MAKALAH MATA MATA KULIAH KEUANGAN SEKTOR PUBLIK PUBL IK “APBN DAN APBD”
Oleh:
Kelompok 5 :
1. '. /. *. 5.
Reff Reff He Hel! l!"#" "#"$ $ Ro,-"$" S0 e20"$- 3"$o"0 P02"! S#"m,06"l Alm7"mm"!
%&'B( %&'B(15 151)* 1)*++ %&'B(151)+ %&'B(151))+ %&'B(151)4+ %&'B(151)8+
UNIVERSITAS BENGKULU PROGRAM PASCA PASCA SARJANA MAGISTER MANAJEMEN MANA JEMEN FAKULTAS EKONOMI DAN BISNIS 2017 1
BAB. I PENDAHULUAN
1.1 L"-"0 Bel"k"$9
Anggaran adala !"r#$a%an al &ang $al'ng $"n('ng &ang ar#) ada d' dala! $"!"r'n(aan* Kar"na anggaran !"r#$a%an +ara &ang d'la%#%an ,l" ,rgan')a)' )"%(,r $#-l'% #n(#% !"ngal,%a)'%an )#!-"r da&a &ang d'!'l'%'n&a $ada %"-#(#an.%"-#(#an &ang ('da% ("r-a(a)* P"!"r'n(a 'ng'n agar %"%a&aan &ang d'!'l'%' n"gara da$a( d'-"r'%an %"$ada )"l#r# !a)&ara%a(/ ("(a$' )"r'ng %al' %"'ng'nan ("r)"-#( ("ra!-a( ,l" ("r-a(a)n&a )#!-"r da&a &ang d'!'l'%'* D' )'n'la #ng)' dan $"ran $"n('ng anggaran* Anggaran !"r#$a%an )#a(# la$,ran &ang !"!#a( $"n"r'!aan dan $"!-"lanaan n"gara da"ra* D' dala! la$,ran ("r)"-#( d'("(a$%an (arg"(.(arg"( &ang "nda% d'+a$a' $"!"r'n(a dala! $"n"r'!aan $"nda$a(an dan $"ng"l#aran* K"-'a%an.%"-'a%an $"!"r'n(a -a'% $#)a( !a#$#n da"ra d'(#ang%an d' dala! anggaran ("r)"-#(* S"('a$ (a#nn&a $r,)") $"n&#)#nan anggaran )"r'ng %al' !"nad' ')# ),r,(an #(a!a !a)&ara%a(* Kar"na APBN )"lal# !"nad' 'nd'%a(,r $"r"%,n,!'an n"gara )"la!a (a#n -"r'%#(n&a* S"'ngga/ APBN )"lal# !"nad' )#a(# da)ar a$a%a !a)&ara%a( a%an )"!a%'n )"a("ra a(a# ('da%* Un(#% !"n+a$a' al ("r)"-#(/ d'$"rl#%anla $"ng"(a#an $r,)") $"n&#)#nan APBN dan APBD &ang ""%(' dan "')'"n* D"ngan adan&a !a%ala 'n'/ d'ara$%an $ara $"!-a+a da$a( !"ng"(a#' a$a '(# APBN APBD dan -aga'!ana%a $r,)") $"n&#)#nann&a*
1.' Rm,"$ M","l"7
B"rda)ar%an #ra'an la(ar -"la%ang !a)ala d' a(a)/ !a%a r#!#)an !a)ala &ang da$a( d''d"n(''%a)'%an adala3 1* 2* 6* * 9* :* 7* ;* <*
A$a $"ng"r('an dar' APBN dan APBD4 A$a &ang !"nad' a% dan %"5a'-an N"gara4 Baga'!ana !"%an')!" !ana"!"n %"#angan $#-l'+4 A$a )aa &ang !"nad' a8a) !ana"!"n %"#angan $#-l'+4 A$a )aa &ang !"nad' $"ng"l#aran N"gara dan #ng)' anggaran4 A$a )aa &ang !"nad' %ara%("r')('% dan $r'n)'$ anggaran )"%(,r $#-l'+4 A$a )aa #ng)' APBN dan APBD4 A$a )aa &ang !"nad' $r'n)'$ $"n&#)#nan APBN dan APBD4 Baga'!ana $"r)'a$an dan (aa$ $"n&#)#nan APBN dan APBD4
1./ T"$ =ang !"nad' (##an dar' $"n#l')an !a%ala 'n' adala3 1* M"!aa!' ("n(ang APBN dan APBD* 2* M"!aa!' a$a &ang !"nad' a% dan %"5a'-an N"gara4 6* M"!aa!' !"%an')!" !ana"!"n %"#angan $#-l'+4
2
* 9* :* 7* ;* <*
M"ng"(a#' a$a )aa &ang !"nad' a8a) !ana"!"n %"#angan $#-l'+4 M"ng"(a#' a$a )aa &ang !"nad' $"ng"l#aran N"gara dan #ng)' anggaran4 M"ng"(a#' a$a )aa &ang !"nad' %ara%("r')('% dan $r'n)'$ anggaran )"%(,r $#-l'+4 M"ng"(a#' a$a )aa &ang !"nad' #ng)' APBN dan APBD4 M"ng"(a#' a$a )aa &ang !"nad' $r'n)'$ $"n&#)#nan APBN dan APBD4 M"!aa!' $"r)'a$an dan (aa$ $"n&#)#nan APBN dan APBD4
BAB. II PEMBAHASAN
'.1
Pe$9e0-"$ APBD !"$ APBN
Anggaran P"nda$a(an dan B"lana N"gara >APBN?/ adala r"n+ana %"#angan (a#nan $"!"r'n(aan n"gara Ind,n")'a &ang d')"(##' ,l" D"5an P"r5a%'lan Ra%&a(* APBN -"r')' da(ar )')("!a(') dan ("r$"r'n+' &ang !"!#a( r"n+ana $"n"r'!aan dan $"ng"l#aran n"gara )"la!a )a(# (a#n anggaran >1 Jan#ar' . 61 D")"!-"r?* APBN/ $"r#-aan APBN/ dan $"r(angg#nga5a-an APBN )"('a$ (a#n d'("(a$%an d"ngan Undang.Undang* Anggaran P"nda$a(an dan B"lana Da"ra >APBD?/ adala r"n+ana %"#angan (a#nan $"!"r'n(a da"ra d' Ind,n")'a &ang d')"(##' ,l" D"5an P"r5a%'lan Ra%&a( Da"ra* APBD d'("(a$%an d"ngan P"ra(#ran Da"ra* Ta#n anggaran APBD !"l'$#(' !a)a )a(# (a#n/ !#la' dar' (anggal 1 Jan#ar' )a!$a' d"ngan (anggal 61 D")"!-"r*
3
'.'
H"k !"$ Ke;"2"$ Ne9"0"
M"n#r#( Undang.#ndang N, 17 Ta#n 2006 Pa)al 1 a&a( 1 a%.a% dan %"5a'-an N"gara an(ara la'n adala3 1* @a%.a% N"gara @a%.a% n"gara &ang da$a( d'n'la' d"ngan #ang/ an(ara la'n 3 a? @a% !"nar'% )"#!la #ang a(a# -arang ("r("n(# dar' $"nd#d#% &ang da$a( d'$a%)a%an d"ngan -"n(#% $"ra(#ran $"r#ndang.#ndangan/ (an$a !"!-"r' '!-alan )"+ara lang)#ng %"$ada ,rang &ang -"r)ang%#(an* C,n(, -"n(#% $"nar'%an dana 'n' adala3 $aa%/ -"a +#%a'/ r"(r'-#)'/ dan )"-aga'n&a* D"ngan d"!'%'an n"gara a%an !"!$"r,l" $"n"r'!aan &ang !"nad' a%n&a #n(#% !"!-'a&a' (#ga) n"gara -? @a% !,n,$,l' !"n+"(a% #ang dan !"n"n(#%an !a(a #ang )"-aga' ala( (#%ar dala! !a)&ara%a( +? @a% #n(#% !"ngada%an $'na!an $a%)a %"$ada 5arga n"gara >,-l'ga)'/ )an"r'ng #ang/ d"al#a)' n'la' !a(a #ang? d? @a% ("r'(,r'al dara(/ la#( dan #dara )"r(a )"gala %"%a&aan &ang ("r%and#ng d' dala!n&a/ &ang !"r#$a%an )#!-"r &ang -")ar dala! $"ngg#naann&a &ang da$a( d'n'la' d"ngan #ang*
2* K"5a'-an n"gara K"5a'-an.%"5a'-an n"gara &ang da$a( d'n'la' d"ngan #ang an(ara la'n3 a? K"5a'-an !"n&"l"nggara%an (#ga) n"gara #n(#% %"$"n('ngan #!#! >!a)&ara%a(?* An(ara la'n !"l'$#(' 3 1? P"!"l'araan %"a!anan dan %"("r('-an 2? P"!-#a(an/ $"!"l'araan alan.alan ra&a/ $"la-#an/ dan $ang%alan #dara 6? P"!-ang#nan g"d#ng.g"d#ng )"%,la/ r#!a )a%'( ? P"!-#a(an dan $"!"l'araan $"nga'ran 9? P"!-ang#nan $"!"l'araan ala( $"r#-#ngan >$,)/ ("l"$,n/ d)-?* -? K"5a'-an !"!-a&ar a% (ag'an dar' $'a%.$'a% &ang !"la%#%an )")#a(# a(a# $"ran'an d"ngan $"!"r'n(a/ !')aln&a $"!-"l'an -arang.-arang #n(#% %"$"rl#an $"!"r'n(a/ $"!-ang#nan g"d#ng $"!"r'n(a/ dan )"-aga'n&a* './
Mek"$,me M"$"eme$ Ke"$9"$ P2lk
Parad'g!a -ar# $"ng"l,laan %"#angan n"gara )")#a' d"ngan $a%"( $"ra(#ran $"r#ndang. #ndangan d' -'dang %"#angan n"gara &ang !"l'$#(' Undang.#ndang N,!,r 17 Ta#n 2006 ("n(ang K"#angan N"gara/ Undang.Undang N,!,r 1 Ta#n 200 ("n(ang P"r-"ndaaraan N"gara )"('da%n&a
4
!"ngand#ng ('ga %a'da !ana"!"n %"#angan n"gara/ &a'(#3 ,r'"n(a)' $ada a)'l/ $r,")',nal'(a) )"r(a a%#n(a-'l'(a) dan (ran)$aran)'* Parad'g!a 'n' d'!a%)#d%an #n(#% !"!ang%a) %"('da%"')'"nan* P"ng"l,laan %"#angan !"r#$a%an )ala )a(# %"g'a(an ad!'n')(ra)' #(a!a dala! $"!"r'n(aan &ang !"n#n(#( $r'n)'$ (a(a %"l,la &ang -a'% dan !"ngar#)%an )"('a$ ,rgan')a)' !"ng"l,la %"#angan d"ngan -a'% dan -"nar/ )"'ngga )"('a$ %"g'a(an $"ng"l#aran da$a( d'$"r(angg#nga5a-%an d"ngan -a'% dan -"nar )")#a' d"ngan %a'da $"r#ndang.#ndangan &ang -"rla%#* D"ngan !"n'ng%a(n&a )#!-"r.)#!-"r %"#angan n"gara/ )')("! $"ng"l,laan %"#angan $#-l'% &ang
-a'% !"nad' a# l"-' $"n('ng dala! rang%a !"na!'n !#(# $"ng"l#aran anggaran )"r(a
!"ng#rang' r')'%, ('nda% %,r#$)'* D"ngan )"!a%'n -")arn&a #!la )#!-"r da&a %"#angan $#-l'% &ang a%an d'-"lana%an $"!"r'n(a/ (#n(#(an $"r"n+anaan/ $"nganggaran/ dan (a(a +ara $"la%)anaan anggaran #ga a%an )"!a%'n -")ar* M,d"rn')a)' )')("!/ $r,)")/ dan 'n)('(#)' dala! )'%l#) anggaran d'$"rl#%an agar $"n'ng%a(an $"ng"l#aran ("r)"-#( !"n+a$a' )a)aran $r',r'(a) $r,gra! $"!-ang#nan $"!"r'n(a/ )"$"r(' $"ng"n(a)an %"!')%'nan dan $"n'ng%a(an $"r(#!-#an "%,n,!'* S"lan#(n&a/ $"ng"l,laan %"#angan $#-l'% &ang -"r!#(# dan &ang -"r,r'"n(a)' $ada a)'l d'$"rl#%an #n(#% !"!$"r(aan%an d#%#ngan $#-l'% ("rada$ $"n'ng%a(an $"ng"l#aran dan $"n"r'!aan $"!"r'n(a* Ind,n")'a ("la !"n+a$a' %"!a#an -")ar dala! !"!-ang#n %"rang%a %"ra $"r#ndangan !"ng"na' $"ng"l,laan %"#angan $#-l'% dan !"n'ng%a(%an (ran)$aran)'*
P"n"(a$an UU ("n(ang
K"#angan N"gara/ UU P"r-"ndaaraan N"gara/ UU ("n(ang A#d'( K"#angan N"gara dan UU ("n(ang P"r"n+anaan P"!-ang#nan Na)',nal !"r#$a%an lang%a.lang%a $"n('ng &ang !"!-a5a Ind,n")'a !"n## $ra%('%.$ra%('% %"#angan -"r)(andar 'n("rna)',nal* D"$ar("!"n K"#angan ("la !"la%)ana%an r". ,rgan')a)' -")ar.-")aran #n(#% !"!$"r-a'%' dan !"n'ng%a(%an #ng)'.#ng)' !"r"%a* S"!#a UU ("r)"-#( )"%arang )#da d'("ra$%an/ dan &ang $al'ng "la) adala dala! !"!-#a( anggaran $"!"r'n(a $#)a( &ang )")#a' d"ngan )(andar %la)''%a)' %"#angan 'n("rna)',nal >GFS?/ $"!-"n(#%anR"%"n'ng P"r-"ndaaraan T#nggal >Tr"a)#r& S'ngl" A++,#n(TSA?/ )"r(a $"n&a(#an $,) anggaran $"!-ang#nan dan r#('n &ang )"-"l#!n&a ("r$')a* ala#$#n a%'r.a%'r 'n' r",r!a)' $"ng"l,laan %"#angan $#-l'% )#da !"n#n#%%an %"!a#an/ %"l"!aan dala! %"rang%a %"ra $"ng"l,laan %"#angan $#-l'% !a)' ("rad' ("r#(a!a dala! al $"r"n+anaan dan anggaran/ $"la%)anaan anggaran/ a%#n(an)' dan $"la$,ran/ dan a%#n(a-'l'(a) "%)("rnal* ala#$#n/ %"rang%a #!#! #%#! %'n' )#da ("r)"d'a/ !a)' !"ngada$' -"r-aga' (an(angan &ang -"ra( dala! !"!an(a$%an r",r!a)' ("r)"-#( !"lal#' $"la%)anaan &ang -"nar dan d"ngan !"nga(#r %"!-al' $r,)") &ang !"nda)ar'n&a* S"-aga' )"-#a )')("!/ $"r"n+anaan anggaran )"%(,r $#-l'% ("la !"ngala!' -an&a% $"r%"!-angan* S')("! $"r"n+anaan anggaran $#-l'% -"r%"!-ang dan -"r#-a )")#a' d"ngan d'na!'%a $"r%"!-angan !ana"!"n )"%(,r $#-l'% dan $"r%"!-angan (#n(#(an &ang !#n+#l d' !a)&ara%a(* Pada da)arn&a ("rda$a( -"-"ra$a "n') $"nd"%a(an dala! $"r"n+anaan dan $"n&#)#nan anggaran )"%(,r $#-l'%*
5
S"+ara gar') -")ar ("rda$a( d#a $"nd"%a(an #(a!a &ang !" !'l'%' $"r-"daan !"nda)ar* K"d#a $"nd"%a(an ("r)"-#( adala3 1* Anggaran (rad')',nal a(a# anggaran %,n"n)',nal 2* P"nd"%a(an -ar# &ang )"r'ng d'%"nal d"ngan $"nd"%a(an N"5 P#-l'+ Manag"!"n(* './.1
A$9"0"$ T0"!,o$"l
Anggaran (rad')',nal !"r#$a%an $"nd"%a(an &ang $al'ng -an&a% d'g#na%an d' N"gara -"r%"!-ang d"5a)a 'n'* T"rda$a( d#a +'r' #(a!a dala! $"nd"%a(an 'n'/ &a'(#3 >a? +ara $"n&#)#nan anggaran &ang d'da)ar%an a(a) $"nd"%a(an 'n+r"!"n(al')! dan >-? )(r#%(#r dan )#)#nan anggaran &ang -")'a( l'n".'("!* C'r' la'n &ang !"l"%a( $ada $"nd"%a(an anggaran (rad')',nal ("r)"-#( adala3 >+? +"nd"r#ng )"n(ral')(') >d? -"r)'a( )$")''%a)' >"? (a#nan dan >? !"ngg#na%an $r'n)'$ anggaran -r#(,* S(r#%(#r anggaran (rad')',nal d"ngan +'r'.+'r' ("r)"-#( ('da% !a!$# !"ng#ng%a$%an -")arn&a dana &ang d'%"l#ar%an #n(#% )"('a$ %"g'a(an/ dan -a%an anggaran (rad')',nal ("r)"-#( gagal dala! !"!-"r'%an 'n,r!a)' ("n(ang -")arn&a r"n+ana %"g'a(an* Ol" %ar"na ('da% ("r)"d'an&a -"r-aga' 'n,r!a)' ("r)"-#(/ !a%a )a(#.)a(#n&a (,l,% #%#r &ang da$a( d'g#na%an #n(#% (##an $"nga5a)an an&ala ('ng%a( %"$a(#an $"ngg#naan anggaran* 2.3.1.1 Incrementalism
P"n"%anan
dan
(##an
#(a!a
$"nd"%a(an
(rad')',nal
adala
$ada
$"nga5a)an
dan
$"r(angg#nga5a-an &ang ("r$#)a(* Anggaran (rad')',nal -"r)'a( 'n+r"!"n(al')!/ &a'(# an&a !"na!-a a(a# !"ng#rang' #!la r#$'a $ada '("!.'("! anggaran &ang )#da ada )"-"l#!n&a d"ngan !"ngg#na%an da(a (a#n )"-"l#!n&a )"-aga' da)ar #n(#% !"n&")#a'%an -")arn&a $"na!-aan a(a# $"ng#rangan
(an$a
d'la%#%an
%a'an
&ang
!"ndala!*
Ma)ala #(a!a anggaran (rad')',nal adala ("r%a'( d"ngan ('da% adan&a $"ra('an ("rada$ %,n)"$ al#" ,r !,n"&* K,n)"$ "%,n,!'/ "')'"n)' dan ""%(''(a) )"r'ng%al' ('da% d'ad'%an $"r('!-angan dala! $"n&#)#nan anggaran (rad')',nal* D"ngan ('da% adan&a $"ra('an ("rada$ %,n)"$ al#" ,r !,n"& 'n'/ )"r'ng%al' $ada a%'r (a#n anggaran ("rad' %"l"-'an anggaran &ang $"ngal,%a)'ann&a %"!#d'an d'$a%)a%an $ada a%(''(a).a%(''(a) &ang )"-"narn&a %#rang $"n('ng #n(#% d'la%)ana%an* A%'-a( d'g#na%ann&a arga $,%,% $"la&anan ')(,r') ("r)"-#( adala )#a(# '("!/ $r,gra!/ a(a# %"g'a(an a%an !#n+#l lag' dala! anggaran (a#n -"r'%#(n&a !")%'$#n )"-"narn&a '("! ("r)"-#( )#da ('da% r"l"an d'-#(#%an* P"r#-aan anggaran an&a !"n&"n(# #!la n,!'nal r#$'a &ang d')")#a'%an d"ngan ('ng%a( 'nla)'/ #!la $"nd#d#%/ dan $"n&")#a'an la'nn&a* 2.3.1.2 Line-item
6
C'r' la'n anggaran (rad')',nal adala )(r#%(#r anggaran -"r)'a( l'n".'("! &ang d'da)ar%an a(a) da)ar )'a( >na(#r"? dar' $"n"r'!aan dan $"ng"l#aran* M"(,d" l'n".'("! -#dg"( ('da% !"!#ng%'n%an #n(#% !"ng'lang%an '("!.'("! $"n"r'!aan a(a# $"ng"l#aran &ang ("la ada dala! )(r#%(#r anggaran/ 5ala#$#n )"-"narn&a )"+ara r''l '("! ("r("n(# )#da ('da% r"l"an lag' #n(#% d'g#na%an $ada $"r',d" )"%arang* Kar"na )'a(n&a &ang d"!'%'an/ $"ngg#naan anggaran (rad')',nal ('da% !"!#ng%'n%an #n(#% d'la%#%an $"n'la'an %'n"ra )"+ara a%#ra(/ %ar"na )a(#.)a(#n&a (,l,% #%#r &ang da$a( d'g#na%an adala )"!a(a.!a(a $ada %"(aa(an dala! !"ngg#na%an dana &ang d'#)#l%an* P"n&#)#nan anggaran d"ngan !"ngg#na%an )(r#%(#r l'n".'("! d'landa)' ala)an adan&a ,r'"n(a)' )')("! anggaran &ang d'!a%)#d%an #n(#% !"ng,n(r,l $"ng"l#aran* B"rda)ar%an al ("r)"-#(/ anggaran (rad')',nal d')#)#n a(a) da)ar )'a( $"n"r'!aan dan $"ng"l#aran/ )"$"r(' !')aln&a $"nda$a(an dar' $"!"r'n(a a(a)an/ $"nda$a(an dar' $aa%/ a(a# $"ng"l#aran #n(#% ga'/ $"ng"l#aran #n(#% -"lana -arang/ dan )"-aga'n&a/ -#%an -"rda)ar $ada (##an &ang 'ng'n d'+a$a' d"ngan $"ng"l#aran &ang d'la%#%an* 2.3.1.3
Kelem"7"$ A$99"0"$ T0"!,o$"l
D'l'a( dar' -"r-aga' )#d#( $andang/ !"(,d" $"nganggaran (rad')',nal !"!'l'%' -"-"ra$a %"l"!aan/ an(ara la'n3 1* @#-#ngan &ang ('da% !"!ada' >("r$#(#)? an(ara anggaran (a#nan d"ngan r"n+ana $"!-ang#nan ang%a $anang* 2* P"nd"%a(an 'n+r"!"n(al !"n&"-a-%an )"#!la -")ar $"ng"l#aran ('da% $"rna d'("l'(' )"+ara !"n&"l#r# ""%(''(a)n&a* 6* L"-' -"r,r'"n(a)' $ada 'n$#( dar'$ada ,#($#(* @al ("r)"-#( !"n&"-a-%an anggaran (rad')',nal ('da% da$a( d'ad'%an )"-aga' ala( #n(#% !"!-#a( %"-'a%an dan $'l'an )#!-"rda&a/ a(a# !"!,n'(,r %'n"ra* K'n"ra d'"al#a)' dala! -"n(#% a$a%a dana ("la a-') d'-"lana%an/ -#%an a$a%a (##an ("r+a$a'* * S"%a(.)"%a( an(ar d"$ar("!"n &ang %a%# !"!-#a( (##an na)',nal )"+ara %")"l#r#an )#l'( d'+a$a'* K"adaan ("r)"-#( -"r$"l#ang !"n'!-#l%an %,nl'%/ ,"rla$$'ng/ %")"nangan/ dan $"r)a'ngan an(ar d"$ar("!"n* 9* Pr,)") anggaran ("r$')a #n(#% $"ng"l#aran r#('n dan $"ng"l#aran !,dal'n")(a)'* :* Anggaran (rad')',nal -"r)'a( (a#nan* Anggaran (a#nan ("r)"-#( )"-"narn&a ("rlal# $"nd"%/ ("r#(a!a #n(#% $r,&"% !,dal dan al ("r)"-#( da$a( !"nd,r,ng $ra%('%.$ra%('% &ang ('da% d''ng'n%an >%,r#$)' dan %,l#)'?* 7* S"n(ral')a)' $"n&'a$an anggaran/ d'(a!-a d"ngan 'n,r!a)' &ang ('da% !"!ada' !"n&"-a-%an l"!an&a $"r"n+anaan anggaran* S"-aga' a%'-a(n&a adala !#n+#ln&a -#dg"( $add'ng a(a# -#dg"(ar& )la+%*
7
;* P"r)"(##an anggaran &ang ("rla!-a(/ )"'ngga gagal !"!-"r'%an !"%an')!" $"ng"ndal'an #n(#% $"ng"l#aran &ang )")#a'/ )"$"r(' )"r'ngn&a d'la%#%an r"')' anggaran dan !an'$#la)' anggaran* <* Al'ran 'n,r!a)' >)')("! 'n,r!a)' 'nan)'al? &ang ('da% !"!ada' &ang !"nad' da)ar !"%an')!" $"ng"ndal'an r#('n/ !"ng'd"n(''%a)' !a)ala dan ('nda%an* './.'
A$99"0"$ p2lk De$9"$ Pe$!ek"-"$ Ne; P2l< M"$"9eme$- %NPM+
S"a% $"r("ngaan (a#n 1<;0.an ("la ("rad' $"r#-aan !ana"!"n )"%(,r $#-l'% &ang +#%#$ dra)(') dar' )')("! !ana"!"n (rad')',nal &ang ("r%")an %a%#/ -'r,%ra(')/ dan '"rar%') !"nad' !,d"l !ana"!"n )"%(,r $#-l'% &ang l"%)'-"l dan l"-' !"nga%,!,da)' $a)ar* P"r#-aan ("r)"-#( -#%an )"%"dar $"r#-aan %"+'l dan )"d"rana* P"r#-aan ("r)"-#( ("la !"ng#-a $"ran $"!"r'n(a ("r#(a!a dala! al #-#ngan an(ara $"!"r'n(a d"ngan !a)&ara%a(* Parad'g!a -ar# &ang !#n+#l dala! !ana"!"n )"%(,r $#-l'% ("r)"-#( adala $"nd"%a(an N"5 P#-l'+ Manag"!"n(* N"5 P#-l'+ Manag"!"n( -"r,%#) $ada !ana"!"n )"%(,r $#-l'% &ang -"r,r'"n(a)' $ada %'n"ra/ -#%an -"r,r'"n(a)' %"-'a%an* P"ngg#naan $arad'g!a N"5 P#-l'+ Manag"!"n( ("r)"-#( !"n'!-#l%an -"-"ra$a %,n)"%#"n)' -ag' $"!"r'n(a d' an(aran&a adala (#n(#(an #n(#% !"la%#%an "')'"n)'/ $"!ang%a)an -'a&a >+,)( +#(('ng?/ dan %,!$"(')' ("nd"r* Sala )a(# !,d"l $"!"r'n(aan d' "ra N"5 P#-l'+ Manag"!"n( adala !,d"l $"!"r'n(aan &ang d'a#%an ,l" O)-,rn" dan Ga"-l"r >1<<2? &ang ("r(#ang dala! $andangann&a &ang d'%"nal d"ngan %,n)"$ r"'n"n('ng g,"rn!"n(* P"r)$"%(' -ar# $"!"r'n(a !"n#r#( O)-,rn" dan Ga"-l"r ("r)"-#( adala3 1* Pemerintahan katalis 3 ,%#) $ada $"!-"r'an $"ngaraan -#%an $r,d#%)' $"la&anan $#-l'%* P"!"r'n(a ar#) !"n&"d'a%an -"raga! $"la&anan $#-l'%/ ("(a$' ('da% ar#) ("rl'-a( )"+ara lang)#ng d"ngan $r,)") $r,d#%)'n&a >$r,d#+'ng?* Pr,d#%)' $"la&anan $#-l'% ,l" $"!"r'n(a ar#) d'ad'%an )"-aga' $"ng"+#al'an/ dan -#%an %"ar#)an/ $"!"r'n(a an&a !"!$r,d#%)' $"la&anan $#-l'% &ang -"l#! da$a( d'la%#%an ,l" $'a% n,n.$"!"r'n(a* 2* Pemerintah milik masyarakat 3 !"!-"rda&a%an !a)&ara%a( dar'$ada !"la&an'* P"!"r'n(a )"-a'%n&a !"!-"r'%an 5"5"nang %"$ada !a)&ara%a( )"'ngga !"r"%a !a!$# !"nad' !a)&ara%a( &ang da$a( !"n,l,ng d'r'n&a )"nd'r' >)"l."l$ +,!!#n'(&?* 6* Pemerintah yang kompetitif 3 !"n&#n('%%an )"!anga( %,!$"(')' dala! $"!-"r'an $"la&anan $#-l'%* K,!$"(')' adala )a(#.)a(#n&a +ara #n(#% !"ng"!a( -'a&a )"%al'g#) !"n'ng%a(%an %#al'(a) $"la&anan* D"ngan %,!$"(')'/ -an&a% $"la&anan $#-l'% &ang da$a( d'('ng%a(%an %#al'(a)n&a (an$a ar#) !"!$"r-")ar -'a&a* * Pemerintah yang digerakkan oleh misi 3 !"ng#-a ,rgan')a)' &ang d'g"ra%%an ,l" $"ra(#ran !"nad' ,rgan')a)' &ang d'g"ra%%an ,l" !')'*
8
9* Pemerintah yang berorientasi hasil 3 !"!-'a&a' a)'l -#%an !a)#%an* Pada $"!"r'n(a (rad')',nal/ -")arn&a al,%a)' anggaran $ada )#a(# #n'( %"ra d'("n(#%an ,l" %,!$l"%)'(a) !a)ala &ang d'ada$'* S"!a%'n %,!$l"%) !a)ala &ang d'ada$'/ )"!a%'n -")ar $#la dana &ang d'al,%a)'%an* :* Pemerintah berorientasi pada pelanggan 3 !"!"n#' %"-#(#an $"langgan/ -#%an -'r,%ra)'* 7* Pemerintahan wirausaha 3 !a!$# !"n+'$(a%an $"nda$a(an dan ('da% )"%"dar !"!-"lana%an* ;* Pemerintah antisipatif 3 -"r#$a&a !"n+"ga dar'$ada !"ng,-a('* P"!"r'n(a (rad'),nal &ang -'r,%ra(') !"!#)a(%an d'r' $ada $r,d#%)' $"la&anan $#-l'% #n(#% !"!"+a%an !a)ala $#-l'%* <* Pemerintah desentralisasi 3 dar' '"rar%' !"n## $ar(')'$a(' dan ('! %"ra* 10* Pemerintah berorientasi pada (mekanisme) pasar 3 !"ngada%an $"r#-aan d"ngan !"%an')!" $a)ar >)')("! 'n)"n('? dan -#%an d"ngan !"%an')!" ad!'n')(ra(' >)')("! $r,)"d#r dan $"!a%)aan?* Ada d#a +ara al,%a)' )#!-"rda&a/ &a'(# !"%an')!" $a)ar dan !"%an')!" ad!'n')(ra('* Dar' %"d#an&a/ !"%an')!" $a)ar ("r-#%(' )"-aga' &ang ("r-a'% dala! !"ngal,%a)' )#!-"rda&a* P"!"r'n(a (rad')',nal !"ngg#na%an !"%an')!" ad!'n')(ra(' &a'(# !"ngg#na%an $"r'n(a dan $"ng"ndal'an/ !"ng"l#ar%an $r,)"d#r dan d"'n')' -a%# dan %"!#d'an !"!"r'n(a%an ,rang #n(#% !"la%)ana%ann&a >)")#a' d"ngan $r,)"d#r ("r)"-#(?* P"!"r'n(a 5'ra#)aa !"ngg#na%an !"%an')!" $a)ar &a'(# ('da% !"!"r'n(a%an dan !"nga5a)' ("(a$' !"ng"!-ang%an dan !"ngg#na%an )')("! 'n)"n(' agar ,rang ('da% !"la%#%an %"g'a(an.%"g'a(an &ang !"r#g'%an !a)&ara%a(* '././
Pe02"7"$ Pe$!ek"-"$ "$99"0"$
R",r!a)' )"%(,r $#-l'% &ang )ala )a(#n&a d'(anda' d"ngan !#n+#ln&a "ra N"5 P#-l'+ Manag"!"n( ("la !"nd,r,ng #)aa #n(#% !"ng"!-ang%an $"nd"%a(an &ang l"-' )')("!a(') dala! $"r"n+anaan anggaran )"%(,r $#-l'%* S"'r'ng d"ngan $"r%"!-angan ("r)"-#(/ !#n+#l -"-"ra$a ("%n'% $"nganggaran )"%(,r $#-l'%/ !')aln&a adala ("%n'% anggaran %'n"ra >$"r,r!an+" -#dg"('ng?/ "r, Ba)"d B#dg"('ng >BB?/ dan Plann'ng/ Pr,gra!!'ng/ and B#dg"('ng S&)("! >PPBS?*
P"nd"%a(an -ar# dala! )')("! anggaran $#-l'% ("r)"-#( +"nd"r#ng !"!'l'%' %ara%("r')('% #!#! )"-aga' -"r'%#(3 1* %,!$r""n)'%,!$ara(' 2* ("r'n("gra)' dan l'n(a) d"$ar("!"n 6* $r,)") $"nga!-'lan %"$#(#)an &ang ra)',nal * -"rang%a $anang 9* )$")''%a)' (##an dan $"rang%'ngan $r',r'(a)
9
:* anal')') (,(al +,)( dan -"n"'( >("r!a)#% ,$$,r(#n'(& +,)(? 7* -"r,r'"n(a)' 'n$#(/ ,#($#(/ dan ,#(+,!"/ -#%an )"%"dar 'n$#(* ;* adan&a $"nga5a)an %'n"ra*
'.*
A,", M"$"eme$ Ke"$9"$ P2lk
Agar $"ng"l,laan %"#angan n"gara da$a( -"rlang)#ng d"ngan -a'%/ !a%a )"-"narn&a ("la d'r#!#)%an -"-"ra$a a)a).a)a)* Ada$#n a)a).a)a) $"ng"l,laan %"#angan n"gara &ang d'!a%)#d adala3 1* A)a) %")a(#an/ &a'(# !"ng"nda%' agar )"!#a $"nda$a(an dan -"lana n"gara d')a'%an dala! )a(# d,%#!"n anggaran 2* A)a) #n'"r)al'(a)/ &a'(# !"ngar#)%an agar )"('a$ (ran)a%)' %"#angan d'(a!$'l%an )"+ara #(# dala! d,%#!"n anggaran 6* A)a) (a#nan !"!-a(a)' !a)a -"rla%#n&a angaran #n(#% )#a(# (a#n ("r("n(#dan * A)a) )$")'al'(a)/ &a'(# !"5a'-an agar %r"d'( anggaran &ang d')"d'a%an ("r'n+' )"+ara "la) $"r#n(#%ann&a >M#a!!ad Daar Sa'd'/ 200;?* P"r%"!-angan )"lan#(n&a d"ngan -"rla%#n&a Undang.Undang K"#angan N"gara >UUKN? ("rda$a( $"na!-aan a)a) -ar# dala! $"ng"l,laan %"#angan n"gara* Ada$#n a)a).a)a) $"ng"l,laan %"#angan n"gara !"n#r#( UUKN &a'(#3 1* A)a) a%#n(a-'l'(a) -"r,r'"n(a)' $ada a)'l adala a)a) &ang !"n"n(#%an -a5a )"('a$ %"g'a(an dan a)'l a%'r dar' %"g'a(an $"ng"l,laan %"#angan n"gara ar#) da$a( d'$"r(angg#nga5a-%an %"$ada ra%&a( )"-aga' $"!"gang %"da#la(an ("r('ngg' nagara )")#a' d"ngan %"("n(#an $"ra(#ran $"r#ndang.#dangan &ang -"rla%# 2* A)a) $r,$,r)',nal'(a) adala a)a) &ang !"ng#(a!a%an %")"'!-angan an(ara a% dan %"5a'-an $"ng"l,laan %"#angan n"gara 6* A)a) $r,")',nal'(a) adala a)a) &ang !"ng#(a!a%an %"al'an -"ra)ar%an %,d" "('% dan %"("n(#an $"ra(#ran $"r#ndang.#ndangan &ang -"rla%#
* A)a) %"("r-#%aan dan $"ng"l,laan %"#angan n"gara adala a)a) &ang !"!-#%a d'r' ("rada$ a% !a)&ara%a( #n(#% !"!$"r,l" 'n,r!a)' &ang -"nar/ ##r/ dan ('da% d')%r'!'na(' ("n(ang $"ng"l,laan %"#angan n"gara d"ngan ("(a$ !"!$"ra('%an $"rl'nd#ngan a(a) a% a)a)' $r'-ad'/ g,l,ngan dan raa)'a n"gara 9* A)a) $"!"r'%)aan %"#angan ,l" -adan $"!"r'%)a &ang -"-a) dan !and'r' adala aa) &ang !"!-"r'%an %"-"-a)an -ag' -adan $"!"r'%)a %"#angan #n(#% !"la%#%an $"!"r'%)aan %"#angan nagara d"ngan ('da% -,l" d'$angar#' ,l" )'a$a$#n* A)a).a)a) $"ng"l,laan %"#angan n"gara a$a-'la d'la%#%an #)' )"-"l#! dan )"("la d'-"rla%#%ann&a UUKN da$a( d'ad'%an $"d,!an -ag' $"ng"l,la %"#angan n"gara )"'ngga !a!$#
10
!"nalan%an (#ga) dan %"5a'-ann&a &ang -a'%* P"rl# d'+"r!a(' -a5a a)a) $"ng"l,laan %"#angan n"gara -#%anla !"r#$a%an a(#ran #%#! )"'ngga ('da% !"!$#n&a' %"%#a(an !"ng'%a( !"la'n%an )"+ara !,ral da$a( d'ad'%an $"d,!an dala! $"ng"l,laan %"#angan n"gara* M")%'$#n d"!'%'an/ anganla d'ar('%an -a5a $"ng"l,laan %"#angan n"gara da$a( )"r(a !"r(a !"n&'!$ang' a)a).a)a) $"ng"l,laan %"#angan n"gara ("r)"-#( )"'ngga ("r+'$(a $"ng"l,laan %"#angan n"gara &ang -a'% dan !"ng'ndar' %"r#g'an n"gara*
2.4
Pe$9el"0"$ Ne9"0" !"$ $9, A$99"0"$
B"r'%#( 'n' a%an d'%"!#%a%an "n')."n') $"ng"l#aran N"gara dan #ng)'.#ng)' anggaran* '.5.1
=e$,>=e$, Pe$9el"0"$ Peme0$-"7 P,"-
P"ng"l#aran $"!"r'n(a !"r#$a%an )ala )a(# a)$"% $"ngg#naan )#!-"r da&a "%,n,!' &ang )"+ara lang)#ng d'%#a)a' dan d'!'l'%' ,l" $"!"r'n(a >$#)a( !a#$#n da"ra? dan )"+ara ('da% lang)#ng d'!'l'%' ,l" !a)&ara%a( !"lal#' $"!-a&aran $aa%* D' Ind,n")'a/ $"ng"l#aran $"!"r'n(a da$a( d'-"da%an !"n#r#( d#a %la)''%a)'/ )"-aga' -"r'%#(* 1* P"ng"l#aran r#('n $"!"r'n(a/ &a'(# $"ng"l#aran #n(#% $"!"l'araan a(a# $"n&"l"nggaraan $"!"r'n(a )"ar'.ar'* T"r!a)#% dala! $"ng"l#aran r#('n/ &a'(# -"lana $"ga5a'/ -"lana -arang/ )#-)'d' da"ra ,(,n,!/ -#nga/ dan +'+'lan #(ang l#ar n"g"r'* 2* P"ng"l#aran $"!-ang#nan/ &a'(# $"ng"l#aran #n(#% $"!-ang#nan/ -a'% ')'% )"$"r(' alan/ "!-a(an/ g"d#ng.g"d#ng dan $"!-"l'an %"ndaraan d'na)/ !a#$#n $"!-ang#nan n,n')'% )$r'(#al/ )"$"r(' $"na(aran dan (ra'n'ng* '.5.'
=e$,>=e$, Pe$9el"0"$ D"e0"7
S"$"r(' aln&a $"ng"l#aran n"gara dala! APBN/ $"ng"l#aran da"ra #ga !"r#$a%an )ala )a(# %,!$,n"n &ang ar#) ada dala! )"('a$ $"n&#)#nan APBD* S"+ara )'ng%a(/ %,!$,n"n &ang !"n&#)#n APBD/ &a'(# $"nda$a(an da"ra/ -"lana da"ra/ dan $"!-'a&aan* S"+ara #!#! %,!$,)')' $"ng"l#aran -ag' da"ra adala )a!a d"ngan %,!$,)')' $"ng"l#aran n"gara* S"('a$ da"ra !"!'l'%' %,!$,)')' $"ng"l#aran da"ra &ang -"r-"da.-"da* Baga'!ana$#n/ %,!$,)')' dar' APBD )#a(# da"ra ar#) d')")#a'%an d"ngan $"r%"!-angan %"#angan $"!"r'n(a da"ra &ang -"r)ang%#(an* S"('a$ da"ra ('da% ar#) !"!a%)a%an d'r' #n(#% !"!$"r-")ar $"ng"l#aran (an$a d''!-ang' d"ngan %"!a!$#an $"nda$a(ann&a/ %#)#)n&a %a$a)'(a) $"nda$a(an a)l' da"ra >PAD?.n&a* '.5./
$9, Pe$9"$99"0"$ Sek-o0 P2lk
F#ng)'.#ng)' $"nganggaran )"%(,r $#-l'% an(ara la'n3 a* Anggaran !"r#$a%an a)'l a%'r $r,)") $"n&#)#nan r"n+ana %"ra* -* Anggaran !"r#$a%an +"(a% -'r# a%(''(a) &ang a%an d'la%)ana%an d' !a)a !"nda(ang* +* Angggaran )"-aga' ala( %,!#n'%a)' 'n("rn &ang !"ng#-#ng%an -"r-aga' #n'( %"radan !"%an')!" %"ra an(ar a(a)an dan -a5aan*
11
d*
Anggaran )"-aga' ala( $"ng"ndal'an #n'( %"ra*
'. K"0"k-e0,-k !"$ P0$,p A$99"0"$ Sek-o0 P2lk
Anggaran )"%(,r $#-l'+ !"!$#n&a' %ara%("r')('% )"-aga' -"r'%#(3 a* Anggaran d'n&a(a%an dala! )a(#an %"#angan dan )a(#an )"la'n %"#angan* -* Anggaran #!#!n&a !"n+a%#$ ang%a 5a%(# ("r("n(#/ )a(# a(a# -"-"ra$a (a#n* +* Anggaran -"r')' %,!'(!"n a(a# %")angg#$an !ana"!an #n(#% !"n+a$a' )a)aran &ang d'("(a$%an* d* U)#lan angggaran d'("laa dan d')"(##' ,l" $'a% &ang -"r5"nang l"-' ('ngg' dar' $"n&#)#nan anggaran* "* S"%al' d')#)#n/ anggaran an&a da$a( d'#-a dala! %,nd')' ("r("n(#*
Prinsip-prinsip di dalam anggaran sektor publik meliputi: a. torisasi ole! legislati". Anggaran $#-l'% ar#) !"nda$a(%an ,(,r')a)' dar' l"g')la(' ("rl"-' da#l# )"-"l#! "%)"%#(' da$a( !"!-"lana%an anggaran ("r)"-#(* -* K,!$r""n)'* Anggaran ar#) !"n#n#%%an )"!#a $"n"r'!aan dan $"ng"l#aran $"!"r'n(a* Ol" %ar"na '(#/ adan&a dana non budgetair $ada da)arn&a !"n&ala' $r'n)'$ anggaran &ang -"r)'a( %,!$r""n)'* +* K"#(#an anggaran* S"!#a $"n"r'!aan dan -"lana $"!"r'n(a ar#) ("r'!$#n dala! dana #!#!* d* Nondiscretionary Appropriation * J#!la &ang d')"(##' ,l" d"5an l"g')la(' ar#) ("r!anaa(%an )"+ara "%,n,!')/ "')'"n dan ""%('* "*
P"r',d'%* Anggaran !"r#$a%an )#a(# $r,)") &ang $"r',d'%/ -')a -"r)'a( (a#nan !a#$#n !#l(' (a#nan*
12
*
A%#ra(* E)('!a)' anggaran "nda%n&a ('da% !"!a)#%%an +adangan &ang ("r)"!-#n&'/ &ang da$a( d'ad'%an )"-aga' %an(,ng.%an(,ng $"!-,r,)an dan in "')'"n)' anggaran )"r(a da$a( !"nga%'-a(%an !#n+#ln&a understimate $"nda$a(an dan over estimate $"ng"l#aran*
g* J"la)* Anggaran "nda%n&a )"d"rana/ da$a( d'aa!' !a) &ara%a( dan ('da% !"!-'ng#ng%an* * D'%"(a#' $#-l'%* Anggaran ar#) d''n,r!a)'%an %"$ada !a)&ara%a( l#a)*
'.) $9, APBN !"$ APBD
APBN !"r#$a%an 'n)(r#!"n #n(#% !"nga(#r $"ng"l#aran dan $"nda$a(an n"gara dala! rang%a !"!-'a&a' $"la%)anaan %"g'a(an $"!"r'n(aan dan $"!-ang#nan/ !"n+a$a' $"r(#!-#an "%,n,!'/ !"n'ng%a(%an $"nda$a(an na)',nal/ !"n+a$a' )(a-'(a) $"r"%,n,!'an/ dan !"n"n(#%an ara )"r(a $r',r'(a) $"!-ang#nan )"+ara #!#!* APBN !"!$#n&a' #ng)' ,(,r')a)'/ $"r"n+anaan/ $"nga5a)an/ al,%a)'/ d')(r'-#)'/ dan )(a-'l')a)'* S"!#a $"n"r'!aan &ang !"nad' a% dan $"ng"l#aran &ang !"nad' %"5a'-an n"gara dala! )#a(# (a#n anggaran ar#) d'!a)#%%an dala! APBN* S#r$l#) $"n"r'!aan n"gara da$a( d'g#na%an #n(#% !"!-'a&a' $"ng"l#aran n"gara (a#n anggaran -"r'%#(n&a* F#ng)' APBN !"n#r#( Undang.Undang N,*17 Ta#n 2006/ &a'(#3
F#ng)' ,(,r')a)'/ !"ngand#ng ar(' -a5a anggaran n"gara !"nad' da)ar #n(#% !"la%)ana%an $"nda$a(an dan -"lana $ada (a#n &ang -"r)ang%#(an/ D"ngan d"!'%'an/
$"!-"lanaan a(a# $"nda$a(an da$a( d'$"r(angg#nga5a-%an %"$ada ra%&a(* F#ng)' $"r"n+anaan/ !"ngand#ng ar(' -a5a anggaran n"gara da$a( !"nad' $"d,!an -ag' n"gara #n(#% !"r"n+ana%an %"g'a(an $ada (a#n ("r)"-#(* B'la )#a(# $"!-"lanaan ("la d'r"n+ana%an )"-"l#!n&a/ !a%a n"gara da$a( !"!-#a( r"n+ana.r"n+ana #n(#% !"d#%#ng $"!-"lanaan ("r)"-#(* M')aln&a/ ("la d'r"n+ana%an dan d'anggar%an a%an
!"!-ang#n $r,&"% $"!-ang#nan alan d"ngan n'la' )"%'an !'l'ar* Ma%a/ $"!"r'n(a da$a( !"nga!-'l ('nda%an #n(#% !"!$"r)'a$%an $r,&"% ("r)"-#( agar -')a -"ralan d"ngan lan+ar* F#ng)' $"nga5a)an/ -"rar(' anggaran n"gara ar#) !"nad' $"d,!an #n(#% !"n'la' a$a%a %"g'a(an $"n&"l"nggaraan $"!"r'n(a n"gara )")#a' d"ngan %"("n(#an &ang ("la
13
d'("(a$%an* D"ngan d"!'%'an a%an !#da -ag' ra%&a( #n(#% !"n'la' a$a%a ('nda%an
$"!"r'n(a !"ngg#na%an #ang n"gara #n(#% %"$"rl#an ("r("n(# '(# d'-"nar%an a(a# ('da%* F#ng)' al,%a)'/ -"rar(' -a5a anggaran n"gara ar#) d'ara%an #n(#% !"ng#rang' $"ngangg#ran dan $"!-,r,)an )#!-"r da&a )"r(a !"n'ng%a(%an "")'"n)' dan ""%(''(a)
$"r"%,n,!'an* F#ng)' d')(r'-#)'/ -"rar(' -a5a %"-'a%an anggaran n"gara ar#) !"!$"ra('%an ra)a %"ad'lan dan %"$a(#(an* F#ng)' )(a-'l')a)'/ !"!'l'%' !a%na -a5a anggaran $"!"r'n(a !"nad' ala( #n(#% !"!"l'ara dan !"ng#$a&a%an %")"'!-angan #nda!"n(al $"r"%,n,!'an*
F#ng)' Anggaran P"nda$a(an dan B"lana Da"ra !"n#r#( Undang.Undang N,* 17 Ta#n 2016 adala3
F#ng)' ,(,r')a)' -"r!a%na -a5a anggaran da"ra !"nad' da)ar #n(#% !"r"al')a)' $"nda$a(an dan -"lana $ada (a#n -"r)ang%#(an* Tan$a d'anggar%an dala! APBD
)"-#a %"g'a(an ('da% !"!'l'%' %"%#a(an #n(#% d'la%)ana%an* F#ng)' $"r"n+anaan -"r!a%na -a5a anggaran da"ra !"nad' $"d,!an -ag'
!ana"!"n dala! !"r"n+ana%an %"g'a(an $ada (a#n &ang -"r)ang%#(an* F#ng)' $"r"n+anaan -"r!a%na -a5a anggaran da"ra !"nad' $"d,!an -ag'
!ana"!"n dala! !"r"n+ana%an %"g'a(an $ada (a#n &ang -"r)ang%#(an* F#ng)' $"nga5a)an !"ngand#ng !a%na -a5a anggaran da"ra !"nad' $"d,!an #n(#%
!"n'la' %"-"ra)'lan a(a# %"gagalan $"n&"l"nggaraan $"!"r'n(a da"ra* F#ng)' al,%a)' !"ngand#ng !a%na -a5a anggaran da"ra ar#) d'ara%an #n(#% !"n+'$(a%an la$angan %"ra/ !"ng#rang' $"ngangg#ran/ dan $"!-,r,)an )#!-"rda&a/
)"r(a !"n'ng%a(%an "')'"n)' dan ""%(''(a) $"r"%,n,!'an da"ra* F#ng)' d')(r'-#)' !"!'l'%' !a%na -a5a %"-'a%an.%"-'a%an dala! $"nganggaran
da"ra ar#) !"!$"ra('%an ra)a %"ad'lan dan %"$a(#(an* F#ng)' )(a-'l'(a)' !"!l'%' !a%na -a5a anggaran da"ra !"nad' ala( #n(#% !"!"l'ara dan !"ng#$a&a%an %")"'!-angan #nda!"n(al $"r"%,n,!'an da"ra*
'.4 P0$,p Pe$#,$"$ APBN !"$ APBD Pr'n)'$.$r'n)'$ P"n&#)#nan APBN/ an(ara la'n3 a* Pr'n)'$ P"n&#)#nan APBN B"rda)ar%an A)$"% P"nda$a(an/ &a'(#3 In("n)''%a)' $"n"r'!aan anggaran dala! al #!la dan %"+"$a(an $"n&"(,ran* • In("n)''%a)' $"nag'an dan $"!#ng#(an $'#(ang n"gara/ !')aln&a )"5a a(a) $"ngg#naan •
•
-arang.-arang !'l'% n"gara* P"n#n(#(an gan(' r#g' a(a) %"r#g'an &ang d'd"r'(a ,l" n"gara dar' d"nda &ang ("la
d'an'%an* -* Pr'n)'$ P"n&#)#nan APBN B"rda)ar%an A)$"% P"ng"l#aran N"gara @"!a(/ ('da% !"5a/ "')'"n/ dan )")#a' d"ngan %"-#(#an ("%n') &ang d')&ara(%an* • T"rara/ ("r%"ndal' )")#a' d"ngan r"n+ana/ $r,gra!%"g'a(an* •
14
•
S"!a%)'!al !#ng%'n !"ngg#na%an a)'l $r,d#%)' dala! n"g"r' d"ngan !"!$"ra('%an
%"!a!$#an$,("n)' na)',nal* P"n&#)#nan APBD ar#) d'da)ar%an $r'n)'$ )"-aga' -"r'%#(3 1* APBD d')#)#n )")#a' d"ngan %"-#(#an $"n&"l"nggaraan $"!"r'n(aan da"ra* 2* APBD ar#) d')#)#n )"+ara ("$a( 5a%(# )")#a' (aa$an dan ad5al* 6* P"n&#)#nan APBD d'la%#%an )"+ara (ran)$aran/d'!ana !"!#da%an !a)&ara%a( #n(#% !"ng"(a#' dan !"nda$a(%an a%)") 'n,r!a)' )"l#a).I#a)n&a ("n(ang APBD* * P"n&#)#nan APBD ar#) !"l'-a(%an $ar(')'$a)' !a)&ara%a(* 9* APBD ar#) !"!$"ra('%an ra)a %"ad'lan dan %"$a(#(an* :* S#-)(an)' APBD d'larang -"r("n(angan d"ngan %"$"n('ngan #!#!/ $"ra(#ran &ang l"-' ('ngg' dan $"ra(#ran da"ra la'nn&a*
'.8 Pe0,"p"$ !"$ T"7"p Pe$#,$"$ APBN !"$ APBD
S"a% d')a%ann&a UU N,*172006 ("n(ang K"#angan N"gara dan UU N,*1200 ("n(ang P"r-"ndaaraan N"gara/ $"ng"l,laan APBN !"ngala!' $"r#-aan dala! $r,)") $"nganggaran/ dar' $"r"n+anaan 'ngga $"la%)anaan anggaran* B"r'%#( (aa$an $r,)") $"r"n+anaan dan $"n&#)#nan APBN !"n#r#( Undang.Undang N,* 17 Ta#n 20163 '.8./
T"7"p pe$!"7l"$ a* Taa$ a5al !"!$"r)'a$%an ran+angan APBN ,l" $"!"r'n(a !"l'$#(' $"n"n(#an a)#!)'
da)ar APBN/ $"r%'raan $"n"r'!aan dan $"ng"l#aran/ )%ala $r',r'(a)/ dan $"n&#)#nan -#dg"( "H"r+')"* A)#!)' da)ar APBN !"l'$#('3 $"r(#!-#an "%,n,!'/ • ('ng%a( 'nla)'/ • n'la' (#%ar r#$'a/ • )#%# -#nga SBI ('ga -#lan/ • arga !'n&a% 'n("rna)',nal/ dan • l'('ng* • -* M"ngada%an ra$a( %,!')' an(ar%,!')'
!a)'ng.!a)'ng
d"ngan
!'(ra
%"ra
>d"$ar("!"nl"!-aga ("%n')?*
'.8.*
+* M"la%#%an $r,)") 'nal')a)' $"n&#)#nan RAPBN ,l" $"!"r'n(a* T"7"p pe$9""$? pem2"7","$? !"$ pe$e-"p"$ APBN Taa$an $"nga#an/ $"!-aa)an/ dan $"n"(a$an APBN/ &a'(#3 a* Taa$an 'n' d'!#la' d"ngan $'da(, $r")'d"n )"-aga' $"ngan(ar RUU APBN dan N,(a K"#angan* -* S"lan#(n&a/ !"!-aa) -a'% an(ara !"n("r' %"#angan dan $an'('a anggaran DPR !a#$#n an(ara %,!')'.%,!')' dan d"$ar("!"n l"!-aga ("%n') ("r%a'(*
15
+*
@a)'l dar' $"!-aa)an -"r#$a UU APBN !"!#a( )a(#an anggaran )"-aga' -ag'an ('da% ("r$')a%an dar' UU ("r)"-#(* Sa(#an anggaran adala d,%#!"n anggaran &ang !"n"(a$%an
al,%a)' dana $"r d"$ar("!"nl"!-aga/ )"%(,r/ )#-)"%(,r/ $r,gra!/ dan $r,&"%%"g'a(an* d* Un(#% !"!-'a&a' (#ga) #!#! $"!"r'n(a dan $"!-ang#nan/ d"$ar("!"nl"!-aga !"nga#%an R"n+ana K"ra dan Anggaran K"!"n("r'anL"!-aga >RKAKL? %"$ada D"$ar("!"n K"#angan dan Ba$$"na) #n(#% %"!#d'an d'-aa) !"nad' Da(ar I)'an P"la%)anaan Anggaran >DIPA? dan d'"r''%a)' )"-"l#! $r,)") $"!-a&aran* Pr,)") 'n' ar#) "*
d')"l")a'%an dar' O%(,-"r 'ngga D")"!-"r* Dala! $"la%)anaan APBN d'-#a( $"(#n#% -"r#$a K"$#(#)an Pr")'d"n >K"$r")? )"-aga' P"d,!an P"la%)anaan APBN*
Dala!
!"la%)ana%an
$"!-a&aran/
%"$ala
%an(,r$'!$'nan
$r,&"%
d'
!a)'ng.!a)'ng
%"!"n("r'an dan l"!-aga !"nga#%an S#ra( $"r!'n(aan P"!-a&aran %"$ada Kan(,r 'la&a P"r-"ndaaraan N"gara >KPPN?*
16
BAB. III PENUTUP
/.1 Ke,mpl"$ APBN adala da(ar )')("!a(') dan ("r$"r'n+' &ang !"!#a( r"n+ana $"n"r'!aan dan
$"ng"l#aran n"gara )"la!a )a(# (a#n anggaran* T##an $"n&#)#nan APBN adala )"-aga' $"d,!an $"ng"l#aran dan $"n"r'!aan n"gara agar ("rad' %")"'!-angan &ang d'na!') dala! rang%a !"la%)ana%an %"g'a(an.%"g'a(an %"n"garaan d"!' ("r+a$a'n&a $"n'ng%a(an $r,d#%)'/ $"n'ng%a(an %")"!$a(an %"ra/ $"r(#!-#an "%,n,!' &ang +#%#$ ('ngg' )"r(a $ada a%'rn&a d'(##%an #n(#% ("r+a$a'n&a !a)&ara%a( ad'l dan !a%!#r !a("r'al !a#$#n )$'r'(#al -"rda)ar%an Pan+a)'la dan UUD 1<9* APBN dan APBD 'n' !"r#$a%an r"n+ana %"ra $"!"r'n(aan N"gara dala! rang%a !"n'ng%a(%an a)'l.a)'l $"!-ang#nan )"+ara -"r%")'na!-#ngan )"r(a !"la%)ana%an d")"n(ral')a)' ')%al* S"-aga'!ana #ng)' Anggaran P"nda$a(an dan B"lana N"gara/ !a%a APBD -"r#ng)' )"-aga' ,(,r')a)'/ $"r"n+anaan/ $"nga5a)an/ al,%a)'/ d')(r'-#)'/ dan )(a-'l')a)'* Baga'!ana$#n/ %,!$,)')' dar' APBD )#a(# da"ra ar#) d')")#a'%an d"ngan $"r%"!-angan %"#angan $"!"r'n(a da"ra &ang -"r)ang%#(an* S"('a$ da"ra ('da% ar#) !"!a%)a%an d'r' #n(#% !"!$"r-")ar $"ng"l#aran (an$a d''!-ang' d"ngan %"!a!$#an $"nda$a(ann&a/ %#)#)n&a %a$a)'(a) $"nda$a(an a)l' da"ra >PAD?.n&a* K"#angan N"gara/ Undang.Undang N,!,r 1 Ta#n 200 ("n(ang P"r-"ndaaraan N"gara )"('da%n&a !"ngand#ng ('ga %a'da !ana"!"n %"#angan n"gara/ &a'(#3 ,r'"n(a)' $ada a)'l/ $r,")',nal'(a) )"r(a a%#n(a-'l'(a) dan (ran)$aran)'* Parad'g!a 'n' d'!a%)#d%an #n(#% !"!ang%a) %"('da%"')'"nan* A)a).a)a) $"ng"l,laan %"#angan n"gara a$a-'la d'la%#%an #)' )"-"l#! dan )"("la d'-"rla%#%ann&a UUKN da$a( d'ad'%an $"d,!an -ag' $"ng"l,la %"#angan n"gara )"'ngga !a!$# !"nalan%an (#ga) dan %"5a'-ann&a &ang -a'%*
17
DATAR PUSTAKA
@al'!/ A-d#l dan K#)#'/ S&a!* 2016* Akuntansi Sektor Publik * Ja%ar(a3 Sal"!-a E!$a( Mard'a)!,/ 200<* Akuntansi Sektor Publik * =,g&a%ar(a3 CV And' O)"( Undang.Undang n,!,r 17 (a#n 2006/ tentang keuangan Negara Website BPK (($3555*)'%ad*-$%*g,*'d >diakses 0 !anuari "0#$) (($3555*a+ad"!'a*"d#<:07::<K,n)"$.Mana"!"n.K"#angan.P#-l'% (diakses 0 !anuari "0#$) !l*)+r'-d*+,!07667;K,n)"$.Anggaran.S"%(,r.P#-l'% (diakses 0 !anuari "0#$) 555*ar('%"l)'ana*+,!20190;a$-n.a$-d.$"ng"r('an.(##an.#ng)'*(!l / (diakses 0 !anuari "0#$) 555*'l!#."%,n,!'.'d*+,! E%,n,!' SMA I Il!# E%,n,!'/ (diakses 0 !anuari "0#$) (($3555*'l!#"%,n,!'*n"(201911$"ng"r('an.(##an.#ng)'.dan.$r'n)'$.$"n&#)#nan.a$-n.anggaran. $"nda$a(an.dan.-"lana.n"gara*(!l/ ( diakses 0 !anuari "0#$) )'!$l"n"5)09*-l,g)$,(*+,!#an.$"!-aa)an.dan*(!l (diakses 0% !anuari "0#$) ad'.d"("+("d*-l,g)$,(*+,!!a%ala.a$-n.a$-d*(!l (diakses 0% !anuari "0#$)
pengelolaankeuangannegara.blogspot.#om$%ekanisme... &diakses 06 'anuari 2017(
18
