane dadi kothong’ (dibaca ‘olone dadi kothong). Artinya adalah ‘kejelekannya sudah hilang’. Munculnya penamaan ini tidak lepas dari bulan Ramadhan. Dimana pada bulan tersebut para pemeluk agama Islam dibukakan pintu maaf selebar-lebarnya. Sehingga kembali pada fitrah yang tanpa dosa. 2) Lemper
Lemper dinamakan dari perkataan ‘yen dilem atimu aja memper’, artinya kurang lebih ‘ketika dipuji maka hatimu jangan sombong’. Di atas langit masih ada lan git. Karena itu manusia tidak layak menyombongkan diri. 3) Ketupat
Istilah ketupat berasal dari ‘ngaku lepat’ yang artinya ‘mengakui kesalahan’. Penamaan ini identik dengan hari lebaran, dimana sesama kita bersilaturahmi untuk saling memaafkan. 4) Apem
Nama apem berasal dari Bahasa Arab ‘afwun’ yang artinya adalah ‘maaf’ dalam Bahasa Indonesia. Konon, dulunya apem diberikan sebagai permintaan maaf. Sehingga sengaja diberi rasa manis, semanis maaf yang diterima. 5) Kolak
Umbi sengaja dipilih karena dalam Bahasa Jawa, umbi-umbian disebut ‘pala kependem’ alias pala terpendam. Hal ini dimaksudkan agar kita senantiasa ingat bahwa suatu saat manusia akan terpendam dalam kuburnya. Maka dari itu, baik-baiknya terhadap sesama. Karena kita tidak tahu kapan akan dipanggil ke hadapan-Nya. Kolak juga disertai dengan santan (santen) yang namanya diambil dari perkataan ‘sing salah nyuwun ngapunten’. Artinya, siapapun yang bersalah haruslah minta maaf. Baik kepada sesama manusia maupun kepada Tuhan Yang Maha Kuasa.
10. tembung saroja
Apa itu tembung saroja? Tembung saroja yaiku tembung loro kang padha utawa meh padha tegese banjut digawe bebarengan. Yaitu dua buah kata yang hampir sama atau mirip dan dipakai bersamaan contohnya adalah Abang mbranang, Adas pilawaras, Adhem ayem, Adi luhung, Akal budi, Babak bundhas, Bagas waras, Bakul sinambiwara, Bala koswa, Bapa biyung
11. Membuat satu paragraph deskripsi makanan tradisional jawa (uraian)
APEM Apem iku kalebu panganan tradisional saka Jawa Tengah. Rasane sing legi nanging uga ana kecut- kecute sitik sing gawe apem tambah enak. Ing jaman saiki kue- kue tradisional wis langka amarga saiki wis akeh panganan saka negara liyane sing nyebar ning beberapa wilayah. Kaya dene apem, saiki wis jarang banget . biyasane apem iki didol ing pasar- pasar tradisional. Saliyane rasane sing legi lan kecut, wujude apem uga empuk lan alus. Mula apem iki bisa dipangan kanggo kabeh umur saka sing tuwa tekan wong enom.
12. aksara angka
KELAS 11 1. Siswa mampu menunjukkan pada yang memuat hakikat orang mencari ilmu (amanat serat wedhatama pupuh pocung)
Contoh :
Ngelmu iku, kalakone kanthi laku, lekase lawan kas tegese kas nyantosani setya budya pangkese dur angkara.
Ilmu (hakekat) itu diraih dengan cara menghayati dalam setiap perbuatan, Dimulai dengan kemauan. Artinya, kemauan membangun kesejahteraan terhadap ersua, Teguh membudi daya menaklukkan semua angkara
2. Siswa mampu menemukan pitutur luhur yang terdapat di dalam novel. -
Pitutur luhur : Ajaran moral utawa pesen dhidhaktis kang bakal disampekake utawa dijlentrehake pengarang marang wong kang maca.
3. Siswa mampu menentukan pokok pokok isi di dalam teks sesorah. -
Pambuka a) Salam
tuladha : Nuwun,nuwun kula nuwun b) Ukara Pambuka / mukadimah c) Atur Pakurmatan (para pangarsa pangembating praja) d) Atur pakurmatan puji syukur e) Atur panuwun marang tamu utawa marang engkang gadah damel/kersa. -
Isi/Surasa Basa : Gumantung tema
-
Panutup. -Dudutan (kesimpulan) -Pangajeng-ajeng/panyuwunan -Salam panutupan.
4. Siswa mampu menentukan nilai nilai yang terdapat dalam teks eksposisi tentang adat jawa mantu. Siraman
Acara
siraman
iku
sejatiné
upacara
perlambang
kanggo
ngresikake jiwa calon pengantèn. Upacara iki diselenggarakaké sedina sadurungé ijab kabul lan dilakokaké ing omahé calon pengantèn putri lan kakung, padatan ing bageyan omah sing rada amba kaya ing mburi omah utawa ing taman ngarep omah.
Sing nyiram sepisan padatan wong tua calon mantèn banjur sedulur liyané uga kalebu pemaes. Midodaren Tembung midodaren iku asale saka widodari utawa bidadari neng basa
Indonesia. Acara iki duwe kekarepan yen mbengi sakdurunge acara mantenan iku, kabeh para widadari mudhun saka suwarga kanggo aweh pengestu uga kanggo pralambang yen sesuk neng acara utama, penganten putrine bakal ayu kaya widodari. Neng acara iki penganten putri ora metu saka kamar wiwit jam 6 sore nganti tengah wengi lan dikancani dening sedulur-sedulur putrine sing ngancani sinambi aweh nasihat. Serah-serahan Serah-serahan iku uga diwastani "asok tukon" yaiku calon pengantèn
kakung mènèhaké uba rampe lan ragat sing bakal kanggo ngleksanakaké pahargyan penganténan. Tuladhané uba rampé, kayata: beras, sayuran, pitik, jajan pasar lan liyaliyane. Saliyané iku sing paling penting ana ing pepasrahan yaiku dhuwit sing tumprapé kanggo ngragati upacara pahargyan ing omahé pengantèn putri. Ijab Kabul Ijab kabul yaiku acara nalika pengantèn kakung ngucapaké janji bebojoan
karo pengantèn putri lan diseksèni wong akèh supaya bisa sah nikahé. Upacara
panggih
Sarampunge
acara
ijab
kabul
(akad
nikah)
dianakake
acara Panggih. Ing acara iki kembang mayang digawa metu saka omah lan didelehake neng prapatan cedhak omah. Tujuané yaiku kanggo ngusir roh jahat. Sawise iku pengantèn putri ketemu (panggih) karo pengantèn kakung kanggo nerusaké upacara: balang suruh, Wiji dadi, Pupuk, Sinduran, Timbang, Kacar-kucur, Dhahar klimah, Mertui, lan Sungkeman . 5. Siswa dapat mengidentifikasi gambar tata cara mantu.
(1)
(2)
(3)
Keterangan : 1. Balang Gantal 2. Sinduran 3. Kacar Kucur
6. Siswa dapat menunjukkan tulisan latin dari aksara jawa yang terdapat aksara rekan.
Contoh : -
k+fijh
= Khadijah
amJ+h = Hamzah 7. Disajikan teks serat wedhatama pupuh gambuh rumpang, siswa dapat melengkapinya. -
Pupuh gambuh pada 48-51
Samengko ingsun tutur Sembah catur supaya lumuntur Dhihin: raga, cipta, jiwa, rasa, kaki Ing kono lamun tinemu Tandha nugrahaning manon Sembah raga puniku Pakartine wong amagang laku Sesucine asarana saking warih Kang wus lumrah limang wektu Watak wantuning wewawaton Ing uni-uni durung Sinarawung wulang kang sinerung Lagi iki bangsa kas ngetokken anggit Mintokken kawignyanipun Sarengate elok-elok
Thithik kaya santri Dul Gajeg kaya santri brai kidul Saurute Pacitan pinggir pasisir Ewon wong kang padha nggugu Anggere guru nyalemong 8. Siswa mampu menentukan pitutur luhur dalam crita rakyat.
9. Siswa mampu menemukan isi yang terkandung di dalam teks iklan yang disajikan.
10. Siswa mampu menganalisis pilihan kata dalam teks eksposisi tentang seni pertunjukan jawa.
11. Disajikan petikan dialog seni pertunjukan jawa, siswa mampu menunjukan jenis pertunjukannya.
12. Siswa dapat menentukan aksara jawa dari aksara l atin yang terdapat aksara murda.
Contoh : -
j@ti=ki/ = Jaka Tingkir
-
*lai[kot = Balai kota
Aksara Murda dipungunakaken kangge nyerat jeneng, gelar, jeneng panggonan, lan jeneng lembaga.
Kelas XII 1.
KD
: Mengidentifikasi kaidah penulisan teks 5 paragraf Jawa
menggunakan aksara jawa. Materi
: Aksara jawa 5 paragraf.
a. Disajikan kalimat huruf latin yang mengintegrasikan aksara swara,siswa mampu menunjukan penulisan aksara jawanya.
Contoh
: Aksara Swara
A
I
U
E
A O
I
U
E
O
: Wulan Oktotber wulan\O[kTobe/ b. Disajikan kalimat aksara jawa yang mampu mengintegrasikan aksara swara,siswa mampu menunjukan penulisan aksara latinnya. Contoh : Raden Anoman lair ing masa tretayuga
rden\A[nomnLai/ai=ms[t]tyug. c. Disajikan teks rumpang berhuruf jawa yang mengintegrasikan aksara swara,siswa dapat melengkapinya. Contoh :
2.
KD
: Menelaah teks serat Tripama pupuh Dhandhanggula.
Materi : Serat Tripma pupuh Dhandhanggula. a.
Disajikan teks tembang Dhandhanggula serat Tripama, siswa dapat menunjukan keteladanan Kumbakarna. Penjelasan: Keteladanan Kumbakarna yaitu mengedepankan “Bela Negara” artinya lebih mengutamakan kepentingan negara daripada kepentingan individu.
b.
Disajikan teks temban Dhandhanggula serat Tripama, siswa dapat menunjukan keteladanan Basukarna. Penjelasan: Adipati Karna dikagumi karena kesetiaan dan komitmennya: “Setya Maring Sedya”, berani mengorbankan segala-galanya demi mempertahankan loyalitas dan komintmen walaupun ia sadar sepenuhnya bahwa yang dia bela adalah pihak yang salah.
c.
Disajikan narasi dari teks tembang Dhandhanggula serat Tripama, siswa dapat menunjukan nilai guna, kaya, lan purun. Penjelasan: Patih Suwanda dikenal dengan keutamaan triprakaranya: “Guna, Kaya, Purun”, Kepandaian, keterampilan serta keberaniannya.
3.
KD
: Memahami teks eksposisi tentang budaya wewaler.
Materi : Teks eksposisi Wewaler/Gugon tuhon. a.
Disajikan beberapa kalimat, siswa mampu menunjukan gugon tuhon.
Penejelasan: Gugon tuhon menika salah setunggalin kebudayaan Jawi ingkang awujud pitutur luhur. Contoh
:
Aja lungguh bantal, mundhak wudunen
Secara irasional, bantal yang diduduki karena dikhawatirkamn akan bisulan. Sedangkan secra rasional, bantal merupakan tempat untuk kepala (sirah) waktu manusia tidur kemudian dipakai untuk duduk, hal tersebut tidak pantas dilakukan. b.
Disajikan teks, siswa mampu menemukan pokok-pokok isi teks wewaler.
c.
Disajikan, siswa mampu menentukan nilai-nilai yang terkandung dalam wewaler/gugon tuhon. Penjelasan: Gugon tuhon salebeting budhaya Jawa inggih punika paring pe ngaruh ingkang sae tumrap bebrayan jawa lumantar unen-unen gugon tuhon kasebut ingkang secara langsung ugi nemtukaken citra pancaran utawi pengejawantahan budi manungsa Jawa ingkang nyangkup kekarepan, panganagan-angan, ide utawi semangat sajroning nggayuh sejahtera, kasugengan, kabagyan gesang lair lan batos.
d.
Siswa mampu menunjukan filososfi wewaler pada teks yang disajikan. Penjelasan: Secara filosofis, kawontenan gugon tuhon salebeting budhaya Jawa saged dipunpriksani saking aspek ontologisme (bab ingkang wonten) ingkang dipunjlentrehaken bilih gugon tuhon arupi pengetahuan ingkang mboten rasional utawi mboten saged dipunmangertosi kanthi rasio/akal.
4.
KD
: Mengidentifikasi kaidah penulisan teks berhuruf Jawa lima paragraf
yang menggunakan tanda baca (pada) Materi a.
: Membaca Aksara Jawa 5 Paragraf
Disajikan kalimat berhuruf latin yang mengintegrasikan penggunaan sandhangan mandaswara, aksara angka, aksara rekan, aksara murda, aksara swara, siswa dapat menunjukan penulisan aksara Jawanya. Penjelasan: Sandhangan Mandaswara
Pengkal
] Cakra
} Keret
Aksara Angka
1 2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
Aksara Rekan
k+
f+
p+
j+
g+
Kha
Dza
Fa
Za
Gha
K+
F+
P+
J+
G+
Aksara Murda
!
@
#
$
%
^
&
*
Na
Ka
Ta
Sa
Pa
Nya
Ga
Ba
®
¯
°
±
²
³
´
µ
b.
Disajikan kalimat aksara jawa yang mengintegrasikan penggunaan sandhangan mandaswara, aksara angka, aksara rekan, aksara murda, aksara swara, siswa dapat menunjukan penulisan latinnya.
c.
Disajikan kalimat aksara jawa rumpang yang mengintegrasikan penggunaan sandhangan mandaswara, aksara angka, aksara rekan, aksara murda, aksara swara, siswa dapat melengkapi dengan kata yang menggunakan aksara jawa.