Koruyucu- Tılsımlar--Morris Desmaond - .PDF

ISBN 975-10-1528-6

1111 111

9 789751 015280

KORUYUCU TILSIMLAR UGURLAR,

MUSKALAR,

NAZARLIKLAR

Desmond Morris Türkçeye çeviren:

MEHMET HARMANCI

..

:ii=İNKILAP

Ankara Caddesi 'o:95 Sirkeci 3+ıl0

İSTA.'IBLL

Tel.:(0 212) 514 06 10 -11 Fax:(O 212) 51ı 06 12 www.inkilap.com

e-mail : posı[email protected]

(': Elemem

Book• Lımncd 199')

\lelin () 0e,n10nd \lom'

1999

Türkiye'de yayın hakkı

C iP� Publishıng '>en·K� ümiı�-
KORUYUCU 111.$1�11.AR (Body Gu.ırd,), ilk

FLF.ME.l\'T BOOKS LiMiTED t:ır:ılınd.ın

19<:19

olJr:ık

lngılte�·ue

19<)9'd;ı ba'>ılmı�tır

Ba�kı: T.B.C.

Orijinal

'>ayfa 1':lsanmı

THE BRIO<.;EliATER 0001< Co"�"" LIMITFO Oızgı Mdıne Pamukçuo):lu Du1elti· idil önemlı

ELEMEl\'T BOOI\� U\llTED idari Edllör \lır:ındı <.,pıcer

Baş Edıtör �ue

Hook

Proje .lltldunı 'ihırle> Paııon Edıtör Alıson \'('ormleıghıon i;nin .ıJıldıin1 Su�1n \utıerby Cnin Konırolıl Fıona flarmon IBE BRIOGEWATER BOOK CO\IPA-.:Y Ar1 DirektörTerry )eavon'

Tasarlayan Michacl \'
BiAAs

İdari Ediıor Annl! Townlcy Proje Ediıön1 Caroline E.1rle /?esim Araştınnası Vane;,a Fletdwr

Fotoğraflar Guy Ryec:ın w Tn'h GJnt

l�BN 975-10-1528-6

00-34-)..oo s 1-0005 Prinml and bound ın Gr�ı Brıuın by Buda & Tanncr Lıd. Fromc and London

4

İ çin dekiler Yazarın Önsözü Giriş: ARMADİLLO ETKENİ Tanımlar Ilayvansal Tılsım ZOOLOJİ K KOIWYUCULAH

Taş Devri .\Iİ'\JERAL KORUYUCULAR

Bitkilerin Gücü BİTKiSEL KOIH"YL'Cl LAR

Tanrı Yardımcımız Olsun Dİ"\I KORl Yl CLLAR

Kelimesi Kelimesine YAZILI KORl 'ıl Cl LAR

6 8 10 12

Beden Parçaları A\,ATO\IİK KORlYl CL'LAR

Göz Göze İ'lSANA BAKA'l KORUYLCLLAR

Yardımcı Eller JESTLERLE KORl N/llA

Evler Kadar Güvenli EV KORUYUCULAHI

154 166 174 194

52

Sonuç: GÜVENLİ BiR YAŞı\ı\I

214

94

Bibliyografya

218

122 146

Dizin

Teşekkür

220 224

5

YAZ A R I N Ö N S Ö Z Ü

1 .

..

..

..

NSAN TURUNU araştırmak amacıyla dün-

'.

�

Çin'in bu

yay dolaş ken gittiğim her yerde insanla­

kutsal

. rın uzerlerınde şans getirdiklerine inandık­

kaplumbağası

ları bir şey ı:aşıdıklarmı gördüm. Şekli ülkeden

bilgelik ve uzun

ülkeye ve kültürden kültüre değişen bu en

ömür

gözde yerel muskalara çok ciddi yaklaşılıyor

getirmesi için

ve insana yarduncı olacak sihirli nitelikleri ol­

muska olarak

duğu kabul ediliyordu. Kimi zaman sahipleri­

taşınırdı.

ni talihsizliklerden koruyor, kimi zaman da onlara şans getiriyorlardı. Bu muskaların ar­ dında hep ilginç bir tarihçe ya da sembolik bir geçmiş vardı ve ben onları toplamaya, her bi­ rini bu kadar özel yapan şeyin ne olduğunu anlamaya çalıştım. İnsan davraruşlanru incelediğim ve tele­ vizyon belgeselleri çektiğim sıralarda yetmiş­ ten çok ülkeyi ziyaret ercim ve böylelikle tıl­ sım ve muska koleksiyonlarım giderek arttı, sonunda birkaç yüze ulaştı.

Afrika'nın ıssız köşelerinde film çekerken yerli kadınların genellikle hamile kalma şans­ larını arttırmak için üzerlerinde doğurganlık fi­ gürleri taşıdıklarını gördüm. Ortadoğu'da kut­ sal ellerden Kuran'dan ayetlere kadar çeşitli dinsel muskalarla karştlaşcım. Güney İtalya'da jestleri araşurırken geçmişin kem gözden ko­ runma geleneklerinin yüzyıllardır hala işlerli­ ğini koruduğunu ve çeşitli davraıuş ve tılsım­ larla desteklendiğini gördüm. İskandinavya'da eski Viking efsaneleri çağdaş muska ve nazar­ lıklar biçiminde devam etmekteydi. Califor­ nia'da tılsımlı kristaller ve taşların kullanıldığı yepyeni bir muska dalgasının başladığını keş­ fettim. KrLc;taUerin Ledavi edici ve Koruyucu niteliklerine olan bu Yeni Çağ inancı !uzla ya­ yılmış ve şu anda Amerika kıtasının tümü ve Avrupa'nın büyük bir kısmını kaplamıştır. Topladığım bu uğur ve muskaların çoğu takılar veya insanın üzerinde taşınan küçük nesnelerdi. Ancak bazılan daha büyükçeydi;

Burma'dan, giyeni yolculuklarda veya savaşta koruyan muskalı bir gömlek.

6

Tılsımlı dörtgenli bir Afgan muskası.

,·e sahiplerini. -;ahiplerinin arabalarını, evlerini ve>'a rcknclerini koruma amaclıydılar. Pek çok !>Ürücü araba>.ında kendisini kazalardan ve be­

o

ladan koruyacak olan �ans getiren maskotlar a<;ılı olmadan yolculuğa çıkmaz. Akdeniz'de ise bunun farklı bir örneğine rastlarız. Pek çok kayıkçı kendisini kem göze ve boğulmaya

ty \/

karşı koruyacak olan bir çift gözü teknesine resmetmeden denize aç·ılmaz. İngiltere'de bu­ gün bile pek <;ok yük atı sahibi tıpkı yüzyıllar­ dır olduğu gibi h::ıyv::ınlnnnı kötülüğün kuv­ veLlcrine karşı koruyacak özel at takılarıyla hayvanlarını süsler. Kırsalda pek çok evin,

cağını yoksa tüm bı.ı geçmişi yüzk:rce yıla da­

ahırın veya samanlığın duvarında hata şans

yanan köklenmiş inançlardan sıyrılıp repyeni

getirecek bir at nalı asılıdır.

bir sihirli düşünce dalgası mı oluşturacağını

ilkel batıl inancların bu modern bilimsel

bugünden kestirmek güçıür.

dü�ünce ve bilgisayar çağına kadar ulaşması­

Teknolojinin kcndimızi daha güvenli his­

nın birka<,· yolu vardır. Bazı insanlar sihirli bir

setmemizi sağlayan pek <.·ok getirisi vardır, an­

konınma fıkri)!IC alay edip uğur nesnesinin as­

cak hastalık, yaralanma. yaşlanma ve ölüm gi­

lınd.ı bir şak�ı olduğund::ı ısrar ederler, onlar

bi temel tehditlere karşı korkularımızı yok

öylesine 'sadece şans getirsin diye' taşırlar bu

edene kadar hiç kı.ışkusuz bir miktar doğaüs­

ulsımlan; ama her nedense bunlardan da ke­

tü yardıma ilııiyaç duymaya dev:ım edeceğiz.

sinlikle ayrılmak bl<:mczler. Eski gelenekler

Kar:ınlıktan,

öyle kolay ölmez çünkü.

korkruğunıı.ız sürece yaşamlarımızda Koruyu­

Benim bı.ı kitabı y<ızmaktakj başlıca ama­ cım 20. yüzyılın somında hfüa devam eden

dile

getirilmeyen

kaygılardan

cu adını verdiğim o küçük nesnelere bir yer olacaktır herhalde.

küçük ama 1;ok ilginç bir insan uğraşını belge­ lcmekli. Yüz yıl sonra bu

Nazara kar�ı merkezi bir gözü

kitabı okuyacak birinin bi-

olan koruyucu bir at takısı.

7.inı inançlarımızda ne ka­

Keighly'de Cliffe Castle

dar ilkel olduğumuzu mu,

MOzesi'nden.

yoksa, evet bunca yıl son­ ra bakın biz de hala a}'nı şeyleri y::ıpıyoruz diye mi düşüneceğini merak edi­ yorum doğrusu. Gelecekte insanlığın bugün sahip olduğumuz küçük

batıl

inançların

hepsini geride mi bıraka7

.

.

ARMAD I L L O E T K E N!

A

RMADİLLO, '>ert bir kabuğa sahip ol-

duğu ıçin yaşamını sürdürebilmekte­ dir. Tehdit edildiğinde ya da saldmya

uğradığında sıkı bir top

şekline bürünerek

kendini korumaya alır. Saldıran hayvan kalın zırhtan delınmcz bir küre görünce bir süre sonra mücadeleden vazgeçip gider. Orralık sa­ kinleşince armadillo yine eski haUni alır ve

Armadlllonun aksine insanların kendilerini

lıic;:hir zarara uğramamış olarak yoluna devam

koruyacak bir kabukları yoktur.

<.:d<.:r. Kabı.ığu onun doğanın düşman güçleri­ ne karşı daimi Koruyucusudur. Üı,- tür Korurunı varc.lır: kişisel ve belirli;

Oysa insanın çok kolay hasar gören bir gövdesi vardır. Bu bizt' büyük esneklik sağlar­

eski

sa da. aynı zaımında pek çok cehlike karşısın­

ler .sayılam:ıyac:ık k:ıd:ır çoktur. Pek çok in­

da da korum�l'>l7 bırakır. Zaman 7.aman arma­

san. ü:r.ellikle tchlikdi i'>lcrc.lc c:ılışanlar, özel

'c

ıarihi: modern v<: aktif. Kişisel örnek­

dilloyu ıakliı etmeye kalkışır. bir tür Koruyucu

bir uğur ı:ısır. Tehlikclı hir c.lurumda onu yan­

zırha bürünürüz.

Ortaçağ ŞÖ\'alyeleri savaşa

ların
kalın zırhlar ku\>.ınarak giderdi. Çağdaş polis­

gösterir. �porcular \C k:ıc.lınlar. aktör ve aktris­

ler ise kur ...un geçirmez yelekler giyiyor. Asıro­

ler, a'>kerler. dcniz('iler. havacılar ve işleri ne­

nothırın. c.lalgıı;ların ve lahoracuar teknisyenle­

deniyle k<.·ndilcrini so.,yal veya bedenc;cl tehli­

rinin kendilerini zararlı eckilerden koruyacak

keyle yüzyüze olanlar <,;oğunlukla yanlannda

özel giy'>ilcri \'ardır. Ancak bunlar iscisnadır.

kendileri için üzL'I \'(.' tek olan bir tür Konıyu­

İnsanların büyük bir çoğunluğu yaşamlarını

cu ne.sn<.: taşır.

zırhsız, kabuksuz, yumuşak gövdeli bir du­

kadar yaygın ve karına"ık olabileceğine bir ör-

bir

nıında geçirir. Blı nedenle insanlarda daha ha­ llf

savunma sistemi özlemi doğar.

Binlerce yıldır günlük yaşamın tehlikele­ riyle karşı k�ırşıya kalındığında sahibine ken­ disini biraz obun güv<.:nccde hissenirecck bir konıyu<:u oe:-.ne kullanmak adet olmuştur. Bu nesnl'icre ı,·c;:.iıli adlar verilmiştir:

muskalar,

ma...kmbr. uğurlar. nazarlıklar. Bunlardan kimi 'ücud:ı :!'>ılır. kimi ÜMlt: taşınır \'e bazıları da sahıbinin aracına ya da binasına yerleştirilir. Bunlar iki -.ekildı: yararlı olurlar: ya talihsizliği uzaklaştırırlar ya da talihi çekerler. Bunlara ta­ rihin her doneminde ve kültüründe 'e hacta tarih önce'>inclt: r.ısılanınaktadır.

8

Ou kishcl hmıl inançların oe

Bebek lsa, Meryem Ana'nın koruyucu tespihi ile oynuyor. nck olarak ünlü bir flltholcunun her maçran önce yaptıklarını gösterebiliriz. ı

Maç sabahı tıraş olmazdı.

2

Yanında, üzerinde devediken.i motifi olan

3

Stadyuma eski bir tenis topu götürürdü.

4

Cebine bir gün oyun sahasında bulduğu

bir anahtarlık taşırdı.

mlııyatür bir futbol ayakkabısını koyardı.

5

Küçük,

yıldız

şeklindekl

madalyonunu

boynundan eksik Ctme7,di.

6

Soyunma odasında giysilerini hep aynı as­ kıya asardı.

7

Sahaya çtkarken elindeki topu tünel duva­

8

Sahaya çıktığında topu boş kaleye atard1.

9

Oyun sırasmda mümkün olduğu kadar çok

rında üç kere zıplatırdı.

süınkürü.rd ü.

"Bu

hazırlıkları

yapmadan

asla maça çıkamam," dediği çok işitilmişti. Ve kişisel batıl inançları o kadar güçlüydü ki, bir maçı kaybetmekle bunlara olan gi­ i veni asla yok olmazdı.

Koruyucuların eski ve t:ırihı örnekleri ise sayısızdır, çünkü eski günlerde sihirli yardın1-

cılara olan inanç bugünkünden bile daha yay­ gındı. Ancak artık önemi olmayan o ilk örnek­ ler bugün fazla bir ilgi çekmemektedir. Bunlar akadcnıık folklor araştırmalarının sayfalarında kalmı�tır. Özel ilgi cekcoler üçüncü grup. aktif mo­ dernlcrdir. Çok sayıda insan tarafınd�ın kulla­ nılan Koruyucu nesne örneklerinin kökenleri her Z:.lınan çok eskilerdeyse de, hunlar her na­ sılsa pek çok diğer uygulama unutulduktan sonm bile insanın hayalgücünü ele.le tutmayı baş:ırmıslardır. İşte bizim üzerinde durmamızı gerektiren, hu yaygın ve ısrarlı örnekler olup burada ilk kez tarafsız bir yakla�ımla ele alına­ caklardır

Afganistan'ın bu ahşap idolleri nazardan korumak için çok değerli sığırların boynuna asılır.

9

TAN I M LAR

M nı

l '5KA

(muska).

maskot.

charm

(uğur> ve talisman (nazarlık) sözcük­ lerınin kökenleri bunların anlamları­

açıkhıınaktadır.

'Muska'

sözcüğü

Latince

rn11ska11m'd:ın gelmekteyse de, bazıları bunun :ıı�ııxa ·wsınıak' anlamındaki

hamala ö:ın

Helezoni deniz

rü­

kabuğunun sahibini

rcdiğini iddia ederler. Muska şöyle Larif edilir: ''kötülüğe, hastalığa ya da büyüye karşı insa­

o .... �

yoksulluktan

.... ı.�.

koruduğuna inanılır.

nın üzcrinde taşıdığı her şey.·· Maskot sözcüğü büyücü anlamına gelen

Frnnsız. Prmensal masco sözcüğünden gel­

gelen ·ırnıscouc'd:ın gelir. İlk başlarda insana

mckwdir. Bu da daha eski bir Fransız sözcüğü

�an:-. getiren bir �ey ya da insan demek iken

olan ve büyücünün taktığı maske anlamına

anlamı giderek daralmış ve sonunda küçük ·şans getiren· nc-,nelerle suıırlanmıştır. ·Ch:ırın' sözcüğü Latince '>arkı anlamına gdcn

carmen üen

gelmektedir. ·Büyii'nün bir

kosulu olan ut-.ımlı sözcüklerin tekrarlandığı zamanlardan kalınıstır. 'Talisınan' ise 'kuıs:ınmıs nesne' anlanu­ na gelen Yunan<:a

ıe/esmcı sözcüf,>iinden

geLir.

Talism:ın ya da ugur �öyle tanımlanır: "Üzerin­ de figürler ya da harfler olan ve bunlann ya­ pıldığı sırada gezegenlerin etkilerinin yarattığı güderi kendisinde taşyan bir taş, yüzük veya başka bir nesne. Bunlar genelde kötülükren korunmak ya da takamı şans getirmesi için muska gibi taşınırlar, ayrıca tıhbi olarak tedavi edici özellikleri olduğuna inanılır." Diğer bir dcyi�lc bir 't
Boynuz biçiminde el

şans getiren kü<;ük bir nesnedir. Nazarlık, hem

küçük bir Malta teknesini

kötü cckilerc.len koruyan hem de şans getiren

nazardan korumaktadır.

bir mesaj y:ı c.l:ı sembol Laşıyan tılsımlı bir nes­ nedir.

10

Bu 'karanlık güç', kötülüğünü kLUhanla­ lrlanda'nın üç yapraklı

rına bakış gücüyle ileten bir 'kem göz' olarak

yoncası koruyucu

düşünülmüştür. in-,anlar saldırısından kuıtul­

muskaların en

mak için onunla gozgözc gelmemeye <;alışma­

popülerlerinden

lıdır. Bunu da onun hoşlanmadığı y:ı da kork­

biridir.

tuğu bir şeyi önüne <.;ıkar:ırak yapabilirler. Pek çok nazarlık bu düşünceyle tasarlanmıştır. Üç çeşiL keın göz vardır. Birincisi, 'ma­ '>uın· ya da isıençdı":>ı kem gözdür. Bazı insan­

Özel obrak sözü edilmesi gereken bir te­ rim de ·kem göz· veya ·nazar dır. Muskalar sa­ hiplerini <;cşiLli c:ılihsizlikcen korursa da. bu ta­ lihsizliğin nereden geldiği sonısu yanusız kal­ maktadır. Tabii. bunlar rasLlantı da olabilir. Yanlış zamanda yanlış yerde olmanın cezasır u çekersıniz. Ya da bu calihsizlikler doğrudan doğruya sizin '><>nımlu olduğunuz aptalca ve­ ya cahilce hareketlerin sonucu okıbilir. Ancak körinançlı insanlar hem rastlantıyı, hem de ki­ şisel suçu kabul etmekle zorlanırlar. Onlara göre, eğer başlarına aniden kötü bir şey gel­ mişse bu doğaü'>tÜ ve düşman bir kuvvetin et­ kisiyledir.

lar kendi kontrollerinde olmayan kem göze ... ahip olmakla ün salar. Bunun nedeni genel­ likle giltikleri bir }'erden çıktıktan sonra orada :ı ni ve beklenme­ dik

bir

felaketle

karşılaşılmasıdır. lnsnnlar başka bır n<:den bulamadık­ ları içın. buna zi­ y.ıreL(;inin

nazarı­

nın neden olduğu mı düşünür. Kimi zaman şaşı ya da lxıska

kü�iik bir

kusuru olan kim­ ı;enin ·nazar'ı değ­ diği

kabul

edilir.

İkinci tip kötü ni­ yecli kem gözdür, hunun

Tılsımlı ve gi zemli sembollerin

sahibinin

amacı ya prnakur.

kötülük

yer aldığı bir muska.

Üçün-

cü.-.ü be görülmeyen, bir varlığı olmayan, giz­ li 'naz:ır'dır. Pek çok farklı kültürde her üçün­ den de korkulur ve: bu kiwpta anlatılan nawr­ lıkların büyük bir kısmı özellikle onlarla ınü­ c:ıd<..'le etmek ve onların bu yıkıcı güçlerini <.:i­ lerinden almak için tasarlanmıştır.

Sembollerle kaplı bu eski Roma eli insanları koruması için evlerde bulundurulurdu.

11

BOKBÖCEGi Eski Mısır'ın kutsal böceği olan Bokböceği bugün bllld popüler bir tılsımdır ııe yüzük, küpe, pandantif veya broş olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden dört bin yıldan fazla aktif ) 'aşamı)ıla dünyadaki tılsımların en uzun geçmişe sahip olanıdır.

14

Eski zamanların bokböceğinin ucuz, modem taklitleri günümüz Mısır'ında hSIS popüler olup uğur olarak satılmaktadır.

B

OKI3ÖCEGİ sembolizmi, yaşam demek

dan kopya ettikleri söylenmiştir. Böyle gizli bir

olduğundan Koruyucu tılsımlar dünya­

yer, böceğe ölümsüzlük verebiliyorsa belki in­

sında merkezi bir role sahjptir. Bu mü­

sanlar için de aynı şey olabilirdi. Oysa gerçek,

tevazı böcek eski Mısırlılar için yaratılış, üre­

dişi bokböccklerinin toprağa gömdükJeri bok

me, erk<:klik gücü, bilgelik, yenilenme, yeni­

toplarının ic;ine yumurtalarını bıraktıkJarıydı.

den doğma ve ölümsüzlük gibi çok önemi ko­

Bu yumurtalardan çıkan ya\'fular bok parçası­ nı yiyerek besleniyor \'C yeryü7üne yeni yetiş­

nularla ili�kiliydi. ı\lısırlılar'ın bu kadar adi bir hayvanı böy­

kinler olar-Jk çıkıyorlardı. Bu yaşam döngüsü,

le büyük konularla ilişkilendim1esinin nedeni,

yeniden doğus bkimindc yorumJanınca öteki

bokböceklcrinin garip davranışlarını gözlemle­

dünya saplantıları olan ı\lısırlıJar için çok çeki­

yip bunları yorumlamalarıdır. Bu yanlış anlaşıJ­

ci olmuşru. Böylece adi bokböceğine

malardan iki efsane doğmuştur:

yük nicelik yüklenmişti: güneşin kontrolü ve

iki bü­

Birinci:-;i, böcekJcrin daire şeklinde bok

ölümsüzlük. O nedenle bu kadar önemJi bir

parçalarını yerde yuvarlamalarını, güneş-tanrı­

Koruyucu olmasına ve eski Mısır'da yüz bin­

nın güneşi gökyüzünde yuvarlamasına ben­

lerce bokböccği tılsımı yapılmasına şaşmamak

zetmişlerdir. Isı ve yaşam güneşten geldiği için

gerekir. Başka hiçbir tılsım motifi popülerlikte

böcekler üremenin sembolleri olmalıydılar. Bu

ona erişememiştir. En küçük bokböccklcri mücevher parça­

yüzden kendilerine yaratılış tanrısının gücünü veren modellerini üzerlerinde taşırlardL İkincisi, böceklerin loprakta derin çukur­

larına iliştirilen çok küçük şeylerdi. En büyük­ leri ise insanlardan çok binalan koruması için

lar kazıp gclirdikleri bok toplarını bunların içi­

casarlanmış devasa boyuttakiler
ne yerleştirdiklerini görmüşlerdi. Daha sonr-.ı

büyük bokböceği tılsımı şu anda British Muse­

o deliklerden küçük böceklerin çıktığtnı gö­

um'da bulunmaktadır

rünce, içeri giren böcekJcrin yeniden doğduk­

uzunluğunda ve doksan santim eninde olup

ve

bir

buçuk metre

larımı inanmışlardı. Bundan dolayı, bok.böcek­

bir ron ağırlığındadır. Eski Mısır'da bokböceğini, canlılar ölüm­

lerinin ölümsü7 oldukları sonucuna varmışlar. onlara ebedi yenilenme ve yeniden doğma

den korunmak için, ölüler de öteki dünyaya

sembolik niteliklerini yüklemişlerdir.

ged�lerini garantiye almak için takarlardı. Ya­

Mısırlı

mimarların,

yeraltı

mezarlarını

pılan

arkeolojik

kazılarda

Türkiye,

uriye,

bokböceğinin dikey bir şaft ve yatay bir kori­

İran, Irak, Lübnan, İsrnil ve Akdeniz ülkeleri­

c.lorla yeraltındaki esrarengiz üreme odaların-

nin çoğunda bu tılsıma rnstlanmıştır.

15

BALIK Bir tılsım olarak Ko"'yucu balık yilzlerce yıllık ihmalden sonra yeniden ortaya çıkmıştır. Günümüzde Batı dünyasında arabaların arkasında balık sembolleri görülür; bunkınn sahipleri arlıalanndan gelenlere Hz. Jsa'nın bu eski mührüyle kötülilklerden konındulılannı bildirirler.

16

H

TRİSTİYAN BALIK TILSIMI üç aşama-

günleri balık yemesinin nedeni (kendileri bu­

dan ge<:mıştir. Ba�l:ıngıçta bu. ·insan­

nu bilmiyor olsa da) Cunıa'nın adını Tötonla­

ların balıkcısı Ilz. İsa'nın gözde işare­

rın aşk tanrıçasının adından almasıdır. Adını

ı'
tiydi. İlk Hıristiyanlara i�kence edildiği günler­

tanrıça \'enüs'ccn

de gizli bir mesaj oluşturuyordu. Balığın }'U­

ya"da da Cuma günleri balık yenir.

nancası ich(>'s'di \c 1-C-T-I l-Y-S harfleri aynı

olarak aldığı İtal­

Böylece günümüz IIıristiy:mları arkaları­

'fesous Christos nıeou Hyios Soter'

na yapı�tırılınış Konıyucu balıklı arabalarıyla

yani ·İsa, Tanrının Oğlu, Mesih' sözlerinin kı­

yola çıktıklarında, farkında olmadan arkaların­

saltılmısı oluyordu.

dan gelen sürücüye kutsal dişi üreme org:ınla­

zamanda

Halık

yüzlerce

yıl

l lıristiyanlığın

sembolü oldu; ancak sonunda

gizli

!Jıristiyanlık

rını gösterdikleri iddia edilebilir. Bu eski çağın gözüyle bakıldığında

balık

sembolü

onları

kabul gören bir din olunca, yerine isa'ya yapı­

şeytandan koruyamasa da, en azından cinsel

lan işkenceyi haıırlaıan haç geçti. O zaman bi­

zevkten yoksun kalnıay�ıcaklarını garanıi edi­

le, din adamlarının resmi onayına r-.ığmen haç

yor olabilir.

muhalcfeıle karşılaşmıştı. llıristiyan kilisesinin

Hıristiyan olmayan ülkelerde balığın bu

ilk liderlerinden baııları haç kullanımından

cinsel rolü yüzyılbrdır aktif kalmıştır ve balık

kaçınmışlardı. Daha eski, putperest inançlarla

tılsımları hfü:1 kısırlığa kar:;; ı korunma olarak

yakından ili�kisi olduğundan kullanımını ya­

kullanılmaktadır.

Verimlilikten

doğurganlığa.

saklamaya da çalısıılar. Ancak onların cüm ça­

yaşanun yenilenmesine ve genel olarJk refaha

balarına rağmen haç dördüncü yüzyılda başlı­

kadar balık pek çok külıürde hizmet etmekte­

ça Hıriı.tiyan 'iembolü olma yoluna girmişti.

dir. Örneğin Kuze} Afrika.da. Tunus"ta dük­

liz. İsa nın yaşamını feda ettiği haçla Mesih.in

kanların önlerinde iri balık tılsımları asılıdır:

imajı arasında gözardı edilemeyecek bir ya­

şans getirmeleri ve cinleri dükkandan uzak

kınlık \ardı.

rutmalan beklenir.

Haçın sembolünün

yükselişiyle

birlikte

eski

balık

dü�üsü başladı. Balık sembolü

kayboldu ve yirminci yüzyılda doğan Hırisli­ yanlar daha özel ve daha az kiliseleşmiş alter­ natif bir sembol arayana kadar bir daha gö­ rünmedi. Yeniden onaya çıkan balık modern zamanların en çok satan

J lırisliyan simgelerin­

den birine dönü�tü. Ancak balık

sembolünde de bityeniği

'ardır. Onun da haç gibi daha eski bir putpe­ rest geçmi�i bulunmaktadır. isa·nın gelişinden önce yüzyıllar boyunca bahk cinsel bir sem­ boklü \e Büyük Tanrıça'nın üreme organları­ nı temsil ederdi. BazLları onu rahim. bazıları ise kadın organının dudaktan olarak görürler­ di. Her iki yol da tanrıçanın cinsel organına bir göndermedir \'e pek çok kişinin Cuma

Darwin ayaklı balık sembolü evrimcilere koruma sağlamaktadır.

K O RUY U C U Y I LAN Yılan pek çok insan içi11 korkulacak ve her 11e olursa olsu11 kaçmılacak bir düşma11dır. 011u tehlikeli yapa11 zehiridir. Ancak pek çok yerde ve tarihin pek çok çağında yıla11 kutsal ve Koruyucu bir güç olarak göriilmiiştür. E11 az üç bin yıl önce yılan tılsımları takılmaktaydı ve bugün de hala takılmaktadır. Bu çelişkiyi nasıl açıklayabiliriz?

18

U UN YA. m, yılanın derisini atarak

Ancak dünyanın bazı yerlerinde yılan

kendisini yenilemesinde yatar. Eski çağ­

cannlar haJa me\'C:uuur. Örneğin Z imbabwe'de

larda insanlar bunu görünce yılanların

Zambesi nehrinde rafting yaparak yaşamlarını

ölümsüz olduklarını :>annuşlardtr. Yılanı bir

re::hlikeye aıan ıunstlere boyuna cakılacak sa­

gün donuk, pörsümüş derisi ve donuk gözle­

bun caşından bir rılsım şeklinde yılan nehir

riyle görmüşler. ertesi gün, sanki sihirli bir el

tanrısı

değmis gibi, aynı yılan dümdüz ve parlak de­

koruması sunulmaktadır.

risi 'c parlak gözleri)le yine karşılarına çı.knuş-

Bu küçük yılan halka şek-

tır. Bunu görünce de hayvaıun ebedi yaşam

!indedir.

sırrına sahip olduğu sonucuna varmışlardı.

kuyruğu

B

i'\yami- yami'nin

çöreklenmiş, ağzında

otur­

Bu yanlış anlaşılma (ve belki de yılanla­

makcadır. Büyk:c<: Nyami­

rın fareleri yediklerini bildiklerinden) nede­

Nyami'nin eski dünyanın

niyle yılanı sevmeye, ona saygı duyup koru­

·cbediyet'i siıngcl<:ycn yü­

masını istemeye başlamışlardır. Yılan Tıp Tan­

zük yıl�ınları ile ilişkilenc.li­

rısı için kutsal olmuş, uzun yaşam ve ölümsüz­

rildiği düşünülebilir.

lük sembolüne dönüşmüştür. Parmak çevresi­

Nyami- yami

efsa­

ne dolanmış veya kuyrukları ağLZlanna girmiş

nesi şudur: Baronka kabi­

yılan biçimli yüzükler hastalıklara ve her cür

lesinden bir avcı Zaınbesi

sağlık bozukluklarına karşı özel Koruyucular

nehrinde su i<;mckte olan

olarak t:ıkılınaya başlanmıştır. Aynca daha süs­ lü altın yılanlar c.l�ı bilezik olarak kollara geçi­

rilmbtir.

bir >ılanı seyrederken bir kartalın suya dalıp

ın

bir

bahk yakaladığını göriir.

Bugün e:;ki Mısır. Yunan ve Roma·nınki­

Avcı nehirde yiyecek ol­

lere çok benzeyen biçimlerde yılan yüzükler

duğunu anlayınca kartalı

veya bilezikler bulmak hala mümkündür. Ak­

taklit eder ve balık Jramak

deniz

için :;uya atlar. Ancak ne

n.•

Ortadoğu'nun incik boncuk saran

Zambesi nehrinde kullanılmaktan kayganlaşmış bir Nyami-Nyami muskası.

dükkanlarında pek çok ucuz çeşic bulunmak­

yazık ki bir timsah onu

tadır ve ciddi kuyumcular yılanlı altın ve gü­

yer ve nıhu yılan nehir

müş takılar sunmaktadır. Ancak bunların rolü

tanrısı Nyami-Nyaıni olarak yeniden varolur.

artık daha çok dekoratiftir, eski Koruyucu gö­

Bu olaydan sonra kabile avcılıktan balıkçJığa

revleri, zehirli sürüngenlere duyulan çağdaş

döner ve Nyanıi-Nyami onları Zambesi nehri-

nefretle unutulup bir kenara atılmıştır.

nin tehlikelerine karşı korur.

Zambesl'nin tehlikeli sularında boğuşanlar için Nyami-Nyami muskası takmak çok önemlidir.

19

.....

TAVŞAN AYA G I Tavşatı ayağınm günümüz uğurlarının en popüleri olması gerçekten ilgitıçtir. 1960'larda yalmz ABD'de yılda on milyon adet satıldığı bilimnektedir, ancak mantıken bunların fazla bir koruma sağlayamayacağı ortadadır. California'da bir trafik kvhasında bu gayet iyi özetlenmiştir: «önünde virajb yol var, unutma ki tavşan ayağı tavşanı kurtaramadı."

20

U HALDE ölü bir wvsarun

Tavşan ayağı muskasının

kesilen ayağı, baul inanç­

popülerliğinin azalması

lılar için neden bu kadar ç

tavşanlar için iyi

ci gelmektedir? Bunun için

olmuştur.

be:;; ayrı fikir ileri sürülebilir:

� Cadılar bazen tavşan

kılığına

Ta\'şan ayağı yirminci yüzyılın

girdikleri için. Balıkçılar ve denizciler tavşa­

ilk yamında çok popüler bir ulsımdı, özelJikle

nı 'kötüye alamet' olarak görürlerdi ve kimi

Birinci ve İkinci Dünya Savaşı'nda doruk nok­

zaman denize açılmadan önce adının söy­

caya ulaşcı. Ançak yüzyılın sonuna geldiğimiz

lenmesine izin vermezlerdi. Bu nedenli ölü

şu günlerde 'hayvan hakları' ve vejeteryanlığın

bir tavşanm ayağını taşımak "cadıyı öldür­ düm, işte bu da kamtım� anlamına gelirdi. + Tavşanlar çok hızlı ürediklerinden bereketi

temsil c-. derler, bu nedenle de doğurganlık sembolüdürler. Bu yüzden onlardan bir par­ ça taşıyan daha verimli, yaratıcı

ve

varlıklı

olur. Bazı ülkelerde hamile kalmak isteyen

yaygınlaşmasıyla her halde eski önemini yitir­ rrıeye başlamıştır. Ölü bir hayvanın herhangi bir parçasını taşıyor olm�tk Cikri, arlık 'ahlaken yanlış' kabul edildiğine göre, Lavşan ayağı da kürk mantoyla birlikle ortadan kalkacaktır sa­ nmm. Değişen gerçeklere ve düşüncelere rağ­

kadınlar iizerlerinde bir yere -özellikle iç ça­ maşırlarının içinde- bir tavşan ayağı gizler. + Tavşanlar gözleri açık doğdukları için onla­

rın hep tetikte olan gözlerinin kem göz iize­ rinde özel güç sağladığına inanılır. + Tavşanlar koşarken yere arka ayaklarının

men hala lJ\'şan ayağına sahip olmak isteyen­ ler, en etkilisinin ha)'\'anın sol arka ayağı ol­ duğunu unucmamalıdır. Daha da açık konuş­ mak gerekirse, hu ayak dolunayda ,.e şaşı bi­ ri

ramfından kesilmdidir' \'e saun alırken kür­

önüne ön ayaklarıyla bastıklarından arka

kün boyanınamı� olmasına dikkac etmelisiniz.

ayağın her nasılsa benzersiz ve sihirli oldu­

Amerika'da hir arn a>•ığın daha hoş \'e mezba­ ha anığı gibi göıi.inmeınesi i<:in pembeye bo­

ğuna inanılmıştır. + Tavşan ayağ.ı eski günlerde özellikle tiyatro

makyaj odalarında makyaj yaparken pudra sürmek için fırça olarak Daha

sonra

kullanıldığı için.

modern pudra fırçaları çıkınca

aktörler sahı1cye çıkacakları

yanması adcı olmuşsa da. bu 'gelişme' ciddi inanç sahipleri ıarnfından şiddetle kınanmıştı! Eğer Galler'de yaşıyorsanız, yeni doğan bebeğinizin alnına bir ıavşan ayağı sürerek bir

sıkıntılı an­

tür pucpercsı 'vaftiz' adetini gerçekleştirebilir

larda kendilerine o kadar hizmet etmiş olan

ve böylece bebeğe ·şanslı bir yaşam' umudu

o

eski tavşan ayaklaruu atmak istemediler. Artık pek işe yaramayan bu tavşan ayaklan

sadece 'şans getirsin' diye pudra kutula.nn­ da saklanmaya devam edildi. Böylece gittik­ çe güçlenen bir tılsım olma yolunda ilerle­ di; tiyatrocuların uğuru olarak yaygınlaştı,

lara, yarış arabaları sürücülerinden savaş

oradan da kumarbazlardan kaçak avlanan­

vermek isteyebilirsiniz. Bu Koruyucu tören­ den sonra ayak bcsiğin kinde tutulmalı ya da daha iyisi, üzerine asılmalıdır. ı!er

türlü Kon.ı}'UCU cılsımı kaybetmek

şanssızlık getirirse de, bu özellikle t.a\'şan ayakları için daha da \'ahiındir. Eskiden tavşan ayağını b}heıınek, zamansız bir felakec, kör

uçakları pilotlarına kadar diğer yüksek risk­

a r lih. hana ölüm anlamına gelirdi. Tavşan

li mesleklere yayıldı.

ayakları hu nedenle bir kere benimsendikcen

Ta,·şan ayağının uğur olarak kabul edil­ mesi yirminci yüzyılın ilk yarısında. özellikle

sonra bırakılması güç olan inaccı uğurlardan biri olınu�tur.

21

.

D I Ş VE PENÇE Yabani hayvanla'rın yaşadığı bölgelerde yerli halkıtı duyduğu korku ve saygı pek çok inancın ve efsanenin doğmasına nede11 olmuştur. Kaplanların, asla11ları11) ayılarm ve kurtların serbest dolaştıkları yerlerde iıısan komşuları bunların güçlü silahları olan dişlerine ve pençelerine gıptayla bakarlar. Bunlar hayvanların doğal öldürücü silahlarıdır ve kıJıaslanınca insan dişi ve tırnağı pek zavallı kalır.

22

H

AY\'A"\LAR üldükten sonra dişleri ve

Hayvan dişinden

pençeleri güdü tıl­

yapılan bu tılsımlar

sımlar olur ve onfan taşı­ yanlar,

hayvanlann

oldukça değerlidir,

bu

çünkü takıldığında

müthiş gücünün bir kL'>mı­ nın

kendilerine

o hayvanın gücünün

geçtiğine

kişiye geçtiğine

inanır. Ahın ya da gümü momüre

yerleşcirilip

inanılır.

bo­

yunda taşınan bir ayı dişi veya kaplan pen<:csi sade­

pençesi ya ela kaplan dişi­

ce gücün yanııısınt değil, bir

zafer havası da ta�ır:

nin kumarbazlara özellikle yordınıcı olacağına inanılır.

"l3üyük avcı öldü ama in­

Bu inanç Çio'de de vardır

san yaşıyor."

ve kaplandan 'kumarbaz­

Diş ve pençe tılsımla­

lar tanrısı' olarak söz edilir.

rı pek çok kültürün takıla­

Özellikle \'::thşi

hay­

nnda göıiilür. Bunları ta­

,·anların uzun sivri dişlerin­

kanın fiziki gücünün sihirli

den yapılan bu lılsımJar -fil

bir şekilde artacağına he­

dı:ıı. yaban domuzunun di­

men hemen her yerde ina­

si, köp<.:kbalığı dişi. . .- ba­

nılır. Bazı durumlarda ek

zen başka ubunlarla güç­

yararları

lendırilerek

da

,·ardır.

Ba7ı

de

kullanılır.

yerlerde ayı pcncesi tılsı­

Hiila oldukça rağbet gören

mının

bu tılsım bir kolye olarak

çocuk

doğurmada

kadına yardımcı olacağına

boyuna

inanılır. 13aşka bir yerde bir

nin dayanıklılığını artırdığı­

bebeğin

üzerinde

Bu ayı dişi

na inanılırdı. Dişlerin çok büyükleri cabii ki kullanıla­

onu korkudan ve diş ağrı­

talihsizliklerden koruyan

ınayacağı

sından koruyacağına kesin

çok değerli bir muskaydı.

yabani

gözüyle

bakılır.

Monte

Carlo WW l t' •

lf o.4ftll T 'U&

kişi­

lnuit avcılarını

bulun­

durulan bir kurt dişinin

takıldığında,

ve

kin

genellikle

domuzun

dişleri

tercih edilirdi. Kuzey

İskandina\ya'

diğer kumarhane kentlerinde

da Saınıniler ya da L:.ıpplar arasında Boz Ayı

bir tılsım olarak alun bir mon­

kutsal bir hayvan kabul edilir, saygı göscerilir­

türc yerleştirilmiş bir kaplan

di. A\ !andığı z amanlar eti sadece özel tören­ lerde yenilir ve iskeleti ya�anıdaki pozunda gömülürdü. Bir ayı pençc..,i tılsımı takınak o

Boynuz biçimli bu Etrüsk muskası

-

bü)iik ha)Yanın gücünü \'e cesaretini }'ardıma

bazalttan yontulmuş ve altın

ç:ığımrnk demekti. Tılsım sahibine bu nitelik-

montüre yerleştirilmiş, monte

!erin geçeceği umulurdu.

edilmiştir.

23

TAL İ H L İ F İ L Hi11dista11'daki İngiliz sömürge yö11etimi, 19. yüzyılda, Batı dünyasına Hinduların Şiva ve Parvati'ninfil başlı oğlll tanrı Ga11eşa'yı tanıttı. Çocuğun nasıl .fil başlı olduğunun en popüler açıklaması öfkeli babasının başmı kesmesiydi. Çocuk annesi yıkamrken bekçilik ediyordu. Babasıtııtı da eve girtnesini önleyince Şiva çocuğun başını kesti, ama sonra yaptığından pişmanlık duyup karşısına ilk çıkatıın başım kesik başın yerine koymaya aht etti ve karşısına ilk olaı·ak bir fil başı çıktı.

2i

A"JESA b:ışarı, zen­

için fili sembol olarak be­

ginlik w barış \':lal

c
nimsemiştir. 1930'1u yıllarda . ıalih paraları , e madalyon­

dı. Ö;,ellikle ·engel kaldırı­

ları ü7erinde sık Mk fillere

G

cı'ydı ve bunu
rastlanırsa da, il. Dünya Sa­

honuınuyla dümdüz ederek

vaşı'ndan sonra fil sembolü

yapıyordu. Fil başlı

Koru­

silikleşmeye başladı. Bugün

yucu ıann
anık hunlar pek seyrek gö­

Talihli

rülmekıcdir.

Fil

uğuruna

geciş,

yirminci yüzyılın ilk başla­

Filin Koruyuculuk po­

rınchı hız kazanmıştır.

pülerliğinin azalmasının iki

nu Uğlll', popüler ol­

nedeni vardır. Bir kere do­

ğada fil büyük lalihsizlikler­

muş, en yüksek popülarite­ ye ise iki

savaş arasında

0920'leıfo 1930'1arda) ulaş­ mışıır.

Avrupa

Amerika 'da ki

ve

bütün

Kuzey uğur

le karşı karşıyadır. Yirminci Hindistan'ın fil başlı tanrısı Ganeşa, Batı'nın fil uğurunun atasıdır.

bileziklerinin hemen hemen

yüz} ılın ikinci yarısında ya­ şadıkları

daraldıkça

sayılan da çok azalmışlır. Şu anda

ayrılmaz bir parcası haline

çe, re dünyada

sadece

'-f0.000 Asya fıli olduğu tah­

gclmistir. Küc_·ük figürler gümüşten. yeşim ta­

min edilmektedir

şından. fıldisinden, oniksten. abanozdan ve

elinde tuısaktır. Bu nedenle uğur getirici bir

daha pek çok maddeden yapılıyordu. Filin du­

n.ışu
hayvan olarak -,cmbolik rolü giderek anlam­

sızl::ışmaktadır. Bir h�ıyvan eğer kendisine şans

için ayakta. rürür dunımda ve honumunun

geıiremeyecebe başkalarına nasıl yardımcı

kalkık alnına değecek kadar geriye çekilmiş

olabilir ki?

olması gerekiyordu. Bunun dışındaki duruşlar şans getirmezdi. 1 lorwmun havaya kalkık olmasının nede­

\'C

bunlardan çoğu da in an

İkincisi, filmler ve televizyon aracılığıyla fillerin yaşnını konusunda giderek daha fazla bilimsel gerçek öğrendik.

Bunlar anık mistik

ninin uğurlu nalların yukarı çevrili olmalarıyla

hayvanlar değil, insanı büyüleyen canlı hay­

aynı olduğu söylenmiştir: şansın akıp gitmesi­ ni önlemek i�·in. 1 lortuın yukarıya dönük oldu­

vanlardır, pek çok insan onların uğur porçala­ rı olarak bile sömürülmesine karşı çıkmakta­

ğundan, şansın akıp kacınasına engel olur.

dır.

Fil, insanın üzerinde taşınacak bir uğur

asıl fildişi satışını w sirklerdeki fil göste­

rilerini yasakbınaya

kalkısıyorsak. bu gör­

olmanın yanısıra evin de Koruyucusu kabul

kemli memelilerle ilgili bilimsel olmayan her

cdilınişıir. Be}az ve} a siyah heykelcikler, karşıt

düşünceyi hoş karşılamıroruz anık.

renkten dişleriyle tehlikelerden koruması ve

Ancak fil baslı insan figürü olarak Gane­

şans gcıirınesi için evlere yerleştirilirdi. Bu ev

şa'nın Hindistan'daki l lin
konıyucusu rolünde en üstün etkinin elde

çok popüler okluğunu
edilmesi için filin ön kapıya bakması gerekirdi.

Ganeşa, Budisıler tarafından da benimsennliş­

Amerikan Cumhuriyetçi Partisi de her­

cir \'e boyuna takılan küçük bir Koruyucu tıl­

halde politik kampanyalarında şans getirmesi

sım biçiminele kullanımı ya} gındır.

TAV U S K U Ş U Y E LPA Z E

H

indistan'da ta\ uskuşu tüylerinden yel-

den olanlar, resmi törenlerde büyük tavusku­

paze yapma geleneği vardır. Bu yel-

�u şemsiyelerin özel korumasına alınırdı.

t

paze, evlerde serinlemekten çok, Ko­

Ta\ uskuşu tüyleri, Çin 'e Japonya'da da

ruyucu bir nesne olamk bulundurulur. Yelpa­

saygı görse de, Batı'da tam aksine, şanssızlık

zeler tavuskuşu tüyle­

getirdiğine inanılır. Bu­

rindeki göze benzeyen

rada tüylerin üzerindeki

motiflerden

mümkün

göz işaretleri, kem göz­

yararlanıla­

den korunma değil de,

olduğunca

cak biçimde casarlanır.

kem gözün ta kendisi

Bunların

ruhları

olarak görülür. Eve bir

gözetleyeceklerine; ya­

tek tüy bile sokmanın

kına geldikleri takdirde

felakete yol açacağına

kovacaklanna inanılır.

inanılır.

kötü

Hintliler tavuskuşu yelpazelere ek olarak kötülükleri kovmak i�·in üzerlerinde

tavuskuşu

tüyü de bulundurur. E:;­ ki çağlarda kral ailesin-

26

Büyük tavuskuşu yelpazesi (yukarda) kuşun kuyl"uk göstel"isinin dramatik etkisini taşımaktadır'.

.

.

INCI

G

ünümüzde inciyi bir süs olarak düşün-

renkli söylencelerin yar.ıcılınası gerekmiştir. İn­

sek de, epey uzun ve karmaşık bir

ci çok çeşitli talihsizliklere karşı Koruyucu bir

geçmişi vardır. Bir efsaneye göre inci

tılsım olarak kullanılmıştır. Bir yazar inciden

bir deniz kabuğuna düşen bir çiy damlasının

'batıl inançlarla yıkanmış' olarak söz etmiştir.

ay tarafından döllenmesiyle oluşmuştur. Daha

Üzerinde inci bulunduranlara yapılan bir

basil bir versiyonunda inciler 'istiridyelerin yut­

uyan, bunların istiridyelerin yumuşak dokutan

tuğu yağmur daınlaları'dtr. Bir başka efsaneye

üzerine sert kum taneciğinin sürtünmesi nede­

göre beyaz bir kuş güneşle çiflleşir, suya dalar

niyle duyduğu acıdan akıttığı sembolik göz­

ve birkaç ay sonra inci doğar. Yine bir başka

yaşları olduğudur. Bu da bazılarını 'çok gözya­

anlauında inci, yıldırımın istiridyeye çarpması

şı dökmek' zorunda bırakacağı anlamına gele­

sonunda meydana gelmiştir ki, bu da onu ·aceş

bilir. Bu nedenle bazı kimseler (özellikle aşık

ve suyun sembolik bileşimi' yapmaktadtr. Gerçekte ise incinin oluşumu, istiridye gibi çift kapaklı bir yumuşakçanın içine giren bir kum zerreciği ile başlar. Bu rahacsızlık ve­ ren

nesneyi

içinden

olanlar) inci cakmaktan kaçınırlar. Ancak genel olarak gümüş içine yerleştirilmiş bir ıek inci, en etkili Koruyucudur. İstiridyenin

kabuğu

sedefe

de inciyle

aramayan yumuşakça.

olan ilişkisi nedeniyle sihirli nitelikler yüklenir.

onu dümdüz yapacak olan koruyucu bir sal­

Sedeften yapılan cılsımlann kötü ruhlara. ze­

gıyla çevresini kaplar. İşce bu, rahatsızlığı orta­

hirlenmeye karşı insanı koruduğu, hastalıkları

dan kaldıran pürüzsüz küre, incidir.

iyileştirdiği şöylenir. Sedeften ulsımın evlilik­

Romantik ve sihirli semboller bunun gibi olaylardan kaynaklanmayacağına göre daha

ten önce kadınların bekaretlerini korumasına yardımcı olduğuna inanılır.

27

A Z İ Z PAU L ' ÜN D İ Lİ Malta Adası'na özgü bir tılsım da �iz Paul'ün Dili' olarak anılan fosilleşmiş köpekbalığı dişidir. Bu Ortaçağdan beı·i bilinmekte olup bugün bile dekoratif bir pandantif veya uğur olarak kullanılır. Uzun ve olağanüstü bir tarihçesi vardır.

28

H

İKAYE, 60 YILI DA bir

g<.!mi

başlar.

kaza!>ıyla

. ıddetli

bir

Aziz Paul Dili gerçekte köpekbalığının fosilleşmiş dişidir.

fınına Aziz Paul'un gemisini Malta açıklarında küçük bir

rap tadımı için bir kenara

adaya sürüklemişti. Azi.: Pa­

konulan masanın üzerine

ul kumınlıp da adaya çıkın­

bir ·Yılan Dişi Ağacı' koy­

ca bir yılan tarafından ısırıl­

maktı. Bu dalları olan bir

dı. Tepkisi, sığındığı adayı kutsamak ve adanın yılanlarına lanet okumak

ağaca benzeyen nesnenin üzerine altın ya da gümüş montürler içinde

oldu. Sonunda Malıa'nın bütün yılanları o an

Aziz Paul Dişleri asılırdı. Kimi zaman bu kut­

zdıirlcrini kayhclliler ve sonsuza kadar zarar­

sal dişlerin varlığının bile şarabın zehirini gi­

sız hayvanlar oldular.

dermeye yettiğine inanılırdı veya bunu sağla­

Aziz Paul'ün lanetlediği yılanlar zamanı

mak için dişleri şaraba batırmak yeterliydi.

gelip de ölünce kayalarda iz bıraktı. Kayalaruı

On yedinci yüzyılda Malta'dan ayrılan

üzerinde küçük, sert ve üçgen biçimli dilleri­

her gemide bu çok değerli dişlerden mutlaka

nin fosill<.!şmiş kalıntıları kalmıştı. 13u hikayeye öylesine inanıldı ki, adalıla­

bir sandık bulunurdu

Böylesine kücük bir

adanın AHupa'nın hücün saraylarına 'dis' sağ­

rın çoğu kayalardan Aziz Paul'un Dillerini ke­

laması adada yüzyıllar boyunca iyice gelişmiş

sip parlamlar, gümüş \era alun montürlere

bir uJı.ım ticaretinin olduğunu gösterir.

yerle�ıirip gerdanlıklarına eklemeye ba�laclı. Efsanedeki ·1.dıirlerinı yitirmeleri· zehirle­

Aziz Paul'un Dili'nin panzehir rolünün azalıp kaybolmasına neden bilimsel doğa tari­

melere karşı etkili olmaları elemekti. Ortaçağda

hinin ortaya çıkışıydı. \'iktOI)a döneminin do­

kraliyet aileleri H! soylular düşmanları tarafın­

ğa bilimcileri fosilleşmiş köpekbalığı dişlerinin

dan zehirlenmek korkusuyb yaşardı. O gün­

yılan dili olduğu fikrine sadece gülerdi. Ayrı­

lerde bir rakibi veya düşmanı ortadan kaldır­

ca, çok geçmeden Malra adasının yılanlarının

manın en gözde yolu yemeklerine veya şarap­

asla zehirli olmadığı ve Aziz Paul'ün lanetinin

lanna arsenik k:ıunaku. Evsahipleri kendilerini

hoş bir hikayeden başka bir şey olmadığı da

konımak için yemeği ve şarabı önceden tadan

orı:aya çıkacaktı. Ancak ç<.!kicilikleri basit bir

'tadıcılar' kullanmaya başladılar.

uğurdan ibaret olsa bile, bugün bile zarif tıl­

Bu gelenek bir esrarı da aydınlatmakta­ dır: oıtaçağ şölenlerini gösteren tablolarda ne­

sımlar olarak takıl�ıbilmektedir.

Köpekbalığı

dişi tılsımı hikayesi modern görgü kurallarının

den o kadar çok köpek vardır? Bu çoğunluk­

küçük bir sırrını da açıklamaktadır. İyi bir res­

la inanıldığı gibi, sahiplerinin resmi durumlar­

toranda şarap ısmarlandığında garson davet

da bile sevgili dört ayaklı dostlarından ayrıl­

sahibinin kadehine bir miktar şarap koyup tat­

mak isceım.•diklerindcn değildir. Zavallı hay­

masını rica eder. Adam şarabı tadıp başını sal­

vanlar ·yedek tadıcı' olarak kullanılırdı. insan

layarak kabul ettiğini belirtince de garson di­

tadıcı bir iki lokma aldıktan sonra daha büyük

ğer kadehleri doldurur. Günümüzde bu küçük

parçaları kopeklerc atardı Evsahibi ve konuk­

törenin şar.ıbın iyi olup olmadığını kontrol

lar köpekleri dikkatle izlerler, zehirlenip zelıir­

için geliştirildiğini sansak da gerçek bu değil­

lenm<.!ycceklerine bakarlardı. Ölmezlerse ye­

dir. Aslında bu eski korum.ı töreninin günü­

mek servisi yapılırdı. Başka bir yöntem de şa-

müze kalan bir parçasıdır.

29

BAYKUŞ Akde11iz'de Mi11orka adasında bugün e11 popüler tılsım baykuştur. Cam­ dan ya da madenden yapılmış ve boyu11a bir kordonla asılan baykuş figürü artık bfr baştan ibarettir. En vurgulu noktası gözleridir. Bu haliyle kem gözlere karşı bir başka Koruyucu olduğu düşünülebilir.

30

B

İR

AKDENİZ

ADASI

Minorka adası sakinlerine şans

olan Minorka'da bugün

getiren parlak renkli seramik

bile hala en popüler ul­

baykuş.

'>ımdır. Camdan veya metalden yapılanları kolye olarak boyu­ na takılmaktadır. Sihirli bayku­

benimsencbileceğıni

şun epe} eski bir tarihçesi olup

koymakmdır.

ortaya

Ate­

Yunanistan'ın neden bir

na'nın kuısal kuşuydu. Cahilli­

'iyi baykuş' ve Roma'nın bir

eski

Yunanda

Tanrıça

ğe karşı koruyan ve bilgiyi art-

'köıü baykuş· ve günümüz kü­

tırmada yardımcı olan bir ulsım olarak özellik­

çük Minorka adasının 'iyi baykuş· seçtiğini

le tavsiye edildiğinden, 'bilge yaşlı baykuş'un

söyleyebilmek güctür. Bu iki sembolik yolun

folklor geleneğinin Koruyucu rolünü elinde

belirli bir kültür tararından seçilmesinde he­

rucmuş

men hemen sadcc:e şansın rolü var gibi görün­

olduğu

anlaşılnıakıaclır.

Bunun

bir

uzanıısı olarak 'deliliğe ve mantıksızlığa ne­

mektedir.

den olan her şeye' karşı olduğuna inanılmıştır.

Ilakkındaki en garip haııl inançlardan bi­

Minorka'c.la baykuş sadece takılacak kü­

ri de, Galler'de köy evleri arasında bir baykuş

çük değil, sakinlerini felaketlerden korumak

önüğünde hunun

için bir eve yerleştirilecek kadar büyük bir tıl­

retini kaybectıği anlamına gelmesidir. Bu ka­

C\ li

olmayan bir kızın beka­

da olabilir. Bu büyük baykuşlar genelde

dar garip bir ilişkilendirmenin nasıl başladığı

be)az senımiktcn yapılsa da çok parlak renk­

konusunda fikir yüıiiımek ilginç olacaktır. Bu

li ayrınıılarla süslenirler.

cür hikayelerin çığlıkların kaynağıyla ilgili bir

o;un

Baykuşun Koruyucu rolünün evrensel ol­

yanlış anJa:;;ılmadan çıkmıo; olması mümkün­

madığı bcliııilmclidir. Eski Roma ile başlayarak

dür. Büyük bir ola-,ılıkla komşuların duyduğu

pek çok kültürde bayku� daha çok gecenin

sesi çıkaran bir bayku:;; değil.

kendi gerçek

şeytani yaratığı olarak görülmüş, gündüzleri

serüvenini yaşayan kızdı. Köydeki kurnaz ef­

ortadan kaybolması ku:;.a büyücülük ve şey­

sane yaraucıları olayı açıklamak için uygun bir

tanla ilişkili bir imaj kazandırmıştır.

hikaye uydurac�ıklardı: Eğer duyulan zevk çığ­

Baykuşun sembolik olarak herhangi bir

lıklarıysa ve kı7 ıaımin olmuşsa bunlar 'iyi bay­

durumda yararlı ya da zararlı olması o sembo­

kuşun' yardımsev<.:r ötüşü, kızın masumluğu

lik amaç için hangi karakteristiğinin benim­

elinden alındığı içinse bu çığlıklar 'köıü bay­

sendiğine bağlıdır. Baykuşun başı gövdesinin

kuşun' uğursuz ötüşü olacaktır.

iki kaıı genişliğindedir ve öne bakan iki iri gözü var­ dır. Bu niıeliklcri kendi�i­ ne zeki bir hava verir ve kuşu

ideal

bir

bilgelik

sembolü yapar. Ancak ay­ nı zamanda insanı ürküıen sessiz bir uçu:;;u n: tiz bir çığlığı vardır. Bu gibi özel­ likleri onun bir büyücülük sembolü olarak da kolayca

Minorka baykuşunun iki açık göze indirgenmiş camdan küçük bir örneği.

1

31

ÇAÔ- I RA N K E D İ Güm"imüz Japonya'sındaki uğurların en gözdesi manekl neko, yani 'Çağıran Kedi'dir. Bu Koruyucu birfigür olarak çok yaygmdır. İnsamn üzerinde taşıyacağı kadar çok küçüklerinden bir araçta veya binada bulımdıırıılacak kadat· boy boy büyükleri de vardır. Figür ber yerde, otobüslerde, evlerde ve pek çok dükkanın kapısnıa asılı olup müşterileri içeri girmeye çağırır.

32

....... .. .

•

K

ORl TYUCU Çağıran

Kcdi hep aynı poz­

dadır: ön ayakların­

dan biri, sanki sallarmış gi­

Japon Çağıran Kedisinin havaya kalkmış sol ayağı, bir işyerini korumakta olduğunu gösterir.

bi havaya kalkık dimdik

kurtarmış.

oturmaktadır. Genelde çi­

U7.un sürünce samuraylar

niden yapılır 'e geleneksel renklere boyanır. Daha eski örnekleri çoğun­ lukla tahtadan yapılmışcır. Çağıran Kedi'nin iki özelliği vardır: sahi­

Yağış

epey

içerde saatler boyu kalmışlar ve bu arada BudbL febefcsini öğrenmişler. Daha sonra içlerinden biri dini daha iyi öğren­ mek için tapınağa dönmüş 'e tapınağa büyük

bine şans getirir ve kötü talihi uzaklaştırır. Ça­

topraklar bağışlamış. Samura} Vlo! ailesi oraya

ğıran Kedi figürü bde bağlandığı takdirde in­

gömülmüşler ve mez<ırlarının yakınına Çağı­

sanı sancıdan V<:: hastalıktan korur. Heykelci­

ran Kedi anısına küçük bir kedi tapınağı inşa

ğin yokluğunda kedinin bir yere çizilmiş figü­

edilmiş. Sözkonusu tapınak bugün hala ayak­

rünün bile Koruyucu değeri olduğuna inanılır.

taysa da, Tokyo'nun batı varoşları arasında

Bugün bu heykelcikleri satanlar farklı çe­

kaybolup gitmiştir. Ancak kedileri için dua

şitler sunarlar. Biri bir heykelcik aldığında ya­

edenJerin uğrak yeridir. Japon Kısakuyruğu

nında verilen kağıtta şunlar yazılıdır:

olarak bilinen türün efsanevi Çağıran Kedi'nin

·şa11s kedmıizi aldığmız için ıeşekkılr ederiz.

Sağ ı-eya sol patisini lmldırıpJapo11 slilince yiizü ıleri d611ı1k olan talıhli l..>edı bakkmda çok eskiden

soyundan olduğuna ve bunlardan birini evin­ de beslemenin de talih getireceğine inanılır. Bazıları Çağıran Kedi'nin popülerliğini

beri anlatılan hıkfı}-eler mrdır Kedi solpatisini

çok başka bir hikaye ile açıklarlar. Bir kadın

kaldırıyorsa bir iyeri11e � mıişterileri: sağ patisini

tehlikeli bir yılanın saldırısına uğramak üze­

kaldırıyorsa en? refahı çağımıakıadır. Beyaz kedi

reymiş. Bunu gören kedisi patisini kaldırarak

11111tlıılıığ11. sarı renklisi zen�inliği

sahibini uyarmak istemiş ama yılan tarafından

çağırır. Kara kedi sağlık çağrısında bulwwr.

öldürülmüş. Kadın bu cesur davranışı hatırlat­

Gı7nıinılzıl neşelendirmek için talihli ked�yi evlerin girişine ve dılkkclııların vitrinine koymalısınız. "

Çağıran

ması için kedisinin tahtadan bir heykelini yap­ rmmış ve daha sonra bunun kopyaları popü­ ler uğurlara dönü:;;ınüş.

Kedi efsanesinin kökeni pek

Uzakdoğu'daki tek uğur kedisi japon­

hoştur. Gotok11:/i pek yoksul bir capınakmış,

lar'ın Çağının Kedisi değildir. Çin'de ele İpek­

ancak keşişler aç olsalar da yiyeceklerini kedi­

böceği Kedisi vardır. Bu kedinin resim ya da

leriyle paylaşırlarmış: Kedi bir gün tapınağın

heykelcikleri Çinli ipekböceği yetiştiricileri ta­

önünde ocururken bir grup zengin Samuray o­

rafından üreme mevsiminde ipekböceklerini

radan geçmekteymiş. Kedi patisiyle onlara işa­

koruması için evlerin duvarına asılır. Bu resim­

ret etmiş ve samuraylar tapınağa girmişler. Sa­

lerin yetiştiricilerin başbelası olan fareleri ürkü­

muraylar içeri girer girmez müthiş bir fırtına

tüp kacırma gücüne sahip olduğuna inanılır.

kopmuş; gök gürlemeye ve yıldırımlar düşme­

Ancak yetiştiricilerin bu göre'' için mümkün

ye ba�lamış. Bir yıldırım samurayların kedinin

olduğunca çok canlı kedi topladıkları bilindiği­

çağrısına uyup tapınağa girmeden önce dur­

ne göre bu tıbımlı kedinin etkinliği konusun­

dukları yere düşmüş. Böylece kedi hayatlarını

da epey bir ku�ku olsa gerektir.

33

B OY N U Z LA R Bir binanın çaıısma veya duvarına boy11uz yerleştirme geleneği, büyük boy1111zl11 ta11r111ı11 mutlak güç kabul edildiği çok eski çağlara kadar uzanır.

34

-

-

-

---� ""

-

-

G

ÜNÜf\IÜZ MALTA'SINDA eski çiftlikle-

lar. çiftlik hayvanları ve ürün için ideal bir Ko­

rin çoğunda gerçek veya yontma boy­

ruyucu olmu�tur

nuzlar.ı rnsllanır. Bu uygulamanın

ilk

Ve bu büyük kurtarıcının iri boynuzlan

örnekleri. arkeolojinin bildiği en eski yerleşim

onun amblemine, onun Koruyucu işaretine

birimi olan AnacJolu'daki Çatalhöyük·re yapı­

dönüşmüo;tür. Parmaklarla I)()}nu7 işareti yap­

lan kazılar ':ıonucu oıtaya çıkmış, burada boy­

mak onun korumasını sağlamak için yeterliy­

nuzlarla .,üslcnmi} odalara rasdanmıştır. Boy­

di. Ancak di sürekli o durumda tutmak müm­

nuzlu eşyalar Ort::ıdoğu ve Akdeniz çevresin­

kün değildi.

Kötü ruhların sürekli tehdidi al­

de Bronz ve Oeınir Çağı boyunca da sürekli

tında olan binal:ır için c.hıha kalıcı bir koruma

olarak görülmektedir.

gerekiyordu.

Çözüm,

boğanın

kafatasından

Antik çağ insanları için boğa, cüssesi ve

boynuzlarını çıkarmak ya da başka bir madde­

vahşiliği ile güçlülüğün, elkileyici çiftJeşme­

den boynuz şekli yapıp bunu yükseğe, görü­

siyle doğurganlığın, sabana koşlılınası ve çift­

nen ve görünmeyen tehlikelere meydan okur­

çilere yardım clmesiyle bereketin sembolüy­

casına dışarı doğru yerle�tirmekıi Bu binaların

dü. Boynuzlu tanrıya dönüştürülünce; insan-

sakinleri bugün dindar llıristiyanlar olabilirler, ama yine de mız::ır tehdidiyle karşı karşıya kal­ dtklannda eski puıpen:sı zamanın boynuzlu tanrısının korumasına sığınınakt::ıclır. Bo) nuzlar binaları

korumanın

dışında

pek çok külıürc.le insanın üwrinde de taşın­ mışur. Savaşçılar düşmanlannın içine korku salmak için ()()} nuzlu başlıklar giymişlerdir. Bunun nedeni boynuzun sivri uçlarıyla saldtr­ mak değil. karşısındakini ürküımektir. Boy­ nuzların heybetli görünüsü savaşçıyla bütün­ leşecek ve ona güçlü bir hayvan olan boğanın görüntüsünü verecektir. Böylece savaşçı da kendini bir boğa gihi hissedip daha cesur ola­ caktu-. Kısacası höylec<.: boğanın gücü savaşçı­ ya gcçeceklir. Günümüz

İcalya'sında

Koruyucu

boy­

nuzlar pandantif olarak da kullanılmaktadır. Genelde alun veya gümüşten yapılan bu takı küçük ve tek bir boynuz olup boyundaki bir zincirin ucuna takılır ve erkekliğin gücü. cin­ sel iktidarın sembolü olarJk kabul edilir.

Bir MaJta çiftliğini ve sakinlerini nazardan koruyan bir çift boynuz. Katolik bir ülkede puta tapma döneminden kalma bir gelenek.

.

""

D E N I Z KAB U G U De11iz kabukları bütün Koruyucularm

e11

eskisidir 11e tarilıöncesi

zamanlarda ölüleri korı,mak için mezarlara yerleştirilirdi. Tılsım olarak kuUamlmasmın 20. 000 yıl ö11cesine dayanan tarihçesiyle küçük de11iz kabuklarınm iki ayn sembolik açıklaması vardır.

)

36

r -----� -

Koruyucu bir tılsım olan deniz kabukları dünyanın her yerinde insanlar tarafından süs olarak da kullanılmıştır.

Bir göz olarak Bu ilk açıklamada deniz kabukları kem gözü yıldıracak bir nesne olarak görülür. Yu­ murıa biçimli olmaları, insan gözünün görü­ nen kısmını hatııfawğı için cesetlerin göz çu­ kurlarına yerleştirilirdi ve böylece ölüye öteki dünyada cürünıcyecek gözlerle görme imkanı sağbnırc.lı. Bu gelenek çok yaygındı ve Mısu-, Bal i Afrika, Borneo ve Yeni Zelanda gibi çok farklı bölgelerde rastlanmıştı. Nijcrya'da tören başhklarında çok sayıda bulunan deniz kabukları her yönü gören göz­ lerdir. Buradaki örnekte tanı 106 kabuk vardu-. Deniz kabuğunun oynadığı cinsel role

Dişi cinsel orgatıı olarak İkind

açıklamada

deniz kabuğunun

Güney Pasifık'cc, Orradoğu'da ve Akdeniz kı­ yılarının büyük bir kısmında rastlanır. Kabuk

açıklığı insan disisinin cinsel organının yarığı

eski Mısır'da özellikle popülerdi.

olarak görülür. Bazı eski mccinlerde deniz ka­

Öncesi çağlarda, yani 5000 yıl önce, gerçek

Hanedan

buklarının kimi zaman 'dişi yaşam kapısı'nı

deniz kabukları kullanılırken. daha sonraları

temsil ettiği ya7.ılıdır. Kabuk güçlü bir doğur­

4000 yıl önce, bunlar mavi sırlı copraktan, ki­

ganlık sembolüdür ve bir tılsım olarak, kısırlı­

raz kırmızısı akik taşından ve kuvaıtzdan ya­

ğa ve ıstıraplı doğum sancılarına karşı kullanıl­

pılmaya b:.ışlanınışur. Çok geçmeden altın ve

mıştır.

gümüşten deniz kabuğu takılan da moda ol­

Japonya'da eski 7.amanlarda bir

kadın

muştu.

çocuk doğururken rahat doğum yapması için

Hindistan, İran ve Mısır'da deniz kabuk­

elinde bir deniz kabuğu tutardı. Pek çok kül­

ları fillerin, atların ve develerin koşumlarına

türde kı7lar hamil<.: kalmak için eteklerine de­

takılarak bu )ük h:.ıyvanlarının nazardan ko­

niz kabukları dikerdi. Doğurganlık iJe bu ili�­

runmaları sağlanırc.Iı. 1 lindist:ın'da en değerli

kilerinden dolayı deniz kabukları ölümden

hüyükba� hayvanlar aynı amaçla boyunlarına

sonr.ı t<.:krar dirilme ş�ınsını amırmak için me­

asılan ya da alınlarına takılan deniz kabukla­

zarlara ycrlcşririlirlcr.

rıyla korunurlar
r

37

""

KURBAGA Altmdan, mavi porselenden ya da sabun taşmdan kurbağa tılsımları eski Mısır'da pek popülerdi� Erkeklik giicü11ü11 kaybma ve kısırlığa karşı kullamlırlardı. Kimi zaman yeniden doğuş yolunu bulmalarında ya1·dmıcı olmak üzere mumyaların üzerine kurbağa tılsımları bırakılırdı. Bo)ılarının küçüklüğüne rağmetı zaman zaman kurbağaların da mumyalandığı olurdu.

38

�

I •

LK

HIRİSTİYA LAR

iribaşların

yetişkin

kurbağalara dönüşümünü ilgiyle izlerlerdi. Yetişkin kurbağaların uzun süre toprak al­

tında kaldıktan sonr.ı esrarlı bir şekilde yeni­ den dışarı çıkıp ·yaşama döndüklerine. şahit olmuşlardı. Bu durumun bu küçük varlıkları yeniden doğuş fikrini remsil eden ideal nesne­ ler yapması kaçınılmazdı. Kimi yerlerde Kıpri haçtnın yanına bir kurbağa çizilirdi ki, bu kur­ bağanın geçirdiği mecamorfoz ile Hz. isa'nın öldükLcn sonra dirilmesi arasındaki paralelliğe işaret ederdi.

Madeni kurbağa tılsımı,

Romalılar'da kurbağa tılsımının, evi ve

bugün Ortadoğu'da

içindekileri felaketten konıduğuna inanılırdı.

uğur olarak satılmaktadır.

Kurbağanın Venüs gibi 'köpükten doğmuş' ol­ ması nedeniyle Homalılar onun. sevgililerini kaybetmekten koruyacağını düşünürlerdi. Oruıçağ'da sar-J nöbetine karşı ipek bir

Günümi.izd<.:. diğer hayvan Konıyucular

kese içinde kunıtulmu� kurbağa taşınmaya baş­

gibi kurbağa da koruyucu etkinliğini büyük

landı. Kurbağaya duyulan bu saygı, cadtlann

ölçüde kaybctmi�-.e de, kurbağa cılsımlarına

dostu olarak görülen zehirli karaktırbağasına

haia r.ıstlanmakt.ıdır. Bazı insanlar boyunların­

karşı beslenen duygularla caban cabana zırrı.

da bir kolye ucunda. ya da kalpleri yakınında bir broş olarak küçük bir kur­ bağa

ta�ırlar

ve

bunun

dosclar :ırasında kırgınlığı önleyeceğine

inanırlar.

Ayrıca uzun yaşam ve zen­ ginliği

gar�ımileınck

için

Çin Ay Kurbağası Tılsımı vardır ki, bu Batı dLınya­ sında bile yaygındır. (Çin kurbağasının ayla ilişkilen­ dirilmesi onun da ay gihi yaşamının çe�itli evrelerin­

l 920'1erde bir

de biçim değiştirmesidir.)

sigara kutusu

Kimi zaman Çin Kurbağası

üzerinde eski

heykelinin ağzına eski bir

Roma kurbağası.

para Uzun bir ömür ve zenginlik sağlaması için takılan bir Çin kurbağa tılsımı.

ycrlc�ıirilir.

Bunun

nedeni de eski Çin sikkelerinin körü ruhJan kovacak muhafızlar olarak kullanılmasıdır. Birçok ülkede. kurbağa cıbıınlanrun sahibine sağ­ lık, başarı ve kazanç gecirdiğine inanılır.

't

39

.

""'

D E N I Z KAB U G U

Ei\İZ

KABUKLARI

Asya'dan

Güney

Çiftkabuklular hemen hemen her z aman

Pasifik·e, Ortadoğu'dan Tropik Afri­

dişi cinselliği ile ilişkilendirilmiştir. Kullanılan

ka'ya

her yerinde

terimler ar.ı'>ında 'yaşam ,·eren dişi'. cinsel tut­

binlerce yıldır tılsım olarak kulJanılnuştır. Hat­

ku. kadın üreme organları, doğurganhk. do­

D

kadar dünyanın

ta bazen denizden çok uzak yerlerde bulun­

ğum ve aşk vardır. Cinsel tutku iki kabuğun

muş olmaları bunların çok değer verildikleri

birbirine sıkıca bağlı olmasından. doğum ve

bölgelere büyük zahmetlerle taşındıklarının

'yaşam veren dişi' iki kabuğun açılıp yumuşak

kıınıtıdır.

içini göstermesiyle lnığıntılıdu-. Yaygın bir ef­ saneye göre Vcnüs'ün �ıçılan bir istiridyeden Küçük bir çift

doğduğu rivayet edilir. Botticelli, bir resminde

kapaklı deniz

bu efsaneyi betimlemiştir. (Uffizi Galerisi, Flo­

yumuşakçası

ransa)

bugün doğurganlık tılsımıdır.

Budist w fTindu inanışında, helezon şe­ killi kabuk. tılsımlı sembolik etkisini bu şeklin­ den alır. Budizm'de bu Buda'nın sesini sembo­ lize eder. I Iindular içinse cahillikten uyanmayı temsil e::tmektcclir. İnsanı bilime yakınlaştıran. öğrenme he\'e-;ini .ırtmın. kör talihten ve yok­ sulluktan koruduğuna inanılan bir tılsımdır. İ:itiridyelcr deniz kabuğu tılsımlarının en yaygınıdır.

40

..

O RU M C E K

! •

NGİLTERE'DE bir evde görülen küçük bir

masının sen eı ve mutlu­

örümceklen genelde ·para örümceği·. ·pa­

luk getireceğint.' inanılır.

ra

ağı ö rücüsü' ya da 'para geririci' olarak

Örümceğin

büyük

söz edilir. Eğer biri ortaya çıkarsa. ipliğinden

Koruyucu olduğu

sarkarsa. masaya düşer veya el üzerinde yü­

yerleştirmiş olan çok eski

rürse özenle kaldırılıp güvenli bir yere konu­

bir söylence nırdır. Çocuk

fikrini

lur. Eğer örümcek öldürülürse para kaybedi­

Tfz.

lir; yaşarsa scrvcl kazanılacakrır. Bir örümcek

inancına göre: Jlz. Davud,

İsa

(\ cya

anlatanın

tılsımı da aynı mesajı laşır. Altın veya gümüş­

Hz. Muhammed veya Bü­

ten yapılan bu ulsıınlar eski Roma'da çok

yük Frederick) bir mağa­

yaygındı ve alışvcrişw başarılı olmak için ta­

rada askerlerden saklanır­

Pek çok insan örümcekten

sınırdı.

ken bir ürünıcc:k mağara­

nefret eder, ama bazıları bunları

Dünyanın öteki tarafında, Polinezya'da

nın girişine büyük bir ağ

koruyucu sayarlar ve gerdanlık

da bc:nzer bir geleneğin olması ilginçlir. Bura­

örmüş, askerler gelip de

olarak takarlar.

da küçük bir örümcek insanın önünde ipliğin­

bunu

den sarkarsa değerli bir armağan alınacağına

süredir içeri kimsenin ginncmi� olduğunu dü-

görünce

uzun

bir

inanılır. Amerika Birlc�ik De\'letleri'nin bazı

ünmüşler \'C mağarayı araştırmadan yollarına

bölgelerinde örümcek öldürmenin uğursuzluk

devam ernıi ler. Böylece kerde bulunan 'bü­

getireceğine,

öldürüldüğü

Lakdirde

havanın

yük �i' kurtulınu�.

Bazı Kızılderili kabilele­

köLülc�ec:cğinc inanılır. Fırtınalardan korun­

rinde kötü rüyaları yakalayıp götünnesi için

mak için örümcek konınmalıdır. Pek çok ül­

be:;;iklerin üzerine yapa) bir örümcek ağı rer­

kede bir odada iri bir ev örümceğinin bulun-

leştirilir. Bu ağlara rüya-yakalayıcısı denilir.

41

K I RM I Z I M E RCAN 'Okyamısu11 Yaşam Ağacı' olarak adlandırılan Dallı Kırmızı Mercan yiizyıUardır tılsım yapımında kullamlmıştır. Bazen doğal şekliyle kullanılır (Koruyucu olarak en etkili olduğu sam/an şekli) ya da boncuklar, pandantijler, broşlar ve kolyeler yapılır.

l 496'dan

kalma bir

Meryem Ana tablosu. Başının üzerinde Koruyucu kırmızı mercan asılı.

E

SKİ BİR Yunan efsanesine göre kahraman Perseus korkunç ı\ledusa·nın kafa­ �ını ke!'>tiğinde canavann kanı fışkırıp

denize dökülmü� ve burada kın111zı mercanla­ ra dönüşmüştür. Denizciler ve balıkçılar bu nedenle i.izerlerinde bir parça kırmızı mercan taşımanın kcndik:rini denizin tehlikelerinden koruyacağına inanırlar. İtalyan balıkçıların ço­ ğu günümüzde bile üzerlerinde bu Konıyucu olmadan denize açılmaz. Kırmızı mercan tılsımının nazardan, cin­ lerden, büyücülerin büyüsünden, delilikcen \'C her türlü hastalıkLan koruma sağladığı kabul edilir.

Kırmızı mercan suyun bereketini de

'>embolize ettiğinden (öldürülmüş bir canava­ rın kanından güzel kırmızı ·mücevherler· ya­ pan su> kı:mlığa karşı da çok güdü bir korun­

mercanın bebeğin di� çıkarmasında çok etkili

ma olarak görülürdü.

olduğu söylenirdi.

Kadınlar

hormon

düzensizliklerinden

Kırmızı mercanın gücüne inanç o kadar

korunmak kin kırmızı mercan takarlar ve ha­

yayıldı ki sonunda çok amaçlı bir Korurucuya

mileyken kolay doğum yapmak için üreme or­

dönlişrü.

ganlarının yanında bir wne bulundururlardı. Kırmızı mt:rçan bebeklerin de koruyucusu ka­ bul edilirdi ve bir zamanlar bebekleri sokağa çıkarmadan

önce boynuna

kınnızı

mercan

takmak çok yaygın bir uygulamaydı. Kırmızı

Taşınabilir tılsım şekli dışında alrı şekilde kullanılırdı: + Kötü etkilere karşı eve asılırdı. + Gece korkularına karşı yatak ucuna asılırdı. + Yıldırıma karşı çatı kirişleri

Mücevherelere kırmızı mercan eklemekle bunlara koruyucu nitelikler verildiğine inanılır.

arasına

konulurdu. + Fırtınaya ve geminin batmasına karşı gemi direğine asılırdı. + Verim azlığına karşı meyve ağaçlarına

bağlanırdı. + Çekirge sürüsüne

karşı ürünler arasına

yerleşti.rilirdi. + Kuduza

karşı köpeğin ıasmasına

bağlanırdı .

43

.

...,;

.

LAD E S K E M I G I Lades kemiği, tavuğun (ya da hindinin) U şeklindeki köpn"icük kemiğidir. Batı'da uzun yıllardan beri tavuk yendikten sonra bu kemiği saklayıp küçük bir 'şa1ıs' ritüelitıde kullanmak tidet olmuştur. Kemik gevrekleşene kadar üç gün kurutulur. Sonra iki kişi birer ucundan tutup çeker.

L

ADES KEMİGİ i ' la-

lihi açması için uygu­ lanması gereken özel

hir }'Öntcın 'ardır: Kemiği iki kişi küçük parmakJarı­ nın

Lades kemiğinin Koruyucu tılsım olarak kullanılması pek nadirse de, kimi zaman küçük bir broşta bir motif olarak kar-şımıza çıkar.

çe, resinde dolayarak

cutar.

İşaret

,·erilince

her

ikisi de kemiği kendilerine doğru çekmeye başlar. Kemik ikiye kırılır ama bu hiçbir zaman en sağlam yerinden, yani ortasın­

Diğerleri ise lades ke­ miğı nin

kökenlerini

eski

kehanetlere bağlarlar. Eski çağlarda ta\ukların geleceği söyleyebildikleri­

dan gerçekleşmez. Uzun parça kimde kalırsa

ne inanılır ve buğday tanelerinin harf şeklinde

o kazanmış olur. Kazanan bundan sonra bir

dizildiği törenler yapılırdı. Tavuk buğdayları

niyet tucar ve eğer bunu kimseye söylemezse

gagaladıkça tılsımlı sözcükler ortaya çıkardı.

isteğinin gcr(ekleşcceğine inanılır. Günümüz­

tavuk da ondan sonra kurban edilirdi. Lades

de bunun ince noktalarına pek dikkat edil­

kemiği çıkartılır, temizlenir ve kurutulurdu.

mez. Tar.ıflar yemeğiyer yemez kemiği çekip

Ondan sonra belirli bir konuda şansının açıl­

koparırlar.

masını isteyen kişi bunu tutardı.

Lades kemiği ile niyet tutmak en çok iri

Günümüzde altın ya da gümüşten yapıl­

hindilerin sofmları süslediği Noellerde adet ol­

mış küçük bir lades kemiği bulmak mümkün­

muştur. Kuzc> ingiltere'de epey eski bir gele­ neğe göre, evlenmemiş genç bir kadın Noel

dür. Genelde broş biçiminde dizayn edilmiş­ lerdir. l 930'1arda Kuzey Amerika 'da piyasaya

kutlamalarında lades kemiğini ele geçirecek

sunulan demir şans paralarının üzerinde de la­

kadar talihliy e bunu kimseyle payl
des kemiği resmi bulunmaktaydı. Kimbilir bel­

evinin kapısına asmalıdır. Eğer bunu yaparsa

ki de ·şeytanın bacağını kırmak' deyimi de la­

yeni yılın ilk günü kapısından giren erkekle

des kemiğinin ikiye kırılması ve böylece tali­

evlenecektir. Yani lades kemiğini bir tür doğur­

hin açılmasıyla ilgili inanışın deyimlere yansı­

ganlık tılsımı olarak kullanmaktadır. Bir kısmet

mış şeklidir. Bu, hayvan yaşamının konıına al­

açıcıdır aynı zamanda. Bazıları da lades kemi­

tına alındığı, hayvan haklarının savunulduğu

ğinin gücünün yalnızca, U şeklinden, uğurlu

bugünlerin 'doğru' kültürel havasına uymadığı

nala benzemesinden kaynakJandığına inanır.

için aıtık popülerliğini kaybetmektedir.

lades kemiği kimi zaman ikiye kırılacak yerde bütün olarak saklanıp uğur getirmesi için duvara asılır.

45

E N G E R E K TAŞ I Yedinci yüzyılda bir manastır başrahibesi ola11 Azize Hilda'11nı söyle11cesi11de, kadının İ11giltere'11in kuzeydoğu kıyısında Wbitby tepeleri11de inşa etmek istediği manastırın arazisini istila eden zehirli yılanlardan nasıl kurtulduğu anlatılır. Kadıtı özel dualar ve büyüler yardımıyla yılanların sımsıkı top haline gelip yamaçtan aşağı yuvarlanmalarını sağlar. Bunlar o top halleriyk aşağıdaki kayalık kıyıya çarpar ve ölürler. Ölürken çıkardıkları tükürük katılaşıp taşa dönüşür, yılanlar isefosilleşirkr. Bunlarınfosilleşmiş parçaları yüzyıllarca Koruyucu tılsım olarak kullanılmıştır.

A� �

SU DA Whitby kıyılarında bulunan

fo­

iller yılanlara değil tarihöncesi yumu­

akçalara aitcir. Bunlar o bölgede pek

yaygın olan amonillerdir. İrileri insanın üzerin­

de taşınamayacak ya da çantasına sığmayacak kadar büyük olduğundan bahçe veya ev Ko­ ruyucuları olarak kullanılır. En küçüklerinden ise pandamifler yapılır. Yerel halk günümüzde bunları :;atmadan önce kabuk helezonuoun Lepesinc bir yılan başı eklerler. Ou küçük aınoniller yılanlarla bu efsene­ vi bağları nedeniyle kırsal kesim halkınca yı­ lan ısırmasına karşı korunmak için kullanılır. Victoria döneminden

kalına

belgelerde bir

'bilge kadının' yılan ısırmış birinin hasta yala­ ğına çağırıldığı kayıtlıdır. Kadın hastanın ısırıl­ mış ve şişmiş yerine Yılan Taşını sünmüş ve şiş hemen inmiştir. (Gerçek şudur ki, İngiliz engerek yılanlannın ısırmaları pek şiddetli de­ ğildir ve şiş, aınonillerin yardımı olmaksızın

da kıs;ı sürede iner.)

Bu amonitler'in kabuk helezonunun tepesine kolayca küçük bir yılan b�ı eklenir.

Bunlar çok güçlü tılsunlar olarak insanla­ rı ateşli hastalık, boğmaca. göz hastalıkları ,.e karaba<;anlar gibi çeşitli talihsizliklerden

koru­

mak için de kullanılmıştır. Karabasanlar için Kızılderili Rüya-yakalayıcıları gibi geceleri ya­ tağın üzerine asılırlar. (Bkz:

lan.J

Rı'iya-yakalayıcı­

Engerek taşının bu adı almasının nedeni engereğin İngiltere'deki tek zehirli yılan olma­ sındandır;

böylece Oıtaçağlarda Whitby'nin

yüksek kayalıkları arasında gerçekten yılan sürüleri var idiysc, bunlar o türden olmalılar­ dı. Bu tılsım, Yılan Taşı veya Azize Hilda Taşı olar.ık da adlandırılır. Bu efsane ile Aziz Pa­ ul'ün Malı:ı'nın zehirli yılanlarını kovması Jıj­ kaycsi ar.ısında ilginç bir benzerlik vardır.

(Bkz: Aziz Pau/'ün Dili).

Azize Hilda, manastırını 17. yüzyılda, lngiltere'nin kuzeybatısında, Whitby'nin kayalıklarında inşa etmiştir.

•

47

AT B O YN U Z U

B

OYNUZLU rak

AT, zoolojik bir çelişki ola­

görübe

de

�!alta adasında

Akdeniz'deki

küçük

karrozin adı verilen

Malta'nın coğrafi yerinin orta Akdeniz'de Sicilya'mn hemen güneyinde olduğu göz önü­

es­

ne alındığında cavusku�u tüyünün Koruyucu

ki cip arabaları çeken atların başlarında küçük

olarak kullanılınaM biraz gariptir. Çünkü, A,._

madeni l)Q)nuzlar cakılıdır. Bunlar atın yuJan­

rupa'da calihsızlik getirdiğıne inanılır ve üze­

nın parçası olan bir kayışa bağlıdır ve atlara,

rindeki göz bıçimi de kem gözün ta kendisi

Malta'nın çiftliklerini süsleyen o büyük boy­

olar.ık görülür. Bu moıif ancak doğuya doğru

nuzların benzeri bir koruma sağlar. Bunlar da

gidildikçe kimlik değiştirerek talih motifine

Hristiyanlık öncesi çağların eski boynuzlu tan­

dönüşmektedir. Örneğin İ ran Şahı tavus tüyle­

rısının gücünü çağrıştırır. Bir zamanlar sadık

riyle süslü bir tahtta otururdu ve Ilindisran'da

rarafüırl:ınnın büyük Koruyucusu olan bu put­

tavuskuşu gözü yaklaşan her türlü tehlike için

perest çağı tanrısı daha sonra kilise tarafından

sürekli tetiktedir.

(Bkz:

Ttwuskıışıı Yelpazesi)

en büyük düşman olan şey-

Kimi zaman bu yalancı

tan'a dönüştürülmü\>tür. Mai­

boynuzla� bir de yalancı ya­

m kadar tutkulu

ekilde Hı­

ristiyan bir ülkede bu eski inançların

böyle

uygulandığını

ciddiyetle

görmek

ger­

kut Koruyucu olarak eklenir. I lerhaldc

oraya

hayvanın

sağlığını kollaması için ko­ nulınuştur.

çcktcn ilgin<;tir. ihirli göre\ !eri atı köü t ruhlard:ın

korumak

olan

boynuzların ortasına genel­ likle bir tavuskuşundan ya

Malta adasında araba çeken

da sülünden alınan büyük

atlar kötülüklerden bir çift

bir tüy ycı-lc\>tirilmiştir.

madeni boynuzla korunurlar.

48

UÔURBÖCEÔİ

U

GGHBÖCEGİ olarak bilinen sırtı siyah

çocukların yanacak'" demek adet olmuştur. Di­

noktalı küçük kınnızı böcek mütevazı

ğer böceklerin kaderi olan öldürülmek yerine

göıiinü�üyk kıyaslanmayacak ulusla­

rara-;ı bir üne sahiptir. Ünü pek çok ülkeye ya­

bu küçük böcek, zamr görmesin diye uçup gitmesi için teŞ\ ik edilir.

yılmıs olup doğaüstü kökenine olan onak

Uğurböceği bahçelere zarar veren küçük

inancı yansıtan garip adlarla anılmaktadır. in­

böcekleri yediği için insanlar için gerçekten

giliw.:de Ladybug veya Ladybird'e ek olarak

de uğurludur. Uğurböceğine ilişkin rivayeclere

Ladyhcetle ( 1 hınımböceği ), Tann'nın Büyük

göre böceğin, bir tılsım olarak takanlara bü­

İneği, Mcrycm'in Kuşu ve Meryem'in Böceği

yük başarılar ve servet getireceğine, hasta biri

diy<.! de adlandırılır. Fransa'da

taktığı takdirde böceğin hastalığı alıp götüre­

dir (Tanrının Pilici); italya'da

Pou/ette a Dieu'

ceğine inanılır.

Palomilla; Alınanya'da 1'\.fa­

Leylek gibi uğurböceği

riellkaefeı� İspanya'da lıfari­

de çocuk getirir ve bazı yer­

q11ita'dır.

lerde sırtındaki kara leke sa­

Böcek Ortac:ağ'cla Mer­

yısının bir kadının kaç çocuk

yem Ana'ya adanmı�tı ve o

sahibi

zamandan beri de �ans sem­

söylenir.

olacağını

gösterdiği

bolü olarak dünya çapında üne

kavuşmuştur.

insanın

yakınına konduğu görüldü­ ğünde '·Ladybird.

ladybird,

uç git evine, e\ in yanıyor ve

Uğurböceğinin talih sembolü olarak ünü pek çok ülkeye yayılmıştır.

49

D i G E R HAYVAN T I L S I M LARI

B

UNOAN ÖNCE sözü edilen belli başlı hayvan tılsımlarının yanısıra şu daha az önemli olanlar da vardır:

Ayı

Bazı kültürlerde ayı ulsımının bir kadını güc,· ve sancılı doğumdan kurtardığı söylenir.

Arı Arı. ulsım olarak aklı. ımıduluğu. refah ve doğurganlığı simgeler.

Akrep Akrep tılsımının, takanı her türlü kötü­ lükten, özellikle: düsınanlarırun saldırısından koruduğuna inanılır.

Asla1ı

Canavar Batı'nın ağzından alevler fışkıran canava­ rı ile karışurılmaması gereken Çin'in kutsal ej­ deri bir cesaret, ihtiyatlılık 'e guvenlik sembo­ lüdür. Bugün bile cıJsım olarak mutsuzluğa. kı­ sırlığa karşı kullanılır.

Çekirge Çiftçiler kimi zaman bol ürün alıp zengin olmak için boyanmış madenden yapılma kü­ çük bir yeşil çekirge taşırlar.

Geyik Gfü;terişli çiftleşme alı�kanlıkları nede­ niyle olsa gerek. geyikler cinsellik sembolü ol­ muştur. Geyik boynuzlarından )a da toynakla­

Güç, cesaret, �crcf. sağlık. senet ,.e ba­

rından yapılan ulsımların kısırlıga ,.e diğer cin­

�an cimsali olan a:-.hın ulsımı. özeUikJc tehlike­

sel sorunlara karşı Koruyucu olduğu söylenir.

li yolculuklara çıkmak zorunda olanlar için çok değerlidir.

Güvercin Barış ve Kursal Ruh scmh<>lü olan güver­

Boğa

cin özellikle savaş ve karışıklık zamanlarında

Cinsel ikıidasızlığa r koruma aracı olarnk

tıbım olarak kullanılmıştır. Bir pandantif ola­

popüler olan boğa sevişmeden önce başarılı

rak zincirin ucun�ı cakılan gü,·ercinin yangına.

olmak için yalağın altımı yerleştirilir.

ölüme, yıldırım çarpmasına karsı ve aşksız bir

Buldog Bu köpek türü kuwet ve inatçılık sem­ bolü olup özellikle spor dünyasında bu nite­ likJeri için tıbım olarak kufüınıJmıştır.

yaşamdan korunmak icin kullanıldığı söylenir.

Kapla11 Gümüş ya da yeşim ta�ından kaplan şek­ lindeki bu Çin ulsınısının çok üzcl koruyucu gücü olduğuna ve takanı fiziki zayıflıkran ve erken ölümden koruduğuna inanılır.

Kaplumbağa Kara ve deniz kaplumbağaları çoğunluk­ la efsane ve folklordc birbirine karıştırılır. Bunlar pek çok mitolojide Koruyucu varlıklar olarak görülmüşlerdir. En ünlü efsanede kap­ lumbağ:ı ebedi yaşam semb<>lüdür ve dünyayı sınında taşır. Seyrek olarJk ani hareket yapar ama yaptığında da deprem olur. Bu ·kozmik kaplumbağa' uzun yaşamın, akıllılığın. güçlü­ lüğün, dengeliliğin, iyi yürekliliğin ve sabrın Bu uğurlu karakedi broşu ünlü kuyruksuz Manx türünün vatanı olan Man Adası yapımıdır.

50

Kutsal ve mistik bir yaratık olduğu için

Doğu'da ejderha sembolleri uğur olarak kullanılmaktadır.

<>emholü olmuştur. Ani ölümden. cahillikten, acck.· kararlardan

q�

öteki zayıflıklardan ko­

runmak içın takılır. Altından yapılanı yaraucı­ lık ve merhamet kaybından insanı korur.

Kelebek Yeti<ıkinliğind<: ömrü sadece birkaç gün süren kelehı;:ğin uzun yaşamı ve ölümsüzlüğü simgelenwsi belki
Keçi Kcci Lıisımları her zaman kısırlığa karşı ve cinsel iktic.ları arturmak için kullanılmıştır.

Kedi Kedi bazı ülkelerde uğurlu, bazılarında uğur-.uz olarak nitelenir. E:.ki Mısır'da kedi kursaklı

\'C kazılarda binlerce kedi tılsımı bu­ lunnıu�tur. Bir meıar .. yazıtma göre kedi 'insa­ na her gün hayat, refah ve sağhk' verir. Orta­

çağda kilise. kediyi �e}rtanın hizmetkarı olarak ilan eıci. Böylece kedi görmenin, özellikle ka­ ra kec.li görmenin şanssızlık getireceğine ina­

denle takanı korur. kısırlığı önler. huzur getirir.

Tek Boytıuzlu At Tek boynuzlu atın uzun

boynuzu biçi­

minde bir tılsımın insanı l:>t!karet kaybına kar­ şı koruduğuna inanılır. Bir çelişki olarak görü­

nılmaya başlandı ve kedi tıbıınları kullanılmaz

lecekse de, aynı zamanda kısırlığa ve cinsel

oldu. Daha sonmları bir kara kedi görüp de

iktidar:;ızlığa karşı takılır.

şeytanın hemen gazabına uğramayan insanın

Tilki

çok talihli olduğuna inanıldı. Giderek kara ke­

Tilki tılsımı yoksulluğa karşı kullanılır.

di tılsımı takmanın insanı şeytanın gazabından

Tilki kuyruğu bir süre sürat ve kurnazlığı aıt­

koruyacağı inancı doğdu. Ama günümüzde

tırınak için ve kıı.ırhga karşı kullanılmışu.

rağbet edilen bir tılsım değildir.

Kırlangıç

Tüy

Eski Mısır'da tüyün iş alanında refah ve

Bir evin çatısı alunda yuva kurmuş kır­ langıcın L'V sakinlerine şans getireceğine ina­

servet getirdiğine inanılırdı.

nılması, küçük gümüş bir kırlangıcın cakı ola­

Yumurta açıkça bir doğurganlık sembolü­ dür ama bu ünün<: r..ığmen bir tLlsım olarak na­ diren takılır. Bunun nedeni biçiminin takı ola­

rak kullanılmasına neden olmuştur.

Koç

Yumurta

Eski �lısır'dan günümüze kadar popüler­

rak kullanıma uygun olmamasıdır. Ancak taş

liğini konıınuş olan koç o güçlü saldırışıyla

yumurtalar evlerde pek }aygın ol:ırak sergile­

:;porçU(ann gözdesidir. Kadınlar için<>e doğur­

nen nesnelerdir ve çeşitli renklerde saulırlar.

ganlık -;emlx>lüdür.

Kt4ZU Balık ve haç gibi kuzu da yüzyıllardır fu. İsa'nın sembolü olamk görülmüştür. Bu ne-

Yunus Denizciler :ımsında popüler olan yunus denizdeki tehlikelere. ö:tcllikle gemi kazaları­ na karşı tılsım olar.ık kullanılmıştır.

•

51

TA ŞLAR RİSTALLER ve bazı taşlar güzellikleri ve

hirli bir niteliğe sahip oldukl�ın için değil. za­

çok nadir bulunmaları nedeniyle yüz­

K

r.ıfetleri nedeniyle aranır oldu. Süslenmenin

yıllardır tılsım olaf"Jk kullanılnuştır. As­

ardındaki itici güç olan batıl inançlar estetler

lında hem<:n hemen bütün takı rürleri koruma

rarafından silinip acıldı. Ve bu karmaşık yeni

amaçlı taşınırdı: yüzük. pandantif. gerdanlık.

eserler cok pahalı oldukları için yüksek statü­

bilezik, halhal, taç veya broşların en eski ör­

nün önemli sembolleri oldular.

nekleri sahiplerine şans getiren ya da kötü ruhları uzaklaştırsın diye takılırdı.

Modern mincralojinin bilimsel açıklama­ ları daha eski inançları orcadan kaldırmaya

Kralın tacındaki parlak mücevherler ora­

başlamışsa da, attık güzd mücevher geleneği

da sadece onun hakim rolünü vurgulamak için

haşka temellerde kök salacak kadar yerleşmiş­

değil, aynı �ıınanda 7 kendisini düşman doğaüs­

ci. Günümüze.le. herhalde bilimin çok yerde

tü güçlerden ve talihsizliklerden korumak için

çevreye zarar verecek derecede kötü kullanıl­

de bulunurdu. Yerli büyücülerin juju tılsımla­

ması nedeniyle pek çok insan eski mistik

rından, sarayların en zarif süslerine kadar mü­

inanç siscemlerine clönmekcedir. Kristallerin si­

Cl!\ herler,

hemen hemen bir cck istisna bıle ol­

hirli kullanımı bir kere daha popüler olmuşcur

macfan eski çağların batıl inançlı zihinlerini öy­

\e çoğu şimdi eski yöntemlerle kullanılmak

lesine korkutan esrarengiz w kötü etkilerin üs­

için sacısa sunulmuştur. Yaşadığımız bin yılın

te<;inden gelecek amdar olarak görülürdü.

sonunda

Bu özgün amacın yerini giderek iki baş­

ka düşünce aldı· güzellik ve statü. Kuyumcu­

minerallerin

Koruyucu

güçlerine

olan inancın rcnic.lcn canlandığı görülmekte­ dir. Genç kuşak c.lekomtif ve statü belirleme

lar ustalaşıp reknikleri gelişince üretimleri de

amacı gütmeden bir kere daha kristal ve de­

büyük sanat öerlcrine dönüştü. Bu eserler si-

ğcrli ta:_, takıları kullanmaya başlamıştır.

Kristaller, kayalar, ta.Şiar ve çakıllar yüzyıllardır çeşitli Koruyucular için hammadde oluşturmuşlardır

•

54

•

Bazı insanlar kristal gibi inorganik bir

miz için de yoktur. Ele sere ama göze sı\ıclır.

maddeye mistik güçler yüklcnme:-.ine şaşınıcı

Cçi.inc:i.isü, bazı kristallerin icin
bulmakta, anlam vercmcınekıedir. Ama belki

olduğuna ve manyetik alanı andıran bu gücün

de >'apı ve görünüşleri çoğu biyolojik fonmın

taşlarln ilişki kuran insanları etkileyeceğine

düzensiz yumuşaklığı ile canlı bir çelişki oluş­

intınılır.

turduğu için bu nesneler bu özel çckiciklerini

Bir mineral, Koruyucu bir ubırn ya da bir

elde edebilmiştir. Ooğanın bir parçası olmakla

si.h takısı olarak kullanıldığında ondan mü­

birlikte parlak ve geometrik yüzeyleri başka

ce\ her veya değerli taş olarak söz edilir. Belir­

bir dünyaya aic oldukları hissini verir. Parlak

li bir müçc\herin değeri sadece rengine \e na­

bir kristal gibi çamurdan, toprak 'c çimenden

dir olup olmadığına değil özdliklc 'il'rtliğine

daha uzak bir şey olamaz. Sanki başka bir ge­

bağlıdır. Ona ·gücünü' ve kalıcılığını veren bu­

zegenden gelmiş gibidir. Ve her şeyin eskisin­

dur. Basil bir senlik ölçüsü (Mohs Ölçeği) var­

den çok daha hızlı değişebildiği modern çağ­

dır ve burada on numarayla cima:-. baştadJr.

da kristallerin ve taşların kalıcılığı bir güvenlik

Diğcrl<:ri hangi ıaşın hangisinin yüzeyini çizdi­

,.e huzur duygusu verir.

ğınc gör<: sıralanırlar. En çok tanınmış taşlar �unlardır:

Taş ve kristallerin özel çekiciliği ve sihir­

Elmas: 10

li gücü için üç neden gösterilir. BirincGi, şekil­

-

Yakut ve safir: 9

8

gökzümrüc ve Topaz:

la'il, opal \'C Turkuvaz: 5-6

görünüş kazantr; kesilmiş \C hazırlanmış bir kristal bu yüzden, içindeki parıltılı ruhu gös­

Akik, yeşim ve ayı:aşı: 6-7

3-ı

-

Zümrüt,

tal 'c kuvars: 7

siz bir kaya gibi gözüken taş bu işin ustasının elinde şekillenince hayranlık uyandıran bir

-

-

-

Henıacit, lach ere -

Bakır taşı:

termek için kaba hayvansal vücudundan sıy­

Bu değerli veya yarı değerli taşların her

rılmış bir insan ruhunu çağrıştırır. ikincisi,

birinin kcn
yomulmuş krisralin zıLlıkların sunulması gibi

inanılır ve bazılarına doğaüstü güçler yüklen­

görüldüğü o mistik 'şeffaflık durumu'dur: taş

ınb. >·ı da daha doğrusu 'yeniden yi.iklcn­


ıni:{tir ·imdi baslıca taş koruyuculara değine­

için vardtr,

ama şeffaflığı nedeniyle arkasını görebildiği-

lim.

55

AMETİST ( M O RYAKUT) Ametist sözcüğü Yunancada 'sarhoş olmayan' anlamına gelen sözcükten türetilmiştir ve bu mor taşı bir şölende üzerinde bulımduran kişinin sarhoşluktan korunacağına inanılırdı. Bu garip inanç, anıetisti hem eski Mısır'da hem eski Yunan'da çok popüler kılmıştı.

56

A

RİSTO, bu güzel taşla ayıklık durumu

lenıneyeceğine, içine ne kadar güçlü bir zehir

ırasındaki esrarengiz ilişkiyi şöyle açık­

karılmış olursa olsun o ki)inin zar.ır görmeye­

ar:

ceğine inanılmıştır.

Bacchus

sarhoş

bir

anında

Aınethyst adında güzel bir genç kızı iğfal er­

İnsanın

kanından alkolü çekip alma

mek amacıyla yakalamış. Kız hemen kendisini

ametisrin pek çok gizli güçlerinden sadece bi­

koruması için bekaret tanrıçasına dua etmiş ''e

ridir.

Bacchus·ün nasırlı elleri arasında birden parlak

Diğer nitclıklcri)le u adları almıştır: Pis­

bir mücevhere dönüşmüş. Bacchus o anda ayıl­

kopos Taşı, Ifa)•ırlı Taş, Tedavi Taşı. Huzur Ta­

mış ve yaptığından utanmış. Pişmanlığını gös­

şı ve Aşk Taşı . . . Tcc.la\'i Taşı olarak bağışıklık

ccm1ck için parlak taşa en sevdiği o soluk mor

sistemindeki

rengi vermiş ve o günden sonm böyle bir taş

inanılır. Bazıları üzerinde ametisl caşunanın

taşıyan herkesin kendisinin sarhoşluğunda ya­

kan pıhrılarına ve kansere kar�ı koruma sağla­

pacağı saldırgan hareketlere.len korunacağına

dığı fikrindedirler.

yemin etmiş.

zayıflıklara

karşı

koruduğuna

Huzur Taşı'nın insanı sLrese ve şiddete,

Eski söylenc:derden daha az renkli başka

korkularn kar"ı korutluğuna ve yatakta bulun­

bir açıklamaya göre de bir zehirleme girişimi

durultluğu takdirde uykusuzluğa iyi geleceği­

söz konusudur. Öldürücü zehir ametisrren bir

ne inanılır. Eski çağlarda ki�iyi hırsızlara karşı

kadehe konulmuş, ama kurban o kadehten içince zehirlenmemiştir. Ve ondan sonra da

sevgililerin birbirlerine verebilecekleri en gü­

ametist c:ışı taşıyan bir kimsenin içkiden erki-

zel hediye olduğu �öylenir.

koruduğu da söylenirdi. Ve sevgililer gününde

Brezilya üretimi olan bu ametist anahtarlığın

insanları sarhoşluktan

koruduğuna inanılır.

•

57

O PAL

ÖKKUŞAGI TAŞI G

olarak bilinen opalin

epe} karışık bir geçmişi vardır ve pek

lin umudu amm1a gibi bir ünü olduğunu

ela

gösterir bize: "Ekimde dünyaya gelen çocuk­

çok kişi ondan uzak durmayı yeğler.

lar bir kederin içine doğar ve hayatlarının bu

Gevrek dokw;u ve değişken rengi nedeniyle

yazgıdan kurr::ınlması gerekir, eğer bir opal

sadakat sembolü olamadığı için se\·giiller ya

konu sa r çocuğun göğsüne bütün elem ve ke­

ela karı koca tarafından tılsım olarak kullanıl-

derler yok olur umudun gücüyle."

maz.

Opal çelişkili caşlardan biridir. Bir y::ın­ Bazıları opalin herkes için talihsizlik ge­

dan taşıyanı felaketlerden

koruduğu. diğer

tiren bir taş olduğunu ileri sürseler de bu ge­

yandan sahibine talihsizlik getirdiği söylenir.

nelde kabul edilen bir görüş değildir. Opal

Sir Waltcr Scotc romanlarından birinde opali

söıcüğü sanskritçede ·Değerli Taş' anlamında­

kötülemiştir ki, taşın negatif niteliklerinin ço­

ki upcı/ddan rüremiştir. Güvensizliğe ve düş­

ğunun bu kaynaktan çıktığı ileri sürülınüşrür.

manların eylemlerine karşı korunmak için ı:a­

Anc::ık taşın ününün yayılmasını önleyen

şınır. Ayrıca negatif duyguları emdiğine ve

bir kaynak daha vardır. Eski bir Avustralya

depresyona, duygusuzluğa ve strese karşı ko­

söylencesinde opal, yerin altında yaşayan ve

ruma sağladığına inanılır.

insanlan 'kötülük büyü::;ü panltılanyla' kendisi­

Ta�ın başka bir bağlamda göz hastalıkla­

ne çeken yarı insan yarı yılan bir şeytan olarak

rına karşı etkili olduğu kabul edilir. Bu neden­

gösterilir. Bu, kötü bir gününde caş ararken bir

le zaman zaman 'Göz Taşı· ya

çukura düşmüş biri carafınc.lan uydurulmuş ol­

da ·Dünyanın

Gözü' diye adlandırılmışur. Viktoria dönemin­

malıdır. A\'Ustralya'nın opali ı\lilli Taş olarak

den bugüne dilden dile gelm� şu sözler opa-

seçmesinin sırrı ela çözülebilmiş değildir.

58

K U VARS

K

İMİ ZAMAN ·Güç Taşı' olarak anılan

tan, korku ve kıskançlıktan koruduğu söylenir

kuvars kristali yüzyıllardır sihir ve teda­

ve kısırlığa karşı bir Koruyucu kabul edilir. in­

vi alanlarında kullanıJmıştLr. Yakın za­

san yalnızken caşı üzerinde bulundurursa ge­

manda kristallerin metafizik yanları konulu bir

rilim, üzüncü ve yalnızlık duygularından kur­

kitapta kuvarsın Koruyucu ve tedavi edici ni­

tulur. Sütümsü kuvars ın:ıt beyaz bir cürdür.

teliklerine tam elli iki sayfa ayrılmışur.

Bu taş yüzyıllardır büyü \'C tedavi törenlerin­

Kuvarsın güç

de kullanılır ve her türlü

kaybma

kötü etkiye karşı Koruyucu

koruma '>ağladığına

bir tıbımdır. Şeffaf kuvars

ve

karşı

özellikle

canlılık

Zihinsel konsant­

gibi bunun da canlılık kay­

rasyona çok yardımcı oldu­

bına karşı koruma sağladı­

ğu iddiası da vardır ki, bu

ğına

da kriscal küreler halinde

yaşam kaynağı olduğu dü­

inanılır.

kahinler

tarafından gele­

inanılır.

Dumanlı kuvars biraz

Şeffaf kuvarsa gele­

daha koyu renkli olup ·Rü­

neksel olarak 'Kaya Krista­

ya

li" adı verilirse de, başka

Umutsuzluğa,

de

vardır.

Pembe

Taşı'

olarak

bilinir.

uzuntüye.

öfkeye, depresyona ve di­

kuvarsa 'Aşk Taşı' deni;·. Takanı öfkeden, suçluluk-

bakıma

şünülür.

neksel kullanunını açıklar.

türleri

Bir

ğer negatif etkilere karşı Kuvars zihinsel konsantrasyon sağlamak

insanı koruduğuna inanılır.

için küçük bir pandantif olarak günümüzde sıkça kullanılmaktadır.

59

'""'

D O GAL M I KNAT I S

U

KOYL renkli, ağır ve yüksek derece­

şerdi. (""Eğer işlemişse zina, düşer yataktan

de mıknauslı caş yüzyıllardan beri �

aşağıya.") Kadm yataktan düşmediği takdirde

tik alanlarda kullanılmışrır. Eski .Mısır'da

kuşkuların yersiz olduğu kabul edilirdi. Bu

tanrıca Arsinoe·ye adanmış bir tapınağın çatısı­

inancın ilk başta, sadık eş tarafından mı yoksa

nı hu maddeden yapmak için bir plan vardı;

sadakatsiz eş tarafından mı icaı edildiğini tah­

böykce tanrıca çatının çekimi ile ha,·ada asıJı

min etmek güç olmasa gerek.

B

kalacaktı. Ancak ne yazık ki. bu büyük kuram sınanamadan mimarı ölmüştü.

Eğer manyetik alanlardaki küçük deği­ şikliklerin

insan

vücudunu

etkileyebileceği

Manyetik gücü bilinen caş, nesneleri ken­

fikrinde bir gerçek payı varsa o zaman doğal

disine çektiği için birbirlerini seven çiftler için

mıknatısın bunu bir tılsım olarak taşıyanlarda

etkili bir tılsım olarak kabul edilirdi. Bu ne­

bir etki yaratması mümkün olabilir ve doğaüs­

denle nişan yüzüklerinde çok sık kullanılmış­

tünün belirsizliğinden çok bilimsel olarak ke­

ur. Çin'de buna ısu şi yani ·sevgi Taşı' da de­

sin bir etki olur. Manyetik alanlardaki değişik­

nir. Eski Asur'da çiftler sevişmeden önce vü­

liklerin posta güvercinlerinde karmaşık tepki­

cutlarına bu wşı sürerlerdi. Meksika'da ise ta­

lere neden olduğunu biliyoruz; o nedenle bu­

'>lO yeni müşteri çekmesi için fahişeler arasın­

na benzer bir şeyin bizim türümüzde de ola­

da pek gözde olduğu söylenir.

Taş sadakatsizliğe karşı da kullamlmıştır.

bileceğini düşünmek fazla bir haralgücü ge­ rektirmez. Bunu kabul edersek bir doğal mık­

Eğer se' ilen ki�inin sadakatsizlik ettiğinden

natıs taşımanın hassas manyetik tepkileri art­

ku�kulanılıyorsa yapılacak cek şey bu taşı yas­

tırmaktan çok bozacağına inanmak da güc de­

tığının altına koymaktı. Kadın gerçekten koca­

ğiJdir. Ancak �u a�am:ıdaki bilgimizle bundan

sına ihanet etmişse rasın etki iyle yataktan dü-

emin olamayız.

60

B A K I R TAŞ I

(Mala kit)

ŞİL BAKIR taşı çocuklar icin çok güç­

!eri ve renkleri anımsatmasından kaynaklandı­

ti bir Koruyucu olarak kuUaruJmıştır.

ğı kuşkusuzdur. Bu nedenle bakır taşına İtal­

Beşiklere konulan taşın köıü ruhlan

ya'da 'Tavuskuşu Taşı' denir ve tavusku:�u da

uzaklaşrıracağı ve bebeklere rahat bir uyku

tıbımlı ünü ülkeden ülkeye çok büyük farklı­

vereceğine inanılırdı. Yeşil taştaki helezoni

lıklar gösteren bir kuştur. Bazı yerlerde kötü­

çizgilerin özellikle nazara iyi geldiği söylenir­ di. Bakır mşının takı olarak kullanılması ya da

lüğe karşı koruma sağlarken bazı yerlerde ise kötülüğün a t kendisidir. Bakır taşının birbirine

taşınması insanı sakinleştirir, depresyona en­

zıı iki inanışı da barındırması. bu egzotik ku­

gel olur inancı yaygındır.

şa olan benzerliğinden kaynaklanmaktadır.

Bazı yazarlar ise onun uğurunu reddedip tam aksi­

Afrlka'nın malakitten

ni dile getirerek, bakır taşı­

yumurtaları, koyu ve

nın esrarengiz güçlere sahip

açık yeşil desenleriyle

olmasından

dolayı

taşın

kendisinin başlı başına bir

bu �a özelliğini

verir.

kem göz olduğunu iddia et­ mişlerdir. Bu çelişkinin taş­ taki doğal çizgilerin tavus­ kuşu kuyruğundaki desen-

61

KANTAŞI

Aı\S ' TAŞ I , üzerinde kırmızı nokcalar olan

-V- �oyu ye<;;il bir taşur. Ski Mısır·da bu­ LLun küçük parçalarının çok güçlü ul­

Yeni bir dinin eskisinden bazı şeyleri al­ ması kancaşı sörlencesinde de görülmektedir. Hıristiyanlık. tsis'in kanını alıp Hz. İsa·nın ka­

sunlar olduğuna inanılırdı ve söylencelerde

nma dönüştürmüşcür. Yeşil taştaki kırmızı nok­

büyük Koruyucu tanrıça isis'le ilişkilendirilir­

talar, çarmıha gerilme sırasmda Roma askeri­

di. 'İsis'in kanı' da denilen ta:;; kendi sembolü­

nin mızrağını vücuduna saplaması üzerine Hz.

ne sahipti.

İsa'nm kayalara dökülen kanı olmuştur. Bu du­

Kamaşından yontulan kimi tılsımlar ge­

nım kantaşına önemli bir dini tılsım olarak ye­

nellikle ölüyü koruması için mezara yerleştiri­

ni bir yaşam vermiştir. Romalı gladyatörler ve

lirdi. Yaşamda ise kadınlar için özellikle yarar­

askerler savaşa giderken yaralandıkları takdir­

lı olup onları ayba�ı sorunlarından ve doğum­

de kan kaybından ölmemek için kanı.aşı tılsın1-

daki güçlüklerden korurdu.

ları taşırlardı. l lcm Romalı hem Yunan atletler de yarışlarda başarılı olmak için yanlarında

Yıldız biçiminde bir kantaşı günümüzde hili strese karşı korunmak için kullanılmaktadır.

kanı.aşı bulundururlardı. Kantaşları yılan ısır­ masına karşı da popüler korunma araçlarıydı. Ortaçağda kamasının kuraklıktan koru­ yacağına ve yağmur getireceğine inanılmaya başlandı. Ski görkemini kaybetmiş olsa

da, kanta­

şı günümüzde popüler bir Koruyucudur ve pek çok ralihsizlikren, özellikle kanama, ·yor­ gun kan' ve diğer dolaşım bozuklukları gibi kanla ilişkili sorunlardan koruduğuna inanılır.

62

•

SİTRON

S

iTRON TAŞ!NIN insanın kendini küçük görmesini, umut ve yarmıcılık kaybını, ıntihar eğilimini, enerji eksikliğini önledi­

ğine inanılır. Körü eğilimleri ve diğer duygusal sıkıntıları yenilgiye uğraunanın en iyi yolunun bu rılsınu taşımak olduğu söylenir. Zihnin bulanıklığını gidermek, dikkar da­ ğılmasını engellemek asıl özelliği olup, beden­ sel

rahatsızlıklar

için

de

kullanılmaktadır.

Özellikle hazımsızlığa ve solunum yolları has­ talıklanna iyi geldiğine inanılır. Sarıdan açık kahveye doğru değişen ren­ giyle bir kuvars türü olan sitronun bir adı da 'Tüccar Taşı'dır. Bazıları kasalarına bir ya da birkaç kristal yerleştirmenin par.ısa! geliri aıtı­ racağına inanır. Krbtallerin ::.ervct sahibi ol­ makta ve serveti korumakta da yardımcı güç olduğuna inanılır. Bir de kötü ünü vardır, bazı kimseler hu­ nun talihsiz taşlardan biri olduğuna inanır \C ne olursa olsun el sürmemeye çalı�ırlar.

Uğur getiren sitron bir anahtarlık. Sarıdan açık kahveye değişen rengiyle sitron bir kuvars türüdür.

63

E LMAS Elmas sadece 'bir kadınm en iyi dostu' değildir. On birinci yüzyıldan beri erkeklere savaşta sihirli koruma sağladıklarına inanılmaktadır. Taşların en serti olan elmas, doğal olarak yenilnıezlikle ilişkilendirilmiştir.

B

l':\A EK OLARAK elmasın Chcr

iki cins

için de) delilikten, başarısızlıktan. za­ yıflıkran ve

korkaklıktan

ı

2

korunmada

ifla!>. Büyücülük ve çocuk kurban etmeye karış· maktan itibar kaybı.

y·ararlı olduğuna inanılmıştır. Armağan olarak

3 Linç ve kafası kesilme.

alınan bir elmasın satın alınandan daha güçlü

4 Soygun ve ardından sefalet içinde ölüm.

olduğu sö}lenir. (Bu da akıl sağlığının, başarı­

6 5

idam.

ğını !'iöylemt!nin bir başka yoludur.) Elmas

7

Esrarengiz ölümler.

ınancı, ilhanu. dayanıklılığı

8 Evlilik ardından sefalet içinde ölüm.

nın. kU\'Yet \'C cesaretin parayla alınamayaca­

\'C

konsantrasyonu

güdendinnek için de kullanılır \e bu kadarı yt·cmezmjş gibi takanı büyüden, zehirden. ve­ badan, karabasandan, öfkeden. dost kaybın­

İntihar.

10 İflas.

9 İntiharla sonuçlanan delilik.

11

Cinayete kurban gitme.

dan ve başkalarının elim.le oyuncak olmaktan

12

da korur.

13 Taht kaybı.

'Kristallerin Kr-Jlı' olarak bilinen elmas

Uçunımdan aşağı atılarak öldürülme.

14 Boğularak ölüm.

bir kadınla erk"'k arasındaki se\'giyi arttırma

15 Elması almaya giderken Titanik'in batma­

gücüne sahip olduğuna da ınanıldığmdan ni­

16

san yüzük.lerinde kullanımı çok popülerdir. El­ mas daha fazla etkili olması için vücudun sol yanında bulundurulmalı ve özellikle altın içi­ elmasın

Koruyuculuğunun.

bü­

yüklüğüyle doğru or-Jntılı şekilde antığını dü­ \>Ünebilirsiniz. Sanıldığının aksine çok büyük elmaslar uğursuzluk getirir \'e asla cakılmamalıdır. Hatta bazı­ larının lanetli olduğu bile söylenir. En ünlüleri olan Regent,

Koh-i

Noor ve

1 Iope Elmasları taş kendi­ lerindeyken

sahiplerine

akla gelebilecek her türlü talihsizliği getirmişlerdir. En karanlık tarihçesi olan lIope Elması.dır. Sa­ hipleri ya da elması takan­ ların

başlarından

sonra

ana, oğul ve iki hizmetçinin ölümü. Delirme.

18 Kız evladın intiharı.

ne yerleştirilmelidir. Şimdi,

17

sıyla boğularak öüm. l Elm�ı satın aldıktan kısa bir süre

\>unlar

geçmiştir:

19 Bıçaklanarak ölüm. Birkaç yüzyıla yayılmış olan bunca reta­ keııen sonrn Hope Elması'nm lanetli olduguna inanılmasına

:,..ı�manıak

gerekır.

Elmaslar konusunda pek garip bir Fr-ansız gele­ neği vardır: eğer kadının yasrığı altına bir elına!'i ko­ nulacak

olursa

kocasına

sadakacsizlik edip etmedi­ ği

ortaya

karara

çıkacaktır.

nasıl

hakkında

Bu

' arılacağı

bır

açıkl.ıma

yokcur. Bir cahmin; ertesı gün hem elmas hem ka­ dın

ortadan

takdirde,

karbolduğu

kocasına

sada­

Marilyn Monroe

kalSizliği kusursuza yakın

şarkısında,'Elmaslar bir

bir derecede doğrulanmış

kızın en iyi dostudur,'

olacağıdır.

demişse de sonunda hüsrana uğramıştır.

65

.

KARA K E H R I BAR

YOGUN bir biçimi olan bu

yanlık öncesi tüccarların. herhalde Fenikeli­

�ış Ortaçağda ·Kara Kehribar' olarak

ler'in, bu Yorkshire caşını uğur getiren lllsım­

ÖMÜRÜ

V _[�ilinirdi

ve takanı çeşitli hastalıklara,

lar yapılması için w Ortadoğu'ya kadar taşıma­

büyüye, cinlere ve melankoliye karşı korudu­

ları eski uygarlıklarda bu nesnelere verilen

ğu için çok popülerdi. En büyük etkisinin de­

önemi vurgulamakadır. t

lilik durumunda onaya çıkllğı söylenirdi. Ta­

Kömürün yakıt olarak kullanılması fikri­

şın zchirc, yılan ısırmasma, sara hastalığına ve

nin bile sihir törenlerinde küçük kara kehribar

karabasanlara da iyi geldiğine inanılırdı. O yo­

parçalannın yakılmasıyla doğduğu iddia edil­

ğun kam rengiyle negatif etkileri emip ortadan

miştir. Kara kehribarın kendisi yakıt olarak

kaldırdığı düşünülürdü.

ku!Jarulmayacak

kadar değerliyse de, arasıra

Kara kehribar İtalya'da boynuz veya incir

küçük parçaları yakılırdı ve çıkan dumanın yı­

ş i areti yapan eller şeklinde küçük ulsım yapı­

lanları kovduğuna inanılırdı. Kara kehribarın

mı için en gözde maddelerden biriydi. Bu bir­

daha yaygın bulunan biçiminin -yani kömü­

leşim karanlık güçlerine çifte bir mesaj gön­

ıün- yakıt olarak kullanılabileceğinin keşfi, es­

dermiş oluyordu: hem taş, hem biçim, nazar­

ki gezginlerin bunların roprak üstünde kayalar

dan en üstün korumayı sağlamaktaydı.

halinde bulundukları yerlere ulaşmasıyla baş­

İnsanların cılsım yapmak için bu taşı elde

lamıştır. Gezginler ülkelerine döndüklerinde

etme �-abaları inanılır gibi değildir. Hz. İsa'run

kuzey bölgelerinde yaşayan yerlilerin ·Kara

doğumundan yüzyıllar önce eski Mezopotam­

Kehribar'ın değerini bilmedikleri için bunları

ya'da kullanılan bu taşlarm Kuzey İngiltere'de

ısınmak için yaktıklarını büyük bir şaşktnlıkla

Whitby'den çıkarıldığı kanıtlanmıştır. Hırisci-

çevrelerindeki insanlara anlaımışlardır.

66

LAC İ V E R T TAŞ I

( L a p i s La z u l i )

M İ İ ZAMAN 'Gece Taşı' ya da 'Gerçek

v ;aşı' olarak da anılan bu güzel mineral .l�inlerce yıldır kuyumcuların gözdesi

Kimi zaman 'Çocuk Taşı' ela denilen lapis lazuli küçük çocukları korkudan ve solunum yolları hasralıklarından uzak tutar. Eski Mı­

olmuştur. Lacivert renginden dolayı göklerin

sır'da çocukları ensestten ve neden olduğu

sembolü olarak kabul edilmiştir. Zaten 'lapis

ruhsal lx>zukluklardan koruduğuna inanılırdı.

lazuli' de ·Göklerin Taşı' anlamma gelir.

Daha genel bir görevi de utangaçlık ve içeka­

Taşın takanı her türlü zarardan korudu­ ğuna, daha özel olarak depresyondan, üzün­

panıklığı önlemek, otistik çocuklara yardımcı olmaktır.

tüden ve kederden uzaklaştırdığına, sadakati,

Lapis lazuli'nin bunların dışında doğur­

sevgiyi ve ruhsal duyarlılığı arttırdığına inanı­

ganlık tLlsımı olarak kullanılması da yaygındır.

lır. Lacivert rengi mavi gözle ilişkilendirildiği

'Durdurma Taşı' diye de anılır. Bunun nedeni,

için göz hastalıklarına karşı koruma sağladığı

bazı kadınların, ı:aşı, çocuk düşüm1cye karşı

da düşünülür.

korunmak üzere takmalanndandır.

67

K I RM I Z I A K İ K

B

(Cornelian)

U \Jİ. ERAL iyileştirici güce sahip oldu-

ğu'daki İslam ülkelerinde üzerine Kuran'dan

ğu için 'Dost Taş' diye de anılır. İnsanı

ayetler yazmak için seçilen taşların başında

pek çok hastalıkıan, bedensel ve ruhsal

gelir.

apolyon'un Mısır'dayken,

üzerinde

enerji kaybından, dikkatsizlikten, anti sosyal

Arapça bir y�ızı olan bir kırmızı akik taşı aldı­

duygulardan koruduğuna inanılır. Özellikle

ğı ve bunun Koruyucu gücü nedeniyle yanın­

insanı başkalarının kıskançlığından korur. Ay­

dan hiç ayırmadığı söylenir.

rıca konuşma yeteneğini güçlendirdiği ileri sü­ rü lmckıedir.

Parılulı turuncumsu rengi, onun, eski Mı­

Taşın adı konusunda bazı tereddütler vardır: Günümüzde pek çok kişi buna yanlış olarak 'carneliaıı · derler. Bu yanlışın nedeni

sır'clan bu yana pek gözde bir Koruyucu taş

sözcüğün Latincede 'et' demek olan carne

olmasına yol açmışrır. Mısır'da kalp biçiminde­

den geldiğinin sanılmasıdır. Oysa sözcüğün

ki tılsımlar için bu taş tercih edilirdi. Orrado-

kökeni Larincede kalp demek olan cordur.

68

•

Z Ü M RÜT

B

L

KRİSTALİN. yeşil olduğu için, yağ­

meye kar\>ı etkili okluğuna inanılırdı. Doğum

mur }
yapan ann<.'yi sancıdan ve gür,. doğumdan ko­

amırdığı' söylenir. Yaratıcılığı,

rurdu. En iyi etki}ı ekle etmek ıçin boyuna ca­

hayal

gücünü, refahı. belleği ve zekayı da güçlendir­

kılmalı ve göğüs üzerine yerleştirilmeliydi.

diğine inanılır. Özellikle kısırlıktan koruması

Bazı İslam ülkelerinde zümrüt tılsımının

ile ünlüdür. Bir evin uygun yerine yerleştirilen

gücünün, üzerine Kuran'dan bir ayet yazılan.ık

bir zümrüt, kötü ruhları uzak tutar.

daha da arttırıldığına inanılır. İran'da eski za­

Züınrüte kimi zaman 'Koşulsuz Aşk Taşı'

manlarda yolcular züııırütü yeşil bir kordonla

adı da verilir. Takanın sevme yeteneğini koru­

sol kollarına bağlarlardı. Yılandan korkan yol­

duğuna inanılır ve bir sevgilinin diğerine vere­

cular için zümrüt çok gerekliydi; yılan zümrü­

ceği en iyi armağandır. Bu özellikle mayıs

tü

ayında doğan kadınlar için geçerlidir: "Baha­

du: "Zümrütün bakir ışınlarına bakuklarıncla

rın gi.inı�ığını ilk ke7 lallı mayıs ayında görüp

kör olan yılanlar gibi."

gördüğünde gözleri kamaşır, hatta kör olur­

de yaşamı boyunca zümrüt cakan kadırılar se­

Hıristiyan kilisesi yeşil renkten pek hoş­

ınullu bir eş olacakur." Bazılarına gö­

lanmamı� ve zümrütü seytanın taşı olarak gör­

vilen

\c

re zümıiiı rakamı refah getirirse de. iri bir

müştür. Bahar ve doğurganlık rengi olduğu ,.e

zümrütün çok bfryi i k olan değeri düşünüldü­

birinin adı ·zomrüt Taşı Prensi' olan çeşitli pa­

ğünde hunun batıl inançtan çok mali gerçeğe

gan cannlan} la ilişkilendirildiğinden dirun ilk

dayandığını söylemek daha doğru olabilir.

kurucuları zümrüte i} i gözle bakmamışlardır.

Eskiden zümrüt, insanı hastalıktan koru­

Ancak bu ho�nutsuzluk. değerlı bir t� ya da

mak için de takılırdı. Özellikle dizanteri, göz

Koruyucu bir tılsım olu�una pek zarar verme­

hastalıkları. cüzam, sara hascalığı ve zehirlen-

miştir.

69

.

YEŞIM

E

SKİ ÇAGLARDA çok kullanılan yeşim

Çin'de çok değerli bir taş olarak kabul

taşının akıl hastalıklarına, dahili hasta­

edilen yeşim taşı, bir efsaneye göre büyük Çin

lıklara, göz bozukluğuna ve hastalıkları­

Ejderinin yeıyüzüne boşalttığı tohumlarının

na ve doğum sancılarına karşı koruma sağla­

donmuş biçimidir. Şimdi bile bazı Çinli işa­

dığı iddia edilirdi.

damları ellerinde yeşimden ttlsım tutmadan

Takanı çok zengin yaptığı düşünüldü­ ğünden modern çağlarda kumarbazların, özel­

önemli bir alışverişe girmezler. Bu Koruyucunun en garip yanlarından

likle at yarışı bahisçilerinin gözde tılsımı ol­

biri Kolomb'un gelişinden önce Amerika kıta­

muştur.

sında kullanılmakta olmasıdır. Avrupa'dan bu

İyi bir yeşim parçasının bütün taşların en

yeni topraklara gelen İspanyollar yeşim taşın­

değerlisi okluğuna inanılan Çin'de hayvan bi­

dan 'tılsımların özellikle böbrek hastalıkların­

çiminde yontulmuş yeşim tılsımların çok uzun

dan korunmada çok yararlı olduf,>u inancını ta­

bir geçmişi vardır. Takanı erken ölüme karşı

şıyorlardı. Yeni Dünya yerlileri olan Kızılderi­

koruyan yarasa ve leylek formunda şekillendi­

liler'in de böbrek rahatsızlıkları ve safra kese­

rilmiş yeşim taşlan çok gözde Koruyuculardır.

si taşları için yeşim ulsımlar takcıklanru görün­

Düğünlerde sonsuz sevgi sembolü olarak ye­

ce şaşırmışlardı. Bu olağanüstü rastlamı açık­

şim taşından kelebekler armağan edilir.

lanamamıştır.

70

H EMATİT

B

U,

]ASP

AGIR ve metalik siyah taş bedensel

:

zayıflıklara, strese c ccsareısizliğe kar­ . şı koruma sağlar. Ozelliklc karar verme

güçlüklerine birebirdir. İnsanı eski çekingen­ liklerinden kurtanp ·kişisel çekiciliği' arttıraca­ ğı iddia edilir. Romalılar hernatiti savaş tanrıları Mars'a adadıkları ve onun kutsal taşı yaptıktan za­ man bu taştan yapılan tılsımlar ordu içinde çok popüler oldu ve özellikle savaşlarda ko­ runmak için kullanıldı. Modem çağlarda bu taş tılsım için en il­ gi çekici iddia 'belsoğukluğuna iyi geldiği'dir. Bunu nasıl yapllğı açıklanmasa da, 'sinir siste­ mindeki yin ve yang enerjilerinin akışına yar­ dınıcı olduğu' kuramıyla bir ilgisi olabilir.

P

sişik tedavicilc:r arasında çok popüler olduğu için ·üstün Tedavici' olarak bili­ nen jasp·ın (bir tür yeşim taşı) insanı her

türlü hastalıktan -özellikle karaciğer ve mesa­ ne hastalıklarından- koruduğuna inanılır. Ay­ nı zamanda bağışıklık sistemini harekete ge­ çirdiği ve yaşlanmayı yavaşlactığı söylenir. Yı­ lan ısırıklarına karşı da birebirdir. Son zamanlarda kimi zaman büyük mad­ di ve manevi kayıpları izleyen derin depres­ yonları iyileştirmek için kullanılmışcır. Bu her derde deva taşın ayrıca :,;u kaynağının nerede okluğunu gösterdiğine de inanılır. Bazı yazar­ lar jasp'ın manyetik gücünün cinsel perfor­ mansı artırdığını yazmaktadır. Başka bir söyle­ me göre ise iradeyi artırdığı, aşm tuckuyu kontrol altında tutmaya yardımcı olduğu ileri sürülmektedir.

71

YAKUT

B

l''TC' TAŞLARI"J en değerlilerinden bi­

Burına·cıa Lakı olarak kullanılmak yerine

ri olarak kabul edilen 'Soyluluk Taşı'.

yakut sahibinin etine veya dişine yerleştirile­

gerçek güvercin kanı rengiyle insanı

rek daha fazla güç vermesi sağlanır. Yakutun

talihsizlik,

bu şekilde kullanılmasının kişiyi savaşta yara­

kavga, küçümsenme. kötü düşünceler, düş­

lanmaktan korucluğuna inanılır. ·Değerli Taşla­

man saldınsı, zehir, hastalık, zihinsel bozuk­

rın Efendisi' adını aklığı llindiscan'da yakuta

luklar, <.:insd aşırılık, erken ölüm, fmına ve sel.

kral ailesinin Koruyucusu olarak

�unlara

karşı korur:

mutsuzluk

bakılırdı.

Y�ıkulUn; tasa, endişe, kuşku gibi insanın

Böyle ilişkilendirilmesinin sebebi herhalde sa­

ic,·ine huwrsuzluk salan duygulara karş.ı etkili

dece kral soyundan gelenlerin yakut takı taka­

bir Koruyucu okluğu rivayet edilir. Bu özellik

cak kadar varlıklı olmasıydı.

temmuz ayında doğanla­ rın taşları üzerine yazıl­ mış şu dizede ele belirtil­ miştir: "Temmuz sıcağmda doğattlar siislemueli bu parlak yakııtla. O zama11 aşkm kuşku ve tasala­ rmda11 11zak kalırlar."

72

Ya.kutların zehirlenmeden cinsel aşırılıklara kadar pek çok şeye karşı insanı koruduğuna inanılır.

.

SAFIR

RALLAR

( G ök y a k u t )

TARAFINDAN

kötülükleri

V ;;zaklaşurmak için taşınan safirin, hile­ .!�arlığı �ezmcc.le, büyülere karşı koy­

mada eckiJi olduğuna 'e düşmanı sindirdiğine

inanıltrdı. Aynı zamanda özellikle göz hasta­ lıkları olmak üzere birçok hastalığa karşı Ko­ ruyucudur. Lapis lazuli gibi bu caş da gücünü gökle­ ri temsil ettiğine inanılan renginden alır. Bu rengin taşa doğruluk ve namusluluk erdemle­ rini yüklediği söylenir. Ve taşıyanı masumlu­ ğun kaybına karşı korur. Papa III. Innocen­ t bu nedenle on ikinci }'Ü7yılda pbkoposlann s�ıfır yüzük takmalarını emretmiş olmalıdır. Safirin bulutsu bir biçimi ve şeffaflı!;11 \'ar­

Papa 111. lnnocent piskoposlarına renkleri göğün sembolü olan safir yüzükler takmalan talimatını vermişti.

c.lır, parlauldıktan sonrJ belirli bir ışıkta bakıl­ dığında alu köşeli bir yıldız görülür. 13u taşlara Yıldız Taşı veya Kader Taşı da

sözlerde safirin saflığı ve iyileştirici gücü riva­ yet ediliyor: .. Güz yaprakları ekimin esintisiyle

denilirdi ve sevgilileri koruyan özel güçlere

hışırdarken, bir kız doğarsa eğer, bir safir yer­

sahip olduğu söylenirdi.

leşıirilmelidir iki kaşının arasına ki zihni ay­

Dilden dile günümüze gelmiş şu anonim

dınlık \'e hastalıklardan arınmış olsun."

'

73

.

AKIK

A

KİK

TAŞI n

taşıyanı

tehlikeden,

lanna bir akik taşı taktığı takdirde daha çok

uyku­

ürün alacaktır. Ortadoğu'da topraktan bol ve­

uzluktan, karabasandan, nazardan ve

rim alma kavramı, akik caşının gücünün gömü­

yumsuzluktan,

korkaklıktan,

hatta metabolizma bozukluklarından korudu­

leri bulmaya yaradığını söyleyecek kadar abar­

ğu söylenir. Vücudu ateşlendirdiğine ve yeni

cılmış ve yaygınlaşmasına neden olmuşrur.

enerji verdiğine inanıldığı için kimi zaman

Romalılar, taşın büyülü gücünün en ve­

'Ateş Taşı' olarak da anılır. Değişikliği teşvik

rimli şekilde kullanılması için tılsıımn yüzük

ettiği düşünüldüğünden kimi zaman 'Gezgin

parmağına takılmasından yanaydılar. Geçmişi

Taşı' olarak da adlandınlnııştır.

2000 ytl öncesine uzanan akik yüzüğün gücü­

Bir geleneğe göre akik caşı toprağın ko­

ne inanç, Vict0ria döneminde doruğa ulaşmış­

runmasında özellikle önemlidir. Bu inanca gö­

tır: "Yaz geldiğinde bu ropraklara, eğer küçük

re eğer bir bahçıvan elinde akik caşı bulundu­

bir kız doğarsa haziF.ında, sağhkL ve uzun

rursa bahçesi gelişecektir. Bir çiftçi tarım araç-

ömürlü olsun diye, akikten bir yüzük tak ona."

74

-..;

G Ö K Z ÜM R Ü T

D O GAL CAM ( O b s i dyen)

(Aquamarine) RİSTALLEŞMİŞ DEN İZ suyunu andıran

v �;u :-;oluk mavi-yeşil taş, ·sakin Taş' ola­ .l'\.,;.ık da biJinir. Zihin açıklığı verdiğine,

cakaru sakinleşlirdiğine, günün streslerinden koruduf,'llna inanılır. Günümüzde ise insanı uyuşrunıcudan uzak tutacak en esaslı tılsım gözüyle bakılmaktadır. Gökzümrüt, 'Cesaret Taşı' olarak da bili­ nir ve sahiplerine özellikle ölüm karşısında

ce­

saret verdiği söylenir. İ nsanı aynı zamanda ge­ reksiz kar.ıınsarlıktan da kurtardığına inanılır. Gökzümrüc, rengi nedeniyle uzun

za­

mandan beri denizcilerin gözde tılsımıdır ve onları okyanusun tehlikelerinden kurtardığı söylenir. Eğer balıkçıysalar kendilerine verim­ li av sağlar. Deni;. suyunu andıran rengi ve yarı şef­ faf yapısından dolayı kahinlcrce geleceği gör­

ARA KADİFE' olarak da bilinen bu

' V �oyu

renkli YOlkanik camın taşıyanı

.l�ararsızlıkcan

ve zihinsel engeller­

mek için de kullanılmıştır. Bu yüzden 'Kahin

e.len koruyacağına ve negatif enerjiyi emeceği­

Taşı' olarak da amlır.

ne inarulu-. Eğer yarağa obsidyen bir tılsımJa girilirse uykuda kötü ıiiyalar görülmesini en­ geller. Bu taşın düşkünleri obsiclyenin \ irüslü iltihaplara iyi geldiğini iddia ederler. Obsid­ yenden yapılma aynalar Orta ve Güney Ame­ rika'da yıllarca kehanet amaçlı olarak kullanıJ­ mıştır. On altıncı yüzyıl Avrupasında bazı oto­ riteler meleklerin bu olağanüstü taştan yapıJ­ ma disklerle mesajlar gönderdiğine

d(kJi ola­

rak inanırlardı. Bu güzel taşın en popüler şekli kara

yü­

zeyinde kar taneleri gibi beyaz lekeleri olan 'kar taneli obsidyen'dir. ·saflık Taşı' olarak bi­ linen bu türün yaşamdaki istenmedik ve ge­ reksiz unsurları kaldırıp basit ve :,akin bir denge yaractığına inanılır.

75

AYTAŞ I

H

İ'\DİSTAN'da kuı:sal olarak kabuJ edi-

taşımanın yolculara açık ve mehtaplı bir gök­

lcn hu taşın se\'giliJeri daha ihtiraslı

yüzü sağlayacağına inanılırdı.

yaptığı söylenir ve kimi zaman damat

Ay ile ilişkisinden dolayı (ayın taşın pa­

düğün gününde geline bu taşı verir. Transa

rıltısını yansıttığı söylenir), uyuyanları karaba­

geçmek için kullanılan taşlardandır. Kimi za­

sanlardan koruduğuna ve gecenin düşman ya­

man Toprak Ana Taşı da denilen ayraşı kadın­

rntıklanm uzaklaştırmaya yardımcı olduğuna

ların ün::mc sorunlarına, özellikle kısırlığı ve

inanılırdı.

güç doğum yapmayı engellemesi için de taşı­

Hindistan'da her yirmi bir yılda bir ayın

nır. Oburluğa ve bencilliğe karşı kullanıldığı

ve güneşin özel bir duruma geleceklerine ve

da olmuştur.

bunun da denizin mavi aytaşlarını kıyıya taşı­

Tehlikeli yolculuklara çıkanların gözde tılsımlarından biri olduğu için başka bir kül­

yacağına inanılır. Aytaşı tılsımı hakkında en garip iddia da

türde buna 'Yolcu Taşı' adı da verilmiştir. Güç­

takan insanı 'hem ünlü hem görünmez' yapa­

lü yapay ışığın olmadığı eski günlerde aytaşı

cağıdır.

76

YILAN TAŞ I

:lA Y

. .

. .

KAPLAN G O Z U

' TAŞI gencide bokböceği yapılan

eski Mısır'dan bu yana tılsım üretimin­

de kullanılmıştır. Aslında mat bir taşsa

da, çok değerli olup 'soylu· yılantaşı adı veri­ len şeffaf bir türü de vardır. Taşın yüzeyi yıJan derisine benzetildiği için en başta yılan ısırması, böcek sokması ve diğer zehirlenmelere karşı kullanılır. Zehirlere karşı korumanın yanısıra par­ çaları vücudun ağrıyan yerlerine bağlandığı takdirde romatizmaya da iyi geleceği söylenir. Usulüne uygun kullanıldığı takdirde yaralar­ dan cerahat akıtma gibi bir ünü de vardır. UYARSIN BİR başka türü olan bu taşın

V:Cıü ins�ını sindirim bozukluklarına, .l.�orkaklığa, algılama eksikliğine karşı

korumaktır. Eski çağlarda nazardan da koru­ duğuna inanılırdı. Kaplan Gözü'ne kimi zaman ·Bağımsız­ lık Taşı' adı da verilmiştir. Ta�ı üstünde bulun­ duranları başkalarına daha az bağımlı yaptığı­ na inanıldığı icin Kaplan Gözü konusunda bir karışıklık vardır. Bu özelliği bir yandan karak­ ter güçlenmesine yol açarken diğer yandan ortaklıkları bozar ve bundan da boşanmaya teşvik ettiği anlamı çıkarılmıştır. Araplar arasında bambaşka bir gelenek vardır. Orada bir koca uzun bir yolculuğa çı­ karken karısına kendi Kaplan Gözü tılsımsını batırdığı sütü içirir. Eğer böyle yaparsa, kadın yokluğunda kendbine ihanet etse bile aşığın­ dan hamile kalmayacağına inanılır. Bu garip gebeliği önleme biçimi nasıl ortaya çıktı bilin­ mez: ama, aldatılmaktan korkan koca en azın­ dan biraz mhatlayabilmek için. Kaplan Gö­ zü'nü sembolik olarak karısına ·gözüm üstün­ de' demek için kullanmış olabilir.

77

SARI YAKUT

B

ereket Taşı olarak

(To p a z )

da bilinen bu mine-

ral o kadar güçlüydü ki, hem körlüğü hem de vebayı iyileştireceğine inanılır­

dı. Pek çok rengi olan topazın sağlıksızlıktan. korkaklıkran ve namussuzluktan koruduğu

da

söylenir. Onaçağda nazardan korunmak için altın bir bileziğe takılmış olarak sol kolda taşı­ nırdı. Aynı zamanda 'Aşk Taşı' da denilen topa­ zın, takanı iki aşık arasına girebiJecek bir so­ ğukluktan koruduğuna inanılır. Victoria döne­ minden kalma şu sözlerdeki gibi: "Kim gelirse dünyaya; sevgili kasımın sisine ve karına, ödül olmalı ona Topaz -amberin kızıl rengi, o ki ar­ kadaşlığın ve aşkın amblemi." Roma İmparatoru Hadrian'ın en sevdiği taş buydu. Parmağındaki ulsımlı yüzükte üs­ tünde Tanrının doğaya galebe çalacağı yazılı bir topaz vardı. Romalılar yolculukta kendiJe­ rini tehlikelerden ve kötülüklerden koruyaca­ ğına inandıklarından topaza 'Güç Taşı' adını da verıni�tir.

78

En gözde tılsımı üzeri yazılı bir topaz olan imparator Hadrian.

LAL TAŞ I

( G a r n e t)

YNJ ZAı\llANDA · ı hıyal Kuran' olarak

A �a bilinen bu kristal, taşıyanı bedensel �ayıfl ıklara ve merhametsizliğe karşı

ve cinsel dengesizlik eksikliğine karşı koruma sağladığından kimi zaman Tutku Taşı olarak da bilinir. Tılsım olarak (özellikle kalp şeklin­

koruduğuna inanıJır. Diğer ulsun taşlarında ol­

de) kullanıldığında eşi cezbetmeye yardımcı

duğu gibi hastalıkJara, zehirc ve bunalıma kar­

olduğuna inanılır. Geceleri yastık altına konu­

şı koruması da vardır.

lursa kötü rüyaları ve gecenin kötü ruhlarını

Lliltaşı ·Merhamet Taşı' olarak da bilinir. Sadakat aruncı olarak laltaşı ocak ayının do­

kovar. Bu kadarı yetmezmiş gibi rıldınm çarp­ masına karşı koruması da vardır.

ğum-taşı olarak şu popüler Viktoryen dizeler­

Gamet, Latince granaııım sözcüğünden

de de anılır: .. Bu ay doğ:ın kadınlar bu taştan

gelmedir; anlamı ·nar'dır. (Verimliliğin ve döl-

başkasını caşımazlar; lfütaşı onlara sebat, ger-

lcnınenin sembolüdür.)

çek dostluk ve sadakat sağlar." Ayrıca cinsel enerji­ yi ve duyarlılığı amırdığı

İtalya'da 'Dul Taşı' olarak bilinir, çünkü İtal­ yan dullarının favori kol­ yesidir laltaşı.

Bu 17. yüzyıl ltalyan dulu depresyonlara karşı 11.ltaşıyla korunurdu.

•

79

TURKUVAZ ( F i r u z e)

.

O N I KS

B

L' DEGERLİ taşın eski çağların dünyasında çok �aygın bir yeri varken her nedense Ortaçağda ününü kaybetmiş­

tir. O dönemde bu tası üzerinde bulunduran­ ların 'cinlerin çarpmasına uğrayacağı' ve gece­ leri kötü şeyler göreceği söylenirdi. Ayrıca ar­ kadaşlar arasında davayla sonuçlanacak tartış­ malara neden olacağına inanılırdı. Bu neden­ le de zaman zaman 'Ayrılık Taşı' olarak anıJ­ mışt1r. Taş, şimdilerde eski iyi ününü tekrar ka­ zanmış görünmektedir; görüş ve zihin açıklığı kaybına karşı koruma sağladığına inanılmak­ tadır.

Konsantrasyona

yardımcı

olduğuna,

üzüntüyü uzaklaştırdığına; yanlış karar \'erme­

T

meye. özdisipline ve özdenerime yardımcı ol­

URKUVAZ veya Türk Taşı' ya da Talih Ta�ı· bütün tılsım taşlannın en popüle­ ridir ve ıa�a pek çok koruyucu nicelik

yüklenmi�cir. Zehire panzehir ve haStalıklara merhem olmasının yanı'>ıra sahibini başarısız­ lıktan, yoksulluktan koruduğuna inanılır. Şu dizelerde de dediği gibi: "Eğer doğduğun ay soğuk Aralıksa, karın, buzun ve şenliğin ayı, turkuvazın yeri avucunun içi, başarı seni kut­ sayacak sen de onu." Eski çağlarda taş, hayvanları zarar gör­ mekten korumak için ar tılsımı olarak da kul­ lanılırdı. Türkiyc'de rurkuvaz 'Atlı Tılsım' ola­ rak bilinirdi ve üzerinde bu taşı taşıyan bir bi­ nicinin atından dü�tüğü takdirde zarar görme­ yeceğine inanılırdı. Aztekler ise rnşa ·Tanrıların Taşı· adını vermişlerdi. Bir saldırıda etkinliklerini arttır­ mak için kimi 7.aınan �ilahlarına turkuvaz tıl­ sıınlar takarlardı.

80

duğuna inanılır. Oniks nazara karşı da kulla­ nılır.

Uyarıcı not

Bu 'turuncu hayalet' kuvarsı gibi

En göztle '"iihirli Taşlar· bun­

kristaller tedavi amacıyla

Icr biri için sahip olduğu . lardır. l

kullanılmaktaysa da, bilimadamlan

söylenen

değerleri konusunda hayli

Koru)ucu

niceliklerin

ayn ayn kaynaklardan alındığını

ve bu b)nakların her zaman bir­

kuşkuludurlar.

birleriyle uyumlu olmadığını belinmek gerekir. Bazı minerallerin belirli bir za­

dan, kötülüklerden ve bdal::ılardan koruması

rnra karşı çok eckin olduklarına inanılırsa da,

gerektiği söylenebilirdi. Ama ne yazık ki. ya­

çoğu geniş bir koruma yelpazesine sahiptir.

şam böyk değile.lir. 1lcpiıniz zaman zaman be­

Bur-ada listesi verilen 27 caştan 8'i günü­

densel ve ruhsal sıkıntılar ıçine düşeriz. Tüm

m.üzde ucuz 'uğur' pandanlifleıi olarak pazar­

bunların çözümü için küçük ve ucuz bir kris­

lanma kıac.lır. Bunlar ametist, şeffaf kuvars, sil­

tal taşımak yeterli olsaydı, tüm insanlık bunu

rin, hcm::ıtit, ımılakil, pembe kuvars. kaplan

yapardı ve böyle bir şeyin yapılmıyor olması,

gözü ve turkuvazdır. İ nıernette ve artık pek çok kenne görülen 'Ncw Age· dükkanlarında

gerçeği ortaya koymakcadır. Ama yine de gü­

uygun fiyatlarla satılmakcadır.

insan için oyunla kan�ık bir inanışcır.

zellikleriyle göz alıcı bu la�ları taşımak birçok

Bu krbtal tılsımlar uğur, meditasyon ara­ cı ya da tedavı edici aşlar c olarak giderek po­

Günümüz New Age mağazaları

pülerleşmektey'>e dt:, bunlar için söylenenler

kristallerle dolup taşmaktadır.

doğru olsaydı, bu ca�lardan sadece bir avucu­

Bunlann tedavi edici özellikleri

nun sahibini ya�amı boyunca cüm hastalıklar-

kanıtlanmamışsa da güzel oldukları kesin.

81

M E TA L L E R

M

ETALLERİN SİHİRLİ etkileri konu-

Bunun simyaya yeni bir kimlik vererek kabu­

sundaki iddialarda bilimsel bir ge­

lünü kolaylaştıracağına inanmaktadırlar.

çerlilik yokcur. Bunlara ilişkin söy­

Kullanılan yöntemler ortaçağ laboratu­

lencclerin şa�ırtıcı yanı modern çağlara kadar

arında madenleri altına dönüştürmeye uğra­

erişebilmiş olmalarıdır. Ancak günümüzde bi­

şan simyacının yöntemleri değil, çeşidi ma­

le yeni bilimsel bilgiye sırt çevirip simyacıla­

denleri, taşlan, kristal veya değerli taşlan bir­

rın ilkel mistik uygulamalarına dönmekte ıs­

birine eklemek veya bunları ellerinde tutarak

rar eden insanl:ır bulunmaktadu·.

ruhsal yenilenme düşünceleri üzerine yoğun­

Ortaçağ simyacılığına cam olarak döne­

laşmaktu·. Günümüzde dikkatler daha çok

cek kadar yeterli sayıda cgzamrik insan bula­

kristal türleri üzerine çevrilidir. Bunlar 'Kristal

mayacaklarını bilen yeni ·uygulamacı Simyao­

Tedavisi'nde ya da 'Kristal Tıbbı'ncla kullanıl­

lar' simyanın daha geniş bir anlamda, roprak­

maktadır. Ayrıca pandantif, broş, yüzük, bile­

tan çıkarılan kristaller, değerli taşlar ve ma­

zik, halhal, kolye veya broş şeklinde kristal tıl­

denlerle çalışıp bunun ··sihirli dönüşüm sana­

sımlar olarak da takılmaktadırlar.

tı" olarak düşünülmesini ileri sürmektedirler.

Altın Sihir dilinde altın gayet güçlü iyileştirici lskandinavya'nın Küçük Altın Adam'ı eski bir tılsımın modem kopyası.

Altın altını çeker.

enerjiye sahiptir. Ycnilcndirir, 'bilinçlenmeyi ammr·. 'insan doğasının erkeksi yanını uyan­

dırır', 'hastayı iyile meye doğru motive eder.'

Sihirbaz için alcımn yüzyıllardır Koruyuculann temeli olarak kullanılmasının nedenleri bun­ lardır. Bilimadamı içinse altının kararmaması ve o sarı parıltısını asla kaybermemesi ona bu çok güçlü çekiciliği sağlamaktadır. İskandinavya'da sahiplerini talihsizlikler­ den korumak için yeni hir eve küçük bir altın armağan getirmek fidcui; burada hakim olan ilke 'altının altını çektiği'dir. Genç çifte düğün günü ilk evlerine koymak üzere altın bir tılsun verilirdi. Tılsımın mesajı 'Altını evime ve aile­ me gelmeye ve bana talih ve servet getirmeye çağınyorum'du. Bu karakteristik bir biçimi olan ·Küçük Altın Ac.laın"dı. Boyu bir santim­ den küçüktü ve geleneksel olarak evi tutan di­ reklerden birinin temeline konulurdu. Bu ev koruma 400 yılında başlaınışrır ve arkeologlar Norveç, İsveç ve Danimarka'da örneklerini

82

Bu Afrika bileziği gibi madeni bilezikler modern 'uğur'ların en popülerleridir.

Demi r Demirin pek de görünür bir neden olma­ dığı halde üreme enerjilerini harekete geçirip arttırdığı sö>lcnir. Bazı kültürlerde demirin in­ sanı cinlerden ve diğer kötü güçlerden koru­ yacağına inanılır. Burada talih getirmesi için tahtaya vuracak yerde 'demire vururlar.·

Gümüş Erkeksi altının karşıtı, karakteri dişi olan gümüştür. Altın güneşin madcniyse, gümüş de ayın madenidir. İyileştirici niteliği, algılamayı bulmuşlardır. Bugün stilize edilmiş 'Küçük Al­ tın Adam' uğur takısı olarak kullanılmaktadır.

Bakır Bakırın zihinsel görüntüleri netl�tirdiği­ nc, sevgi, uyum ,.e barışçı duygulan amırdığı­ na inanılır. İyileştirici enerjiyi en iyi ilettiği ka­ bul edilen bakır sihir araçlarının üretiminde kullanılır. �!istik bağlamda altının güneş, gümüşün ayla ilişkilendirildiği gibi, bakır da Venüs geze­ geni ile ilişkilendirilmiştir. Bunun nedeni eski çağlarda bakırın ana kaynağının Kıbrıs adası olmasıydı. Ve Kıbrıs resmen tanrıça Venüs'ün kutsal adasıydı. Bakırın sihfrli niteliklerine sa­ hip olmasının nedeni bu bağlantıdır.

ve önsezileri arttırmaktır. Kişiliğe sakinlik ge­ tirdiği söylenir. Bir kadının niyet tutmak istediği zaman bunu elinde gümüş bir sikke çevirirken aya bakarken yapması gerektiğine inanılır.

Kurşun Ciddi kurşun zehirlenmesi tehlikesine rağmen kurşunun insanın düşüncelerini topla­ masına yardımcı olduğuna, fiziki ve zihinsel yorgunluktan koruduğuna inanılır. Ve yine ga­ riptir ki, müzik, spor ve iş idaresinde başarısız­ lığa karşı konınma sağladığı söylenir.

Teneke Mat rengine rağmen tenekenin servet ve büyüme sağlayacağına, duygusal ve ruhsal ni­ telikleri antıracağına inanılır. Tenekenin insanı

Cıva

kendini beğenmişlikten, haksız ü!>lünlük duy­

Ou tehlikeli maddenin kişiliğin gizli yanı­

gularından, düşüncesizlikten, mantık eksikli­

nı onaya çıkardığına ve yaşanu uzattığına ina­

ğinden koruduğu söylenir. Her ne nedenleyse,

nılırdı. Cıva gerçekte sadece zarar verdiği için

böcekleri uzaklaştırmak için evde ve bahçede

bu inancın nasıl doğduğunu anlamak güç.

kullamlması tavsiye edilir.

o

83

AT TAK I LARI Birfuarda parıl parıl pirinç at takılarıyla siisle1mıiş iri bir at görkemli bir sahne oluşturur. Çağımızda bu takılara yalmzca dekoratif olarak bakarsak da bu11un bir başka önemi daha vardır. Atçılığm aksesuarları olan at takıları bugün koleksiyon amaçlı olsa da kökenleri çok önemli olup bunlar putperest çağdan gelen önemli ve sihirli Koruyuculardır.

84

T, A

BİNLERCE YTL insa­

Güneşte parıldayan pirinç

nın bir }erden bir yere

at süsleri hayvan hareket

gitmesini sağlanuş ve

ettikçe sallanarak kem

bu nedenle de her türlü koru­ maya b)ık \'arlık

çok

olarak

değerli

gözü kamaştırır.

bir

andıran düz ve yuvarlak

görülmüştür.

bir

Böylesine yararlı ve etkileyici

diskti. Bu genellikle atm alnı­

bir hayvan olduğu için baul

nın ortasınrı yerleştirilirse de, kimi zaman yürüdüğünde sal­

itikatlı zihinler onun karanlık güder için çekici olacağını düşünmüşlerdir. Ve

lanması için boynuna asılırdı.

kötü ruhların her fırsattan yararlanarak aca sal­

Viktorya çağında bu süslerin Koruyucu

dırıp hayvana bir zarar vereceğine ve bu güç­

değeri giderek azalmıştır. İnsanbr batıllardan

krin önemli kutlama törenlerinde geçit alayı

uzaklaşıyor, statükrini ve servetlerini gözler

yapan

önüne sermeyi daha önemli buluyordu. Ülke­

hayvanlara

mutlaka

saldıracaklarına

inanılınışıır. Atların ortalıkta olduğu büyük bir

nin en süslü atına sahip olmak yarışı başlamış­

geçil alayı, gösterişli bir tören varsa kem göz

tı. Bu da koşumlara takılan süslerin sayısını ve

de o yokedid bakışını oraya çevirecek ve bak­

çeşitlerini arttırmak demekti. Bunun için yüz­

tığı her �eye zarar verecektir.

lerce yeni dizayn orta)a çıktı. Bir otoriteye gö­

Yüzyıllar önce tören atlarını pagan tanrı­

re 700 farklı figür stbü ve bin soyut desen var­

ların imajlarıyla nazardan korumaya karar ve­

dı. Bir başka otorite bu rakamı üç bine kadar

rildi. Bu imajlar doğaüscü güçleriyle kötü ruh­

yükselLmektedir. Bu yeni tasarımların hiçbiri­

ları kovacak ,.e onları çıktıkları karanlık dün­

nin Koruyucu önemi olmayıp hepsi de deko­

yaya gönderecekti. Bu imajlar arasında güneş­

ratifri. Koruyucunun dckoratifin alrında ezil­

ler, hilaller, kalpler ,.e lorus çiçekleri vardı ve

mesi yirminci yüz)·ılda da devam eni ve at

bunlar güne::. tanrıdan, ay tanrıdan ve eski Mı­

süslerinin özgün önemi genelde unutuldu.

:.ır'ın tanrılarından yardım çağrısında bulunu­

Bu pirinç süslere l!k olarak at koşumları­

yordu. Kulbnılan diğer eski semboller arasın­

na hayvan yürüdükçe sallanan k-üçük çıngırak­

da gökkrdc yuvarlanan güneş rolünde gama­

lar da takılırdı. Bu çıngırakların çıkardığı sesin

lı haç kut.sal eller, yıldızlar, tekerlekler ve boy­

onu zararlı etkilerden koruyacağına inanılırdı.

nuzlar vardı. Bu :.üslerin kutSal etkileri dışında

Günümüzde m takıları koleksiyoncuları o ka­

özel bir nitelikleri de, al güneş altında yürür­

dar anmıştır ki, imal edilen takılar evlerin du-

ken ışığı yrınsıtarak parlaınala-

varlarına asılmak üzere satıl­

rıydı. Bu da kem gözü yansıt­

maktadır. Bir ara asla takıJma­

ma ek avantajını veriyordu ve

y�ıcak olan bu nesneler Koru­

bu

yucu

nedenle

bu

özelliklerini

geliştirmek için sürekli parlatı­

tılsımların

özgün

bağ­

lamları dışına çıkıp kendi var­

lıyorlardı. Kötü olan, ata ba­

lıklarına sahip olmalarının bir

kınca parlak pirinç yüzeylerde

örneğidir.

kendi

gfö�ünü

görecek

ve

böylece yenilgiye uğrnyacaktı. Bu nedenle ılk at süslerinin en önemlisi küçük bir aynayı

Mantegna tarafından 1 S. yüzyılda yapılmış bu resimde, çeşitli tılsımlarla süslenmiş bir at görülmektedir.

85

O K BAŞI Yontulmuş bir ok başı kimi zaman tılsım olarak kullamlmışsa da hiçbir zaman büyük bir Koruyucu rolü olmamıştır. Bunun nedeni herhalde gerçek bir ok başı bulmanın güç oluıası ve ucuz kopyaların da etkili kabul edilmemesidir.

86

N

EOLİTİK ÇAGDAN kalma bir ok başı

üsc tabakasını silip götürdüğün­

lllsım olarak taşındığı takdirde sahibini

de kimi zaman ortaya yüzlerce

dü�manlardan, kıskançlıktan, hastalık­

yıldır orada gömülü olan ok baş­

tan, talihsizlikten ve her türlü kötü ruhtan kur­

lan çıkardı. Bu yonnılmuş garip

taracağma inanılırdı. Bir arabaya ya da evin

caş parçalan aniden göründüğü

kapıstnın i.iMüne asıldığında hırsızlar için cay­

için oralarda yaşayan halk bun­

dırıcı etken olduğu da söylenir.

ları

perilerin

yerleştirdiğine

Ok başlarının değerli ·aşk tılsımları' oldu­

inanmış olmalıdır. japonya'da

ğu ve bir tanesini takmayla sevilen kişinin sev­

ise ok başl:mnın uçan periler ta­

giye karşılık vereceği de iddia edilirdi. Ok ba­

rafından kazayla düşürüldüğüne

Ok başlarına

inanılırdı.

çok değer

şının bu rolüyle, Eros'un sembolik olarak se­ vilen kişinin kalbini delen oku olarak görüldü­ ğü kuşkusuzdur.

.. .. . . . . . . ....

Orcaçağda ok başı hastalık­

verildiği için

ları tedavi için de kullanılırdı.

bunlar altın

Ok başı nlsımının kullanımı yüzyıllar ön­

Bunun için ok başı suya batırılır

montürlere

cesine! dayanır. İki bin yıl önce Plioy bir ok

ve sonra da o suyun özel iyileş­

yerleştirilirdi.

başının aşk tılsımı olarak etkili olabilmesi için

tirici bir nitelik kazandığına ina-

ne gerektiğini yazmıştır: vurulmuş birinin vü­

nılırdı. Diğer bir deyişle, ok ba-

cudundan çıkarılmış olmalıdır.

şı suyu 'kutsamış' ve ona sihirli özellikler ver­

Ortaçağda ok başı tılsımlanntn periler ta­

miştir. Bunun nedeni tılsımın 'iyi perileri' yar­

rafından yapıldığı için çok güçlü sihirli nicelik­

dıma çağırdığına, bunların da hastalığa neden

leri olduğuna inanılırdı. Bunlara ·Peri Okları'

olan karanlık güçleri yenilgiye uğranığına olan

adı verilir ve nazara karşı kullanılırdı. Perilerle

inançtır.

ilişki ok başlarının bulunuş şeklinden çıkmış­

Eski çağlarda ok basları dünyanın her ta­

tır. Kırsal bölgede şiddelli bir yağmur toprağın

rafında kullanılmış olduğu için değişik külrür­ lerin ok başı tılsımlarının değeri hakkında kendi yorumlarını geli�tirmiş olmalarına şaş­ mamak gerekir. Her kültür, tılsımları kendi inanışına göre yorumlamıştır. Bu yorumlar ba­ zen birbiriyle örtüşmekte, bazen de çelişmek­ tedir. Birkaç örnek vermek gerekirse ok başla­ rı İt<ılya'da nazardan korumak, Arabiscan'
Ok başı tılsımları binlerce yıl kullanılmış olup günümüzde de pek çok ülkede satılmaktadır.

87

B E Z OA R TAŞ I Soyluların zehirlenmekten korktukları eski günlerde sihirli bir koruma içi11 şarap veya su bardağına bir Bezoar taşı atmak adet olmuştu. Taşın zehiri tespit edeceğine, hatta etkisizleştireceğine i11anıl11·dı. Bu önlem, bilimin yaygın batıl inanç uygulamalarının çoğunun geçersiz­ liğini kanıtladığı on sekizinci yüzyıla kadar devam etmiştir.

88

O

NSEKİZİNCİ yüz­

yılın ba�ında l '30

Keçilerin bağırsakları tılsımlı Bezoar

Baıle> 5özlüğü'n­

�larının başlıca

de bezoar h:ila şöyle ca­ nımlanıyordu.

"Doğu

kaynağıdır.

\C

1 lindiscan Adaların­

Barı

dan getirilen ve çok etkili bir panzehir olduğuna 'e kalp

verdiğine

olar.ık açıklanır. Diğer bir

inanılan bir tedavi taşı."

rahatlığı

deyişle bunlar safra taşla­

Ancak bu tanıınlaına çok

rına benzeyen ve midede

geçmeden

değişecekti.

çevreleri kalsiyumla sarıl­

1788'ck J loward's Cydo­

dıkça büyüyen küçük ya­

pedia'da şöyle anlaıılıyor­

bancı maddelerdir. Bun-

du:

atların

lardan

eşeklerin, ineklerin ve diğer hayvanların mi­

"Keçilerin.

hayvan kesildiğinde bulunmuş olmalıydı. Şek­

ilki

avlanan bir

delerinde oluşan ve eski cağlarda panzehir ol­

li de küre gibi w yüzeyi düz ve parlak oldu­

duğu sanılan caş oluşumlar... dükkanlarda do­

ğundan kısa zamanda sihirli nitelikler yüklen­

ğu ve batı bezoan olmak üzere iki türü bulu­

miştir.

nur." Diğer bir deyişle okumuş kişiler anık be­

Ancak cok başka bir kaynak daha vardır.

zoar caşlarına tanınan sihir gücüne gülüyorlar­

Bazı bezoarlar taşcandır ve hafif. uzun. dilim­

dı ama bu aydın t:ıvrına rağmen taş ticareti de

li bir şekle sahiptir. Bunlar a\ harvanlannın

sürmekteydi. Hatta taşlar o kadar popülerdi

ki, .sahteleri bile yapılmaya başlanmışu. İran

içinde değil, ka}alara gömülü olarak bulunur.

�ahı tarafından İmparator

raşları gibi sihirli özelliklere sahip oldukları

apolyon'a gönderi­

Bu garip şekilleri nedeniyle de diğer bezoar

len üç taş incelendiğinde işe yaramaz taklitler

düşünülınü:_,tür.

olduğu görülmüştü. Gerçekleri ağırlığınca al­

hayvanların pisliklerinin taşlaşmış kalıntıları

tından daha değerliydi.

olup özel bir tür fosildır. Bunların gerçek ma­

Aslında

bunlar tarihöncesi

Taşlar kuşkulu içkilerin içine atılmasın­

hiyeti Victoria döneminde İngiliz jeologu Wil­

dan başka kimi zaman toz haline getirilip içi­ lir, ya
liam Bucklan
Diğer bir deyişle, sadece sihfrli nesneler ola­

Diğer Koruyucu nesnelerin çoğu gibi ün­

rolit' (bok taşı) adı verilmiştir.

rak değil, ilaç ve Koruyucu tılsım olarak da

lü bezoar caşı c.la modern c;ağc.la tümüyle unu­

kullanılırlardı. Peki ama bunlar neydi?

tulmuş değildir. 1879'da -panzehir olmac.lıkl:ı­

Ta�ların gerçek kökeni hakkında bir ka­

n

onaya çıktıktan çok sonra- Texas'ta bir ta­

rışıklık vardır. En eski metinlerden birinde

ne, o zaman çok büyük bir para olan 250 do­

ıstırabından ağlayan bir geyiğin taşlaş­

lara satışa çıkarılmıştı Ve 19.:3.:rce Tennessee' de bir gazetedeki bir küçük ilanhı bir tanesi

bunların zehirli bir yılan tamfından ısmldıkıan �onra

mış gözyaşları olduğu yazılıdır. Daha sonraki

sarılmaya çalışılıyordu. Alternatif ubbın uygu­

bilim'>el eserlerde taşlar ·pek çok geviş getiren

landığı modem Çin'de ·zehirlı maddeleri te­

hayvanın, özelliklt: de bezoar keçisinin dör­

mizlemek' i5te} cnler için hem atın bezoar taşı

düncü mide.sinde bulunan taşımsı oluşumlar'

hem de ineğin bczoar taşı hala bulunmakcadır.

89

B O N C UK LA R Gününıiizde bir dizi boncuğun hiç değeri olmayıp süslenmenin en önemsiz parçalanndan biridir. Ancak bu her zaman böyk değildi. Eski çağlarda boncuklara büyük önem verilir ve hatta çok güçlü Koruyucu nitelikleri olduğuna inanılırdı.

90

B

O

CUGUN,

ortalarında delik taşların

Delikli taşlardan boncuk kavramına geç­

özel niceliklere sahip olduğuna inanıl-

menin ne kadar kolay olduğu bellidir. En eski

dığı carihöncesi çağlardan beri kuJlaml-

boncuk örnekleri büyük ve kaba sabadır. Tek­

dığı iddia edilir. Bugün bile dünyanın çeşitli

noloji geliştikçe bunlann boyları ufalmış, daha

yerlerinde deniz kıyısında ortası delik bir taş

düzgün yapılmaya

bulunması uğurlu sayılır. Bu taş, yatağın başu­

kullanılması fikri. zamanla eski Koruyucu iş­

cuna asıldığı takdirde sahibini karabasanlar­

levlerin önüne geçti.

dan konır.

başlanmıştır.

üs olarak

Boncukların eski rolü birkaç alanda

hfila

Ahırlara asıldığında ise aclara 'cadıların

devam etmektedir. Boncuğun yapıldığı mad­

binmesine' engel olur. Çoğunlukla dar ve sağ­

denin güçlü bir Koruyucu yanı varsa -kırmızı

lıksız olan Yictoria dönemi ahırlarında atlar

mercan gibi- o zaman özgün işlevin, yapıldığı

çoğunlukla sabahları bitkin bulunduğu için

maddeden dolayı yaşamaya devam ettiğini gö­

geceleri bunları cadıların çaldığı ve sabaha ka­

rüyoruz. Dünyanın pek çok yerinde ve özel­

dar bindikleri batıl inancı doğmuştu. Aslında

likle de Akdeniz kıyılarında kırmızı mercan

bunun nedeni ahırın sağlıksız, sefil koşullarıy­

kolyeler çocukları nazardan, kem gözden ko­

dı ama seyisler bunu asla kabul etmezler,

rur. Ve iş insanın ·dualarını saymaya· geldiğin­

onun yerine delikli taş gibi cadı-kovucu

de boncuk dizisinin seçileceği kuşkusuzdur.

larla donaurlardı ahırı. ( e yazık

ulsım­

ki bu taşlar

Bugün ilk çağların 'boncuk sihri'nden

atları seyislerin budalalıklarından korumada

geriye kalan bir örnek tespihin 'boncuklarını

etkili değildi.)

saymak'tır.

Eski Mısır'dan kalma bir boncuk kolye. Bunun gibi boncuklar binlerce yıldan beri takılmaktadır.

91

B İYO E L E KT R İ K KALKAN İngiltere başbakammn karısının 1998 Temmuz'unda çekilen bir fotoğrafında nıadeni bir kılıf içinde 'stres giderici' bir kristal taşıdığı görülmüştü. Pandantifin 'çağdaş büro araçlarınm yaydığı elektomanyetik radyasyonu yansıtıcı kuvars ve diğer kristalJ.erin sihirli bir bileşimi' olduğu söylendi.

92

1990'LARJ

BAŞARILARINDA Dr. Char­

les Brown tarafından icat edilen ve 105 ila 749

bilmeyiz. Bllgisayarlarda11 yayıla11 elektro­

sterlin arasında dcği:;.ik fiyatlarla satılan ·kal­

ma11yetik radyasyon fiziki olarak ölçiJT.ebilir

kan· büyük popülerlik kazanmışur. Ameri­

bi,. etkiyaratmaktadu·.

ka'nın Biyoelektrik Kalkan Şirketi ürettiği bu

10 devi,. hızma s11hip bb· e11erji ala11Tarı va,..

nesnelerden ilk sekiz yılda 22.000 adet sarmış­

dır. Eğer bilgisayar karşısmda ot11ruyorsmıız

"Çoğımmz ııiicutlarımızda olup biteni

l11sa11ıa,.m sem iyede 8-

Pandantifin gizli formülü Dr. Brown·a

sizin e11erji lllatımızm 45 katı hızla gelett bir

�lomana'daki dağ C\inde yatarken bir dizi gö­

şeyle ÇllrpışmllkUısımz demektir ve bu da

rüntü olarak gelmistir. Kafasının içinde mine­

doğruca yiziitıüze i ııe kalbi11fze yö11elmekte­

rallerin ö7.el karışımını, miktarlarını, kullanma­

dit:.. Kalkam tcıkll1ı birine gelen bu tii.r e11erji

sı gereken şekli SÖ)leyen sesler duymuştu. Dr

yansıtılır. "

tır.

Brown şöyle diyor: "Kalkan insanın çevresine bir koza örüyor. Ko;�anın dışında ağı ören bir

Cherie Blair de aynı görü�ü savunmak­

tabaka vardır. O tabaka insanı bir bekçi gibi

tadır. Ağuslos

l 998'd<.:

kendisiyle yapılan bir

korur." Madalyonun gücü o kadar fazladır ki.

röportajda şöyle bir açıklama yapmıştır:

"sevilen insanların stresini bile kaldınr" ve hat­

'·Bioelektrik kalkan bilgis�ıyarımdan yayılan

ta "cep telefonlarının radyasyonunu köreltir."

kötü dalgaları emiyor. körelıiyor. ··

Madalyonun bakımı. içindeki kristalleri şarj et­

Tıp dünyası bu iddiaları kabul etmemek­

mek için sadece ayda en az bir kere güneşe

tedir. Surre) Cnivcrsitesi"ndc yapılan bir araş­

tutmakla yapılmaktadır.

cırmada normal plasebo etkisinin it-krliği ka­

Charlcs Brown·ın bir terapist olan kansı

bul edilmekte ,.e kalkanın 'korunmadıkları bir

kalkanın insanları büro malzemesinden koru­

şeyden korunduklarını sandtkkırı ıçin insanla­

makta özellikle yar.ırlı olduğuna inanmaktadır:

ra zararlı olabileceği' vurgulanmakadır. t

lngiltere başbakanının karısı Cherie Blalr yakın z.amanda Bloelektrik Koruyucu takarken görülmüştü.

93

SARIMSAK Sarımsağm, korku filmlerinden, vampirlere karşı korunmak için kullanıldığı iyi bilinir. Eskiden insanlar evlerine sarımsak dizileri asarak kan emicilerden korunacaklarına ve kokunun vampirleri eve girmekten alıkoyacağına inanırlardı. Tehdit ağırsa, geceleri boyunlarına sarımsak asıp yatarlardı.

96

ORUYUCU sanmsak imajının çok uzun

K

bir geçmişi vardır ve en az iki bin yıl

geriye; Avnıpa ve Orıadoğu'dan

ca

Uzakdoğu'ya kadar uzanır. Romalı askerler sa­ rımsağı kendilerine cesaret vermesi için kuUa­ nırdı. Ortaçağda s:ırımsak yaralanmaya karşı savaşlarda taşınırdı. Denizciler yola çıktıkla­ rında geminin batmasına karşı ve daha birçok tehlikeden korunmak için yanlarına sarımsak �ılırdı. Dağcılar kötü havanın tehlikelerinden ve fırcınalardan onunla korunurdu. Alman­ ya'da madenciler tünel çökmelerine neden olan kötü ruhları uzaklaştırmak için madene inerken yanlarına sarunsak alırdı. Bolivya'da boğa güreşçileri arenaya çıkarken üzerlerinde bir diş sarımsak bulundururdu. Düğünlerde gelinler kem gözden ve kötülükten koru­ nmak için elbiselerinin içinde bir diş sarımsak tasırdı. Sarımsak bebeğin geceleri rahat uyuması için yastığın altına konulurdu ve bu özellikle bebeğin kutsal suyun korumasından uzak ol­

14. yüzyılda sarımsak toplayan köylüler. Bu kokulu bitki yüzyıllar boyunca kötü güçlere karşı kullanılmıştır.

duğu doğumla vaftiz arasındaki dönemde çok

direncini artırmak-ta ve insanları hastalıklardan

önemliydi.

korumaktadır.

Bu bitkiye ait inançların bir kısmı günü­

Bu soğanı andıran bitkinin Koruyucu ro­

müze kadar gelmiştir. Sarımsak çeşitli zaman­

lünün kökeni pek belirli değildir. Ama bu ge­

larda canavarlardan, hırsızlardan, kıskanç zi­

leneğin kurnaz sarımsak satıcılannın başının

yaretçilerden ve düşman dayağından korun­

alundan çıktığı da düşünülebilir: en azından

mak için insanın üzeriJ1de taşınmış ya da evi­

bu inancın yayılmasına yardımcı olmuşlardır.

Sarımsağın aralarında bağırsak

Eski zamanlardan gelen bir söylenccye göre

kurdu. kuduz, yatak ıslatma, çiçek, diş ağrısı,

sarımsak cennetten kovulan şeytanın ayakizin­

ne asılmıştır.

zehirlenme, güneş çarpması, isteri ve hatta cü­

den bitmiştir. Ancak çok daha akla yatkın bir

z.. ı m gibi çok çeşitli hastalıklara bile korunma

açıklama sarımsağa Koruyucu gücünü veren

sağladığı ileri sürülmüştür. Kimi zaman bu ko­

şeyin sarımsak yemiş bir insanın kokan nefesi

nıma özel önlemler gerektiriyordu. Örneğin

olduğudur. Bu koku o kadar güçlüdür ki ka­

sarılığı önlemek için on üç diş sarımsak bir ipe

ranlık güçlerin burunlannın direklerini sızlata­

geçirilir ve on üç gün boyunda taşınırdı. Ço­

rak bunların insanlığa verdikleri bütün hasta­

cukları boğmacadan korumak için sarunsak

lıkları ve kötülükleri süpürür acar. Bu fikri des­

di�leri çoraplarının içine yerleştirilirdi. Aslında

tekleyen bir şey de, sarımsak kadar olmasa bi­

söylendiği gibi doğaüstü bir gücü olmasa da

le keskin kokusuyla ün yapmış olan soğana d�ı

sarımsak, yendiği takdirde gerçekten de vücut

Koruyucu nitelikler yüklenmiş olmasıdır.

97

....,

FESLEGEN

F

Krişna'ya

Fesleğenin sihirli Ye Konıyucu özellikleri

adanmış kursal bir Hint bitkisidir. Yüzyıl­

Malta adasında garip bir rirüele yol açmıştır.

ESLEGE

,

Tanrı

Vişnu

ve

lar önce ilk kez İngiltere'ye geldiğinde

Eğer evde bir bakire varsa, kızın ek bir koru­

'

maya ihtiyacı olurdu ve bunu da fesleğen sağ­

beklenirdi. Ayrıca sahibini sancıdan, özellikle

lardı. Bakirelerle fesleğen arasındaki bağlantı

kadınları doğum sancılarından koruyacağına

şuydu: eğer bir aile evlilik

yenmez, sadece varlığı ile ·beyni

rahatl

aunası

cağına gelmiş genç

inanılırdı. Kadın doğum sırasında elinde bir

bir kızları olduğunu ilan etmek istiyorsa yapa­

fesleğen kökü tutarsa ·sancı çekmeden' doğu­

cağı tek şey bakire-Koruyucusu fesleğeni evin

rurdu. Kem göze karşı da bir Koruyucudur.

dışına koymaktı. Bunun için bütün eski Malta

Korkunç canavarların fesleğene bir bakış at­

evlerine yukarı kat pencerelerinden birin.in

ması ölümlerine sebep olur.

önüne küçük bir taş çıkıntı yapılırdı, ki bu gü­ nümüzde Eski bir Malta

evinin ön duvarında özel

taş çıkıntısı üzerinde bir fesleğen saksısı.

hfüa gönılınektedir.

Bu fesleğen göstermenin nedeninj sor­ mak mantıksız olmayacaktır. Yanıt günümü­ zün sosyal ortamında çok garip gelecektir. Es­

ki çağlarda genç bir kızın evinden çıkmasına

nadiren izin verilirdi. Evden iki kere, e''lenir­ ken ve öldüğünde çıktığının söylenmesi fazla bir abartı sayılmaz. Kendisini dış dünyanın bü­ tün tehlikelerinden uzak tutan dört duvar ara­ sında yaşardı. Bu nedenle evlenme çağına gel­ diğini bildirmek için fesleğen gerekliydi.

98

....,,

D E F N E AGACI

KDENİZLİ defne ağacının Koruyucu

şansız olduklarını anlayacaklanru çok iyi bili­

olarak uzun ve karmaşık tarihçesi ta

yordu:

A

ntik Yunanistan'a kadar dayanır.

Günümüzde eve giren birinin arasından

geçmesi için sokak kapısının iki yanına küçük bir defne ağacı dikmek yaygın bir uygulama­

"Kral öldli diyorlar: b11rada kalmayacağız. Ülkemlzdekl defne ağaçlan IJep kurudu."

Eski

Yunanistan'da

defne Apollo'ya

adanmış ve zafer ve şeref sembolü olmuştu.

dır. Şimdi dekoratif olarak kabul edilen bu

Zafer taçları defne yapraklarından yapılmışcı.

adet eskiden sihirli bir Koruyucuydu. Defne ağacının evi zarardan koruduğuna inanılırdı.

Apollo yıldırımları yaratan Cydops'u öldürdü­ ğü ve bu yüzden kendisine yıldınm çarpmaya­

16. yüzyıl yazarlarından Thomas Lupton şöyle

cağı için defne yıldırıma karşı kalkan olarak

yazıyor: '·Defne ağacının olduğu yerde yaşa­

da kullanılınışur. Böylece evin dışına dikilen

yanları hastalık ve cinler etkilemez." Ve Sha­

defne ağaçları paratoner görevi görmekteydi.

kespeare

Ricbard'da seyircilerin hemen an­

Bu koruma zamanla her türlü kötü hava­

layacağı ve konuyu daha çabuk kavrayacağı

yı daha sonra büyücülüğü ve şeytanı da kap­

bir imge olarak kullanmıştır. izleyenlerin defne

sayacak şekilde genişletilmiştir.

il.

ağacının ulsun.sı işle,·ini bildiklerini ve büyük

Kapının iki yanına

bir

yerleştirilmiş ve evi

felaket

meydana

geldiğinde bunun an­

kötü ruhlardan

cak defne ağaçlarının

koruyan iki defne

sihirli görevlerinde ba-

ağacı.

99

.

K I RM I Z I B I B E R Kırmızı biber ilk bakışta 11azara karşı koru11mak üzere garip bir seçim olarak görünse de buna İtalya'da aşırı derecede itıamlnıaktadır. Bunun açıklanıasıtım biberiıı 'acı' olmasıyla bir ilgisi yoktur. Ônemli olan küçük bir hayvan boynuzuna benzeyeıı biçimi ve rengidir.

100

'

H

AYVA!.

BOYJ\UZU pandantifler İtal-

ra'da yüzyıllardır popülerliğini koru­ maktadır.

Cor110 adı verilen bu nesne­

ler altın. gümüı;;, kırmızı mercandan olabilir. Kırmızı mercan özellikle popülerdi \'e İtalyan­ lar Güney Aınerika'dan ithal edilen ilk kırmızı

Kırmızı biberler kimi zaman ltalya'da ucuz: Koruyucu tılsım olarak kullanılır.

biberi gördüklerinde akıllarına gelen buydu. Bu yeni biberler mutfağın gözdesi oldular ve yemekler dışında kınnızı mercan ve hoynuz ulsımlarına benzedikleri için de tılsım olarak mutfaklar:ı asıldılar. Buradan evin diğer odala­ rına ve sonunda dükkanlara yayıklı; nazara karşı ucu:r.

vr.:

kolayca bulunabilir ulsırnlar ola­

nık popükrliklcri giderek arttı. N:ızanı karşı genel kullanımları dışında kırmızı biber sevilen kişinin ihanetinden de koruma sağlardı. Eşlerden birinin gözü dışarı­

Bu plastik biber-boynuza çeşiLli yollarla

da olmaya haşladığında. kuşkulanan eş yasuk­

baş' urulmaktadır. Artık nazardan korkmayan

larının altına iki iri kuru kırmızı biber koyardı.

insanlar bunu uğur olarak kullanınaktadır. Ku­

Biberler kırmızı bir kurdeleyle haç biçiminde

marbazlar bahse girmeden. zarları aunadan ya

bağlandıkları takdirde güçleri artardı. Kırmızı

da kağıt çekmeden biheri okşarlar. Aşçılar ye­

biberler lanete uğr:ımış insanları korumak için

meğin iyi olmasını gamnti ıçin mutfaklarında

de kullanılmıştır. Ancak hu durumda insanın

mutlaka bir boynuz-biber bulundururlar. Sürü­

üzerinde raşınmaz. evin içine dağınık olar:ık

diler mıfık :.ıkı::.ıklığından. kazalardan ve kötü

serpiştirilirdi. Yakın zamanda doğal biberin yerini kır­

hava koşullarından korunmak için bu tılsımla­ rı arabalarına asarlar 1 laua ciddi ş i adamları bi­

mızı plastik biberler almıştır. Bu süreçte garip

le bazen önemli bir i� göıiişmesi yapacakları

bir değişim olmuş, biberler daha çok boynuza

zaman bu tılsımın yardımına başvururlar.

benzemiı;;tir. Rengi ve eğik biçimi biberi andı­

Pek çok İtalyan için vazgeçilmez tılsım

rıyorsa da, ulsımın düzgün sertliği boynuza

olan plaı.Lik biber-boynuwn anık çok gelişmiş

benzemektedir. Diğer bir deyişle bu yarı biber

biçimleri de görülmeye başlannıışrtr. Zarif bir

yan boynuz bir ne:medir ve doğal ikisinin de

pandantif olarak kullanılacak altın ve gümüş

tılsım gücünü kendinde toplarnıştu. Kırmızı bi­

modeller vardır. Bunlar plastikten daha ince

berden daha dayanıklı ve kentsel dünyada

olduklarından bir k:ırışıklığa neden olmuş, ki­

boynuzdan daha kolay bulunma gibi ikili bir

mi /'.aman 'biber: kimi zaman da 'boynuz' ola­

a\'antajı da vardır.

rak adlandırılını::.tır.

'

101

.

AKDIKEN

A

KOİKE i

muska olarak kuUanılması-

nın nedeni cadıların bu ağacın şekline

ken taşırlardı. Bu bitki, bazen de yeni evli çift­ leri korumak için kullanılırdı.

girdikleri inancıdır. Herhalde 'cadıyı ca­

Yunanisıan'da bazı kadınlar düğünlerin­

dıyla avlamak' ilkesinden yola çıkarak evlerin,

de üzerlcrinde hala bu bitkiden bir parça ta­

özellikle pencere ve kapıların dışına küçük

şırlar.

akdiken dalları konulur ve böylece evin ve içindekilerin

körü

ruhlardan

Fransa'nın kırsal kesinılerinde Paskalya

korunacağına

kutlamaları sırasında dindar Hıristiyanlar Hz.

inanılırdı. Eve girmeye çalışan cadının diken­

İsa'nın çarmıha gerildiğinde başına konan di­

lere Lakılacağı ve kurtulmaya çalışırken parça­

kenli tacı sembolik olarak hatırlatması için

lanacağı düşünülürdü. (Ancak akdikeni evin

şapkalarına bir akdiken dalı yerleştirirler.

içine almak uğursuzluk sayılırdı.) Eski Roma'da farklı gelenekler vardı ve uyuyan bebekleri korumak için beşiklerinin

Akdiken, yık.lırıın çarpmasına, karabasa­ na karşı ve fııtınaların evlere zararından ko­ ıunmak için de ideal bir Koruyucudur.

yanına akdiken dalları konulurdu. Bazı bölge­

Bazı bölgelerde balıkçılar akdiken dalla­

lerde bu uygulama hala devam etmektedir.

rını

Kadınlar doğurganlıklarını arttırmak için akdi-

ceklerini umarlar.

102

bir corbada taşımakla iyi bir av elde ede­

KI NA

K

UZEY AFRİKA'dan Ortadoğu ve Asya'nın bazı bölgelerine kadar gelin­

lere gerdek gecesinden birkaç

Günümüzde kına boyama genelde dekoratif olmakla birlikte asıl görevi büyülü korumadır.

gün önce özel bir süsleme ya­ pılır. Deri üzerine çok ince ve desen çizimi için kullanılan tu­

inanılır. Düğün töreninin o hu­

runcu boyanın adı kınadır.

zurlu mutluluğunun,

kötülük

Kına, lawsonia (kına ağa­

güçlerinin dikkatini çekeceğine

cı) adlı küçük bir bitkinin yap­

ve bu nedenle çiftin daha güç­

raklarının toz haline getirilmişi­

lü bir Koruyucu sihir dozuna

dir. Müstakbel gelin törensel bir yıkanmadan

ihtiyaçları olduğuna inanılır. Nazardan korun­

sonra düğün elbisesini giyer ve gözleri kapalı

mak için en iyi yol vücudu ince ve Koruyucu

olarak hiç kıpırdamadan oturur. Bir kadın, ge­

ş i aretlerle öıımektir. Kınanın kullananı arındı­

linin eline ve ayaklanna zarif desenler yapar.

ran ve şeytanla işbirlikçilerinin saldırılarına

İşini bitirince gelinin elleri sarılır ve kınanın

karşı bağışıklık sağlayacak bir tür 'erdeme' sa­

bozulmadan kuruması için iki işlemeli corba­

hip olduğu söylenir.

nın içine sokulur. Ayaklar da bez parçalarıyla

Kadın el ve ayaklarına kınayla desen çiz­

sarılabilir. El ve ayaklar genellikle bir gece

mek baııl inançların artık ciddiye alınmadığı

böyle kalırlar. Ertesi gün a�·ıldıktan sonra kına

ve bu işin gerçek anlamının anlaşılmadığı kül­

desenleri genellikle üç dört hafta çıkmadan

türlerde bile devam etmektedir. Örneğin Ba­

kalır ve bundan sonra istenirse yenilenebilir. Bu süslemenin yapıldığı geceye ·kına ge­

tı'da kınayla resim yapma popüler bir 'alterna­ tif moda' olmuşsa da, bu bağlamı içinde sihir­

cesi' adı verilir. Yıldız ve haçı anımsatan de­

li ve Koruyucu olmakan t çok bir tür vücut süs­

senlerin gelini kötü ruhlardan koruduğuna

lemesi olarak görülmektedir.

103

P O MAN D E R ( B u h u r d a n l ık) Ortaçağda kent sokakları o kadar pis kokardı ki, halk hastalıklarından çoğunun nedeni olduğuna inandıkları 'kötü havadan' korunmak için çareler arardı. Bulunan çare pomander, yani içinde kokulu bitkiler ve baharatlar bulunan deUkU bir 'koku bokkası'ydı. Buradan yayılan güzel kokuların insanı sağlıksız kent koşullarının yarattığı hastalıklardan koruyacağına inanılırdı.

104

B

U KOKUNUN vebayı bile önlediği iddia

daha kolayca taşınan ikinci kuşağı oldu. İs­

edilmekteydi.

kandinavya'da küçük gümüş coplar şeklinde

O

günlerde

hastalığın

gerçek nedeni bilinmediğinden ve bi­

minyatür pomanderler rılsım olarak kullanıl­

limsel araştırma ela olmadığından bu nesnel

mıştu-. Daha kuzeyde gelinler düğün giysileri­

her derde deva idi. Bunları takan pek çok ki­

niJ1 bir parçası olarak pomander taşırlar ve ya­

şinin vebadan ölmüş olması bile diğerlerini

rakların kenarlarına asarlardı. Şin1dilerde po­

geleneği sürdürmekten alıkoyamamıştı. Bun­

mandere ilgi yeniden canlanmıştır. Modern

ların gücüne olan bu körü körüne inanç yüz­

pomander üreten bir şirket şu iddiada bulun­

yıllarca devam etmiştir.

maktadır: "Gözle görünmeyen sihirleri doğru­

Popülerliklerinin iki nedeni vardı. Birin­

dan doğruya vücudun elektromanyetik alanını

cisi sihirli tedavi ediciliğinin yarusıra kötü so­

etkiler, iç ve dış uyumu arttırırken koruma

kak kokularını hoş bir kokuyla maskeliyorlar­

sağlar." Bu modem pomanderlerin bronşitten,

dı. ikincisi, bir başka adetle güçlü bir bağları

hormon dengesizliğine, migrenlere, depresyo­

bulunuyordu. Binlerce yıldır ve dünyanın bel­

na, karabasana ve yatağı ıslatmaya kadar pek

libaşlı dinlerinin çoğunda kutsal törenlerde

çok derde deva oldukları iddia edilmektedir.

özel reçineler yakılırdı. Bu reçineler, içinde

Farklı renklerde üretilirler. Her birinin kendi­

yanan kömür olan küçük delikli kaplara yer­

ne özel Koruyucu özellikleri vardır. Örneğin

leştirilir ve bunlardan da havaya keskin bir

beyazı için şöyle denilmektedir: "Yaraları ka­

duman yükseHrdi. Sıcak olmaları nedeniyle

patır ve kanamayı durdurur. . . radyasyona, ha­

bunlar genellikle zincirlerin ucunda taşınırdı.

vadan geçen alerjilere, sinüzite ve çevre kirli­

Zincirler bir çubuğun ucundan sallandınldığı

liğine karşı koruma sağlar." Ancak şirket daha

için bu buhurdanlıklar ileri geri sallanarak du­

soma şunları da ekleyerek bizi kuşku içinde

manın yayılmasını sağlardı. Yükselen bu du­

bU"akmaktadır: "Şirket, ürünlerinin hastalıkları

manların inananların dualarım göklere ve tan­

önleyeceği veya iyileştireceği iddiasında bu­

rılara taşıyacağına inanılırdı. Bunlar buhurdan­

lunmamaktadır."

lıklardı ve daha sonra kilise ayinlerinin vazge­ çilmez parçası haline geldi. Ancak buhurdan­ lık sıcak olduğu için vücutta taşınamıyordu. Yani birer tılsım olarak kullanılmaları mümkün değildi. Bu da pomanderin icadıyla çözümlen­ di. Ya boyunda bir zincirle, ya da parmakta kafesi andu-an iri yüzükler biçiminde taşınabi­ liyordu . Ateşin yerini keskin koku alınıştı. Uzun zaınandu varolan buhurdanlıklar yeni icar edilen pomanderlerin önemini arctu·­ clı. BuhurdanlJk Koruyucu dumanlar çıkaran sihirli bir madde taşıyan delikli bir top veya kutu geleneğiydi. Pomander ise bu geleneğin

Koruyucu baharat topu/buhurdanlığın minyatür bir Alman örneği.

•

105

..

..

.

UÇLU CEVIZ

ENYA'

IN ISSIZ bölgelerinde bugün

V �ile ilkel rolünden farksız olarak kulla­ .lLııan modern bir doğurganlık muskası

Meşin kordonlar, renkli boncuklar ve de­ niz kabuklarıyla süslü bu garip nesnenin her

biri yaklaşık 300 gram ağırlığında ve on iki

vardır. Bu garip 'Üçlü Ceviz' genel amaçlı bir

sanrim boyundadır. Çengeli veya bağlanacak

uğur değildir.

Görevi sahibinin hamile kalma

bir halkası yoktur. Muska kadının elbisesinin

şansını arttırmak ve başarılı bir doğum yapma­

kıvrımları arasında taşınır. Bir tanesine hafifçe

sını sağlamaktır. -Bu ilginç meyvenin cılsımlı

dokunmanın bir kadını hamile bıraktırmaya

gücünün en verimli şekilde kullanılabilmesi

yeterli olduğuna inaruhr.

için elbiselerin içinde vücutla direk temas ede­

Üçlü Ceviz'in sembolizmi epey belirsiz­

bileceği bir yerde taşınmalıdır. Bu tılsım sade­

dir. Başı ve iri, süt dolu memeleriyle bir kadın

ce doğurganlık amaçlı bir tılsımdır; nazar için,

gövdesi olarak, ya da iri hayaları ve kısa bir

şans getirmesi için caşınınaz.-

penisi ile stilize edilmiş erkek üreme organı

Pek çok muskanın aksine Üçlü Cevi z bir

olarak görülebilir. Her ne olursa olsun, en

zincir ucunda boyuna cakılacak kadar küçük

önemli yeri insanın cinsel işaretlerinin en ilke­

değildir.

li ve temeli olan çifte kürelerdir.

1o6

MEŞE PALAMUTU M İ NE Ç İ Ç E G i

M

E E PALAı\IUTL'

kutsal meşe ağ:ıcının

meyvesi olduğu için özel güçleri ol­ d uğu na inanılmış ve meşe palamu­

rundan tılsım yüzytllardan beri rakılagelmişıir. Ilascahklara, özellikle ele koleraya karşı bir

Konıyucudur. Meşe ağacının doğal ömrü insanınkin­ den çok uzun olduğu için ağacın sonsuza ka­ dar yaşadığına inanılırdı ve bu yütden uzun yaşarnJ Lemsi! ederdi. Bu büyük ağacın ömrü

250 yıldır. Bu

nedenle meşe palamuru da

uzun ömrün, ölüımüzl üğün ve doğurgartlığın

sembolü olınuşrur. Bir kadının çanrasında bir tane raşıdığı wkdirde hiç yaşlanmayacağına inanılırdı. Eski çağlarda meşe palaınurunun pence­

re pervazına konulduğtı takdirde eve yıldırım düşmeyeceği inancı yaygındı. Bu yüzden eski moda perdelerin kordonlarının ucunda meşe palamuru şeklinde makaralar ,·ardır. Misk ya­ ğına barınlıp cepte ya da çantada taşınan me­ şe palamurunun insanı karşı ciru;c karşı çekici

kıldığı söylenir. Çingeneler üç gece boyunca yastJk alcına yerleştirilen meşe palamurunun kaçmış olan sevgiliyi geri getireceğine inanır.

B

U KÜÇÜK BİTKİ eski çağlarda büyük önem kazanmış olup İran. Yunanistan, Roma ve Britanya'da sihirli bir bicki

olarak kabul edilmişti. O kadar kutsaldı ki, Kelder bitkiyi yerinden çıkaran birinin yaptık­ lanrun ka�ılığı olarak oraya bir petek koyma­

sında ısrar

di. Fransa'da ve Yunanis­

ederler

tan'da kutsal bitki, Galler'dc şeytan afeu ola­ rak ranınmıştı. Sık sık kara büyüye karşı kul­ lantlır, eski Romalılar kötü nıhları uzaklaştır­

mak için evlerinde hulundururlarclı. İranlılar mine çiçeğinin sevgi arayanlara

uğur gerircceğine inanırdı. Sihirli erkisiyle bir düşman bile dost olurdu. Homalılar da bu inancı benimsemişlerdi ve elçileri bir düşman lideriyle görüşmeye giderken üzerinde bitki­ den bir dal bulundururdu. Ayrıca küçük bir dalını taşımanın insanı nazardan koruyacağına inanılırdı. Daha yakın 7..:ımanlarc.la bu bitkinin yoksulluktan,

karabasandan,

yaşlanmadan,

rıruna ve yıldırımdan korunmak için kullanıl­ dığı görülmüştür. Bitkinin duyguları sakinleş­ tireceği 'e yaşlanmayı önleyeceği de söylenir.

107

D E N İ Z C EV İ Z L E Rİ ( C o c o d e M e r) Bu.gün Hint Okyanusu.'nda Seyşel Adalarına gidecek ol.ı1.rsamz dükkanlarda uğur olarak satılan garip, cinsel çağrışımlı bu. nesnelere rastlarsmız. Bir kadm gövdesinin belinden baldır/arma kadar olan kısmım andınr; dünyamn başka ye1'inde görülmeyen bu 11esne11i1ı ilginç bir hikayesi vardır.

108

s

EYŞEL TAKL\JADALARl'"�l;-.. Praslin adasında benzersiz bir vadi vardır. Vallee de Mai adındaki bu vadiyi 188l 'de Har­

tum'lu General Gordon ziyaret etmiş ve vadi­ ye ayak bastığında gördüğü garip meyvelere çok şaşırmıştı. Her biri 23 kilo ağırlığında olan ve içlerinde dünyanın en büyük cohumlannı taşıyan ikiz hindistan ccviziydi bu. Gordon·u şa�ırtan sadece mep·elerin boyudan değil, ay­ nı zamanda şekilleıi olmuştu. Kendisi bu dev cevizlerin "dışının kalbe, içininse bir kadının göbek ve baldırlarına" benzediğini söylemişti. Gordon bir anda her şeyi anlamıştı: Ken­ disi Cennetteydi ve çevresindekiler de Yasak Meyve'nin ta kendisiydi. Eğer Havva, Adem'e masum bir elma yerine bunlardan birini gös­ termişse o zaman İlk Erkek, İlk Kadının hangi

Bugün Seyşeller'de muska olarak takılan

yerinin kendisi için ilgine olabileceği konu­

Coco de Herin minyatür

sunda hiç kuşku duymamı:;. olmalıydı.

kopyası.

Çifte cevizin çifte ı.embolizmi olması -kadın pelvisini saran kalp şekli- bunu daha da etkileyici yapıyordu. Daha da şaşırtıcı olanı artık bu 'yasak

ler o kadar esrarengizdi, o kadar nadir bulu­

meyve'lerin yetiştiği -!O metrelik ağaçların ol­

nuyordu ki. Çin'e birkaç tane gittiğinde küçük

gunlaşma çağının insanınkinden daha uzun

<>ihirli muskalar yapımında kullanılını�lardı:

olduğunu ve dişi ağaçların 25 yaşından önce

bu da herhalde Koruyucu olarak ilk kullanı­

meyve vermediklerini biliyoruz. Bu ağaçların

mıydı.

cevizlerinin büyüyüp olgunlaşması da yedi yıl

Cevizlerin cinsel çağrışımları nedeniyle

sürmektedir. Ağaçların her biri bin yıl yaşadı­

çekirdeklerinin afrodizyak olduğu iddia edilir

ğı için bugün gördüklerimiz 'Bilgi Ağacı'ndan

ve hu erotik doğaları ağaçların üreme siste­

sadece bir kaç kuşak sonrasıdır. B u dev cevizlere ·coco de Mer', yani ·de­

miyle de vurgulamr. Erkek ağaçların bir metre boyunda penisi andıran çiçekleri vardır, dişi

niz cevizleri' adı verilir. Bu adın verilmesinin

ağaçlar ise dev meyveler verir. Dişi ve erkek

nedeni gerçek kökenleri anlaşılmadan önce

ağaç· birbirlerine yakındır ve yerli söylencele­

insanların bu meyveleri, deniz altındaki büyük

rine göre geceleri ciftleşme sesleri duyulur.

bir palmiye ağacının meyveleri sanmasıydı.

(Gerçekte bu garip ses şiddetli rüzgarlarda 6

On yedinci yüzyılda henüz kaynağı bi­

metre uzunluğundaki palmiye yapraklarının

linmediği ve çok azımn görüldüğü sıralarda Kursal Roma İ mparatoru IJ. Rudolph bir tek

birbirlerine sürtünmesinden çıkmaktadır.)

tanesi için 500 süt ineği vermeyi kabul etmiş­

örnekleri hala bereket sembolleri olarak bir

ti. Vallee de Afai keşfedilmeden önce meyve-

Günümüzde Coco de Mer'lerin küçük kordon ucunda boyunda taşınmaktadır.

109

UVEZ

E

S E D E FO T U

SKİ BİR söylcnccyc göre üvez ağacı güçlü bir Koruyucudur. Bir vampiri kal­ bine bir kazık sokarak öldürmek için

kazığın sadece bu ağacın c:ıhtasından yapıl­ ması gerektiği söylenmiştir. Koruyucu olarak rannça Brigit'in kutsal ağacıydı ve kötü büyü­ leri bozduğuna inanılırdı. Koruyucu bir muska olarak iki parça dal kırmızı bir kurdeleyle haç şeklinde bağlana­ rak taşınırdı. Gemilerde üvez ağacı fırtınalara, evlere yıJdınm dü§mesine, mezarlıkta ölen kişinin ruhunun gelmesine karşı etkilidir. Bir evin ya­ kınına dikildiğinde hem ev, hem de içindeki­ leri talihsizlikten korur.

B

U OLAGANÜSTÜ bitki yemek için oldukça keskin kokulu ve ekşi olduğu için genellikle evcil hayvanları 'zehirli

yaratıklardan' korumak için çiftliklerin yakın­ larına dikilirdi. Ayrıca yargıçları 'cezaevi veba­ sından' korumak için yaprakları mahkeme sa­ lonuna serpiştirilir; askerlere savaşa gitmeden önce kılıçlarının ucuna sedefotu yaprağının suyunu sürerek kendilerini yaralanmaz yap­ maları öğütlenirdi. Sedcforu Koruyucu olarak iki şekilde kullanılır. Hollanda ve Bdçika'da sara nöbet­ krine karşı bileklik olarak takılır. italya'da yaprakları toz haline getirikrek boyunda kü­ çük bir kese içinde taşınır. Bitkinin Koruyucu niteliğinin bilimsel bir gerçeğe dayanması il­ ginçrir. Yaprağı parçalanıp e7.ildiği zaman çı­ kan Ö%.Suyunun kokusu kedi gibi burnu has­ sas olan hayvanları uzaklaştırır. Bahçeye ekil­ diği zaman hiç de sihirli olmayan kimyasal bir yolla kedileri oradan uzakla;;tırır. Çiftliklerin çevresine ·sihirli bir koruma' için ekilmeleri buradan kaynaklanmış olsa gerektir.

110

SARI KANTARO N

K

ÖTÜ güçleri kovmak için en etkili bic-

ki de Aziz John Kökü olarak bilineniy­

d i. Romalılar buna 'şeycan kovan' adını

(Aziz ]ohn Kökü)

günüdür. Kök o gece sokak kapısı üzerine ası­ lır ve kötü ruhların eve girmesini önlerdi. Kö­ ke

'şeytanın

kaçışı'

adı

da

verilmiştir.

takmışlardı. Eve bu kökü asmak, binanın ve

Fransa'da, 'Her Derde Deva' ve İrlanda'da da

içindekilerin tılsımlı korumaya sahip olacağı

'Mary'nin Görkemi' adlarını almıştır.

ve 'içeri kötü ruhların giremeyeceği' demekti.

Bu bitki ile Aziz ]ohn arasındaki ilişkilen­

Kök. kötülük güçlerini kovmanm dışında

dirme azizin kafası kesildiğinde kanının bitki­

ölümden koruma sağlar ve binayı yıldınmlar­ dan korurdu.

ye damlayıp yaprakları üzerinde kırmızı

Bitkinin en çok asıldığı zaman Aziz

nin bir türünün yapraklan ışığa tutulduğunda

lekeler bırakmış olması fikrine dayanır. Bitki­

John'un (Vaftizci Yahya) 24 1 laziran'daki yor­

kırmızı, şeffaf lekeler görünmesi de bu inan­

tusuydu. Bu, aynı zamanda yazın başlangıç

cın bir başka kaynağıdu-.

. .�

111

. .

D O RT YAP RAKLI YONCA Dört yapraklı yonca bütün uğurların en popüleridir. Birleşik Devletler' de her yıl dört milyon tanesi canı veya plastik içine yerleştirilip zincirlere asılarak Ko1-u.yucu kolyeler olarak sahlır. Hatta Florida'da

1939'dan beri "Gerçek Dört Yapraklı Yonca" satan bir Y01ıca Spesiyalite

Şirketi bile vardır.

112

S

IRADA'J ÜÇ YAPRAKLI yoncanın uğurlu olduğu söylenir (özellikle irlanda"da), o yüzden az bulunan dört yapraklı rürünün

daha da uğurlu olduğuna inanılması normal­ dir. ('"Dört yapraklı }Oncayı üzerinde ı.aşıyan kötü büyüden korunmuş.. olur.) Bütün Koruyucular gibi bunun da renk­ li bir tarihçesi vardır. Popüler bir söylenceye göre 1 lavva cennetten ayrılırken yanına dön yapraklı dört

bir yonca almıştı. Yoncanın, hatta

yapraklısının,

boyu

düşünüldüğünde,

eğer hu bir utanma davramşıysa önleminin biraz eksik okluğunu düşünmemek elde de­ ğildir. Büyücüler aracılığıyla düşman cinleri gö­ rüp onlardan kaçınabildikleri için insanlar dört yapraklı yoncaya çok değer verirlerdi. Yonca insanları deliliğe karşı da korurdu. Hıristiyan­ lar da Kutsal Çarmıh dört parça olduğu için dört yapraklı yoncanın özel güçleri olduğuna inanırlar, onu bir denge. birlik ve bürünlük sembolü olarak görürlerdi. On yedinci yüzyılda bir gelinin bürün kötü ruhları kendisine çekecek olan en mutlu

Bu Alman Yılbaşı kartında on beş tane dört yapraklı yoncayla şans dile!inde bulunulmaktadır.

gününde korunması için yoluna dört yapraklı yonca serpmek adeti vardı.

Bir de şöyle bir
Dört yapraklı bir yonca bulununca yapı­

şöhret, bir yaprak servet, bir yaprak sadık bir

lacak çeşitli şeyler vardu-. Bir kaynağa göre

aşık ve bir yaprak da sağlık için." Bu bir bakı­

yoncayı ayakkabı içinde saklamak şans getire­

ma zayıf bir varlık olan insanın bütün büyük

cektir.

korkularını

Bir başkası

İncil

içine saklanmasını

özetler:

önemsizlik,

yoksulluk.

önerir. Bir kız dört yapraklı bir yonca bulduğu

cinsel ihanet ve hastalık korkuları. Küçük bir

takdirde karşısına çıkacak ilk erkekle evlene­

bitki böylesine büyük l'daketleri uzak tutmayı

cektir. Bir erkek dön yapraklı yonca bulur ve

başarıyorsa girişimci tüccarların yılda dört mil­

üzerinde taşı sa r askerlik hizmetinden kurtula­

yon tane satmalarına hiç şaşmamak gerekir.

cakur.

Yoncaların beş yapr.ıklılanna hatta altı,

Dön yapr-.ığa çeşitli sembolik anlamlar

yedi ve sekiz yaprnklılarına da rastlanmakta­

verilmi�tir. Bir kaynak bunların umur, inanç,

dır. Yaprak sayılarına göre her birinin ayn ay­

sevgi ve şans olduğunu iddia eder. Bir diğeri

rı tılsımlı özellikleri vardır.

için dörtlü motif ·dünya sembolü'dür; yaprak­

Be� yapraklı yonca zenginliği, altı yap­

lar kuzey, güney, doğu ve batıyı, orı.ada birleş­

raklı aşkı, yedi yapraklı ise kötülüklere karşı

tikleri yer de koruyucu nıhlarını gösterir.

koruma sağlar.

113

YONCA

( S h amrock)

Bir lrlandalı, tehlikeli bir işe girişeceğinde, geleneksel uğurlu yoncanıtı Koruyuculuğunu arayacaktır. Bu yüzden bu özel Koruyucu, diiğiinlerde ve savaşlarda sık sık görülmektedir. İrlandalı sevgililer sözlendiklerinde, askerler savaşa giderketı yanlarmda yonca taşırlar.

1 14

I •

RLANDA üç yapraklı yoncası, Beyaz Yonca'nın ( Trifolium repe11s) bir türü olan Sarı Yonca'dır

( Trijolium repens minus). Bu fa­

milyadan gelen diğer bitkilerin de uğurlu

ol­

duğu fikri ileri sürülse de ufak yonca genellik­ le gerçek ulsımJ ı yonca olarak kabul edilir. Üç yapraklı yonca yüzyıUardır şansı çağı­ ran bir ulsım olarak bilinir. Kökeninin eski !Iindistan'a dayandığı anlaşılmıştır. Beş bin yıl önce İndus Vadisi uygarlığından kalan bir

fi­

gürde 'üç yapraklı yonca' amblemleriyle örtü­ lü sakallı bir adam heykelciği vardır. Aynı mo­ Life Arap sanatında da rastlanır ve bazı kay­ naklar modern shamrock'un adını İslamiyet öncesi Araplar'ın Üçlü-ay Tanrıçasının amble­ mi olan Üç

sbamrakb tan aldığını iddia ederler. yapraklı yonca çok sonralan eski

Yonca öylesine güçlü bir uğurdur ki, Koruyucu at takılarında bir motif olarak sık sık kullanılmıştır.

Keltlerin Jlıristiyanlık öncesi muskası olarak ortaya çıkmışur ve merkezinin İrlanda değil, Galler olduğu belirlenmiştir. Orada yoncanın

!erle donatılır.

kalp biçimindeki üç yaprağı Kelt folklorünün

boğma' popüler töreninde takılır. Bu eski adet

Üç Annesinin ya da Ana Kalbi'nin, sembolüy­

gereğince yakınlardaki bütün meyhaneler do­

dü. IIıristiyan kilisesi daha sonra buna karşı

laşılıp bir yılı koruması için üç yapraklı yonca

çıkmak yerine benimsemeyi tercih ermiştir.

şerefine sürekli içerek teşekkür edilir.

Bunlar özellikle 'shamrock·u

Hıristiyan söylencelerine göre üç yaprak­

On sekizinci }''ÜZyılda üç yapraklı yonca

lı yoncayı kutsal bir sembole dönüştüren İr­

İrlanda'nın simgesi haline gelmişti harca, ba­

landa'nın Koruyucu Azizi sayılan Aziz Patrick

zen insanlar İrlanda'ya Yoncadiyan diyerek

olmuştur. Ülkeyi Hıristiyanlık'a kazandırmak

birbirleriyle �akala�ırlardı.

için misyoner olarak trlanda'ya geldiğinde es­

Günümüzde trlanda Yoncası pandantif,

Öz­

ki güneş-tanrılarına çok bağlı olan halkın bü­

broş ya ela iğne olarak kullanılmaktadır.

yük ölçüde muhalefetiyle karşılaştığı söylenir.

gün bilki, ya cam ya da plastik içine yerleşti­

Aziz Pacrick bunun üzerine Kral Leoghaire ile

rilir, ya da altından veya gümüşten yapılıp süs

konuşurken yerden bir yonca kopartmış ve üç

olarak kullanılırlar. Pek çok İrlandalı göçmen

yaprağın Kutsal Cıçli fyü simgelediğini söyle­

yurtlarından

miştir.

alırlar. Bunun sonucunda da irlanda Yoncası

Jlcr yıl Aziz Patrick Günü olan

17 .\1a11'ta

üç yapraklı yoncalar toplanır. her yer bu bitki-

ayrılırken

yanlarına

bir yonca

sadece İrlanda'da değil Amerika Birleşik Dev­ letleri'nde de popülerliğini korumuştur.

115

K E H Rİ BA R Kehribar, çam ağaçlanmnfosilleşmtş reçlnesldlr. Aldığı mineral biçim nedeniyle çoğunlukla 'taşlar ve luıyalar' arasında anılsa da botanik Koruyuculardan sayılması gerelılr. Reçinenin lçlntk geneUllıle ldlfillı bikelıler giJrlllmesl ve siJrtündilğil zaman elelıtrllılenmesl nedeniyle

slblrU ilnil daha da artmıştır. Zaten 'elelltrllı' siJzcilğil de Yunanca'da lıebrlbar (elelıtrum) anlamına geUr.

1 16

G

l.

'\JC!\J('ZDE hala kullanılan kehribar

Konıyucul,ınn yüzyıllar öncesine da­ yanan bir geçıni�i vardtr. Kehribarın

takana iletilen özd güderi olduğuna inanılır­ dı. Tılsım olarak hem kör calibe karşı korunma hem
Tarih adlı kitabında şöyle yazar: "Kü­

çük bebeklerin boynuna wktlan kehribar bon­ cuklarından bir kolye onları gizli zehirlenme­ lere ve büyüye karşı korur.'' Wallis Budge

l888 de '

şöyle yazmış:

"Kehriluırdmı yapılmış bir penis nazara ve ber tt'irlil kötii n'1J saldırı.sına karşı eıt giiçlü

Bir zamanlar idrarının katılaşarak

korm11a sayılwdı. . . Kehribardan yapılma

kehribarı oluşturduğuna

boncuklar in.sam ber tiir iç ha.stahğa karşı

inanılan Avrupa vaşağı.

korurdu. .. Pek çok Avnıpa ülkesinde kehribar biiyiicii ve cadılardan ve batta kötü talihten korımmak için takılır... Doğu Asya'

ağlamalarından oluşmuştur. Kardeşlerine

da kebribttr tılsımlar asla11, tavşan, köpek,

yıldırım çarptı,ğında periler kavak ağaçlan·

kurbttğa ve balık gibi hayvanlar şeklinde

na dönüşmüşler, bunları.o her yıl çıkardık­

yttpılır ve bımlarm erkeklerin iktidanm,

tan göı;yaşlan da kehribar olarak katılaş­

kttdmlarm doğ11rgmılığ1111 ttrltırdığma itıamlır. "

mıştır. +

Eski çağlarda kehribar bir tılsım çok de­ ğerliydi. Pliny bir amber heykelciğin hir köle­

Kehribar tanrıça Freya'nın katılaşmış göz­ yaşlandır.

+

den daha pahalı olmasından şikayet etmekte­

Kehribar batan güneşin sıcak ışuılarının yeryüzünden yansıması sonunda kabaran denizin kıyıya getirdi 'yağlı ter'dir.

dir. Eski <.'ağlarda kehribara sihirli nitelikler

+

Kehribar ağlayan kuşların gözyaşıdır.

yükleyen yawrlar, buna egzotik bir 'köken·

Bu söylenceler anık ciddiye alınmasa da,

vermeye c:alı�ımşlardır. insanın hayalini zorl:ı­

kehribar hata değerli bir Koruyucu nesne ola­

yan söylcnc:cler amsın
rak tavsiye cclilmdaedir. 199""' ) ılında ·kristal

+

vardır:

Kehribar vaşağın katılaşmış çişinden yara­ tılan 'vaşak taşı'dır.

+

ubbı' hakkında hır kitabın yazan ·yaşamınıza sadık \e cömcn in!'>anlar çekmek için kehribar

Kehribar güneş perilerinin (heliad'lar)

takılar kullanın· dıyordu. Bilim�d cağda bile

karde teri Phaeton'un ölümü nedeniyle

eski inanc:lar inatla direnmeye de\'an1 ediyor.

117

ŞANS FAS U LY E S İ

Ş

Hindistan'da

Uzakdoğu'
çıkmış ama daha sonra Batı'da popüler

dır. Bu Japon balıkçıların denizden çıkartıp

olmuştur. Önemsiz bir Koruyucu olan

uğur olarak sakladıkları ·deniz fasulyesi'dir.

ANS

FASULYESİ

muskası

ızı fasulye iğne ile delinip şans getirmesi

Bunlar parlak, düz, daire şeklinde ve koyu

ve 'kötü büyücülerden' korunmak için bon­

kahverengi olup boyları beş santim kadardır.

cuklu bir kolyeye eklenirdi. Daha gelişmiş bir

Adlarına rağmen gerçek fasulye değil, dalga­

şeklinde fasulyenin oıtasına açılan deliğe kü­

larla

çük bir fildişi

Özellikleri, uzun ömürlü esrarengiz nesneler

k

fil yerleştirilirdi. Böylece tılstmın

iki kat güçlenmesi sağlanmış olurdu. Bir geleneğe göre de, bir çiftin kavga et­

açığa

sürüklenen

sert çckirdekJerdir.

olmalarıdır. 'Deniz fasulycleri'nin

sacın alınmaktan

meleri durumunda kadının ipek bir kordona

çok bulunmaları, bunları Koruyucu muskaJar

geçirilmiş üç fasulyeyi iki gün boyunca taşıdı­

olarak daha değerli yapmaktadır. Örneğin bir

ğı cakdirde kavganın sona ereceğine inanılır.

nal veya tespihi satın almanın o nesnenin si­

Bir erkeğin Koruyucu olarak bir çift fasulye ta­

hirli özelliklerini sileceği söylenir. En iyi mus­

şımasının iktidarsızlığı önleyeceği kabul edilir.

kalar bulunanlar, imal edilenler veya armağan

Bu inanç, fasulyelerin erkeğin hayalarını an­

olarak gelenlerdir. Çalıntı bir muskanın bile

dtrdığı için doğmuş olabilir.

satın alınandan daha etkili olduğu söylenir.

ADAMOTU

\

A

DA MOTU, kökü çatallı ve etli bir Akde-

lerden yapılırdı. Böyle

niz bitkisidir. Bu kökün şekli insan vü­

yomulan köklerin 'ka­

cudumı andırır ve bu da pek çok garip

sıkarası· bölgesine açı­

inancın doğmasına yol açmıştır. Bunlardan bi­

lan yarıklara tohumlar

rine göre topraktan bir adamotu çeken insan

yerleştirilir, sahte kök­

bitkinin ıstırap çığlıklarını duyunca delirecek­

ler sonra toprağa gö­

tir. Bunu önlemek için adamotu toplayıcıları

mülüp LOhumların ye­

akla durgunluk verecek yöntemler gelişrirmiş­

şermesi

tir. Bunlardan biri bir ipin bir ucunu adamotu­

Sonra topraktan çıkaıtı­

na diğerini aç bir köpeğe bağlamaktır. Ondan

lıp bir bıçakla kırkıla­

sonra köpeğin yakınına bir parça et atılır ve

rak 'kıl' öbekleri oluş­

öldürücü çığlığı duymamak için kulaklar ka­

curulurdu. Adamotuna

patılır. Köpek eti görünce ona erişmeye çalışa­ cağından adamotu

da

toprakan t sökülmüş

beklenirdi.

boyunca

renkli

yıllar

Kimi Zaman Cadı

adlar

Kuklası da denilen

olur. Adaınotunun kökü, kadınları kısırlıktan

verilmiştir: Aşk Elması,

adamotu çeşitli garip

koruyan değerli muskalardır. Bunlar kısır ka­

Şeytan Elması. Aptal El-

biçimlerde görülür.

dınlar için o kadar değerliydi ki, ilk çağlarda

ması.

eycan

bile sahtelerinin epey yaygın bir ticareti var-

Tarla

Penisi,

dı. Bu sahteler insan şekli verilmiş başka kök-

murtası. Beyin Hırsızı, Büyücü Kökü.

Hayaları, Cin

Yu-

�

119

D İ G E R B İTKİ T I L S I M LA R I Abanoz

Kadife çiçeği evleri

Abanoz tahtasının Koruyucu olduğuna

kötülükten korumak

inanılır ve özellikle naz�ırlık olmak üzere mu:>­

için kullanılır.

ka yapımında kullanılır. Latin Amerika'da bu tahtadan küçük .figga'lar (incir işareti yapan d­ ler) yonrulduğundan çok popülerdir. Bu mus­ kalar çocuklara kötü ruhlardan korunmaları için verilir. Bu tahta o kadar sihirlidir ki, aba­ nozdan yapılan sihirbaz değneklerinin sihir­ bazlar.ı 'saf ve katışıksız gi.iç' verdiği söylenir.

Eğrelti otu Uğur olarak raşınan eğreltiotunun kişiyi büyük zenginliklere yöneltme gücü olduğu söylenir. Eğreltimu evlerde Koruyucu güçleri nedeniyle çiçek düzenlemelerine eklenir. Dü­

Kadife çiçeği (Marigokl)

ğün süsler.inde bu kadar çok görülmesinin ne­

Mahkemeye çağrılan biri )'anında kadife

deni budur. Eğrelriotu bazı ülkelerde evleri,

çiçeği taşırsa o kişiye adaletli davranılacağına

içeri girmeye çalışan kötü ruhlardan korumak

ve yargıcın lehinde karar vereceğine inanılır.

için kapı eşiğinin yakınlarına dikilir. Eğrelti­

Bu çiçek evi kötü ruhlara karşı korumak için

otunun ayrıca kuraklığa, yılanlara, yoksulluğa,

de kullanılmıştır. Kötü ruhların eve girmesini

hastalığa, diş ağrısına ve yaşlanmaya karşı ko­

önlemek için kadife çiçeği cclenkleri kapının

ruma sağladığına da innnılır.

çevreo;ine asılır. Rüyalann gerçekleşmesi ve in­ sanın uyurken korunması için yatağın altına kadife çiçekleri serpiştirilir.

Mercanköşk bitkisinin depresyonu giderdiği söylenir.

Mercanköşk (marjoram) Taşıyanı kötü ruhlardan konıduğuna ina­ nılan bir çiçek de mercanköşktür.

Özellikle

depresyona karşı kullanılır. Kışları üşüımeye ve diğer ha.stalıklara karşı yararlı olduğu söy­ lenir. 1!er odaya küçük ve taze bir parçası yer­ leştirildiğinde evi de kötülüklere karşı korur. Bahçede yetiştirildiği takdirde evin çevresine Koruyucu bir kalkan oluştur.ıcağına inanılır.

l20

.. ..

.

Beyaz süpürgeotu Beya:t. süpürgeotu şans getirmesi için ve insanı ba�ıa ırza cecavüz olmak üzere bürün şiddec eylemlerine karşı korumak için taşınır. Yol kenannda yabani bir şekilde büyüyen sü­ pürgeotu gören çok kimse durup arabalarını süslemek ya da yakalarına wkmak için bir dal koparırlar ve bunun uğur getireceğine inanır­ lar. Beyaz süpürgeotu Koruyucu bir muska olarak sarhoşluğu da önler.

Kekik Kekik ıaşıınak insanı korkaklıktan, ener­

ji eksikliğinden, hastalıktan ve psişik güçlerin kaybından korur. Yascık altına konulduğunda

kişiyi karabasanlardan koruduğu da söylen­ ıniştir. Saçlarında bir dal kekik taşıyan kadın­ ların aşkrn ş:ınslı olacaklarına inanılır. Beyaz süpürgeotuyla bir uğura dönüştürülmüş bir broş.

Kekiğin karabasanlara engel olduğuna

Pelin otu

inanılır.

Yol kenarlarında yetişen ve Avrupa'nın her yerinde bulunan bu ot, eski çağlardan be­ ri bir ilaç bitkisi olamk kabul edilmektedir. İç­ ki sonr-.ısı sıkınrıları 'e diğer bazı iç rahatsız­ lıkları geçirdiği için yüzyıllardır her derde de­ va olarak kullanılmaktadır. İlaç olarak kullanı­ mının yanısıra bir uğurdur da. Bitkinin kökle­ rinin sevilen kişinin yastığı altına yerle:;.tirildiği takdirde aşkı arttıracak rüyalar göm1esi sağla­ nır.

:

=�. ..

l21

AZİZ CHRISTOPHER Yolculuğa çıkarıla1· için en popüler Koruyucu, Aziz CIJristopher madalyomıdur. Bugün bile kısa da olsa bir yolculuğt1 çıkarken bir zincfr ucunda boyunlarına ya da arabalannm bir yerine Aziz CIJristopber madalyonunu as11ıadan veya çarıtalaruıuı, cüzdanlarının içine koymadtı11 yola çıkmayan sayısız insan vardır: Aziz'itı resmine bakan kişinin o gün ölmeyeceğine tnanılır.

•

®

B

l' KADAR ÇOK kufütru-

Giovanni Belllni'nin eseri ( 1468). Aziz Christopher nehri geçiyor.

l::ın bir mu-.ka olma5ına r::ığmen

bildiklerimiz

Aziı

hakkında

ı,.a-.ırtıcı

derecede

n<.: başı kesildiği kaydedilmiştir.

azdır Sö»lenu :.;öyle ozeılenebi­

Bu ohlyın .\nadolu'da Lycia'da

lir:

Rom:ı İmparatoru Decius döne­ Chrisropher güçlü.

çirkin,

minde 250 yılı dvannda olduğu

sakallı, 'köpek yüzlü' dev gibi bir

tahmin cdilınekrcyse de, bunun

insandır ve gencide elinde asa­

dışında fa.da bir bilgi yoktur ve

sıyla resmedilir. Kenan ülkesinin

kili<;c otoriteleri yakın zamanlar­

güçlü bir kralının hizmetinde ça­

da Christopber'in güzel bir on i­

lışırkl!n kr�ılının şeytandan kork­

kinci yüzyıl hikayesinden başka

tuğLınu görünce sadakat yemini­

bir şey olmadığı kararına varmış­

ni bozup .şeytanın hizmetine gir­

lardır. Ancak kamuoyu onun bu

di. Sonra bir gün :.;eytanın da İsa

rütbe tenzil durumunu görmez­

adında birinden korktuğunu öğ­

likten gelmiştir ve adı Yunanca

renince onu aramaya koyuldu. l3ulamad1 ama

'İsa'yı ıaşıyan' anbnıına gelen Christophoros,

bir kesiş, kendisine istediğini elde etme flrsa­ ıını ancak tehlikeli hır nehrin yanında tek

ba­

günümüzde de dünyanın her yanındaki yolcu­ ların Koruyucu Azizi olmayı sürdürmektedir.

şına yaşayıp insanların karşıya geçmelerine

Özellikle Kuzey Amerika. l\lcksika, İrlanda ve

yardımcı oh.ır-.a bulabıleceğini söyledi.

(Vatikan

küçümseme.sine

rağmen)

İtalya'da

Offero bu öğüdü tunu Ye bir süre çok

çok popülerdir. Aziz Christopher"in koruması

hızlı akan bir ırmağın sığ bir noktasında tek

aluna girenlerin daha a)rıntılı bir listesine ba­

haı;.ına ya:.;amaya ba�ladı. Boyu altı metre ile

kınca şunlan görürüz: okçular, bekarlar, kayık­

sekiz metre arasında olduğundan (Golyar'ın

çılar, mt:Y\'C :-.atıcıları, denızcilcr, Pazar hamal­

boyunun iki kau) yolcuları kolaylıkla karşıya

ları, araba kullananlar. takı.i sürücüleri ve cabü

geçirebiliyordu. Bir gün ırmak kıyısına gelen

diğer bürün yolcular. r:-.ki çağlarda madalyo­

küçük bir çocuk yardımını istedi. Offero çocu­

nunun vebaya, fınınaya ve suya karşı koruma

ğu oınzuna aklı ve suya girdi. Ancak ırmağın

sağladığına da inanılırdı. Bu tür korumalara

ort.1sına gelince çocuğun o müthiş ağırlığına

olan imınç Ortaçağ'du en yüksek düzeyine

dayanamayıp boğulacağını sandı. Çocuk ken­

di omuzlarında tüm dünyayı taşıdığı için bu

erişmiş, ancak on yedinci yüzyıl geldiğinde cpt:y zayıflamıştı.

kadar ağır olduğunu anlauı. Offero, omuzun­

1970'li yıllarda Aıncrik:ı Birleşik Devletle­

daki kiı;.inin dünyayı omuzlarında taşıyan İsa

ri'nde b::ışlayan yeni bir modayla Aziz Chris­

olduğunu anladı, ama çocuk bir anda gözden

topher madalyonu , bir genç kız ile bir delikan­

kayboldu.

lı arasında roınamik bağın göstergesi oldu.

Bu mesel, 1-lz. isa·nın kudretini kabul er­

Gençler aşık olunca birbirlerine bir Aziz ChrLc;­

mcnın, insanın sırtından büyük bir yükü kaldı­

topher gerdanlığı amıağan <..•di}-ordu. Madalyo­

racağını açıkça anlmmaktaysa da, Aziz Chris­

nun geleneksel )'<>lculuk konıması işlevine ar­

topher hakkında çok :ız bilgı ''ermektedir. Ta­

tık birine sözlü olmanın açıkça gösterilmesi de

rihte Chriscophcr"in

üçüncü yüzyılda Roma

cannlanna saygı göMcrmeyi reddetmesi üzeri-

kaulmış oldu. İlişki ı.ona erdiği takdirde ger­ danlık geri veriliyordu

125

ANKH Eski Mısır'ın üzerinde bir ilmek bulunan haçı Ankh'ın, 'yok olmaz yaşam gücü'nü temsil ettiği kabul edilir ve bugün bile Koruyucu bir nesne olarak kullanılmaktadır. Basitçe "yaşam sembolü" olarak söz edilen biçime Crux Ansata adı da verilir ve yüzyıllar öncesine ait olsa da, Hırlstiyatı haçının 'akrabası' olarak görülür.

126

J:,.No)

A:NKI

l' I

basit biçi­

Ankh yakın umanlarda

ine bakıp anla­

Hırlstlyan haçına bir

mın da açık ol­

alternatif olarak yeniden

masını bekleyenler bir şo­

popülerlik ka:ı:anmıftJr.

ka h�ızır olmalıdır; çünkü bu, sanat tarihınin en kar­ maşık ve en akıl karıştırı­

bakasıdır. Bu açıklamanın

cı şekillerinden biridir.

ardında yatan fikir, papi­

Ankh'ın

Koruyucu

rü'>Lin üzerinde kutsal bir

hir tılsım olarak kendisini

büyü yazılı olduğu ve bu

takanı (ya da �ışıyanı) lıasuılığa, kısırlığa ve pi­

sözcüklerin aktif Koruyucu unsurn oluşturdu­

sişik güçlerin kaybımı karşı koruduğu söylenir.

ğudur.

A}'rıC:.ı bu dünyada değilse bile en azuıdan

Gerçek şu ki, Ankh'ın neyi temsil ettiği

öteki dünyada ölümsüzlük verdiğine inanılır.

bilinmemektedir ve bilinen tek şey onun eski

Ve çok gariptir ki, öteki dünyada verdiği ölüm­

Mısırlılar'ın en önemli ve en popüler muskala­

sü.l.lük ebedi olmayıp ..yüz bin milyon yılla" sı­

rı olduğudur. Popülerliği o kadar yaygındı ki,

nırlıdır.

Koptlar tarafından ilk T lıristiyan sl!mbollerin­

Ankh'ın biçimi 'yaşam ağacı', penis, kılı­

dcn biri olamk :-.eçilen tek f\-lıı.ır ınuskasıydı.

fında bir el aynaı.ı, tıbımlı bir düğüm ya da

British Muscuın'da bir Kopt muskasında Mer­

ufukla yük-,cl<:n güne� olarak yorumlanmıştır.

yem Ana bir elinde l hristiyan Haçı, diğerinde

A}rıca erkek ve dişi üreme organlan bileşimi

bir Ankh tutarken re."ımcdilmiştir. Daha sonra

olar.ık açıklanmı� ve bu da dof,>urganlık sem­

Hazreti İsa dokırinı dındc bir dünya gücü ola­

bolü olarak kullanılmasına yol açmıştır.

rak yayıldığında Ankh gerilemiş ve Hıristiyan

füızıları Ankh"ı tLbımlı bir anahtar -·Ya­

Haçı egemen olmu�tur.

şam Anahwrı' , 'Nil Anaht:ırı'- ya da daha eg­

Yakın zamanlarda Baıı'da, eski inançlara

zotik ohırak 'Esrarların ve Gizli Bilgeliğin Bilgi­

karşı romantik bir ilgi doğunca Ankh yeniden

sinin Anahtarı' olarak görmüşlerdir.

moda

Bazıları

olmuşcur.

Love Machine

Bunda jacqucline

Susan'ın

içinse, anahcar 'Ölüm Kapılarını açmak için bir

1969'da yayunlanan romanı 7be

araçtır' v<.: bLı nedenle Ankh'ın ölümsüzlük

(Aşk Makincsi)'in büyük etkisi olmuştu. AnC'ak

sunduğu sanılır. Bu düşünceden hareket eden

bu süreç içinde Ankh o yo�un kutsal niteliğini

bazı :ır.:ışurnıacılar üsueki ilmeği sonsuzluk ş i a­

kaybeuniş, ama her nasılsa yaşamı kutsayan za­

reti ol:ırak görürler ve on­

rif bir sembol olarak Koru­

dan aşağı ve yanlara uza­

ytıcu çekiciliğini elde tuta­

nan çizgiler de uzatılmış

bilmiştir. Her ne nedenle

bir :-.onsuzluğu belirler.

olursa olsun Hıristiyan ha­

U:-.taca onaya atılmış

c:ını takınak istemeyen için

bir kurama göre Ankh ru­

Ankh ideal bir 'Altematif

lo yapılmı., bir papirüs ta-

1!aç' olmaktadır.

Günümüz Ankhlarından bazıları altından olup pahalı aksesuarlar olarak kulllanılmaktadır.

127

GULEN BUDDHA

B

l DİZM,

2500 YlL kadar önce kuzey

ccn zevk aldığı fikrini yansıcmaktadır. Karnını

ll indi
günde bir kere okşamanın, insana onun talihi­

hızla yayılmışcır.

Bugün

500 milyon

ni paylaşma şansını \ereceği söylenir.

budiı.t olduğu rnhmin edilmektedir ve özellik­

Son yıllarda Gülen Buddha muskasının

le Taylund'da olmak üzere bazı bölgelerde kü­

ünü yaygınlaşmıştır. Asya'da olduğu kadar Or­

çük bir Huddha muskası ı:akmak yaygın bir

ca ve Kuzey Aıncrikn ile Anupa'da da ilgi gör­

gelenektir. 'Pha' adıyla tanınan bu popüler

mektedir.

Koruyucu bağdaş kurmuş oturan, gülümse­

1998'd<: l3angkok sokaklarında bir trafik

yen, uwn kulaklı, LOparlak yüzlü, şişman, şiş

kazasında

bnşbakanın

konvoyunu

koruyan

göbekli 'Gülen Buddha' figürüdür. Talih getir­

araçlardan biri bir başka arabaya çarpmışcı.

diğine ve takanları ani ölümden koruduğuna

Başbakan o gün yaralı polb memurunu hasta­

inanılır. Maitr1,;ya Buddha'sı ya da Geleceğin

nede ziyaret ettiğinde, hir Bangkok gazetesi­

Buddha":.ı olarak da bilinen Gülen Buddha

nin yazdığına göre,

polise 41Tangi

Buddha

mutluluğun. scfkacin ve masum zevklerin sem­

muskasını takı}•orsun?" diye sormuştu. Polisin

bolüdür. Bü}ük zenginlikler getireceğine ina­

muskasının kendisini ölümden mi kurtardığı.

nılır; eskı wman Çin'inde kuyumcuların Koru­

yoksa daha iyisini taşıyor olsaydı hiç kaza ol­

rucu aziziydi Toparlak göbeği mutluluğun ve

mayacağını mı ıncr-.ık eniği anlaşılamamıştır.

zenginliğın sımgcsi olarak görüJmektedir ve

Ancak en azından Tayhmc.l"da hu muskanın

herhalde ıyi yiyecekler yiyebildiği ve yemek-

hala çok gözde okluğu sanılmakradır.

1 28

PADMA SAMBHAVA

P

AD�IA SAı\,IB I !AVA, Tibeı Budizminin

dini inançları Budist dini i<;ınc ustaca katmayı

kurumlarından biri sayılır \'e heykelciği

başardı. Padm:ı Samhhava, skolastik ve mo­

Tibeılilcrin çoğu wrafından muska ola­

na
r.ık tasınır. Bazı dindar Tibetliler Padma Samb­

mistik bir Tilx·t üudizmi geli::.tirdi. Bu iki ayn

hawa'yı 'ikinci Buddha' olarak kabul ederler.

dal birbirleriyle pek uyuşaınadıla sa r da birlikte

Adının anlamı 'Lotus'tan doğan' demektir ve

yaşamaya devanı euiler, biri daha 1..·ski \'C daha

efsaneye göre indus nehrindeki bir lotustan

ilkel Bon dini wr..ıfıarl:ırının doğ:ıüstü eğilimle­

doğnlllşl ur.

rini carmin ctıi, diğc:ri düzen ve derin bir bilgi

Padma Sambhııvıı şı.::ytani güçleri yenilgi­

getirdi. Bundan da, Budiznı'in daha disiplinli,

ye uğratnıakuıki zaferiyle tanınını� Hindi bir

daha Ortodoks biçiminden alınacak bir simge

mistik ve sihirhazdı, bu ünü daha sonra kendi­

yerine Tibet"tc:: popük:r Konıyucu ol:ın Padma

sini Koruyucu bir ulsım y:ıpacakrı.

Sanıbhava·nın figürünün kabul edildiği anlaşıl­

Padma Sambhava sekizinci yüzyılda Ti­

maktadır. 13u Konıyucu, aradan geçen bin kü­

bet kralı tarnfından ülk1..•sinde Budizmi kurma­

sur yıldan sonra h513 aynı gön.'vi üstknmeye

sı için davcı edildi. Din değiştirme daha önce­

devam cıınektedir.

den ha<;;lamışıı arn:ı yerel cinlerin (yani eski ye­ rd

Bon dininin ilahl:.ırı) direnmekte olduğu

sorlcndiğindcn

Padma

Sambhava

Çin'in Tibet'i isgali ,.c Tibet Budizmi'nin yasaklanma çabalarına rağmen bu küçük mus­

bunları

kaların bugün hfılfı K:ıımandu Vadisi'nde �e­

>·cnmek için çağırılmıştı. Onlan öldürerek de­

'"ari'ler tar.ıfından güınüsıen yapılıyor olmala­

ğil, ishirliğine gidip rcnı öğretirün KonıyucuJa­

rı. doğaüstü bir güç olarak
n yaparak bas:ırılı oldu. Diğer bir deyişle e5ki

kanıudır.

129

.

I S TAVR O Z önünde çarmıha gerilmiş İsa olsun olmasın Hırisliyan İstavrozu yüzyıllarclır genellikle boyuna ko?·don veya zincirle asılan Koruyucu nesneler ol€lrak kullanılmıştır. Teknik açıdan sadece çarhmıa gerilmiş İsafigiirü olan/arcı istavroz denilirse de bu ayrım her zaman J'apılmaz.

ljü T

AAAITl IA GE�İLMİŞ l İSA figürünün bu­

yapması da eski bir g<.:lenekıir.

lunm:ıclığı 1lıristiyan İstavrozları claha

Bu ·ellcrinclcn ancak gelen' hır

popüler, cl:ıha yaygın ve çeşit bakımın­

şey olarak görülürse de, aslın­

ha zengindir. (Bunlar ilk kez 4. yüzyıl­

da daha derin bır anl.1111 Hışır.

da ortaya çıkmışcır.) Gerçek istawozlar (ki,

imza yerim: bir ha<,· özen kişı

d

bunlar 8. yüzyıla kadar görünmemiştir) claha

o bdgcy<.' Konıy\JCU hır sem­

geleneks<.:1 ve gerçekçiyse de, diğerleri en sa­

bol yerlcştirıniş: onu ve için­

de haçlardan in�ınılımız clcrccedc karmaşık ve

dekileri

süslü olanlara kaclar çeşitlilik gösterir. En süs-

muştur. Yani

lüleri -öyle ki. istavroz oldukları bile çok güç-

muskasını o sayfaya geçirmiş

lükle anlaşılır- Etiyopya istavrozlarıdır.

olur.

köıülükkrden

koru-

kişi kendi özel

... .....

Bu tür Doğu

korunmak için Hz.

Koruyucu haçın L'n garip

İsa'nın ruh gücünden yardım umanlar zaman

şekillerinden biri dc yakınlarda

hastalıklara ve

I3ir moriıcye göre

haçları

içinde 285 farklı tür istavroz taşımışlardır. Bun-

Hıristiyan din ad�ımlarına satıl

kazalara karşı

!ar ahın, gümüş, taş, kristal ve diğer pek çok

maya başlanmıştır. Ü<.;· boyuılu

kullanılırdı.

maddeden

olan bu haçın içinde elektro-

yapılmıştır.

Dünya

çapında

sayı

olarak Konıyııcuların en yaygını istavroz ol­

nik bir alarm vardır. Bir düğmeye basıldığında

malıdır. Tanrıya inancın giderek azaldığı geliş­

araba alarmlarını .ındır:ın iki ses tonu çıkarır.

miş Batı çevrelerinde bile istavroz, sadece bir

Bu yüksek teknolojili haç kentlerde yaşayan

süs eşyası ya da bir moda aksesuarı bile olsa,

rahipleri ve piskoposları sokak serserilerden

varlığını sürdürmckıcdir. insan durup düşün­

korumayı amaçlamaktadır. Her tür haçtan ya­

düğünde, bir i:;ıkencc aracının böyle saygı gö­

yıldığı kabul cdılen ilahi yardıma böylece da­

ren bir ınıaja dönüşmesinin garipliğini farke­

ha pralik bir yardım <.;:ığnsı eklenmiş olur

decc�ktir.

Alarmlı

1l a<;, sahibinin göğsü üzerinde asılı durur

ras'wki

haçtan daha garip olanı Mad­

A7i;ı:e Anne

l\lan:ı-.ıırı

rahibelerinin

ve Konıyucu vıırlığını ilan eder. Ancak 7..aman

haçlarının

zaman daha aktif bir rol üşclendiği de olur.

tan·ın arka :.okaklarına l lıristiyan sevecenliği­

Her sinenı:ı scyircbinin bildiği gibi, kahrama­

ni getirmek için <;abıılay:.ın bu çalışkan rahibe­

nın, üzerine gelen kan enıiciyi uzaklaşurınak

ler o kadar çok tccavü;ı:<.: uğramışlar ki, sonun­

i�·in kollarıyla ya da iki rahta parçasıyla haç

da kendilerine özsavunına eğitimi verecek bir

işareıi yaptığı bütün vampir mmlerinde yer

dövüş uzmanı

yeni

Koruyucu

tutmuşlar.

rolleridir.

Uzman, rahibelere

alır. Papazlar tehdit edildik­

avuc:;lnrı

lerinde çoğunlukla haçlarını

ucu

çıkartıp tehlikeye doğru tuta­

t:ı�:ıcak metalik

rak haçı �eytana gösterirler.

malarını

Okuryazar olmayan bir kişinin

bir

belgenin

altına

adını yazmak yerine bir haç

Hindis­

sivri

uzun

parmaklarından

i<.;indc

dışarı

haçlar taşı­

önermiş.

Böylece

rahibeler bunları kendilerine salc.Jır:ınlar:ı karşı muşrn ola­ rak kullanabilmisler.

Et.iyopya'da pek popüler olan karmaşık desenli gümüş bir haç.

f T

131

HAÇ Dindar HıristiJ•anla1-, Hazreti İsa çanml.Ja ge171mRde11 binlerce J•ıl önce küçük baçlarm Koruyucu �muskalar olarak takıldığım öğrenince

şaşıracaklardır. İÖ 4000 ve 2500 yıllan a·rasmda Kıbrıs'ta Chalcolitbic dönemde pek popülerdi. Burada gösterilen soluk yeşil sabuntaşından basit bir haç olup üstünde asabilmek için bir delik vardır.

} !

132

B

l

KADAH ESKİ c.lö-

nemden kalm.ı yazılı bdgck•r olmadığı i<;in

hu hadJrın l:lsındığını

Koıı.ı'\-tını amadı

Doğal olarak haç biçimi taşıyan bu taşlar korunma amacıyla kullanılırdı.

düsünehıliriz.

Ama bazı önemli ipu(lan da yok değile.lir. Basit lıadar. ba­

kırın k< .'ndi konınına neden­ .

zıları çok c.ı,ılıa ayrıntılı ve hu

leri} le benzC'r h.ıçlar takmış

nedenle çok daha a(·ıklayıcı olan bir dizi kü­

olmaları s:ıd!.'CC bir ra.,tlantı olabilir. Ya da Ko­

çük mu.'>kanın p:m:asıdır. Bunlardan en süslü­

ruyııc u h:ıç takma geleneği ilk ı Iırbtiyanları

sündc dizleri kıvrılmı'> ve kolları iki yana uza­

etkileyip bu scmholli benimsemeleri sonucu­

tılmış hir kadın figürü bulunmakrac.lır. Bu çö­

nu yaratacak k:ıcfar uzun si.irmü� olabilir. Bu­

ındmc pozisyonu kadının doğum yapuğı anı

nu asla bilcıneycccksck de, Kıbrıs adasındaki

göMcrınckte olabilir ve bu küçük taş figürlerin

bu Bakır Çağı 1 fa<,ları bize basit h:ıç biçiminin

kolay doğlılll yapmak ya da hamile kalmak

Koruyuclı nlll:.kalar dünya:-.ıncfo nasıl bir güce

için doğurganlık tıbımları olar.ık wkıldığı dü­

sahip olduğunu gösıcrınekıedir.

�ünülchilir. Ünlü bir örnekte. bir kadın figürü­ nün kendi ho)nunda hunlardan biri \'ardır, k i bu d a höyk· bir ınu-.kanın insanın üzerinde hulundurulnıa-.ının ne kadar önemli olduğunu 'urgular. Basit haç ılc kadın figürünün ayrıntılı olarak 'crilmc.!sı arasında çcsitli farklılıklar var­ dır. Bu farklılıkları söyle .,ırabyabiliriz: l

Ayakları, bükülmüş dizleri, yana açı.k kolla­ n,

boyundaki gerdanlığı., göz, burun ve saç­

ları olan figür. 2

Ayaklan, bükülü dizleri, yana açılmış kolla­ rı, gözü, burnu ve saçları olan figür.

3

Ayakları, büklilli dizleri, yana açılmış kolla­

4

Ayakları, yana açılmış kollan ve başı olan

n

ve başı olan figür.

figür. 5

Yana açılmış kolları ve başı o.lan figür.

6

Yana açılmış kofüı.rı olan figür, yani haç.

l la<·ı

Bu :-.ıra izk.·ndiğinde haçların Hırbtiyan ya d.ı Çarmıha Gerilmiş Figür değil de,

insan di�i'>ının doğum yaptığını gösteren çok hnsitlcstirilmis ve: stılize edilmi� t
Binlerce yıl sonra Hırisriyan-

Kendi fomıunda bir muskası olan bu haç biçimli tılsım '4000 yıl önce Kıbrıs'ta kullanılmıştır.

133

TAU

B

C'YÜK T HARFİ biçimindeki Tau, Mısır.

çarmıhın

On:ıdoğu \e Batı AHupa'nın bazı kı­

sürmü�lerse de,

'>ımlarınd:ı bulunan eski bir semboldür.

haçının ılırıstıyanlıkLan çok yaş­

�ekli

olduğunu

ileri

herhalde Tau

Bilgelik. kudrcL, yasam ve berekeL anlamına

lı olması nedeniyle hu fikir pek

gelir ve gtmellikle Koruyucu bir uğur olarak

taraft::ır bulamamıştır.

wkılırdı. Dah�ı özel olar.ık deri hastalıkların­

Bugün Tau'ya ancak yar­

dan. yılan ısırmasından, zehirden ve savaş za­

gıçların, müzayede yönetenlerin

manlarım.la yaralanmalardan

ve komisyon başkanlarının oto­

korunmak

için

kullanılırdı. Romalılar bir :-.avaşıan sonra kimin sağ

Wlu.•·· �•

riıderini korudukları zaman kul­ landığı tokmakla bi<,;im değişti­

kaldığını anlam:lk için yoklama yapuklarında

rilmiş

orada olduğunu bildiren askerin adının yanı­

Bazıları Tau'yu Kuzeyli yıldırım

na bir Tau işareti konulur ve böylece ölümden

tanrısı Thor'un çekic:iylc özdeş­

sokmasına karşı

kurtulduğu gerçeği scmbolize edilmiş olurdu.

leştirdiği için, çckic:.· bu yolu d<ı

Koruyucu olarak

Baz.ı otoriteler T şeklinin Hz. İsa'nın gerildiği

izlemiş olabilir.

Fildişi bir Anglo-Saxon Tau göğüslüğü. 1030 yılından kalma

(British Museum).

134

y

olarak

rasrlnnmaktadır.

Tau eski çağlarda hastalıklara ve yılan

kullanılmıştır.

THOR'UN ÇEKİCİ

I •

SK.A

roj

AVYA"DA en popüler muska Vi-

pek popüler:-.e de, son z:ımanl:.trda isveç·te

kinglerin rıldırım tannsı Thor·un çekicidir.

politik bazı rnnı�ınalar::ı neden olmuştur. Aşırı

Bu müthiş tas silaha sahip olan Büyük Ko­

sağcı bazı gcnc:;ler bunu gnıplarının sembolü

nıyucu, düşman güçlerine. özellikle de Kuze­

olar�ık benimseyerek takmaya başlamışlardır.

yin Buz ve Kar Devlerine karşı savaşırdı. Ara­

Bı..ı durumda bazı İsvedilcr çekice ırkçı bir

bası gökyüzünde uçarken gökgürülcüsü duyu­

gözle

bakmaya

ba�lamı�la sa r

da,

çoğunluk

lurdu. Ve düşmanlarını yere serdiği zaman çe­

için herhangi bir politik fraksiyon tarafından

kiç darbeleri şimşek biçiminde görünürdü.

elkonulamayacak bir İskandinav kültürü sem­

Mjo/11/r (Yokedic:i) olarak bilinen çekici hedefini ashı şaşırmaz v<.: düşmanını öldürdük­

bolüdür. Sonuç olarak Koruyucu bir takı ola­ rak hfıla yaygındır.

len sonra sihirli bir şekilde eline geri dönerdi.

Çağdaş örnekler altın, gümüş, bakır ve

Çekiç daha sakin dönemlerde evlilikleri kursa­

akik raşındandır. B:ızısı eski örneklerin kopyası

mak için kullanılırdı ve evli çifrlerin Koruyucu

olup epey karmaşık, diğerleri sıilizc ve sade

sembolü olmuştu.

uyarlamalardır.

'lbr's MC1gisk.a

Amuleı (Thor'un

Thor bugün bize çok uzak gibi gelse de

Sihirli Muskası) adı vcrik:n özel bir uğurlukta da

adını her Pcr�embe (Thurs
bir halka üzerinde küçük bir çekle, ateş yakmak

maktayız.

çağlar Alınanyası'nda Thor,

için bir çakmak taşı ve bir orak bulunmaktadır.

Donar obrak tanınınışu ve Almanca da Per­

Üçü bir arada olunca takanı :-.ımsıyla bütün düş­


şembe Domıersıag'dır.) Thoı.. un Çekici bin yıl­

manlanndan, soğuktan ve adıkan t koruyacağı­

dan uzun bir '>Üredir boyuna geçirilen bir kor­

na inanılır. Mcxlcrn muskaların kopya edildiği

donun ucuna asılı kü<:ük bir pandantif olarak

Vikingler 7.aımınından kalma orijinalJeri Dani­

kullanılmaktadır. İskandinavya'da bugün hiila

marka'da bulunmuştur.

135

.

""

H I LAL Yeni ayın semboliidiir ve Ay Tanrıçasının korumasını sağlar. Muskalardan bildi, boyııuz ve nal arasında bir karışıklık va·rdır.

Güçleri, U şeklinden kaynaklanır ve kimi zaman birinin diğerlerinin

mesajım taşıdığı söylenir.

136

Bu tılsımın bir türünde hilil,

E

�Kİ

'>-llSIR'DA hilal

ve

annelerle

bir el tarafından tutulmaktadır.

lsis'in sembolüydü

cuklan

konıınak,

ço­ Dinin erkek liderleri. İsla­

gözet­

ınıyec ön<:csı Arahisıan·ın

mek gibi bir özelliğl' sa­

ay-ana

Al-Lat'ı

hipti. Roma'da gen<, ka­

tanrıçası

dınlar sağlıklı çocuk

Al-Lalı şeklinde erkeklc:ı-

hi olmak

n:

sahi­

P'><ı­

tirınişler ancak her n:l'iılsa

kendilt:rini

hü)'\ilerdcn. bteriden 'e aşkra lxısarısızltkcan

dişi hilal bu transformasyondan kac-amk

kon.ımak için gümüş hilfü rak:ırlardı. J-liliilin

ınaya devam elmi�ıir.

yl'ni doğmuş çocuklarla olan güdü

ili�kisi

Bugün barıda hiliil şeklinde musk:ılar sa­

onun da küçük ve 'y<..•ni doğmu�· ay olmasın

tılırsa da hunlar pek popüler değildir ve konı­

dandır. (Vl' hılfil hep yeni doğan aydı. sona

yucuc.lan çok dekoı-.ııif amada kullanılmakw­

cren değil. > K:ıdınlarb ilişkisi de. onlar gibi

İlk Hı­

dır. Bmılıların bu imajı en çok kullcındıkları )'Cr

düzenli bir aylık döngfü.k:n geçmı:-.ıydi.

kahvalcıdadır ve bir zamanlar ••> tanrıça-;ına

ri.-.riyanlarc:ı ddilikten korunmak amaCTyla da

kursal .ıcfak olarak sunulan ve !>imdi sadece

kullanılmıştır.

olarak anıl:.ın hilfü :;.eklindeki çöreği i crossaııı

İki ucu arasında bir tek yık.lız olan hilal

yemckwdirlcr.

de Türkiyl''nin Koruyurn sembolüdür Yüzyıl !ardır b:ırrakbnnda tasıdıkları ı.<.>ınboldür hi­ lal. Bu lxığl:ınıda kullanılması on beşinci yüz­ yılın ortalarında Türkler'in İsıanhul'u fedıine l er kente ilk girdiklerinde kadar uzanır. Türk bu şekli o .,ırada Henıte adını almış olan ve kentin Konı} ucusu olan İsis'in bir heykelinin kaidesinde görmüşlerdir. Dişı olın;tsına rağmen hilal şekli çok yay· gın bir İslami sembol haline gelmiştir. Türki­

\Jaldi" Adaları. \loriranya. •

n:·nin yanısıra Cezayir, Azerbaycın. Koınor Adaları. f\lal<:zya .

Pakistan, Tumı-. ve Türkmenisı:an bayrakların da

da görülür.

Hıristiyanlık'ra

okluğu

gibi

\!i.islümanlık'ın da l'rkck hakimiyetinde bir .ı-;ünülür-.1..• hu gerçekten gariptir. dın olduğu ch

Büyük bir hilil �eklinde bir pandantlfı olan Sasani gerdanlığı (250-650 yılları).

1.37

YILDIRIM

\

İBET.

T

l lindisıan ve NepaJ'de dinsel tö­

Bir efsaneye göre yıldırım

kuraklık

Vajra adında

yaratan yılanları yuttukları suyu kusmaya

garip vc sihirli bir asa kullanılır. Batı'da

zorlar ve böylece toprağı dölleyen yağ­

renlerinde Dolje ya da

yıldırım olar::ık hilincn bu asanın karmaşık bir tarihi ve cpcy karışık bir sembolizmi vardır.

muru gelir. Bronzdan yapılan yıldırımların çoğu

Asa iki ba�lı bir gürzü andırır ve şöyle tarnm­

Koruyucu muskalar olarak taşınmayacak

lanmıştır:

kadar büyük ve ağırdır.

+ Kudret ve yenilmezlik sembolü.

değer verirler ve kutsal törenlerde yaygın

+ Erkeklik organı sembolü.

olarak

+ Tanrıların sll:ıJu -kutsaJ bir gürz.

santim uzunluğunda da yapılırlar ve pan­

+ Maksimum aktif enerji olarak •yıldı.run

dantif olarak kullanılırlar. Bu rolleri ile ta­

Keşişler ve sihirbazl::ır bunlara çok

çarpması' sembolü. + Yağmurcu.

kullanırlar.

Ancak

bunlar birkaç

kanı zararlı büyüye ve kötü ruhlara karşı korurlar. Aynı zamanda

sahiplerine bol­

luk, bereket ve zenginlik getirirler.

138

TEKERLEK

D

ÖXEN TEKF.RLEK sembolü çok eski çağlardan

lx:ri

gökyüzünün

nü...ü Romalıların Fortuna adını verdikleri te­

sonsuz

kerlek-tanrıçasının komrolü altınd•t}-'dı. Fonu­

döngülerine lxığlanmıştır. Pek çok din

na mevsimlerin değişimini yönL'tir ve iıı-;:ınla­

...i,tL'ıninde ıekerleğt..> ruhsal yaşam modelinde önemli bir rol verilmiştir. Tekerlek evrendir,

sonrn

günt..>sin gücüdür, güneşi göklere.it: taşıyan bü­

cü azaldı ve kumarbazların 'şans tekerleği' ol­

nn kaderlerini tayin ederdi. Ancak yüzyıllar For1una'nın tekerleği hoyctı küçülüp gü­

yük arabanın desıeğic.lir; güneş-tanrının özelli­

du. Mistik tekerlek rukı rekerlcğine dönüştü.

Aıdir. göbeği güneşin kendbklir ve �;ubuklan

Sonunda da bir televizyon oyununa adını ve­

günesin ışınlarıdır; ve tekerlt:k yenilenme ve

rerek dibe vurdu (Çarkıfelek>

} cnic.lt:n doğuştur. Tekerlek bütün hunlar

Büyük tanrıça Fonuna simdi 'hayan şans' H�

daha pek çok

-.e) olduğu için en C'>ki <;ağlardan heri kudret­

doğanın

olmuştur. Bu çökü�e r:.ığmen '>emholik teker­ lek )aşama) a devam euniştir.

lı bir muska ol::ır:ık hizmet görmüş, sahibine

MLtsk:ıların en popüleri dl'nil<.:ınczse de,

en büyük güçlerinin kornmasmı sağ­

laınıştır. Tekerlek şeklini takmak kudretli gü­

mıza çıkar. Ve güneş kirli havanın ar:ıo;ından

nes-tanrı tarafından koll:.ınınak demektir. Bir

görüldüğü sürece herhalde varolın:ıya da de­

ba ...ka anlamda ele alındığınd;ı, tekerleğin dö-

vam edl'ccktir.

yine de. · pt'k çok kültürde zaman

zaman

..eh f $1

karşı­

139

KARA Sih dininden olanlar, Kara adlı sembolik Koruyucu olmadan kendilerini savunmasız hissederler. Sürekli olarak sağ bilekte bulunması gereken bu di11sel bilezik demir J'a da çelikten yapılmış olmalıdır. Altm ya da gümüş bilezik kullanılması yasaktır.

Bir Sih için Kara çok önemli bir yaşam yoldaşıdır.

G

f1'-f"\1L7DE Bau da

çalışan Sihler bu

ayartılmafardan koruduğuna inanırız.·· Resmen

"\.'mbolik mkıyı ...ürekli olarak kullan­

göre\i bir gü<;lülük \·e birlik sembolü olmaksa

alışılmadık

da, Sihlcrin Kara yı hu role.le.! gördükleri kuşku­

sonınlar }ar:mığını görmüşlerdir. Kara'sıru çı­

suzdur Demir ya da <;elik güdülüğü. başı ve

karm:ıyı rcddc.:dc.:n hır Sih kadmı 1998'de çalış­

sonu olmayan daire hiçimi de.: birliği sağla­

tığı bir lngiliz gıd:ı fabrikasında kendisine ırk

makıadır. Anc.ak Kar..ı°}ı cakan bir Sih'in bunu

ayrımcılığı yapıldığını iddia c.:tmişci. Yönetim

takm�ıdığı takdirde.: bütün tchlikelerc a('lk ol­

herhangi bir mikrop kapma dunımunu önle­

duğuna kesin inancı vardır.

ın:ılarınm

kendileri

için

mck i<;in ·mün.'vhcr:.ıt' takılmasını yasaklamış

Kara, Sihlcr için o k<ıdar önemlidir ki, adı yııs:ısınc.kı

bile.:

ge<;ınektedir.

Yasaya

vc kndından bileziğini çıkarmasını istemişti.

futbol

Bu, bilc;dği k\.·.silerek (.'ıkanlmasını gereküri­

1996-1997'd<.: yapılan t:klc şöyle c.lenilmekte
yordu, anc:ık kadın bileziği kolaylıkla sıyırıp

"Jiakcmlcr oyuncuların diğer oyunculara ya da

<:ıkarac:ak durumda olsaydı bile dini inançları

kendilerine zarar vcnxck cşyal:ırı giymemele­

bakımından btınu yapmayacaktı. İki taraf da

rine vt: takmamalarına dikkat 1:deccklcrdir...

ısr:ırlı oldukları için scınund:ı kadın fabrikanın

Ancak LChlikc.:li olmadığına inanılan ve korun­

başka bir tarafına nakledildi.

mak i(,'in yeterli bir önünmcyc.: sah.ip bulunan

C'retim bandındaki diğer kadınların nişan yüzüklerini t:ı,,ımalarına izin verildiğini gören

dini scınhollcrc.: (ömcğin Sıh dininden birinin maçıa Kar..ı takmasın.ı) izin verilmelidir...

Sih kadını resmen bir ırk ayrımcılığı şikayetin­

Sih dininin prensiplerinden birinin "Put

de bulundu ve mahkc.!medc şunları söyledi: . . Bir ni�an yüzüğü de mikrop yuvası ol­

ya <.la batıl inanc;lar:.ı }er vc.:rilmemcsi. .. " olma­ sı ilginçtir. Kar..ı r<.''>mc.:n K()ruyucu<.lan çok bir

duğu i<:in Kara hakkında söyledikleri <;açmala­

semboldür Ancak halk arasında takam kötü­

makcan başka bir sey değildir. Kara SihJer için

lükten koru>an herhangi bir muskadan fark­

çok önemlidir: biz onun bizi kötülüklerden ve

sızdır.

141

.

.

.

P I D I S KI

S

İNGAPl'R'DA bir Çin pazannı ziyaret

çok garip gelecektir. Bu şöyle açıkJanmakta­

ec.ler dl.! uğur geıireçek bir şey isterseniz

dır: "Bu dair<: şeklindeki nesnenin ortasındaki

büyük bir olasıJıkJa size çok basit bir

ddik transandans yolunu göstermektedir." Di­

şekli olan bir nesne uzaıacaklardır. Bu, orta­

ğer bir deyişle, düz diskin ortasındaki delik-ren

'>ınc.la bir deliği ohm yeşim tasından yuvarlak

geçerek cennete varılabilir. Diske dikkatle ba­

ve düz hir diskıir. Bunun Çin çennct sembolü olduğu, adının pi diski olduğu ve sizi sıkıntılı

karak o delikten geçip göklere yükseldiğinizi

günlerden koruyacağı söylenecektir. Eğer bir

Ölülere öteki dünyaya geçişlerinde yar­

hayal edebilirsiniz.

sıkınu bekliyorsanız bundan korunmak için

dımcı olmanın yansıca bu diskler ilk Çin İmpa­

bu diski parınnklarını.da ovuşıurmalı ve tehli­

raıorları tarafından hayvan kurbanlarını içeren

ke geçene kadar ovuşturmaya devam etmeli-

sar ay törenlerinde de kullanılırdı. Bugün bu

siniz.

Koruyucu pi diski geleneği yüzyılların

ulvi amaçlı sıatülcrini kaybetmiş ve popüler

ötesinden gelmekte, hatta bu Çin'de beş bin yıl

nedeniyle kullamın herkeste kalıcı bir etki bı­

önceki Neolitik çağ�ı kadar uzanmaktadır. Mi-

rakan esrarengiz bir niteliğ<: sahiptirler.

uğurluklar dü7.cyinc inmişlcrsc d<:: basitlikleri Modern pi diskleri Doğu pa'.arycrlerinde l

!anan önce dördüncü bin yıldan kalan bir ınezard;.ı ·ölünün Koruyucululan olarak' bir cese-

pek ucu7.a satılırsa da, eskileri çok pahalıdır

din üzerine yerle.-;t; irilıni'i 24 pi diski bulunmuş-

ve mü7.ayedclerdc ıOOO dolara kadar yükse­

Lur. Ölenin dostlannın onun cennete gitmesini

nimalist' pi gdcneğindcn ayrılmı:;; olup ke-

gamntileınck isıcdiklcri bellidir. Baıılılar i(,'in cenneti, bir Polo nane şekeri gibi, orwsınc.la bir delik olarak hayal etmek

1'-12

lenleri vardır. Bunların en zarif örnekJeri ·ınj­

narlarında çok ince işlenmiş ejder figürleri yer alır.

.. H z . S U LEYMAN ' I N M U H R U

H

Z. SÜLEYMAN'IN MÜHRÜ eski çağ-

Yukarıdaki üçgenin üç yanı pek çok bü-

larda çok kudretli bir muskaydı ve

yük dinin merkezi kavramı olan kLıLSal üçlüyü

her türlü ıehlilwyc, talihsizliğe ve kö-

temsil etmektedir. B u ü�;lülerin örndderi:

zamanda 'İçiçe Geçmi:.; Üçgen' ya da Altıgen

DİN

KUTSAL ÜÇLÜ

olarak da bilinir. Biri asağıya diğeri yukarı ba­

Eski Mısır

Osiris, İsis ve llorus

Hindular

Brahma, Vişnu ve Şiva

Budistler

Buda, Drahma ve Sangha

Keltler

Mistik üçlü

Htristiyanlar

Baba, Oğul ve KLıLsal Ruh

Genel olarak

Sevgi, gerçek ve bilgelik

tülüğe karşı korunmak üzcre takılırdı. Bu aynı

k:ın iki üçgenden olusur ve bunlar birleşince altı köşeli bir ytldız meydana gelir. Bu şekil binlerce yıldır kullanılmışur ve hugün Davud Yıldızı, Davud Kalkanı adıyla Musevilik'in simgesidir. Eski Hindistan'da iki üçgen erkek ve di­ -,iydi. Yukarı bakan üçgen tanrı Şiva'yı ve aşa­ ğı bakan da tanrıça Kali'yi temsil ederdi. Bun­ br sürekli bir cinsel birleşmeyle iç içe geçmiş-

Ah üçgenin üç kenarı da Dünya'yı. Et'i

!erdi. Evrendeki ıüm canlıların hu sihirli birleş­

ve Şeytan'ı ya da Haset.

meden doğduğuna inanılırdı.

temsil eder. Alu uçlu yıldız kimi 7.aman kendi

'efret ve Kötülüğü

İki üçgenin sembolizmi zamanla ve yer­

başına görülürse de, genellikle Mührün ek un­

den yere önemli değişiklikler göstermiştir. Yu­

surları vardır. En yaygını yıldızı i<.'inc almış da­

karı bakan üçgene 'iyi olan her şey' ve aşağı

iredir. l3azılarında

bakana 'kötü olan her şey' denilmiş ve ikisinin

zegeni temsil eden yedi disk veya başka mis­

hu birleşmesi iyinin kötüye, ruhun maddeye

tik işaretler bulunur.

o

çağlarda bilinen yedi ge­

galip gelmesi olarak görülmüştür.

143

TESPİH Dua, ge11elde Koruyucu amaçla kulla11ılır. İnsanlar Tallrı 'dan kendilerini kollamasını, tehlike ve felaketten korumasmı isterler. Bu bedeni kollama çabası olabilir '""a bir Koruyucusu yoktur. Dua çoğunlukla bir ktığıda yazılıp boyuna geçiril.e11 bir muskaya ya da uğurlu,ğa ye,·leştirilir. O zaman bu nesne bir Koruyucu olur. Burada ana unsur duadır.

1 •ı1

D

L'\ 11.F LLİSKJLI bir

Joos van Cleve'in 16. yüz:yıl

nc...ncnın de Konı­ )'U<"U olma;.ının

tablosunda Bebek lsa, Meryem

hir

Ana'nın tespihi ile oynuyor.

yolu daha ,·ardır Pek çok ül­ kede

..pıh ll "

ibadet

<.·ckınck de bir

türüdür

Eğer a}nı

di<..ı 'ıı\a kültü}le Hiskilendi­

dua (:-c.ssiz H:ya sc...li) IX!lirli hiı

sayıda

hunun

rilm....rı

tckrarlanac:ıksa

'>ha

heykellerinde

daınw tespih bulunm:ıkıadır.

hesabının kolaylıkla

B�ızı !)i\.u.:ı rahiplerin akse­

y.ıpılımı....nı ...aghır. Fski çağ­

suarı olan tespih daha ,.,onra

larda lxl/ı din adamları hu

ya}gınlasmı":> ve.· Budizm ta­

"Orlınu yanlarında küçük taşlar bulundurarak

benimsenmiştir.

rafından

çüzünılcmi�k : rdi. Dua)1ı tamamlayınca taşhır­

Hindist:ın'dan Tih<.:t'<.:, Çin'<.:, Çin'den de ja­

dan birini �ılıp öwki yana geçirirler ve bu işle­

ponya'ya ge<.;·mit:otir. Yine Pcrsler ve Araplar

mi ı:ışlaı bitene

kadar sürdürürlerdi. Daha

Hindisıan'la ili�kik•ri m.·deııiyle tespihi hcnim­

sonrn düğümleı aıılmı::. bir ip parça....ı kullanıl­

seıni:;olcrdir. llırhtiyan ıespihlcri 1000. yıl civa­

ınay.ı ha)landı. Dua bittikçe elde ıutulaıı ipin

rında görülın<.:yc.· haslanınıstır.

bir dügümü ıleri atılır, ıpin sonu geldiğinde

Bir tespihtckı bonnık sa) ı:-.ı dinden dine,

dua da tamaml:ınmıs olurdu Bunun daha po­

bir döngüyü t.ımamlaınak ıdn okunması gere­

püler bir örnl•ği i..,e ipin hır gerdanlık gibi iki ucunun

baglanma..,ı

oldu.

Bundan

<:onraki

ken dua ;.ayı...ına göre dc�b�ir Katolikler 150 dua okumak zon.ım.ladırlar

n:

tespihleri onar

adım. düğümler yerine boncuk dizi..,i kuUanıJ­

boncukluk on l>es dizi}e ayrılmıstır. Her bir

masıydı D;ıırcnın bir yerinde daha iri bir bon­

onluk diğerinden daha iri hır boncukla ayrılır

<.uk } :ı d;ı hır pü..,kül ycrlcstirilmcsi sayımın ta­

ve tespihin hır yerinde dongününü sonunu

mamhınclığını isarct ederdi.

(ve yenisinin lxıslangınnı> ı�aret etmek üzere

Te.'>pih pek <;ok insana, bir du�ı yardımcı­

genelde ha<." hicirnind<.: üzcl hır )C} bulunur.

sınd:ın, dinsd bir ;ınıc;tan <:ok d:ıha fazla şey

Daha }aygın bir kullanım ıçin sadece elli bon­

ifade eder, kendi hasına kıskançlıkla korunan

cukluk bir 'kü<,ük tespıh" vardır ki, burada her

bir ımıskay<ı dünüşmü)tÜr. Dindarlığa ilişkin

boncuk Ü<,' dua sarılnı�ıktadır.

bir ne:-.ne, öwllikle kutsanmış veya kut.sal bir ncsnerk' bir iliskbi olmuş sa,

kötülüğe karşı

Tib<:t, Burma, Çin

Vl'

.Japonya'da Budbt

tcspihlL'rinin h<.'nwn hemen hepsi 108 hon­

koruma getirir. Sil•nmı'lı A;-ize Catbcrine ve İs­

cukludur. Mü..,lliınan tespihi 99 boncuklu olup

v<.:(li Azize Bridgel tespihleri hastalan

bir de irııamc.•si vardır. Yine Müslliman tcspihi­

ım:k için kullanıııı�hırdı.

iyileştir­

Polonyalı köylüler

nin (Katolikler gibi her bir boncuğu üç dua

<,esitl<.•ıi de \'ardır. Bütün

yıldırım <.h.ısmc:sıni önkmek için ellerinde bir

yerine geçen) 33'lük

çıngırak, bir mum ve bir tespihle evin çeHe­

.\füslüman tespıhlerinın ..,onunda ..,alJanan bir

..,inde üç kt:re dolanırlar. Anısturya'da ·ihtiyaç

püskülü olan ozd bıı dügüm bulunur

Boncuğu ol.lr .ı k hilınen özel hiı" tespih çocuk­ ların h.ıstalıktan ,.e nazardan korunmaları için

önemli bağlar kuran haz.ı y1..·rel adetler de ,·ar­

kull:ınılmakıadır

Te...pıh ile diğer muska hi<,imleri ar.ısında dır. Bir tespih canesi Koruruc.u bir kırmızı

Batıda ınsanlar tespihi gcneUikJe Katolik

mercan, bir erkek domuz di-.ı, nazarı geri çc­

akse...uarı ol.ırak düsünürlersc de, boncuklar­

' irecek kü<.·ük hır a >na }a da talih getirecek

dan olustun.ılan bir halkadan ilk olarak Hin­

bir taş olabilır

distan'da söz edilmi)tir

pagan ııbımlı nesnel<.:ri}le sayılırlar ki, hu da

H.'

bu da Arilcr öncesi­

ne da):ın;rn eskı bır kült olan yar.ıucı ve yokc-

Bü)lece dualar eski çağların

din ile batıl inancın ustaca bir karışımı olur.

145

ALLAH Müslüma11larm gözle görü11ür bi't· İslam Koruyucusu tasarlamaları kolay değildir. İtıa1ıçları AUah'ın ya da Hz. Muhanımed'i11 resminin çizilmesini yasaklamıştır. Bu nedenle yazılı sözcükle sımrlı kalmalıdır. Bu, onları büyük önemleri olan kutsal muskalar takmaktan alıkoymazsa da, bu tlesnelerin görüntü etkilerini ortadan kaldırır.

E

N POPÜLER İslami muska, üzerinde Kuran'dan bir ayet yazılı olan ve genel­ de alcın ya da gümüşten yapılmış kü­

çük, düz ve dört köşe bir levhadır. Kucsal ki­ taptan küçük bir sayfayı andıran levhada Arap harfleriyle özel bir ayet bulunur. Harfler okun­ mayacak kadar küçükse de her dindar Müslü­ man bunu ezbere bildiğinden bu bir sorun de­ ğildir. Ayet-el-Ki.irsi adı verilen ayet şöyledir:

"Allah odıu; 011da11 başka Yoktur. o diridir, o durur, ne 11yuklar ne uyıtr. Göklerde ve yerde ola11lar 01ııı11dur. Allah'm izni olmadan kim şefaatte bulunabilir? Allah onların bem yaptıklarım hem yt4pacaklarun bilir.

Maaşallah -Allah'ın istediği olur- muskası,

OnlarAllab neyi dilerse ancak onu bilirler.

çocuklarını korumak isteyen

Omm bilgisi göğii ve yeri kaplamıştır, O 011/arı

ana-babaların gözdesidir.

korınnaktan ve kol/amakta11 yorulmaz, O uludur ve yiicedir."

Bmada resmi görülen ayet nıuskasının y::ızılı kısmı sadece 7 mm'ye 9 mm'dir ve bu

zarar verebilecek her türlü zararlı etkiye yeter­ li bir savunma olarak kabul edilir. Bunun d::ıha basil bir örneği de küçük

da sözcüklerin çok küçük yazılmış olduğu an­

mavi Allah/Muhammed boncuğudur. B u na­

lamına gelir. Allah'ın muskayla korumasını di­

zarlıkta Arap harfleriyle yazılmış sadece iki

lemenin başka bir yolu da yazılan sözcüklerin

sözcük

sayısını azalunakur. Bu bebeklerini korumak

fında Muhammed.

bulunur: Bir tarafında Allah, bir tara­

isteyen anahabaların en gözde nazarlığı olan

Diğer büyük dinlerinkilerle kıyaslandı­

Maaşallah'ca görülür. Bebeklerin giysilerine ta­

ğında bu üç İslam nazarlığı pek etkileyici gö­

kılan bu muskada Ayet-el­

rünmezse de, bu özel Ko­

Kürsi nin

104 sözcüğü yeri­

ruyucuların gücü biçimle­

ne sadece üç sözcük bLılu­

rinde değil, üzerlerine ya­

nur (Matı Şa Allah). Maşal­

zılan ya da kazılan sözcük­

lah

·AJtah'm istediği olur·

anbmına gelir. Allah'ın ya­ ranıklarına duyulan hayran­ lığı dile getirir ve kısa olma­ sına rağmen değerli bebeğe

lerde mcvcuc olan büyük kudrettedir.

Bir yanında Allah,

diğer yanında

Muhammed yazan Koruyucu tespih boncuğu.

149

G· A ' U

K

ORUYl.CL nazarlıkların belki de en

şisel eşyaların ın <;oğunu satmak

güzcli Tibellilerin mücevher kakmalı

mıslardır. Bu satılan Ga'uların

zonında kal­

ilginç bir nokta­

·uğur kutuları'dır. Ga'u (veya gahu ya

s ı a<;ıldıkları zaman iderinin ho.:. olmasıdır. Ti­

da gawo) olarrık adlandırılan bu kutular yük­

hediler değerli mücevherlerini satmak zorun­

sek düzeydeki Tibelliler tarafından talihsizlik­

da kalmış olabilirler, ancak bunu yaparken en

lerden, k�ızadan ve hastalıktan korunmak için

önemli şeylerini -yani kulsal ve koruyucu söz­

taşın ırlar.

cükleri- kendilerine s�ıklamayı ihmal etmemiş­

Gayet süslü, tipik bir kutu olup içinde

lerdir.

Bu tılsımlı kağıl

Sanskrit�;c clyazısıyla yazı lmış ya da basılmış

parçacıkları belki de şim­

bir büyü bulumır. Mesaj gencide kısa bir dinj

di çok basit -ve tic:ari de­

ıncrindir.

KuLUlara bundan IY.ışka bir lama ra­

ğeri olmayan- kuıularda

r.ıfından kutsanmış nesneler, bir keşişin cüp­

saklanmakla ve inanç :m­

pesinden parçalar ya da bir tanrının ya da Ko­

hiplerinin

ruyucu azizin resimleri konulabilir.

taşınarak o eski savun­

Ancak ne yazık ki,

bu Koruyucular bu­

gün me-.ru sahiplerinin boynuna asılı olacak yerde antikacı dükkanlarında

bedenlerinde

macı rollerini oyn.ıınak­ rndırlar.

ve müzelerde

bulunmaktadır. Çinlılerin yurtlanru işgal ecme­ lerinden sonra nıülwci Tibclliler geleneksel ki-

Büyük bir Gahu'yu takınmış, geleneksel giyimiyle Tibetli bir kadın.

150

TEFİLLİN

EFİLLİN içinde kursal İbrani metinleri

kuLUluk deri çıkar. Deri üç

bulunan ve Musevilerin dua ederken

ay kurutulmaya bırakılır ve

Tüzerlerinde taşıdıkları iki küçük siyah

üretim süreci on bir ay ka­

kutudur. Bunlardan biri metinler kalbe doğru

dardır.

gelecek şekilde kola, diğeri beyne yönelecek

dan veya sinirden yapılan

şekilde başa takılır. Alına takılanın -küçük bir

ipliklerle dikilir. En iyi kali­

şapka gibi- komik bir görüntü oluşturması ta­

te bir çift kutu 774 dolara

lihsizlikse de, aslında Musevi dinsel töreninde

kadar çıkabilir ki, böylece

gayer ciddi bir rolü vardır.

dinsel

Tefillin dua çarkları, tespihler, Kuran"dan ayetlerin bulunduğu muskalar ya da Tibetlile­

Kutular

damarlar­

Koruyucuların

en

değerlisidir. Baştaki

Tefcllin"de

Yapılacak ayine

rin Ga'u kutulan gibi Koruyuculardır. Bunların

Torah'ran 4 kutsal paragraf

hazırlık olarak

hepsi kutsal nıetinlerin ya da duaların sağladı­

bulunur.

ğı kutsal korumaya yardımcı olmak üzere in­

parşömenlere yazılıp kutu-

sanın üzerinde taşınırlar. Bunlar olmadan da

nun içindeki dört bölmeye

korunma için dua edilebilir ama varlıkları, du­

yerleştirilir. Koldakinde ise bir tek bölmedeki

aya daha bir güç katmaktadır.

Bunlar

ayrı ayrı

Tefillin'in bağlanması.

bir rek parşömenin üstünde aynı dört paragraf

Kutuların yapımı ustalık ister. En iyi ku­

çift

bulunur. Bu metinler birçok şeyin yanı sıra in­

tular sığırın yanaklarından ve boynundan alı­

sanı kmaklıktan da korur, böylece ürün ve ev­

nan kalın deriden yapılır. Her sığırdan bir

cil hayvanlar, yiyecek, şarap ve yağ bol olur.

151

A B RAKA D A B RA 'Abrakadabra' sözcüğünü taşıyan muskalar, yüzyıllarca hastalıklara karşı tılsım olarak kullanılmıştır. Sözcüğün hastalık getiren bir cini temsil ettiğine inanıln: Muskaya sözcüğün tamamı yazılır ve sonra tekrar tekrc.ır kopya edilir, ama her seferinde bir haif eksik yazılarak sonunda bir tane A kalır. Harfler eksildikçe, cinin gücütıütı de eksildiğine inanılır.

15.2

B

Bazıları

U

GARİP ulsunlı sözcüğün

ğıru ortaya atmışur: Baba bir (ab),

tarihçesi çok büyük tanış­

oğul (ben) ve Kutsal Ruh (ruah

malara

akadah). Bununla sihirli sözcüğü

neden

olmuştur.

Roma kökenli olduğunu

içeren

muskaların

kötü

ruhlara

ve imparatonın hastalığını tedavi

karşı güçlü bir Koruyı.ıcu olduğu

amacıyla bir saray hekimi tarafın­

yorumunu getirmişlerdir.

dan icar edildiğini iddia eder. Bazı­

Abrakadabra

muskaları

ge­

ları ise sözcüğün kökeninin daha

nellikle üçgen biçimindedir ancak

eskilere dayandığını ve 'sözcük gi-

üçgenin sivri

ucunun

yukarı mı

bi yok ol' anlamına gelen Babilce

Abrakadabra tılsımı

yoksa aşağı mı bakması gerektiği

'Abbada Ke Dabra'dan geldiğini

Ortaçağ'ın en popüler

taruşmalıdır. Sivri uç aşağıya ba­

muskalarındandı.

karsa sözcüğün aşağı indikçe kü-

savunurlar. Eski çağların putperest inanç-

çüleceği ve böylece kötü gücün

larında bulunan tılsımları büyük dinler alıp sık

er.kisinin giderek

sık kendi amaçları için

Sözcüğün tümü üçgenin altına yazılmışsa, o

Musevi

bilginleri

kullanırlar.

abrakadabra

Kabalist

sözcüğünün

kutsal üçlünün ibranice sözcüklerinden alındı-

azalacağı kabul edilmiştir.

zaman muska da

herhalde aşağıdan yukarı

doğnı okunacakw·.

Büyülü Abrakadabra sözcüğünün bir açıklaması da Kutsal Üçlü'nün üç figürünün lbranice sözcüklerinden çıktığı şeklindedir.

153

KALP Eski Mısır'da kalp yaşam sembolüydü. Bir muska olarak kalbin 'istenmeyen bir ses çıkarmasını' önlemek için tasarlanmıştı. Aym zamanda kalpten ruhı1. çalmak isteyen kötü güçlerin çabasını boşa çıkarmayı amaçlıyordu.. Mısırlılar, ruhll11 kalbi terketmesi dllrumıuıda bedenin yok olacağına inanırdı. Kalp-rllh 'u11 ilk dönem Hıristiyan sanatı ve nıuskalarında da önenılt bir yeri vardır.

156

G

Kalp imgesi bütün dünyada

i i'o.Cl\1( zoı Ona-

Koruyucu olarak kullanılır ve hatta lslam ülkelerinde

doğu'da Kuran dan

şeklinde

kimi l:aman Ül:erine

; 1 yetk-r yazılı kalp bir

·kem gözlere

muska

Kuran'dan lyetler yuılır.

lıfıla

karşı korun­

mak için takılmaktadır. Yıll:ır

boyunnt

kalp

dır. Günümüzde iMcr iki is­

mu.,kabrı altından adi plas­

ter üç boyutlu olsun her­

riğc

hangi bir kalp resminde ar­

kadar akla gelebilen

her madd(:dL·n yapılmışsa da, eski çağlarda en

tık zorunlu olan tept.•deki yarığın kalple bir il­

etkililerin, değerli ya cfa az degerli kırmızı taş­

gisi yoktur. Gerçek kalpte böyle bir şey yok­

tan yapıl�ınların okluğuna inanılırdı. Yakut,

rur elbctle. Bu, lxışka bir insan b1.:dcn sembo­

kan ıaşı, kırırn:.-.ı yeşim ve ifil caşı çok gözde

lünün -kadın kakalnrı yarı

lcrdi. Mısırlıbr'ın ünlü Ôliil
ğının- bu alana müdahale-;i­

taşbrdı: eski Mı<>ıı"d�ı kırmı.1.:ı akik çok popü-

dir. Sanki özgün kalp .,1,;kli

bölümünün b:ışlığı "Kırmızı akik taşından kal­

iki yarıya bölünmeye başla­

bin bölümü'di.ir. Daha ucuz kalp muskaları ise

mış gibidir: böylece de ro­

kırmızı camdan, kırmızı porselenden veya kır­

mantik ">aşam

mızı balmumundan yapılmısıır.

runu cinsel ·çifte y:ırıkürc­

\'I:

ruh' unsu­

Modern kalp mu:-.kasının ilginç bir yanı

ler' un.,uruyla birlc�tırerek

da şeklidir. En e-.ki örneklerde kalpler çoğun-

gayet güçlü hir c;iftt.> t.>tki )-3-

lukla gerçek<·• modellerdir. Burada gösterilen

raunaktadır.

kırmızı akik ıasından kabaca yonrulmuş.sa da,

olarak son zamnnl.ırda bip

kalp şekline daha sonrakılerdcn daha yakın-

imajının

Buna

nnlamını

iliskin hafif<,·e;:

değiştirerek yaşam ı.enıho­

l 920'1erin bir

lünden

sigara kutusu

St:\gi

1>embolüne

kaydığını da söylemek gere

Ül:erinde eski

kir. Diğer muskalara n;ıza-

Mısır kalbi

ran hu tılsımın her din v<:

resmi.

kültürde belli bir k:ırşılığı vardır. Tamamen global bir tılsımdır diyebiliriz. Geçmi�ten günümü;1,e her dönemde po­ püleritesini konımu� ol.ın bu ıılsım, birinin di­ ğerine sevgisini sunması anlamına geldiği gibi aynı zamanda şan<., geıirsin dıyc de kullanılır.

Kalp tılsımları günümüzde birçok maddeden yapılır. Bu örnek, kar-tanesi obsidyenindendir.

157

.

E RK E K L I K O RGANI Nazara karşı en eski ve

en yaygın

korunma erkeklik organıydı.

Dikilmiş bir penis gibi tabu bir nesnenin gösterilnıesini11 kötülük güçlerini şaşırtacağına inanılırdı. B�ılece penis tılsımı taşıyan kişi onlarm yıkıcı etkikrtnderı kaçınabilirdi. Saldıruu11 püskürtülmesine ek olarak bıum göstermede düşmanı kaçırtabilecek bir karşı-tehdit de tJartlır.

158

E

SKİ

HOı\IADA

lcr modern penis ulsımı şa�ır­

penisi

tılsımlara

Lıcı derece belirgin olan palad

\Crilirdi.

kbik'tir Bunun anlamı ·,,aygın

Bunlar çe'>itliydi, kıınilcri ederi

pcnh 'ekili'dir \'e Tayland·a

'c bahçeleri korumak için bü­

seki1.incı yüz}ıJda Kamboçyal ı

fascmum teınsil

yük, kimileri

eden adı

insanın üzerinde

kc-.hlcr

taşınmak üzere küçüktü. Bu pe­

tararından

getirildiği

sanılmaktadır. Erkek bunu iki

nis tıbımbrı çeşitli biçimler al­

amaçlı olarak kullanır: Üreme

ını-.lardır. En popüler olanların­

organına bir wrar gdınesin di­

dan biri dikilmi� ve eğik bir pe­

ye ve karşı cinı.tcn olanJann

nis olup bir yanında penisin ba­ sı diğer ucunda incir işareti ya­ pan bir el vardır. Ortasından da uyarılmamı� erkeklik organları

karşısında

Eski zamanlal'da penis

için. Bu çok güçlü

sembolleri çekinilmeden

üçlü mesaj vermesi olmasıydı -bir tane fiyatı­

arcırmak

gcnclliklı.: erkeğin elbisesi al­

kullanılırdı.

sark�ır. Bunun popülerliğinin nedeni herhalde

palad khik

şansını

rında bı.:k: bağlanan bir ipe ge­

çirilir ve böylece göt.den uzak tutulur. Bazı erkekler şansl:ırını daha da arttır­ mak için bunlardan hirka(' tanesini birden ta­

na ü<; erh·klik işareti. İkinci bir �ekil de kanatlı kamıştı. Bir

şırlar. Batılı zihninin bunların adi pornografik

başkasına küçük <;ıngıraklar asılmıştı. Bir diğe­

cılsımlar değil gayeı dddi dini ncsnder oldu­

ri kcx:::ıınan bir ı..m:ksiyonu obn penis ba�lı bir

ğunu anlaması kolay değildir. llcr penis tılsı­

hayvandır. Bunların hep!-.i eski Roma'da gayet

mında artık bunları takan çağdaş Taylandlı er­

yaygın obr3k kull::ınılmı�ur ,·e çoğu günümü­

keklerin anlamadığı e'>ki y�ızıyla Budi
ze kadar kalmıştır. Dünya müzelerinde yüzler­

leri bulunur

ce çeşidi bulunmaktadır.

uzmanJaşmı<> kcsi�lerin boynuzdan, kemik ya

Rom::ı'da bu tıbımlar sokakta görünür bir

En güt.el örnekler O}'macılıkta

da cahcadan yaptığı ör-

sekilde taşınırdı ve askerler savaşa giderken

neklcrdir.

ınutl::ıka bunları yanlarında bulundururdu. Ço-

olanları

Daha ise

ucuz

dökme

cuklara bil<: naz:ırdan kornmak için takılırdı.

bronzdan ya da plas­

Günümüzdc penis tılsımı o kadar yaygın de-

tikten yapılır.

ğildir. Modern

1.anıa nla rda

halya'da penisten

Pa/ad khil> tılsıın-

!arının çok farklı çeşit­

çok penisi :ındıran el hareketlerini gösteren

leri vardır: p<.:ni.s kimi

tılsımlar tercih cdilmektc:dir. Buna rağmen pe­

zaman bir ha)ıvanın ::ır

Eski Roma'dan

nis tılsımı tümüyle.: kalkmış değildir. Özellikle

ka o.yaklo.rına sahiptir;

bu penis tılsımına

llzakdoğu 'da, Taybnd ve Japonya gibi ülke­

kimi zaman da ün:ıinc

üretici gücü arttırması

lerde hunlara hfü:1 rastlanır. Ancak bunların

bir hayvan orurmu�ıur.

için bir boğa başı eklenmiş.

çoğu kapalıdır ve görünen sadece zararsız bir

Bu hayv::ınlar arasında

imaj olup :ıçıldığında ortaya penis çıkar. Böy­

kertenkele,

lı.:cc bunu takan arkadaslarını ya da sokaktan

maymun. kaplo.n, a'ilan 'e hana .salyangoz bu­

timsah,

gelip geçenleri rencide ermeden güçlü bir cin­

lunur. Hay\.anın yukarı kalkık kuyruğu genel-

sel imajla korunur. Tarland'da özellikle popü-

Likle kordonun ge<;ırill.'(eğı halkayı olusturur.

159

.

CENIN Hei-Tiki kabile sanatları içinde bulanabilecek en garip .fi gürlerden biridir; ii.ç parmaklı elleri, bükülmüş kol ve bacakları, kocaman iri gözleri ve bir yana eğilmiş kocaman kafasıyla bi,. insan gövdesidir. Eşi benzeri yoktur ve uzun, esra1·engiz bir tarihçesi vardır.

160

K

ÔKFJ\İ

POLİNEZVA

OLA.

Hei-Ti-

ki'nın Cki, 'bağlı olan Tiki' demektir)

Yeni Zdanda ı\laorilerinin ·araJarını

Lemsi! cttiğı kabul edilir. Boyuna asılan bu muska cilalı taM::ın yapılırdı her Maori ailesi bunu en değcrlı mirası olarak görürdü. Hei-Ti­ ki'yi ailenin büyükleri takar ve ölmeleri halin­ de sıradaki varislerine geçerdi. Ilci-Tiki böyl<.!ce kuşaktan kuşağa geçtiği için aile adının, ail<.! geçmişinin ve geleceğinin Koruyucu:-.u olarak tanımlanmıştır. Her Tiki'ye özel bir ad verilirdi, kendisine şarkılar okunur, karşısında ağlanırdı ve böylece de basit bir süsten çok d:ıha fazla anlam ifode ederdi. Fakat hu Tiki'nin o ilginç pozunu açıkla­ mamaktadır. Tiki normal ve yetişkin bir insan değildir. Bir ata ya da tann figürü -·itk Maori'­ olarak anaıoınisı çok gariptir. Kendi içine çe­ kilmiş gibidir. Bunun açıklaması onun bir ye­

Bir Maori yaşlısının taktığı

tişkin, hatta bir çocuk hile olmadığıdır. Bu

bir Hei-Tiki.

rahim içindeki bir cenindir. O yüzden kol ve

(Auckland Müzesi'ndeki bir tablodan).

bacakları

Ö}lc geriye

bükülmüş,

baş bir

omuz üzerine eğilmiştir ,.e baş vücuda kıyas­

la o kadar büyüktür.

� 1.LS 1

olan büyük cın1:kıir l lcr pandantif olağanüstü

Bu yorumu getirince Tiki'nin Koruyucu

sert olan bir tür akik ıa�ından yüzlerce saatlik

C•Oaf'tlTT&I

roli.i daha bir belirgin ortaya

el emeği ile ortaya konulabilmiştir. Bunların

çık::ır. Bunun doğurganlık ve

boyları beş santinıclen yirmi santime kadar,

doğumla ilgisi okluğu açıkça

renkleri koyu ye�ilclen açık yeşile kadar değiş­

bt'llidir. Bir cf.sancyc göre ilk

mekıedir. inccl<.•ncn 85 llci-Tiki'dcn

Tiki babası tarafından Doğum

başı sağ;,, 24'ünün sola dönüktür.

Tanrıçası yapılmı;;;tır.

1920'1erin

için

Eski Ilei-Tiki'lerc günümüzde çok seyrek

Ondan sonra bu

rastlanırsa da, zaman znının � kabile sanat piya­

M::ıorilerde, canlılara kızdıktan

sasında ortaya çıkmaktadırlar. Yakın zamanlar­

i�in öli.i doğan çocukların kıs­

da bir müzayedede fiyatlar 200 ila 2000 ster­

kanç ruhlarına karşı bir Koru­

lin arasında deği�mhtır. Daha ucuz bir alterna­

yucu olarak üsL düzeydeki ka­

cif olarak Yeni Zclanda da yeşil taştan oyulmuş

dınlar tarafından kuUanılmıştır.

modern Ilei-Tiki'lcr hii1:1 alınabilmektedir. Ye-

en

şil plastikcen ucuz taklitleri de \'ardır ama plas­

niteliklerinden biri de

tiğe özel Kont} ucu gü<; tanınması hir..ız kuşku­

Geleneksel

bir sigara kutusunda Maori Hei-Tiki'si.

llhıeteiwaiwa

58'iniıı

garip hunun

yapımına

Tiki"nin

harcanmış

lu oha gerektir.

161

U R E M E O RGANLARI

M

UNAC! ll,

yani 'Çif t leşme Taşı· And-

ganl:-ırı aldıkları pozl:ı saklıdır.

hırdan gelen popüler bir üreme or­

Gencide sabun t:ı-:;ından veya topraktan

ganı tılsımıdır. Bolivya ve Peru"da

yapılır ve öpüşürken birle�miş dudakların he­

hull111:ın hu ulsııııın iki işlevi vardır. Biriııcisi

men altına bir delik açı lır 13<ıtıda 'uğur' olarak

cinsc.·1 sevgiyi sağl:ırnak, ikincisi sağladıktan

yaygın bir kullanımı olan MLınachi genelde bir

.

sonra konım:.ıkıır. Quechua kabilesinin dilin­

kordonb boyunda taşı nır ancak geleneksel

de 'Munachi', 'sevgiyi oldurmak'
kullanımı daha

,

farklıdır.

Andlı Quechualar

Tılsımın özelliği dnselse ve bir erkekle

arasında bu ddikıen haska bir şekilde yararla­

k:ı
nılır. Sevgililerden birer tel saç alınır, delikten

sa d:.ı hunu gayet nazik hir şekilde yapmakta

­

geçirilir ve ö7el hır düğümle bağlanır. Muska

dır. '>cvi'>en öft birbirine sanlmıştır ve kadın

ondan sonr.ı ön<.'mli bir yere saklanır: belki

erkcğın kucağında ve öpüşür durumdadırlar.

yar�ıklannın altına, c'vlcrınde döşemenin aluna

Sanki aynı anda doyum::ı \arrnıı;.lar gibi ravana

ya da evin hemen dısınd::ı toprağa gömülür.

haknı::ıktadırlar. Kollan ve bacaklan birbirleri­

Ve orad:ı sonsu7a kadar kalır, sihrini gerçek­

ne sıkıc:a sarılmı�tır. Cinsel birleşme yapıldığı

lcşcirr sevgililerin hırbirlerinc olan bağlılıkla­

anla1;>ılm::ıkwdır :ıına her ikisinin de cinsel o r

rının özel bir s<.'mholü olur.

-

162

1

i

,

BACAK

B

ACAGIN di7.den a�ağı kısmı ile ayak

lukkırda, insan bacaklarının :-.ürckli ıchlikecle

biçimindeki tıbım '1000 yıl önce eski

okluğu İskanc.linavya'c.la kırıklara kar�ı ve kı­

Mısır'da çok popülerdi. Diğer unsur­

rıkların önlenemediği yerlerde kırık kemiğin

l:ırla birlikte bir ayak bilekliği ya da halhal ola­

iyilc�mesini hızlandırmak için yine tıbım ola­

r.ı k kullarubrdı ve gön..•vi sahibine hareket im­

rak kullanılmaya başlandı. İskandinav arke­

k: inı sağlar veya daha önemlisi bacağını kay­

ologları kemikten yapılmış örnekler bulmuş­

IX!tmeye karşı korurdu. (.\lısır yazısında bacak

lardır

hiyeroglifi hareketi gösterirdı.) Bu ulsım için

Ar.ıdan yüzyıllar geçince bkandina\. ma­

en gözde madde kırmızı akik ca�ı ise de, kimi

nastırları hu tür purperesı sembollerin kulla­

zaman fildişi ve bakırdan da yapılmıştır.

nılmasına kar�ı çıkınca popülerliği azaldı. An­

Bacak tılsımı basit bir dc:scn olduğundan

cak dinin anık ağır basmac.lığı :.on 1.aınanlarc.la

yapımı kolay.isi­

yine güzde bir duruma gelmiştir. Modern İs­

nt.• eklenirdi. Boncuklar dış ülkelere gönderil­

vcç'ce Koruyucu hir süs olarnk smılmaktadır

dikçe ulsım da yayıldı ve sonunda İskandinav­

ve yerel !>pOrcular, özellikle c.le yüksek risk ta­

ya'ya bdar uzandı. Engebeli ar.ızic.le yolcu-

şıyan ka}'akçıbr arasında gözdedir.

1

163

KAM B U R Eskide11 bir kamburun sırtına dokunmanın şans getirdiğine i11anılırdı. Özellikle italya'da, kamburu okşamanı11 11azara karşı koruma sağladığı düşünülürdü. Gobbo adı verilen kambur muskaları kırmızı mercandan, altın., gümüş ve fi/dişinden yapılmıştır. Özellikle kumarbazlar Gobbo'yu elinde tıl-tar ve ·rulet tekerleği dönerken, zar atılırken kamburunu okşardı.

'

Kambur Gobbo'nun atası olduğu sanılan Mısırlı Bes.

G

OBBO'NUN ÜNÜ, Akdeniz'in büyük

Bir otoriteye göre Gobbo eski Mısır'ın

bir kısm11a yayıldı. On dokuzuncu � yüzyılda lstanbul'un çarşılarında kü­

cüce tanrısı Bes'in soyundan gelmektedir. Bes çaı·pık, şişman ve bücür boyu, sakallı iri kafa­

çük ı,>ümüş kambur tılsımların çok yaygın ola­

sı ve ağzından fırlayan diliyle aşın derecede

rak sauldığı kayıtlara geçmiştir. Aynı dönemde

çirkin olmasına rağmen kötü ruhları kovmak

Monre Carlo kumarhanelerinde de şans getir­

için kullanılan en popüler tılsımlardan biriydi.

mesi için tercih edilen tılsımlardandı. Parisli

Bir Maoı·i savaşçısının selammı hatırlatan o

borsacılar borsada oynamadan önce bir kam­

tehdit edici yüz ifadesiyle ve elindeki müzik

bura dokunmayı adet edinmişlerdi.

aletlerinden

çıkardığı

gürültülerle

kötüleri

Bugün bile çağdaş İtalya'da insan sakat­

kovması beklenirdi. Eski Mısır'da resmi her

lıkları konusunda gösterilen ·saygı'ya rağmen

yerdeydi, sadece insanın üscünde raşınmaz,

nazardan korunmak

plastikten bir

binalara ve ev eşyalarımn i.iStüne de yapılırdı.

Gobbo anahtarlığı satın almak mümkündür.

Mısırlı Bes MÔ 1500'den MS 400'e kadar iki

Bu Gobbo'mın etkinliğini aıııumak için bir eli­

bin yıl Koruyucu tılsım olarak kullanıldı. Yu­

için adi

ne bir nal tuttunılmuştur, diğer elinin parmak­ larıyla da

cornuto boynuz

nanWar ve Romalılar tarafından da benimsen­

işaretini yapmakta­

di. İcalyan Gobbo"suyla son bulan geleneği

dır. Gobbo hep erkek kamburdu. Kadın kam­

başlatan herhalde Bes"in Mısır'dan eski Roma'

burların uğursuzluk getirdiklerine inanılırdı.

ya nakli olmuştur.

!ı

.

t

165

HORUS'UN GOZU Eski Mısn· mitolojisinde güneş ve ay, Şahi11 Tann Horus'ım sağ ve sol gözleriydi. Horus gözlerini açmca ortalık aydmlamr, kapatmca kara11lık olurdu. Bu inanç nedeniyk Horııs'ım Gözü tılsımlan bütün

Mısır KorııyHcular11ım en önemlisiydi ve büyük güçlere sahipti

168

DJAT VEYA WEDJAT Gözü olarak da

rımla son bulan diyagonal bir çizgidir. Eğer bu

bilinen bu her şeyi gören gözün dün­

bir insan gözü olsaydı dikey isaretin gözyaşı.

U

yada yer alan bütün kötülükleri göre­

diyagonalin ise bir tek kocaman kirpik olduğu

bildiğine inanılırdı. Gözün eckisi Mısırdan Yu­

söylenebilirdi. Ancak Afrika'nın Lanner Şahi­

naniscan'a, Roma'ya ve Akdeniz kıyılarındaki

ni'ne baktığımızda bu iki işaretin kuşun yüzü­

diğer kültürlere yayıldı. Bugün hala tılsım ola­

nün bir yanındaki kara lekelerin stilize edilmiş

r-Jk çok popülerdir ve hırsızlığa, cehalete,

şekilleri olduğunu görürüz ki. bu da bunun

yoksulluğa ve hastalığa karşı birebir koruma

gerçekten büyük �ahin Tanrı'nın gözü olduğu­

ı.ağladığı iddia l!dilir.

nu doğrular.

Horus'un Gözü hep aynı karakteristik

yapıya sahip �ekikle çizilir. Kaim bir kaş, ol­

Eski ı\lısır'da, kapılara, cabutların üstüne, lahitlere bir çifc göz yerleştirilirdi. Sonsuza ka­

dukça belirgin gözkapakları, iri ve yuvarlak

dar açık kalacak bu gözler, mumyaları ölüm­

bir gözbebeği ve gözün altında iki garip işaret.

den sonraki yaşama yaptıkları yolculukta hiç­

Bunlardan biri alt gözkapağının ortasından

bir engelle karşılaşmamaları ve huzurlu olma­

doğruca aşağı iner. Diğeri ise küçük bir kıv-

ları için gözetir. Horus'un Gözü ile modern bir

anahtarlık. Kill"lı sayfadaki eski Mısır tılsımı birkaç bin yıl daha yaşlıdır.

169

TEKNE GÖZLERİ İ11sanlar özellikle yolculuklarda sayısız tehlikelerle karşı karşıya kaldıkları içi11 otomobilleri, kamyon/an, yük atlarım, gemileri ve küçük tek11eleri pek çok Korzıyucuyla donatmışlardır.

170

18 �

Bir çift gözle süslenmiş bir Malta balıkçı teknesi.

KDENiZ"DE seyreden tekneler iki bin

A

zırdır. Eski l\lısır, Yunan, Ecrüsk. Roma ve Fe­

yıldır kem gözden korunmuşlardır ve

nike gemilerinde varolan bu gözlere günü­

bu uygulamanın günümüzde azaldığını

müzde sadece küçük balıkçı teknelerinde rast­

gösceren herhangi bir beliıti yoktur. Boğulma

lanılmaktadır.

ya da balıkçılar için avlanamaına riski denizde

Çağımızda tekne Koruyucularının en il­

eski batıl inan<:ların hala canlı ve aklif olduğu­

ginci Güney Pom:kiz, Malta ve Gozo'
nu göscermektedir.

lıkçı teknelerinde r.:ıstlanır. Portekizliler genel­

Tekne Koruyucusunun başlıcası teknenin pruvasının iki yanına bir çift göz çizmek

de teknenin ah�abı üzerine kara çizgilerle uzun ve kıvrık kaşlarıyla gözler çizerler. Malta

olmuştur. Bu gözler karşısına çıktığı akdirde t

ve Gozo gözleri daha üç boyutludur, kalın ve

kem gözü bakışlarıyla ürkütüp kaçırmaya ha-

kıvrık kaşları vardır ve kimi zaman ahşaba gö­ mülmüş cam gözler kullanılır. Tahta üzerine boyanarak ya da oyma sanatıyla yapılan bu gözler de teknelerin gövdesi gibi parlak renk­ lerle bezelidir ve insanda ·hasmını ürkütme tıl­ sımı' görevini yerine getireceğine dair hiç kuş­ ku bırakmaz. Malta tekne göz.leri genelde ah�aptan elle yontulur ve sonra parlak renklere boyanır.

171

1

1

. .

. .

.

G O Z LU A K I K TAŞ I

G

ÖZLÜ AKİK TAŞI (kimi zaman 'göz ta-

Ucuz, modern

şı' ya da ·Halep taşı' olarak da bilinir),

göz boncukları bugün

eski çağlardan beri nazara karşı kulla­

uğur olarak taşınır.

nılmıştır. Katmanlı akik taşının daire şeklinde bir göz şekli çıkacak şekilde kesilebileceği an­ laşılınca ulsımlı boncuk ve yüzük yapımında

Eski

zamanlarda

gözlü

popülerlik kazanmışcır. Doğal bir taşın içinde

akik çok pahalı olduğundan

bir 'göz'ün bulunabilmesi herhalde bu caşa

yaratıcı zanaatkarlar cam göz

olağanüstü bir sihir yüklemiştir. Gözlü akikle­

boncukları

şeklinde

daha

rin ilk örneklerine hem eski Mısır·da. hem de

uruz bir madde;: bulmakta gecikmediler. Bun­

Doğu'da ra:.ılanır.

lann iki bin yıl önce birbirlerinden bağımsız

Sudan'da beya7 daireleri olan siyah akik

olarak eski �!ısır \t' eski Çin' de icat edildikle­

ta\iları canlı göz ıılsıınları yapmak icin idealdir

ri

ve bunların gücünün özellikle etkili olduğuna

yada popüler olmuştur ve günümüzde bile ha­

inanılır.

la çok sayıda üretilmektedir.

172

anb\iılmıştır. Bunlar daha sonra bütün dün­

.

..

MAV I G O Z

ÜRKİ Y E' D E en yaygı n Koruyucu nesne Mavi Göz' dür.nazarBuradataşı adıbunaverinazar bon­süs cuğu ya da l i r ve T olbalaarnrak yatakıdalır,otanaht aerlreık asıolalırrr ıkveyakullevlanıelırer, yer­ ara­ o büsl leştiriBilirr. tek mavi gözden cok karmaşık ve süsl ür.gözlBunlerardakümesi nkeikkadar binulenur:rce çeşi di vardı ort a i şey bul en az bir göz ve mavi renk. Bu nesnelerden birine

sahi p ol m anı n i n sanı kcı n gözden ve genel d e talihsiKizlmiklieTürk rdennazarl koruracağı ndiağerinanıbazılır.Koruyu­ ı k l a rı lerlne çokbirlesayı ştirildearekmaviçiftegözlkoreusüsl ma sağ­ lnalcuanısembol rla.n,Örneği ü at da birarmaviyakıngözzaman­ olan Faclaramaia'nniavcunun ırnveElitu...ristBulortenvarasıyönel ynasyonl . Yerelak halcamdan k ha­ lyapı a bilrmtıeşk,maviiri vegözüçoktakmarı basit ivektteirrciparl h etmektedir. .. •

Mavi Göz nazarlığının ünü çok yaygındır. Buradaki Mısır'dan bir örnektir.

173

İ N C İ R İ ŞARETİ İ11cir işareti eli kapatıp başparmağı biri11ci ve ikirıci parmaklar arasından çıkartarak yapılır. Uzun ve epey karmaşık tarihçesi olan eski bir jesttir ııe sadece geçici bir el işareti olmayıp, ta antik çağla1·dan gü1ıümüze kadar yontulmuş tılsım biçimlerirıe rastlanır.

176

1

UNUN ı\ I Ü STEJ I C EN BİidRir.işBaşparmağı aret olduğu belbü­­ B l külü parmakl ar arasısembol ndaizçım­ karmanı n ci n sel olmidşuğu,pt'nisbunun ,·etajtiinğayai, kıvginkr­ i t e msi l parmakl arıdudakl n da kadı nolındvajuğui­ nası n ı n a rı söylenibaşparmak r. Ancak hubir sembol görüşeizmde ikincil du­ güre nılirtmmdadı rçiven oradadı sadecer.kadıEğern cibunseldoğruorganıisenıinbe­cir ek i işaretkadı i yapmak asllıinğdai hakkı erkekndaunsbiurunu katsöylmea­­ dan n ci n sel r şey mek dernekt irel. erde, özellikle de Portekiz ve Bazı ül k Brc7i a inciramaç işaretkem i Konıgözüyucuşaşıbinrmakt mesajır. iDoğaüst letir, lykia'üdbumda teişhdiaretidinyapı de olnacan kötkişiüelnıhiy­ lbuna e kadıalndcianıbinselrr gücün organı ,.e kötuğramadan ü amacını unutur, ikaçar. şareti yapan da bi r zarara oradan "Eski Yunan· d a Ci n sel Yaşamaraşt ı n nası n da lans Licht şunları yazmaktadır:

r

"Bir katlmm iireme orgamm göstermesi -ki 'fico' (i11clr)jesti bımımltı ilişkilendirillr­ biiylJyii bozardı ve bu 11ede11le de onun imajı ya da sembolii bir tılsım olarak taşımrdı. Orgtmlarm teşbirl özellikle doluya, kötii ba­ v
Ucuz plastikten altına kadar birçok maddeden yapılan incir işareti tılsımına rastlanmaktadır.

yanı n her yeri n de dükkanl a r­ dave canlyüzlıeelrcesile yapıbullaunnmakt aişdıa­r i n ci r retinin anlLondra amı hemen hemen bisaullinmmemesi n e rağmen gi b i kent l e rde fisonra ldişi, tdaaş veya taahrrına nnsel organı elsembol leri ak(1>aiklaınbidırral.dia1:3şnlui acirıküçük t a kanl taşıdıklarını bil­ dikleriBuçokjestkuşkul u dur. e neden 'incir' işiaret i adı veriyleldiniğcii­­ nerin geleskiin�;e<.'ağl, görünüt-benzerl ğ i nedeni beri edidişlidüreme oregnebianllairnnı. n sembolBazıü olgelaarakrdan kabul i ğ i söyl rdedeğicennet bahçesidır.nHav­ deki Bi,.algAdem' i Ağacıe ağacı birenekl elnmaemeyve-; l. ininiciverdi r ağacı ğindeinciken­ diyanisine masumorganıbirnelı sunu}ordu. ma değil, kendi r i n i , Vetmüşc dahaü son­ rani orbirganıincinrı ağacı bir inncidanr yaprağı i l e öı -ya­ trılayaprakl n bir yaprakl a değil,Cennet kendi iBahçesi ncirini hikopar bi a . kayesi noliubur veşekieskildediyo­n­ ruselmltaömak çok daha mant ı k l ı renl easırdendanBacchus idolnıünnünve Bacchanal hep incir ağacı t a ht yapı l m ası tolödrenluğunun erindenedeni en kutsdaha al nesneni iyi anlnaşıbilrırsepet . incir ve:

cinsel

'örten ·

yerine bu sembolle ve gf?11elde incir şekliyle ... Bunlar ber tiirlii maddedett ve d i ifade edilir çok değişik boyutlarda yapılır, tek tek ya da bir t1raya getirilmiş diziler bali11de taşımrdı... Açıkça ya da gizli taşmabildiklerltıe göre bısmılar bımım üzerl11de bile bulımdıırulma­ smm etkili olacağma l11ammşlardl."

Bu t ı b ı m l a r günümüzde pek çok ül k ede ve cinsel'uğur'kökenl de bırr. akmı olsihuipri sadece olarakerinsati ıgeri lmaktadı Dün-ş

Birçok kişi incir işaretinin gerçek anlamını bilmeden takmaktadır.

177

v İ ŞARETİ Bu işaret, insanın yaşadığı yere göre değişen birbirinden çok farklı iki anlamı içere11 epey akıl karıştırıcı bfr işarettfr. Eğer Britanya Adalarmdan iseniz düşmanca bir mesajı vardır. Eğeı· dünyamn başka bir yerindenseniz 'Victory' (zafer) anlamım taşıyan dostça bir kutltıma işaretidir.

118

U NEDE li bir V ulsurn takmış birine

Oysa 'Victory· (zafer) :;özcüğü pek cok dilde

rastlanınca anlamını yorumlamadan ön­

aynı lıarf1e başlıyordu ve mesajı çok daha

ce o kişinin milliyetini bilmek önemlidir.

açıktı. 13u fikri benimseyen BBC buna V'nin

Britanya ve İrlanda'da V işareti bilinen en ağır hakarettir. Bunu Koruyucu bir tılsım ola­

di ve Bcechoven'in Beşinci Scnfonisi'nin ilk

B

Düşmanca aHlam:

rak kullanmak bütün düşmanlara sürekli \'e güdü bir tehdinir. Aslında işaret o kadar nefret doludur ki, tılsım olar.ık pek seyrek görülür.

Mors sinyalini (nokta-nokta-nokta-çizgi) ekle­ dörc notasıyla müzikal karşllını hazırladı. Winston Churchill V ş i aretini bir el hareketine dönüştürerek fıkıi daha da ileri götürdü. V-for­ \'ictc>ry (Zafer için V) kampanyası A\ nıpa'ya bir anda yayıldı

Naziler bunun karşısında

Jestin kökeni tanışmalıdır. Bunlardan bi­ rine göre el hareketi on be·inci yüzyılda Agin­

ç-.ıresiz kaldılar. Ancak bir püf noktası vardı.

court Savaşı'nda başlamıştır. Fransızların sa­ vaştan önce zaferi knandıktan sonra İngiliz

hill

okçularının ·ok parmaklarını' (sağ elin işaret ve ona parmaklarını) keseceklerini söyledikle­ ri hikaye edilir. Savaş İngilizlerin zaferiyle so­ na erip de Fransız tutsaklar götürülürken ingi­ liz okçular. tehditlerini yerine getiremedikleri­ ni hatırlatmak için ok parmaklarını havaya

\.'e

Aristokrat aile geçmişiyle Winsıon Churc­ V

işaretinin

müstehcen mından

anla­

tümüyle

habersizdi. Tören­ lerde ilk dönemle­ rinde çekilen re­ simlerinde V işare­

kaldırmışlardır. Böylece iki parmağını havaya kaldırmak İngiliz erkeklerinin başlıca hakaret jesti olmuştur. 13u açıklamayı destekleyen bir

yapmakta

şey de jestin günümüzdeki dağılımıdır.

görülür. Aslında bu

Ayrınulı bir coğrafi araştırma sonunda hareketin fngiltere, Galler, İskoçya, Kuzey İr­

hareketiyle askerle­

landa ve İrlanda'da herke� tarafından anlaşıl­ dığını. ama Fransa'da ve diğer Avrupa ülkle­

yordu ki, askerler

rinde kimse tarafından anlaşılmadığını ortaya koymuşrur. Dostça anlam:

tini avuçiçi kendisi­ ne dönük olarak olduğu

rine 'nah sana· di­ gördükleri bu işa­

Bazı V-işaretli nazarhldar

ret kar�ısında epey

kötülük güçleri üzerine

şa�ırmış olmalılar­

zaferi belirtir.

dı.

Daha sonraki

Britanya Adaları dışında V işareti hemen hemen her zaman Zafer anhıınına gelmekte­

fotoğnıllarında harekeci avucu dışarı gelmek

dir. Bu nisbeten çağdaş bir jest olup kısa za­ manda bütün dünyaya yayılmıştır. İşareti 14 Ocak 1941'de Victor de La\'claye adında Bel­

anlatmış olmalıydı; Churchill de V-for-Victoıy

üzere yaptığı görülür. Biri kendisine durumu kampanyasından vazgeçmek yerine onu müs­ tehcen biçiminden ayırt edilecek ekilde de­

çikalı bir avukat yaratmıştır Lavdaye savaş za­ manı direniş hareketi için grafıcri olarak kulla­

ği�tirmeyi seçmişti. Günümüz Briıanya Adala­

nıldığında Nazileri de kızdıracak bir sembol arıyordu. Daha önce Av­

ayrım yapılarak uygulanmaktadır.

rında her iki versiyon da aralarında kesin bir

rupa'nın işgal edilmiş ül­ kelerinde

'RAF'

harfleri

kullanılmıştı ama ·Royal

DiğerV işaretli

Air Force' sözcükleri di­

nazarhldar ise müstehcen

ğer dillere uymuyordu.

bir tehditle kötülük güçlerine karıı

koyar.

t

179

A L O HA Kimi zama11 dostça bir selamlama, bir Koruyucu diizeyi11e erişir ve insanlar bunu üzer/erinde taşımaya başlarlar. Jest 'mutlu ol' demektedir ve sahibi bunu bir tılsım olarak taktığı takdirde hoş olmayan karşılaşmaların olasılığını azaltmaktadır.

180

B

l' YÖ DE GELİŞMİŞ DOSTÇA bir jescin güzel bir örneğine bugün Hawaii Adalarında rasılanır. Buraya özgü bir

selamlama biçiminde baş ve küçük parmakla­ n dik rutulan el havaya kaldınlır. Hawaiili bu şekilde tuttuğu elini hafifçe havada sallar. Bu, 'Aloha!' demenin jest biçimidir. Adaların her yerinde bu jesti yapanlara rastlanır. Aynca tıl­ sıın olarak taşındığı gibi, arabalarda çıkartma biçiminde de kullanılır. Adalar halkının pek azı bu jestin kökeni­ ni bilmektedir. Kökenler unutulduğu zaman verilen yanıt da genelde ·geleneksel oldu­

Modern Hawaii'de 'şans' rozeti olarak Aloha jesti.

ğu'dur. Tarihçesi, değişiklik geçirmiş bir İspan­ Hawaii

mış olmalıdırlar. llawaiililer bunun dostça an­

Adalarının tarihinin bir noktasında İspanyol

lamım kavramışlar ve ıaklit etmeye başlamış­

denizciler ya da Orta ve Güney Amerika"nın

lardır. Ancak bugün ·gel bir içki iç' yerine

İspanyol kültürlerinin göçmenleri bunu orala­

·dostluk selamı' anl.ımını yüklendiği için hare­

yol jesti olduğunu göstermektedir.

ra raşımış olmalıdırlar. Adalara geldiklerinde

ketin ağıza yönelbinden v:ızgecmişlerdir. Böy­

dosı olduklarını gö:;tem1ek için yerlileri bir iç­

lece b:ış parmak dudakları işaret edecek yer­

ki içmeye davet eıtikleri kuşkusuzdur. İspan­

de. el havaya kaldırılır ve ileri geri sallanır.

yollar o eski günlerde kücük meşin şişeler

Aradan geçen zamanlJ jcsıin eski şekJi yavaş

kullanırlardı \C bunu da havaya kaldırıp içki­

yavaş ununılmuş

yi açık ağızlarına boşaltırlardı. İspanya'da gü­

selamı olarak yerini ;.ılrm�tır. Bugün bu jesti

H!

bu hareket yerel dostluk

nümüzde turistler bu şekilde içmeye teşvik

yapanların hiçbiri İspanyolların yüzyıllarca es­

edilmektedir ve bunun nedeni bu eski usulü

ki içki işarecini yapmakta olduğunu bilmezler.

denerken kendilerine sunulan içkinin kalitesi­

jest şimdi '/\loha' olarak bilinmektedir.

ne

dikkat

eımeyecekleri

Ada

yerlileıinden

baztlan

umudu olabilir. Bugün bile

buna 'Shaka· jesti de de­

ispanya ve Güney Ameri­

mektedirler; bunun nedeni

ka'da 'gel bir içki içelim'

yerel televizyonda "Lucky

jesti meşin şişeyi ağız a gö­

Luck" adlı bir komedyenin

ıürmenin taklididir. İspan­

hareketi çok sık yapması

yolca konuşan ziyaretçiler

ve o sımda da 'it"s a shaka'

de adaya ilk geldiklerinde

�C) ) demesidir.

yerlilere bu hareketi yap-

(it's a shocker· .. 'müthiş bir '

Aloha jesti Hawaii'de arabalarda da görülür.

�

181

�

.

I ŞARET PARMA G I

K

UZEY AMERİKA'nın yeniden-doğmuş

fazla popüler olmamıştır. Bunun iki nedeni

llıristiyanları son zamanlarda işaret

vardır. Birincisi bu ıür ıılsıınların çok yaygın

parmağı dimdik havaya kaldınlmış. di­

olan Hıristiyan haç imajı ile rekabet etmek zo­

ğer parmaklar bükülü olarak özel bir işaret yapmaya başlaınışcır. Bu sadece bir cek gerçek

runda olmasıdır. İkincisi de spor ve eğlence dünyasında bunun rakibi bir jesı vardır, ki za­

Tanrı -kendi tanrıları- olduğunu göstermekte­

fer kazanan biri genellikle 'Ben 1 Numarayım'

dir. ]esne

demek için işaret pam1ağını havaya kaldırır.

�crt

bir dini mesaj vardtr ve Hıristi­

yan olmayanlara, kendi tan­ rılarının gerçek tanrı olma­ dığını tehditkar bir biçimde

Hıristiyan haçı ile birlikte işaret

ima eder.

parmağı,'TekYol' rozeti olarak

Bu jestin tılsımları ya­ kın geçmişte çıkmışsa da

182

kullanılmaktadır.

SAKLI B A Ş PARMAK

E

SKİ

ROMA'da gladyatörler Colosse-

bL1 'kapaıılmış başparmak' hareketi 'başpar­

um'c.la dövüşürlerken, seyirciler bu mü­

mak havada' işaretine dönüştü ve bu şekliyle

cadeleden hoşlanıp hoşlanmadıklarını

de modern çağlara kadar gelerek çok iyi bili­

bir el hareketiyle gö:.tcrirlercli. Eğer yenilen

nen OK işareti oldu. Ancak hareketin başpar­

adam kötü dö\'üşmüşse onu bıçaklama hare­

mak saklı olarak gerçek şeklinin kullanımı ha­

keti yaparlardı. Bu 'başparmaklar aşağı' ş i are­

la bazı yerlerde sürmektedir ve hala maden­

tiydi. Eğer iyi dövüşınüşsc ve sağ kalmasını is­

den veya kemikten yapılma kücük Koruyucu

tiyorlarsa basparrnaklarını ·pol!ice compresso ·

tılsıınları bulL1nmaktadır. Özgün şekliyle yaşam

(sıkıştınlınış başparmak) de­

hağı�layan bu onaylama ş i a­

nilen bir hareketle örterler­

retini üzerlerinde taşıyan in­

di. Bir yanlış çe\ iri sonunda

sanlar ba�kalarına göster­ dikleri bu cömertlik jestinin

Uğur gerdanlığı olarak 'gizli b�parmak' işareti.

kendilerine de benzer ödül­ ler getireceğini umarlar.

183 o

PARMAK PARMAK Ü S T Ü N E ATMAK Bah'mn bütütı Koruyucu jestleri içinde en yaygını 'parmak parmak üstüne atmak'tır. Popükrliği yüzünden de bu şekilde bir e� kimi zaman tılsım olarak kullanılmaktadır.

184

B

U

HAREKEITE

orta

Bir blucin üzerinde Amerikan

parmak kıvrılıp i:;;a­

bayrağından bir çapraz

rel parmağı üzı;:rinc

parmak işareti giyenin

gctirilir, diğer iki parmak

arkasını koruyor.

iyice bükülür ve başpar­ mağın altına sokulur; böy­ lece 'kilitli' işaret parmağı

isa'dır. Orta parmak, işaret

bakar ya da el ileri doğru

bunun anlamı ··�ıuzaffer

uzacılıp kilitli parmaklar

İsa"dır. Bu El Greco'nun

ve orta parmak ya }'ll karı

yaLay cuıulur.

parmağı üzerine kı\ rılırsa

Bir başka

''Toledo

Kaıcdralindeki

İsa'' t:ıblosun.hı c ve Vene­

yaygın şekil de kilicli par­

dik'te Aziz Mark'a t "Pan­

makların vücudun arkasın­ da ya da başka bir gizli pozisyonda uırulması

tokrator İsa" mozayiğinde ve daha eski Raven­

ve bunu bir dostun görmesine imkan verirken

na mozayiklcrinde görülür.

üçüncü kişinin görmemesidir. Bu jestin en popüler açıklaması din kö­

İkinci bir alternatif Hırisciyan etkisini red­ deder. Buna göre birine şans dilerken par­

kenlerinden kopup 'ortak batıl inanç' olan

maklan kilırlemek, tılsımın nesneleri birbirine

dinsel bir işaret olduğudur. Bö}le kabul edil­

bağladığı inancına dayanır. Burada iki parmak

diğinde parmak parmak üstüne atmanın Hıris­

inandırıcı bir haç yapmaya calı�mak yerine

liyan haçı işareti yapmanın gizli bir şekli oldu­

düğümlenmeye çalışmaktadır. Bu kabul edile­

ğu kabul edilebilir. Bir 1 lıristiyan normal bir

bilir açıklama değildir. Eğer doğru olsa bu jes­

haç işareti yapmak yerine kendini köülük t

te "parmaklarını bağlamak" adının verilmesi

güçlerinden korumak için, bunu hoş karşıla­

gerekirdi.

mayacak gözlerden kolayca saklanabilecek

Yalan söylerken parmaklan kiliılemenin

küçük bir işaret yapmaktadır. jesti yapan bir

}alanın kötülüğünü ·sildiği' ya d.ı ·günah isle­

riskle karşı karşıya ise ve Tanrı'nın yardurunı

me anında �C}'1anın ruhunu kapmasına' engel

istiyorsa ya da örneğin bir yalan söylüyorsa ve

olduğu iddia edilmektedir. Çocukların bu ha­

buna karşı bir misillemeden kurtulmak istiyor­

rekeli çok sık olarak böyle kullandıkları doğ­

sa bu korunma yoluna başvurur. Bugün bu

nıdur. Ancak bir parmağı öteki üzerine atma­

hareketi şans getirmesi için yapan pek çok ki­

nın, bir :;;eyi silme hareketiyle bir ilişkisi olma­

şinin bundan haberi yoktur. İngilizce'de hare­

dığı da a<.;ıkça bellidir.

kete eşlik eden cümle gencide "parmaklarımı

Çeşiıli yerlerdeki insanlara parımıklarıyla

:;enin için kilitliyorum"dur ve: böylece paylaşı­

bu hareketi yapmalarının anlamı sorulduğun­

lan bir risk korku'>unu ve bundan kurtulma

da aalarında r şunların da bulunduğu yanıtlar

oruık isteğini belirtir. Bu hareketin tarihçesinin

alınmıştı:

en olası açıklaması budur. Ancak başka iddi­

"Şanssızlığa karşı": "nazara karsı"; "barış";

alar da ileri sürülmüştür. Bunlardan biri Hıris­

··kötülüklere karşı savunma"; "bir me7arlık ya­

Liyan kutsamasında kullanılan eski el hareketi

nından geçerken korunma"; ·•kendini koru­

Mano Ptmtea'run özel bir biçimi olduğudur.

ma"; "şeytan çıkartmak için kullanma." llare­

Bu kucsamada başparmak, işaret parıı1ağı ve

keti yapanın ( 1 ) gelecekte iyi blr şey olması­

orta parmak dik, diğer iki parmak bükülü ola­

nın engellenmesine karşı, (2) gelecekte kötü

rak el havaya kaldırılır. Üç dik parmak Kutsal

bir şey olına�ına karşı ve (3) o anda rapılmak­

Üçlü'yü temsil eder: başparmak Tanrı, işaret

ta ohın kötü bir şeyin sonuçlarına karşı korun­

parmağı Ruhülkudüs ve orta parmak Hz.

ma ar.ıdığı bellidir.

185

B OY N U Z L U E L İtalya'da çok tanınmış bir el hareketi olan mano conmta (boynuzlu el), nazara ya da kötü, tehdit edici olduğuna inanılan kimselere karşı kullanılır. Bu jest öylesine güçlü bir mesaj taşır ki, basit bir el hareketinden kötülüğe karşı sürekli bir savunma aracı olarak takılabilen küçük bir tılsım düzeyine yükselmiştir.

186

Boynuz El nazarlığı günümüzde uğur olarak kullanılırsa da. insanlar genelde uzun tarihinden haberdar değillerdir.

H

AREKETİ YAPARKEN, işaret parmağı

ne dönüşmüştür. İnsanlar hugün boynuz hare­

ile küçük parmağı yatay bir şekilde

kelinden ·şeytanın boynuzları işaretini yap­

uzatılmış el ileri doğru yöneltilir. Di­

mak' diye söz ederler; ve bunu koruma amaç­

ğer iki parmak bükülerek üzerlcri başparmak­

lı olarak yaptıklarında ise şeytana eski savunu­

la önülür ve böylece ele sanki saldırmak üze­

cu ilah rolünü geri vermektedirler. Günümüz

olan kaba bir boynuzlu hayvan görüntüsü

İtalyasında dindar HırisLiyanların büyük düş­

ti kimi zaman kıptrdamadan tutulur,

man ve KarJnlıklar Prensi olarak şeytana sö­

kimi zaman da havada sallanır. Eğer hareketi

verken, aynı anda kendilerini talihsi7.likten ko­

re

verilir.

yapan, bunu yönelttiği insandan saklamak is­

ruması için onun işaretini yapıyor olmaları

tiyorsa elini yanında, hatta cebinde tutar.

doğrusu çok ilginçtir.

Bu el hareketi Romalılardan önce ortaya çıkmış olup iki bin �ş yüz. yaşındadır.

Eski Et­

Bürün bunlar ilkel bir bacıl inanç olarak görünürse de. durumun çağdaş İtalya'da pek

1966 yıJında veri­

rüsk mezarlarının du\'ar resimlerinde ve milat­

değişmediği hatırlanmalıdır.

tan önce birinci bin yılın ortalarında merkezi

len bir haberde Roma'da bir kasabın yanında­

italy:ı'nın doğusunda bulunan Daunian kültü­

ki dükkana bir cenaze levazımatçısımn taşın­

rünün çanak çömleklerinde bu işarete rastla­

ması üzerine dükkanını Koruyucu boynuzlar­

nılmıştır.

la süslemek zorunda kaldığı bildirilmişti. Ken­

Boynuz işaretiyle kişi kendini kötülük

di anlatışına göre müşterileri "cesetlerin pirzo­

güçlerine, kem göze ya da başka bir ralihsizli­

lalara

ğe karşı korumaya alıyordu. Bu kapsamda bü­

dükkanından içeri girmiyorlardı ve bu kötü el­

nawrJarı

değdiğine"

inandıkları

için

yük bir boynuzlu hayvanın, büyük bir olasılık­

kiye karşı koyabilmek için '·Roma mezbaha­

la da boğanın savunma gücü temsil edilerek

sından bir kamyon boynuz ancak yeterdi."

kullanılmaktaydı.

Boynuz biçimli elleri gösteren tılsımlar

jestin bu şckilde kullanımı daha eski bir uygu­

birincil

sembolik

rolünde

2000 yıldan beri kullanılmaktadır ve bugün al­

lamayı yansıımaktadır: bu da bir binayı ve

tından plastiğe kadar pek çok çeşidi hiila satLl­

içindekileri kötülük güçlerinden korumak için

maktadır. Bfüün Avrupa'da ve kuzeyde Lond­

du\'arına bir boynuz yerleştirilmesidir.

ra'dan güneyde Kanarya Adalarına kadar her

Eski çağların kutsal boğalarından boy­

yerde bulunan bu tılsımlar..ı ·uğur' denilmekte­

nuzlu bir tanrı ('ıkmış, bu da Hıristiyanlığın

dir \'C satanlarla alıcıların bunların uzun ve es­

)'Ükselişi ile zamanla boynuzlu şeytan figürü-

ki tarihçesini bildikleri pek kuşkuludur.

187

O RTA PARMAK

O

RTADOGU'nun bir Koruyucusu ola­

tebaasından birini elini öpmeye çağırdığında

rak günümüzde zaman zaman yapı­

kendisine orta parmağını uzatırdı.

lan daha yaygın bir düşmanlık belirti­

Ona Parmak işareti dünyanın pek çok

si jesti de 'Orta Parmak'rır. Bu harekette ortak

yerinde bilinirse de, çağdaş kalesi sadece ·Par­

parmak yukarı kaldırılır, diğer parmaklar ta­

mak' olarak anıldığı Kuzey Anıcrika'dır.

mamen kıvrılmışlardır. Parmak kabarmış peni­

Bu tılsımı takan kişi, kem göze ve başına

si, diğer kapalı parmaklar da iki yanmda haya­

gelebilecek tüm kötü şeylere karşı meydan

ları temsil eder. Çok güçlü bir erkeklik organı

okuyanbir hnva takınmış olur. Bu tehditkar

jesti olarak ancak yoğun öfke veya küçümse­

havanm belayı baştan savacağı düşünülür.

me anlarında yapıltr. Bu bütün müstehcen el hareketlerinin en eskisidir ve eski

Roma· da

çok

popüler

olup

digifus impııdicııs

(müs­

Eski Roma penis jesti bugün Amerika'da ağır bir hakaret olarak

tehcen parmak) olarak adlan­

kullanılmakta olup kimi

dırılmıştı.

uman uğur olarak da

İmparator Caligula

�ınmaktadır.

188

MUTZA

ENDİNİ KORUMA ·1 'J bir yolu da. in­

v ;anın karşısına çıkacak görülmeyen .l�cr türlü kötülük güçlerine sürekli bir

tehdit oltışturacak çok müstehcen bir

el işare­

mahkı'.imlann yüzüne bulaşurmaku. Açık elin ileri doğnı uzatılması bu hareketin sembolize edilişidir

.

Bu gaddar Mut;m hareketi şaşırucı dere­

ti sembolü olan bir tılsım taşımasıdLr. Günü­

cede inatla devam etmiştir. Bu tür küçültücü

müz Yumınist.an·ında bürün parmakbn sonu­

cezaların moda olmasından bu

na kadar açılmış bir el şeklinde bir takı saun

geçmiş ve jesti

alıp boyuna asmak mümkündür. Yunan olma­

temizse de ve Yunanların çoğu hareketin eski

yanlar için bu masum bir işaret olarak görülse

çağlardaki

de -size

doğru uzatılmış açık bir el- Yunanlar

için çok ağır bir hakaretcir.

Mııtza

kökeninde bir Bizans jestidir ve

yana yüzyıllar

yapan çağdaş el hem boş hem

kökenini

bilmiyorlarsa

da ·avuç

gösterme' bugün bütün Yunan hakaretlerinin en ağırıdır. Bu tür yerel kaba haretlerin sorunJarın­

her nasılsa kendisini doğuran nedenler orta­

dan biri de yabancıların bunu anlamamaları­

dan kalkııktan çok sonra bile yaşamaya de­

dır. Yunan olmayan biri için işaret ·geri dur·

nım etmiştir. Eski çağlarda suçlular zincire vu­

der gibidir. Turistler bırisıne gerilemesini söy­

rur ve halk tarafından hakarcl görüp işkence

lemek için bu hareketi yapmak yanlışına d�­

edilsin diye sokaklarda dolaşurılırlardı. Bu ha­

tüklerinde hiç beklenmedik sonuçlarla karşı­

karetin bir yolu da

laşmakcadır.

yerden bir a\'UÇ pislik alıp

189

FAT MA ' N I N E L İ Günümüzde Ortadoğu'nun en popüler Koruyucularından biri aşağıya dönük bir eldir. Parmaklar bitişik, el düzdür. Bunun küçük önıekler takı olarak kullanılırken büyükleri evlere asılır.

190

Kudüs kentinde Fatıma'nın

B

U

ES"JE

Farına·nın bilinirse

Eli'nin Yahudi ömeği.

genellikle Eli

de

(Hameş Eli)

olarak Araplar

arasında 1 bmsc Eli olarak da

çekçi bir vesiyonunda r bir

anılır. llamse, ·beş· demektir

lxısparınakla

dört

parmak

ve din parmak sayısını gös­

vardır. Daha Milize olan bir

Lerir.

diğerinde üç orta parmakla

flindular

1!umsa Eli,

Museviler Hamcş Eli ya da

iki yanda birer kısa başpar­

Miriaın'ın Eli derler.

mak tılsıma simetri verir.

Bunun kökeni şudur:

Bazı ellerin avuçlarının tam ortasına bir

1 lazreLi Muhammed'in kızı Fatma bir gün

göz yerleştirilmiştir, bu da nazarlığın ek koru­

yemek hazırlarken kocası Hz. Ali beklenme­

masını sağlar. Bazı daha büyük, seramik eller­

dik bir anda eve gelir. Fatma kocasının yanın­

de ise güçlerini a11ırmak için kutsal yazılar bu­

da genç ve güzel bir odalık görür. Kocasının

lunur. Bazen da parmaklar mavi boncuklar ya

bu haline üzülürse de sesini çıkarmaz. Şaşkın­

da küçük çıngıraklarla uzatılır.

lığından ne yaptığını farkında değildir. O sıra­

Hinduların

versiyonu

olan

Humsa

da bir tencere içinde sıcak helva pi irmektedir

Eli"ndc on.adaki göz. çevresindeki elden daha

ve kocasını yeni sevgilisiyle görünce elini hel-

önemli olımıMur. �luskanın çok güçlü bir Ko­

vaya daldırır, karı�tırmara başlar. Vzüncüsün-

ruyucu olduğuna inanılan Asya'da buna 'ı\ler­

den hiçbir acı hissetmemiştir, ama kocası du-

hametin Her ·eyi Gören Gözü' adı da verilir.

nımu görünce dehşete kapılır ve karısını bağı­

l\lusevilerin versiyonu olan Hameş Eli ise

rarak uyarır. Kadın ancak o zaman elinin yan­

kimi zaman yukarıya dönüktür ve bu durum­

makta okluğunu fark eder, sıcak tencerenin

dayken 'bileğinden' dört küçük balık sallanı­

içinden çıkanır. Bu olayın sonunda

yor olabilir. Doğru olan aşağıya dönük tipler­ Fatma'nın

aşağıya

dönük eli Onadoğu'da önemli bir sembol ol­

de ise dört balık dört parmağın üzerine resme­ dilmiş olabilir.

muştur. Bu el yüzyıllardır küçük ellerden olu­

Bu Koruyucu el şimdi Yeni Dünya'ya da

.şan bir gerdanlık, bir zincir ucunda bir cek rıJ­

yayılmış olup bugün Californüı'da satılan Mu­

sıın olarak ya da duvara asılarak kullanıJmak­

sevi tipi, çevresine çok uyum sağlamıştır. İn­

wtlır. Sahiplerine �ans getirdiğine ve onlara sa­

sanları sadakatsizlik karşısında öfkeden koru­

bır ve sadakat erdemleri verdiğine inanılır.

mak yerine (bu California"da zaten imkansız

Fatına'nın Eli'nin ccşitLi şekilleri vardır. Parmaklar iki ayrı �ekilde gösterilir. Daha ger-

olurdu), sahiplerini deprem tehlikesinden ko­ ruduğuna inanılır.

Gerdanlık olarak takılan ve ortasında Koruyucu nazarlık olan küçük bir Türk Fatıma'nın Eli.

•

191

.

.

HALKA I ŞARETI Başpa.,-,nakla işaretparmağınm bir daire oluşturacak şekilde birbirlerine doğru bükülmesi olan Halka işareti birdenfazla anlamı olan yaygın jestlerden biridir. Dünyanm pek çok yerinde bu her şeyin yolu11da gittiği1ıi gösteren OK işaretidir. Ancak bazı bölgelerde, özellikle de Ortadoğu'da, halka şekli, insan vücudıuııuı deliklerinden birini sembolize eder ve çok kaba bir işarettir.

192

i ) arcc i n i n H('da'ALKA hcr şeymesajyolınuınn­) Ameri k a' n ı n bi r i r mi n ci yüzyı ibüyük hracatı biolrukısmı p A\ na pahız'lnaınl yayı l a r a k pek çok daha eskijın yerive nmüs­ tdıyerde eğhcen mc:-; a i al­ n. İspanya'da çok ı anl a şı l m aktadı r . Örneği kirülmınsenickLCndibur. Annık jesti yenibuşeklheriyzaman le yorumlböyladıe ğdeğiı gö­l­ n'da halKonı ka iyşucuaretiLyapan bir­r eldıdir. .şeklBriEl tiifinshdeldiMuscuı bi::ıinden r ispanyol l s ı n ı \' a ulmuştaşlolı uikpi aliktiınpam1a­ biri adırdi. ğeriyont.1.ümrüt yüzük ğıbulndaunmakt Bu tı b ı m on al t ı n cı yüzyı l d a İ s panya' d a takı lmaktaydıkarşı resmi kayıbitçlaimrani şöylde ebigeçmi ş­ tiol:a-�azam yumruk r c ı l s ı m nerihisgcia.k başparmakl a. ikötül şaret üparmağı nıgüdü n ka­ rakt pozi s yonu ğe karşı bita,r emaye jest. \tüze ı; u ; nl a rı i l a ve et m ekt e di r : -Tah­ \'e gümüş karı şımı Kral bunaı benzer bis'ar elait şekl i pandant i f i n İ s panya Karl o oldFwderi uğu. . ck Elworıhy, "Kem Göz" konul :üısmik arıeserirırnvede halKonıkayiucu naliklebisöi'rubölkleder: şaretelindenuJsımözelJan­­ }

ru­

151,

H!

.

�

V.

Bu tahta halka işaretinin

anlamını bilmek için

hangi ülkeden çıktığını

El w ort h v hal k a i ş a­ retıni )�,·Jcpannnektıkei dielr: ı JBun­ suru resmi lay:rdanıpılmıbi� rküçük i kişiselbir takıör­ şekl i n de mercandan nekt ir; diveğeridahaisebüyük 'at takıbisrı' tiolpiadrakir. Bukulilkainıncilasni madeni biyı,r yolat arabası nyada dabulüçünü unmuşdtol: ukorumak p atı, arabacı ­ c usunu üzere kultılsılmanılalrımnıışnolpekmalıdgözde ır. Elworıoldhuğunu y bu şekidaldbelekiiratt­ mekteBtdiır.tıl.:-.ımın çağdaş örneklerine Kanarya Adal anrıinndaka)rastnağılanınlımbııştılcrmcmi . :ıtıc�ı.bunun sembo­ lgetizmiirmek' sadece · ş ans için kulılnainın lkorurucu dığını söylbiemir unsur ştir. �Iolüas­­ trakehcenkulellanıharcket ldıçekmek ğı, kem gözüböylaşıecerııptedihJikkkatiedenni baska yöne kurtulmak amacını tasıdığı dü::ıünülebilri . bilmek gerekir.

't:

"

(1895)

"... bıı pozlsyotıdaki el.. tıaza,.a karşı bir tılsım olanık yapılır ve satıflt•sa da jest aslmda ntuara kar·şı değildir. .. Jest olarak ağır btıkarettlr... bir meydan okuma vardır ve belki de bu tıede11fe tılsmıform11 olarak be11imse11mlştlr... Bıtjeste Fallik El adı verilir."

El w onh} ni n hurada · f al l i k ' t e ri m i n i kul ­ lpeni anmasısin sokul garipatcağı ir; bunun tikekoluaçıştkulrması amasınede­ . elin bi r del niyle böyle yonımladığıdır.

Cinsel halka işareti 19. yüzyıl

için kullanılmıştır.

Napoli'sinde bir atlı arabayı korumak

193

. .

RUYA-YAKALAY I C I LARI örümcek ağı, böcekler için nasıl bir kapan olabiliyorsa, onu hoşa git­ meyen şeyler için bir kapan olarak görmek fazla bayalgücü gerektirmez. Kuzey Amerika Kızılderilileri böylece rüya-yakalayıcısını yaratmışlardır. Çocuğun yatağınıtı başına asılan bu ağ, kötü rüyaları yakalar ve uyuyan kişitıin kafasnıa girmelerini önler.

196

K

IZILDERİLi söylcncc-

Bazı Rüya-yakalayıcıları

sine göre: ··Gece ha­

Koruyucu pandantif olarak

vasında iyi ve kötü

boyunda taşınır.

rüyalar vardır. İyi rüyalar ağ­ dan geçip uyuyana girerler.

Algonquian kabileleri arasın­

körü rüyalar ise ağa cakılırlar

da yayıldığı kabul edilmek­

ve sabahın ilk ışıklarıyla yok

tedir. Kabilelerin çoğu iyi rü­

olup giderler.tt

yaların ağdan geçLiklc:ri ve

İlk rüya-yakalayıcıları

kötülerinin takıldığı görü­

uyuyan çocukları karahasan­

şünde birleşmekteyseler de bunun bir istisnası vardır. La­

hırdan korumak için kullanı­ lırdı. Günümüzde hunları yeti�kinlcr de kul­

kota kabilesine göre bunun aksi doğrudur:

lanmaktadır ve sevdiklerine mutlu rüyalar ge­

Büyük öğreunen İktomi bir örümcek kılığına

tireceğini uman sevgililer arasında çok popü­

girip yaşlı Lakota büyücüsüyle konuşmaya

lerdir.

ba�lar:

Son zamanlarda sauşa da çıkarılmıştır.

Örümcek, İktomi konw;;urkcn büyücü­

Burada görülen soyut, daire �eklinde bir ağ

nün cüy. atkuyruğu kılı. boncuklarla bezeli sö­

olup örümceği temsil eden bir boncuğu vardır.

ğüt çemberini alıp bir ağ örmeye haşladı. Ör­

Ağın dış halkasına asılı yedi uzun tüy de mavi

me işı bitınce ağı büyücüye verdi

boncuklarla birleştirilmi�tir. Bu tüylerin iyi rü­

di: Ağ onasında bir delik olan tam bir dairedir.

yaların uçmasına yardımcı olduğu söylenir.

Ağdan halkının hedeflerine erişmeleri için ya­

\'C

şöyle de­

Rüya-yakalayıcılarının ortak yanı bir ağ

rnrlan, onların fikirlerini, rüyalarını vc hayalle­

ve asma parçalarını içeren bir halkadu-. Bu

rini kullan. Eğer büyük ruha inanırs;ın ağ iyi

halka özgün olarak söğüt dalından yapılır ve

fikirlerini turncakur ve kötüleri delikten düşüp

adaçayı ile kaplanırdı. Bugün ahşap veya ma­

gidecektir.

denden yapılmış olup deriyle kaplıdır. Ağ es­ ki zamanda geyik sinirlerinden yapılırdı, an­

"Biiyiicii gördiiğii hayali lıalkma ilelli ve

c:ık şimdi bu yasak olduğu için modern rüya­ yakalayıcıları yapay sinirden yapılmışrır. Ağ ki­ mi zaman bir, kimi zaman çok sayıda boncuk­ la süslenir, bazılarında ise hiç boncuk yoktur.

Söylence şöyle devam ediyor: şimdi Kızılderililer rüyalarım ve bayallerbıi elektetı geçinuek için yatakuırmm iizerlne bir riiya a11cıs1 asarlar. iyileryaşam ağı içinde kalır ve luıfka götürüliir, ama riiyalarmdaki kötiilükler ağın ortasmdakf

Bazı ağların ortasında iyi rüyaların geçeceği iri

dellktetı diişer ııe bıınlar artık 011lar111

bir delik vard1r. Diğerlerinde bu delik yoktur

yaşamlarmm bir parçası olmaz."

ve rüyalar bulabildikleri yarıklardan geçerler.

Mcxkrnleşririlmiş rüya-yakalayıcıları bü­

Halkadan sarkan tü) sayısı da genelde üç ila

tün dünyaya yayılmış bir tılsımdır. Kar.ıbasan­

yedi arasında değişirse de, bazılarında sadece

ları ve kabusları içine hapis eder; güzel rüya­

bir tane vardır.

ların ise ağlarından rahatça geçerek uyuyan

Rüya-yakalayıcısı geleneğinin Ojibwa Kı­ zılderilileri arasında başladığı ve sonra diğer

kişiye ulaştığı bu tılsımın Leme! mesajı şudur: Sahibine iyi bir gece ge<:inmek.

0. '"'�

197

S VA S T İ KA ( G a m a l ı H a ç) Eski zamanın svastikası kadar kötü ünlenmiştir. Bu yaşam tekerl.eği,

yüzyıllardır takan herkesin Koruyucusu olmuştur. Ancak sonra Bitler ve Naziler tarafından benimsenince birkaç dehşet dolu yıl için dünyamn en nefret edil.en sembolü haline gelmiştir. Saygı gören bir Koruyucu rolüne kavuşması belki de yüzl.erce yıl alacaktır. Şu anda ancak gözden düşmeden önceki sembolik varlığına bakabiliriz.

198

G

AMALI llAÇ, Koru-

Nepal'de Patan'da bir evin

yucu bir sembol

kapısı üstündeki Budist

olarak �u kültürler­

de görülmüştür: Asya (1Iin­ du, Jain, Br-.ıhman ,.e Bu­

svastikası.

dist); U7.akdoğu (Çin ve Ja­

ğunda calih sembolü ol­

ponya); Amerika (Maya ve

muştur.

Navako); Avrupa (Etrüsk,

Svastikanın şans getir­

Roma, Germen, Kclt); İs­

mesi için ne yöne bakması

kandinavya; (Akdeniz (Lib­

gerektiği konusu tarcışmalı­

ya, Sicilya, Malta Girit, Mi­

dır. Eski zamanlarda saat

kenos, Kıbrıs, Rodos, Yu­

yönünde döndüğü düşü-

nanistan); Ortadoğu (İran ve Mezopotamya).

nülürdü, amblemi Nazi ha­

İkinci Dünya Savaşı'ndan uzak kalmış

reketine sok:ln Friedrich Krohn da Hitler'e bu­

bazı ülkderde gamalı haç hala eski Koruyucu

nu önermişti. Ancak her nedense Hitler saat

rolü ile kullanılımıktadır. Örneğin kırsal Ti­

yönünün aksine bir hareketi gösteren şeklini

bel'te çiftçiler kötü ruhların girmesine engel

seçmiştir. Eski zaman kültürlerinin çoğunda

olmak için evlerinin kapısı üstüne bir gamalı

bu talih değil, calihsizlik anla-

haç asarlar. Oünyanın öteki yanında Kızılderi­

mına gelirdi. l Iitlcr belki de

li

avaho büyücüleri törenlerinin bir bölü­

kendisini eski ve kutsal değer­

münde renkli kumla yere Koruyucu gamalı

lerden uzak tutmak istemi·tir.

haçlar çizerler. Svastika adı Sanskritce'de refah veya talih

Nazi hareketiyle yeni bır pagan kültü ortaya çıkmıştı ve marşı

anlamına gelen sı•aslikcı üan alınıruştır. Kesin

da şöyle başlıyordu: ··ı ıaç za­

sembolizmi tartışmalıysa da şu anlamlar veril­

manı geçli artık, şimdi Güneş­

miştir: Kutsal ate�. canlı alev, üretici güç, güne­

tekerleği doğacak .. ."'
şin günlük dönüşü, güne;ı tekerleği, refah , be­

kanın dönüş yönünü bulmak

reket, yıldırım, fııtına, Thor'un çekici, rüzgar,

için her kolunu dönme yönünü

varlığın dört düzeyi, mevsimlerin hareketi.

işaret eden bir ok olarak dü­

Ancak Churchill'in deyimiyle ·çarpık

şünün.)

haç'ın 'iplik eğirme çarkı'nı temsil ettiği konu­

Hitler için svastika özel

sunda genel bir kabul vardır. Basit bir haç

bir yeniden doğuşu -milli ya­

dönmekte ve dönüşü kollarının ucundaki dik

şamın canlanmasını- scmboli­

açılı parçalarla belirtilmektedir. Bütün çeşitli

ze ediyordu. Svastika 1935'

vaıyasyonJam rağmen ana tema güneş ve gök­

ten 1945'e kadar on yıl sürey­

yüzündeki hareketi gibi görülmektedir. Güneş

ısı, ışık ve enerji verdiği için svastika da yaşa-

le

Alman

milli

...

�..... . . 1923 yılının

bir sigara paketinde Koruyucu svastikalı pandantif.

bayrağının

amblemi olmuştur. Hitler'in

mın her gün yeniden doğuşunu simgelemek-

azi hareketiyle ilişkilendirildikten sonra bü­

tedir. Güneşin insanları soğuk ve karanlıktan

tün eski anlamlarını kaybetmi:;;tir. Dünyanın

koruma'>ı gibi svastika da onları kötülükten

en büyük Koruyucu semboUerinden biri, en

korurdu. Böylece de çok farklı kültürlerin ço-

çok nefret edilene dönü:;;mü:;;tür çünkü.

199

SAMAN K UKLALAR Samandan küçük kuklalar yapmak yüzyıllardır süregelen popüler bir halk sanatıdır. Pek çok kasaba panayırında çeşitli geleneksel desenlerde yapılmış türlerini satan bir iki standa mutlaka rastlamr. Bazıları küçük kadın figürleridir, bir kısmı çana ya da fenere, kalp ya da baça benzerler.

200

s

ATI

ALI'\llP evlerimize as-

tığımız bu puta tapına dö­ neminden

kalan

nesneler

günümüzde masum köylü süsle­ ri

olar:ık

görülmekledir.

Oysa

bunlar hi<: de göründükleri ka­

Bir zamanlar çiftçilerin ürünlerini koruyan eski, putperest çağı doğurganlık tanrıçası günümüzde Toprak Ana Başak Bebeği olarak yaşamaktadır.

dar masum değillerdir. Eğer ger­ çek anlamları bilinseydi çok baş­ ka bir gö;rle bakılacağı kuşku­ suzdur.

Eski inançlarla pek ilgisi ol­

Saman kukla özgün haliyle

mayan bir dizi modern motifin

bir bereket töreninin bir parça-

eklenmesi ele bu sürece yardın1-

sıydı.

Harman mevsiminde ürün biçilirken,

Buğday

Ruhu

biçilmemiş ekinlerin arasına

cı olmuştur. Günümüzde geleneksel formlar dışında Tiıristiyan haçları, Kalpler, Taçlar, Ço­

kaçmak zorunda kalırdı. Sonunda son bir de­

ban Asaları ve hana Şemsiyeler vardır. Ancak

met biçilmemiş başak kalırdı. Eğer bu düşün­

eski motifler de devam etmiştir ve günümüz­

cesizce biçildiği takdirde Koruyucu Buğday

de 1lerefordshire Yelpazesi, Sakallı Yelpaze,

tanrıçasının yok edilmesiyle bir sonraki yıl

Galli Kukla, Boyun Kuklası ve Toprak Ana di­

ürün alınamazdı. ÇiftçiJer bu felaketten kunul­

ye anılmaktadırlar. Bu daha eski formların di­

mak icin bu '>On demetin samanından küçük

zaynından sözkonu'>u sembolizmin yoğun bir

bir ·Ana Tanrıca' figürü yapıp evlerine götü­

cinselliğe sahip olduğu görülmektedir. Buğ­

rürh:r, onu bir dahaki bahara kadar özenle

day Tanrıçası ürünün bereketi ile ilişkili oldu­

saklarlardı.

ğundan ve sembolik olamk kadın formunu al­

Ana Tannça}t hasat mevsimi geçtiğinde

dığından, bir sonmki adımın onun üreme or­

evlerine ca�ırlardı (aynı ;r..amanda Harman kra­

ganlarına yönelmek olması kaçınılmazdı. Ge­

liçesi, Ya�lı Kadın, Bakire, Cadı diye de anılır­

leneksel ·yelpaze' �ekli aslında kadın üreme

dı), evde çiftçileri gelecekteki kıtlıklardan ko­

organının abartılı bir bi<,·imidir. Bunlar masum

rurdu. 13ahar gelince yine carlaya götürülür,

gözleri rahatsız etmeyecek kadar 'soyutlaş­

ruhunun bir sonraki yılın ürününün tohumla­

mış'larsa da, puta tapma dönemindeki doğur­

rına geçmesi sağlanırdı.

ganlık tapınrnn arn(;ları olarak uzun geçmişle­

Tarım makincleştikçe çiftçilerin batıl i­

ri, gerçek mahiyetleri konusunda kuşkuya yer

nançları da azaldı ve Buğday Tanrıçası önemi­

bırakmamaktadır. Evlerde ve sanayi cağı ön­

ni kaybclmeye başladı. Saman kuklalar da h�ılk

cesi çiftliklerin dll\ arlarında ilk c;iftçilerin ya­

kültüründen silindi. Ancak birkaç uzak bölge­

şamları için o kadar önemli olan verimli top­

de dc\'amlılığını sürdürebilenler yirmjnci yüz­

rakların mükemmel Koruyucularıydı.

yılda dekoratif bir form olar:ık yine ortaya çık­

Günümüzde putperest kültürünün sanat

Lı. Put�resl önemleri tümüyle gözardı ediJdj,

eserleri olarak kabul edilen bu kuklalar, Avru­

scmboli;rmleri unutuldu formJarı çeşitlenmeye çok çok dah�ı estetik üretilmeye başlandılar ve

pa'da oldukça rağbet görmektedir. 1970'lerin . sonlarına doğru Güne) Amerika da satış

külti.ircl olarak ·doğru· olmaya başladılar.

amaçlı yapılm:ıp b:ı�lannu�tır.

201

S H E E LA-NA-G I G Pek çok dindar Hıristtyan için, eski kiliselerin bazılarmııı müstebce1ı taş yontma/arla süsleıımiş olmaları şaşırtıcıdır. Bunlar genellikle bina­ nın dış duvarına yerleştirilir ve gayet büyük yapılmış üreme organlarım gösteren çıplak bir kadın figüründen ohışurdu. Durumu daha da kötüleştire11 şey kadımn cinsel organını iki eliyle tutup açıyor olmasıdır.

202

B ESKİ U

k il iselerin J Iıristiya n tasarımcı-

tarının taşçı ustalarına böyle müstehcen

süslemeler

karmaşıktır. İlk nusunda

son derecede çirkin dir. Bunlar cehennemde

akrabaları cinsel motiflere özellikle

yanmaya mahkum edilmiş fahişelerdir ve bi­

düşkündürler.

Müstehcen eylemler dikkati da­

nalara

ilk olarak dindar ve kurrarılmışl arla şeh­

ğıtır ve kamnlık güderin dikkaclerini üzerleri­

vet düşkünü

ne çekip başka bir kötülük yapmalarına engel

göstermek

olur.

K

iliselerin dışında bu müstehcen figürle­

rin bulunması onları öyle meşgul edecektir ki, kutsal

yapıldıklarında cehennem ko­

uyarıcıydılar. Kadınlar güzel değil,

yanıtı bugün artık biliyoruz. Şey­

olabilir? Bu tan n:

yaptınmalannın nedeni ne

koruyucu olmuşsa da, kökenleri çok daha

bin�ılara girip ortalığı dağıtmak istekle­

ve yitirilmişler arasındaki farkı

için konulmuş olmalıdırlar. Onaçağ

kiliselerinin mesajı açıktı.

Şimdi kurtuluşunuz

için dua edin, yoksa sonunuz bunlar gibi olur. Ya

da bir başka deyişle: dua güzel, şehvet çir­

rini unutacaklardır. Böylece de Hıristiyanlar

şeytan müdahalesinden korunmuş olarak du­

k indir.

alarını yapacakla rdı r.

Bu olağanüstü kadın figürlerine esraren­

lar ve bu özellikle de ortaçağda çok yaygın bir davranış olduğundan Shcela-na-gig'in çok

giz ·sheda-na-gig' adı verilir. İ ngiltere, Galler

geçmeden nazara karşı bir silah olarak görül­

ve irlanda'da yüzlerce örneği vardır. Bunlara

mesi kaçın ılmazdı . Bir ahlak dersi olarak baş­

benzer figürler Fransa ve ispanya'daki kili::ıe­

layan şey sonunda 'Şeytan

lerde de görülmektedir.

müştü.

Genel rolleri sonradan

Ancak insanlar her yerde batıl inançl ıdır­

Kovan'a dönüş­

Herefordshire'da Kilpeck'te bir kilise duvarında Sheela-na-gig (sağda).

Karşı sayfada: Modern pandantif tılsımı biçiminde küçük bir Sheela-na-gig.

203

. .

OKSEOTU

N

OELDE ökseocu altında öpüşme a

ri

mek için kuLc;al mış�den kopartılan bu dal ne­

bu garip ve parazit bitkinin evlerin ve

den ·Altın Dar olarak anılmaktaydı? Bu konu­

ahırların Koruyucusu olarnk daha de­

da pek çok rahmin yürütülmüştür:

rin sembolik bir anlamı olduğu gerçeğini sak­

+

Meşe ve ökseotu erkek ve dişi olarak görü­ lürdü: güçlü erkek ağaç ve ona sarılan zarif dişi bitki. Onların birbirlerine bu yakın.Wda­ n ökseotuna, kendisinl bereket sembolüne dönüştüren bir cinsellik vermiştir.

+

Ökseotunun büyük meşe ağacına yıldırım çarptığı yerde yetiştiği düşünülürdü. Böyle­ ce ağacın yıldırım çarpmasının ateşinden kurtuluşunu simgelemektedir ve böylece bi­ nanın yarunasma karşı güçlü bir koruma oluşturur.

lamaktadır. Ökseottı yüzyıllar boyunca bir bi­ nanın içine ya da dışına asıldığında cinlere, cadılara ve şcywnlara karşı korunma aracı ola­ rak kullanılmışıır. Körü ruhların sokak kapısı açıklığında girmelerini önleyecek ilk yer hol olduğu için ökseocu dalı buraya asılırdı. Aynı zamanda ziyaretçi geldiğinde burada öpülerek karşılandığı için ökseoıu ile öpüşme arasında bir bağlamı kurulmuştur. Ökseotunun yakınlı­

+ Hz.

bu güdü sembolik rolü nereden gelmektedir?

İsa'run çarmıha gerildiği haçın tahtası­ ağacı bundan öyle utanmıŞtır ki, büzüle­ rek yaşamını sonsuza kadar başka ağaçlara sarılarak sürdürecek bir sarmaşığa dönüş­ müştür. Ökseotu böylece Kutsal Haç'ın sem­ bolü olarak bulunduğu her binayı korumak­

Eski ınirolojide örcki dünyadan güvenle geç-

tadır.

ğı, öpüsen çifti, kötülük güçlerine çok çekici gelen o murlu anlarında korumada da yardım­ cı olmuştur. Zehirli bir parazit bitki olan ökseocunun

204

nın

KIRMIZI KURDELE

G

ÜNEY AMERİKA'da bebeklerde ve ço-

kurdeleye bakmasıyla nesnenin kişinin gözle­

cukhırda ·mal de ojo' ya da 'Nazar'

rindeki enerjiyi emeceği ve

olarak bilinen bir hastalık görülür. Be­

düşünülür.

nazarın gideceği

liıtileri kusma, ishal, sancı ve susuz kalmadır.

Bu, Yahudi toplumlarında da bu yaygm

Aileler bunun bakımsızlıktan, zehirlenmeden

bir adettir. Yahudiler kırmızı kurdele sayısını

ya da bir virüs enfeksiyonundan değil de be­

her gün aruınıfar. Eve bebeği görmek ve gü­

beğe birinin nazarının değmesinden kaynak­

zelliğini övmek için (genelde yapılan gelenek­

landığına inanır.

leşmiş bir şeydir bu) her ziyaretçi geldiğinde

'azarı değen kişinin vücut enerjisi çocu­

anababa bir kırmızı kurdele ya da royte baen­ ·

ğa gcçmi�lir ve bu enerji hassas çocuğa uygun

del' eklerler. Bu kurdelelerin her birine ·kayn

olmadığından binakım ic; raharsızlıklara yol

aynborah · denilir ki. bu da ·sana hiçbir kötü­

açmaktadır. Bu nedenle çocuğun yatağının ke­

lük dokunmasın' diye çevrilebilir.

narlarına ya

da ar.ıbasına kırmızı kurdeleler

Bazı yerlerde bu Konıyucu kurdeleler

bağlanır. Bunun, nazarı dokunan kişinin dik­

bebeğin el ve}a ayak bileklerine, saçlarına ya

katini çekeceği ve gözlerini çocuktan ayırıp

da giysilerine bağlanır.

x

205

NAL Bir evin, ahırın, samanlığın ya da kilisenin kapısının üstüne eski bir tıal asarak binayı ve içindekileri kötü güçlerden korı1.111ak Batı'da çok eski bir gelenektir. Bu geleneğin uzatıtısı olarak nalların küçük örnekleri insanm üzerinde uğur olarak taşınmak üzere yapılıp satılmıştır.

206

Ü

Minyatür nallar kadınlar tarafından broş veya pandantif olarak uğur getirmesi için kullanılır. Erkekler de atnalı biçiminde kol düğmeleri veya kravat iğneleri kullanırlar.

T L�andantifler ya da bilezik uçları ve er­ .l�ekler için nal şeklinde kravat iğneleri ADINLAR İÇİN nal biçiminde broşlar,

uzun yıllar boyunca Koruyucu aksesuarlar ol­ muşrw· ve bunJar günümüzde de varlıklarını sürdürmektedir. Bazı ülkelerde geline düğü­ nünde uğur getirmesi için nal biçiminde bir

Nal gibi basit bir nesnenin neden sihirli

süs armağan edilir. Eskiden denizciler her de­

güçlere sahip olduğu konusunda beş açıklama

nize açılışlarında bir yaşam mücadelesi verir­

vardır:

di. Bulabildikleri her türlü yarduna ihtiyaçları vardı ve uğurları çok sık kullanırlardı. Deniz­

ki,

+ Nal demirden ylıpılmıştır. Demir eski za­

de bir ar uğuru kullanma fikri uygunsuz gelse

manlarda o kadar değerliydi

de, pek çok gemi, direğine bir nal çivilemiş

güçleri olduğuna inanılırdL Bazı kültürler­

olarak denize açılıruşur.

de kötü ruhlartn saldırısından korumak için ölülerin üzerine demir nesneler konu­

Nalın daha değişik bir biçimde yakm za­

lurdu. Yine bazı kültürlerde insanlar talih

manlarda yeniden ortaya çıktığı pek fark edil­

getirmesi için tahtaya değil de demire vıı­

memiştir. Nalın korumasına inanan taksi sürü­

rurlar. Hindu gelinler düğünlerinde Koru­

cüleri U harfli bir plaka almak için büyük ça­

yucu bir demir halka takarlar. Bir kurama

balar harcarlar. Böylece sembolik bir nala ka­

göre ilk önemli demir kaynakları meteor­

vuşmuş olurlar.

lar olduğu için batıl inançlı kimseler bu

Bir nalın açık ağzı aşağıya gelmek üzere

madeni 'tanrıların armağanı' olarak gör­

binaya yerleştirilmesi durumunda talihin akıp gideceğine inanılır. Başarılı bir koruma için iki

doğaüstü

müş olabilirler. +

ucu yukarıya gelecek şekilde çivilenmelidir.

Nal cinsel bir semboldür. Bazıları nalın ka­ dın üreme organını andıran şekli nedeniy­

Nal şeklini şeytaıun boynuzları olarak

le güçlü bir sembolik etkisi olduğuna ina­

gören buna rakip bir düşünceye göre ele 'için­

nırlar. Bu uzak bir olasılık olsa da bazı eski

deki şeytanın düşmesi için' ters U şeklinde

kadın üreme organları resimleri nala ben­

yerleştirilmelidir. Üçüncü bir görüş ise nalın

zeyecek şekilde stilize edilmiştir. Şeytanın dikkatini çekip şaşırtmak ve binaya girme­

yanlamasına yerleştirilip uçlarının sağa bak­

sini önlemek için kapının üzerine cinsel

masını savunur. O zaman bu Clıı-ist (Hz. İsa)

bir sembol koymak gayet yaygın bir inaruş­

an1aınına gelen C harfini oluşturacaktır, ki bu durumda binaya Hıristiyanlık'ın koruması sağ­ lanacaktır.

tır. +

Nalyeni doğmuş aym sembolüdür. Baztları nal biçimi ile hilil arasında bir bağlantı gö­

Nalın yerine sağlam bir şekilde tutturul­

rürler. Yeni doğmuş ayın hilil şekli sık sık

madığı takdirde talihsizlik getireceği de söyle­

Koruyucu bir nesne olarak kullanılır ve na­

nir: kapı açıldığında yerinden kopup insanın

lın uçlan da hlliilin uçları olarak görülmüş

başına düşeceği için!

olabilir.

o

207

+

Nal boyrmzım sembolüdür. Bazılan ise

­

ma

denln U şeklini hayvan boynuzuna benze­ için boynuz kullanıldığından eski bir nal

tirler. Akdeniz bölgeslnde evleri korumak

da, boynuz yokluğunda aynı işi görmüş olabilir. +

Nal hay11ana ıstırap ııermede11 atı konJr.

Atın ayağının anatomisi anlaşılmadan önce nalbantın ateşinden akkor halinde alınmış bir maden parçasının atın toynağına takıl­ masıru ve hayvanın bundan bir acı duyma­ ması garip ve sihirU bulunuyordu. Acı ver­ meden toynağı yakablliyorsa mutlaka Ko­ ruyucu özellikleri olması gerekirdi.

Nalın Koruyucu gücü nedeniyle onu ye­ rine runuran <.;ivilc.:rin bile sihirli nitelikleri ol­

Oakham Şatosu'nun atnallarının bulunduğu

duğu düşünülmüştür. B u çivilerden yapılan

Büyük Salonu.

yüzüklerin takana nal kadar koruma sağladığı­ na inanılırdı. Ve 'uğurlu sayıların' en önemlisi yedi iken her bir nalda yedi çivi olması bu si­

sürdüğünü ve günümüzd<: de devam ettiğini

hirli gücü aruırmaktaydı.

hiliyoruz.

Mimaride yarım daire şeklinde ka,·isiyle

ergideki bilinen en eski nal Kral N. Edward'ın 11....0'ce ve en yenisi de İngiltere

kemerin de nalın ter.. U biçinlinin önemine sa­

Anayasa Mahkemesi Başkanı'nın 1981'de ver­

hip olduğu ve basit dört köşe kapıların yerine

diğidir.

kemerli kapıların Ö7.gün işlevinin kiliseleri ve

Bu

nalların

bazıları

çok

büyüktür.

diğer önemli yapıları korumak olduğu iddia

1470'tcn kalan 100 samiınecre eninde olup

edilmiştir.

normal bir nalın yedi karı büyüklüğündedir.

Dünyanın en olağanüstü nal sergisi İngil­

Kralın yerel halkı etkilemek istediği \'C şato

tere'de Rutland'daki Oakham Şatosu'ndadLr. Burada 12. yüzyıldan kalma salonda 200'den

kapıları için özel olarak bunu yaptırdığı anla­ şılmaktadır. Daha sonrakilerin ç·oğu amblem­

fazla nal asılıdır. Şatoda oturan Norınancliya

ler ve armalarla süslüdür. 1967'de bir nal bıra­

baronu kendisini ziyarete gelen her soylunun

kan Kraliçe 11. Elizabcth bu 'gösteriş' eğilimi­

kapılara asılmak üzere bir nal bırakmasını şart

ne uymamı�tır. Norımındiya baronunun özgün

koşmuştu. Günümüzde nallar korunmak için

isteğine kendi yarış atlarından birinin nalını

içeri taşınmıştır.

vererek yerine getirmi{>tir.

En eski Oakhaın Şatosu nalları işaretsiz

Eğer nal, bulunduğu yapıya şans getire­

olduğundan bu adetin ne zaman başladığı tam

cekse Oakham

olarak bilinmiyorsa da. urgulamanın 500 yıl

nın en talihli yapısı olduğunu söyleyebiliriz.

208

o

atosu'nun kesinlikle dünya­

Eğer bir tek nal bir binaya ve sakinlerine şans getirecekse, o zaman çok nal çok şans demektir.

u

209

E KE KO

f''\'E Y AMERİ K A' n m And dağl a rı böl ­ gesi nde şans en popül eyar evda Koruyucusu. Aymara t a nrı s ı Bereket t a n­ G ı Ekeko' dur.türlOnun heykel ceinğinkorunacağı i yerlenş­a t'erıirsmekl e , her ü t a l i h si z l i k t bütEkcko ün dileözgün klerin gerçekl e şeceği n e i n anılı r . şekl iyle tçağl aştaanrdayonttaşulyerimuş­ yerl i bi r kamburdu. Modern nemışparlveakİspanyol renklerelarıboyanmı ş serami k kul l a nı l ­ sanılni, bütaçıkünağıdizlleı,klbıeyriınkilısıbiı1nr1nfilda.!gtküreitlacşıridönüşmüşt yylane yerlbeyazi iünderi r.lanır, Ocak' t a bi r f e st i v al d e kut Ekcko bipazarl r sonraki yı l d a şans gec i ı mesi i ç i n Kı z ı l d eri l i acrıiknldaki Şamanl aırrdan yeniyıl heykel e ri sat ı n al ı n . Yeni için özel istekler de sıralanır ve eve

25

Ekeko'yu mutlu etmek için sigara verilmelidir. Külü ne kadar uzun olursa o kadar çok şans getirecektir.

210

bunl a r örneği n mi n yat ü r bi r yi y ecek t o rbası , minyatür asıbirlırt.elŞaman. evizyonEkeko' ya dayuparaleveargötolüarülrak­ boynuna meden önce bi r buhurdanl ı ğ ı n dumanı n dan geçirerek kutdislear.klerle örtülü olan Ekeko yeni Özel sahi b i n i n evi n e yerl e şi r ve evsahi b i kendi s i n e içki,takoko yapmklarıetvemeyebirçalsigıamşır. Ekeko' ikram ede­ rekağzı nrı y ı memnun nun naırın arası açıknaolyerl masıeştyakıirilmlaesin biiçirnsidigr.aranı nEke­du­ dakl Eğer ko,lerinsigerçekl garayı ieçşmesi meye oldevam ederse yı l ı k di l e k­ aisıkliığımiartlyaoncaktinırsan. hala Bugün yakl a şı k dört bi n yı l ı k Aymanı di l i n i ko­ nuşmakt adıar.r Bunl ar aslveındaŞili'Bo­nin lkuzeyi ivya'daysal da Peru ıı olşlamrdıaklr.aKatbior­­ lliikktekilözel insesie delnikelyay�m bağl e yı l ı k fest i v al ,. e kutgelelanekl malearirda,ni sürdürmekt Ekeko gibedii r. eski

RUH T O P U

G

EÇMİŞ YÜZYILLARDA Avrupa'da (ve

Noel ağaçlarına asılmaya başlandılar. Günü­

bugün bile bazı ülkelerde) nazardan

müzde pek çok kişi bunları güzel süsler ola­

korunmak çok önemliydi. Bunun bir

rak görürler ve Koruyucu nesneler olarak si­

yolu kem göze, bakarak ka�ılık vermekse de,

hirli kökenleri hakkında bir fikre sahip değil­

daha iyi bir yolu kem gözün kendi aksini gö­

lerdir.

receği bir ayna kullanmaktı. Ancak bir tek ay­

Son zamanlarda bahçeleri konımak için

na sadece bir yöne bakuğı için kem göz baş­

bu kürelerin büyüklerini bulmak mümkündür.

ka bir yönden içeri girer ve ayna da bir işe ya­

Venedik Küreleri olarak anılan bu 15 cm. ça­

ramazdı. Bu sorunun çözümü gözü her yön­

pındaki cam loplar genellikle mavi, yeşil veya

den yansıtan renkli camdan bir 'büyücü küre­

gümüş rengi olup ahşap direkler üzerinde çi­

siydi."

çek tarhlarına yerleştirilir ve bu camdan küre­

Ökseotu gibi bu ağır cam küreler ziyaret­ çi kabulü

için kapı açıldığında kötülüğün içe­

lerin kem gözü uzak tutmaktan başka sahibi­ ne ·mutluluk, huzur ve refah' getirdiğine ina­

ri girmemesi için hollere asılır­

nılır. On yedinci yüzyıldan beri

dı Ama sonra bunları daha ha­

kullanıldıkları imlya'da çok

fif yapmanın yolları bulununca

pülerdir.

po­

Venedik Küresi olarak bilinen büyük mavi bir Ruh Topu bir çiçek bahçesini koruyor.

e

211

• •

'ltJ

• •

U Ç S U Z D UG U M

İMALAYALAR' Oveya A bipencereni r eve girdinğüstinizüden­ Hduvarda, kapı de iç'Uiçsuz çe geçmiDüğüm' ş gari, pBudi bir nesne görür­ sünüz. z m' i n ' S eki z Uğurl urNesncsi 'ndcnolupbihascridiar.lığGenel derken e yamulölü­­ muş bi t a hcadan a ve me karşıUçsuzkulDüğüm lanılır. ebediyeci ve ölümsüzlüğü temsi l yanı eder.naMuskayı bi, revkapısakinınnleyarindae hascaJ pence­ık reni n asmakl a ya daneölengel üm gccoliruecck körüdüşünül ruhlarıünr. iBuçeribiyer giba­r­ mesi nacağı kıkapımanıBudi rınnnale eviuğurunun karşı nAynıdı�szıtaleyerimanda nEbediiçyinece asıDüğümü lmasıcıddıırrol.. farkı arak Bu

212

•

dada biterlienkkür en buiçideseni n Çianol'daerakdoğduğu veldığora­ına n mandal kul l a nı iyüzeyi nanılır. medi Bükümltasyoneri vesürecidokuzndeiçöneml ve dokuz dırolş i bi r oynar. dar Budinsıtnlerzariiçifn bibur desen tedüzen­ fekkü­ relenmidalşmDibağı ışnBuddha' şeki l d e rsgösc aklacrırinlıecncmsiörnekl eder.Kuzey epal'de Burada bir evden aluzakl ınmıışktırgözönünc . Budist vealKelındıtğdünyal arı arası n daki ı n da uç­ motçtiri.fleİkriininküleskitürünKclbiclerrdebirlederindengö­ suzrülmdüğüm esi i l g i n bağı sız molsemel arak ebedi birastr 'ulçsuz çizgibaşka ' kavra­bir mışeynıolmbeni e ri , bi r a nc ı d an aına7..

H A G O D AY

H

AGODAY

tapınak kapısı tokmağı olup

mak istiyorsa Hagoday'ı tutup kapıyı vurduğu

ağzında kalın bir halka taşıyan bir ca-

ve halkayı elinden bırakmadığı takdirde ko­

mıvar başı şeklindedir.

runınaya alınmış olurdu. Hagoday'lar bugün

Eski kutsal binaların ana giriş kapısında

pek çok kaledralin kapısında görülmekteyse

bulunan Hagoday'ların özet bir Koruyucu rol-

de, Koruyucu kimliklerini kaybenikleri kuşku­

leri vard1. Kovalanan biri bir tapmağa sığın-

suzdur.

Geleneksel olarak Hagoday bir canavar başıdır.

213

S O NU Ç : G ÜV E N Lİ B İ R YA ŞAM

M

USKAlART

VE TILSIMLARIN, renkli

mazlar. Onlara kaba bir cinsel organ imajı gös­

ve kimi zaman fantastik dünyasında

termekle dikkatlerin i dağıtmak ve büyüleriru

dolaşırken, bazı temel ilkelerin bu­

bozmak mümkündür. Eski kiliselerin çoğun­

lunduğu ortaya çıkını;ıtır. Bunlar 'Koruyucula­

daki açık cinsel kabarımabrın varlığı bununla

rın Altı Yasası' olarak adlandırılabilir:

açıklanmaktadır.

Birincisi: eğer kötü ruhların tehdidjn­ deyseniz, dini iııançlarıııızı yardıma çağıra­

rcık onları yenebilirsiniz.

Dördüncüsü: Eğer köW ruhların cehdjdi altındaysanız

gözlerinzi i ı"izerlerine dikerek

onları yenebilirsiniz.

Benzer benzeriyle mücadele eder. Doğa­

Mısır'da ı ıorus'un kutsal gözünden Tür­

üstü tehditlere doğaüstü yömemlerle karşı ko­

kiye'cleki nazarlığa ve Akdeniz balıkçı kayıkla­

nulur. Savunma icin toplanan dini güçler kar­

rının hep açık gözlerinden Avrupa'mn çok

şısında küçük bir şeytanın ya da bir iki cinin

parlak at süslerine kadar insanlar kem gözün

fazla bir şansı olamayacağına göre, zafer ga­

nazarını

rantidir. Onlara bir haç ya da bir Buddha gös­

bulmuşlardır.

terdiğinizde arkalarına bakmadan kaçarlar.

İkincisi: Eğer kötü ruhların tehdidindey­ seniz 011/ara karşı dimdik ayakta dump siz ek onları tehdit ederek karşı koyabilirsiniz. Kendi

mücadelelerini

yapmayı

üzerlerinden

uzaklaşııracak

yollar

Beşincisi: Eğer kötü ruhların tehdidi al­ tındaysanız onları. dııyultmııı bombardıman ederek yenebilirsiniz. Düşman güçler kem göz şekline girdikle­

tercih

rinde onları, parlak ışıklarla gözlerini kamaştı­

edenler için incir işaretinden halka işaretine.

rarak uzaklaştırmak mümkündür. Bunun için

parmak göstermekten V işaretine kadar çeşitli

sahipleri atlarının süslerini güneşte parlayana

kaba

jestler ve

müstehcen

hakaretler vardır.

kadar cilalarlar. Meral yüzey­ lerden yansıyan ışık kem gö­

Üçüncüsü: Eğer kötü

zü kaçırır ve savaş sona er­ miş olur.

Bir başka yol da

ruhların tehdidi altındaysanız

onları sinir bozucu güıiiltüler

onları dikkaıleri11i başka yere

veya kötü kokularla kaçır­

çekerek yenebilirsiniz.

maktır.

Kötü nıhlar şehvet düş­ künü

olduklarından

cinsel

bir sergilemeye karşı koya-

Koruyucu haç, Koruyucuların Birinci Yasası ile uyumludur.

214

t

Atlara takılan çıngı­

raklar veya evde keskin bir sarımsak yamtır.

kokusu

harikalar

Altıncısı: Eğer kötü ruhlann tehdidi al­ tındaysanız onlan doğa gılçlerini yardıma ça­

ğırarak yenebilirsiniz. Canlı, mineral ya da bitkiler, gezegenin doğal unsurları karalık şeytanlarına karşt sa­ vaşta yardım c.·ağnnızı beklemektedir. Koruyu­

cu hayvanlar :;ihirli mineraller ve savaşçı bit­ ,

kiler barıl inanç kurbanlarının kuşaulmış zi­ hinlerine hizmete haztrdır.

*

Günümüzde eski muskaların ve tılsımla­ rın çoğunu Lerk etmişizdir. Onların yerine ken­ dimizi eczaneden alınan haplarla korumaya çalışırız. l lasrnlık sigortası yapurınz, evlerimi­ ze en gelişmiş güvenlik sisLemlerini yerleştiri­ riz. Ve eğer yeteri kadar varlıklıysak silah.it in­ san Koruyuculardan yararlanırız. Kötü ruhları koşarak, terapistlere gide­ rek. lezzetsiz şeyler yiyerek ve karanhk güçle­ rinin dikkatini çekebilecek bedensel zevkler­ den kaçınarak bizden uzak tutmaktayız. Bu harekeılerden bazıları gerçekten Koruyucu ise de, diğerleri batıl inanç uygulamasının en son örnekleridir. Ancak bunlar günümüzde çok daha iyi kılıklara bürünmüşlerdir. ·Yağ yakm:ının' o mazoşist zevkini tat­ mak için düzenli olarak spor vam edenlerin,

sakin

bir

onları na

sal

de­

yürüyüşten zevk

alanlardan daha çok yaşad ıklarını gösteren bir kanıl

yoktur. jogging yapanlar eğer yolda

gaspçıların şerrinden kurtulmayı başarırlarsa ve yeLerl i derece uzun koşarlarsa rahat bir ge­ zimi yapmanın çok ötesinde bedensel zararla­ ra uğrayacaklardır. İçlerindeki cinleri kovmak kendi t için kalplerini cempistlere boşalanlar. kendini incelemenin o dengeleyici bağımsızlı-

Çiftçinin ertesi yıl kötü üründen korunması için yaptığı geleneksel Bükümlü Bebek.

t

21 5

ğını süratle kaybetmektedirler. Modern diyet modalarını izleyenler çok çe�itli yiyeceklerle gelişen ve her şeyi yiyen bir türden oldukları­ nı unutup s:ığlıkl:ırı için o kadar kaygı duy­ maktadırlar ki, bunun tasası bile onları her şeyden önce yiyip bitirmektedir. Bilgi çağında tılsımların koruması hak­ kındaki eski inançlarla alay etmek kolaysa da, eğer eski insanlar bunlara gerçekten inanmış­ larsa o zaman bunların şimdiki ;ağdaş <; yön­ temJeriınizden daha yararlı olduğunu hatırla­ makta yarar vardır. Koruyucuların

en

önemli

unsurları,

inançla bağlanıldığı takdirde, korku dolu bu dünyada ruh huzuru vermeleridir. Bu ruh hu7.uru o 'sihirli' tılsımları takanların bağışıklık sistemlerini önemli derecede destekleyecek ve bu deMeklcnme ile pek çok dertten ve hasta­ lıktan korunmuş olacaklardır. Çağdaş sağlıklı kalma yöntemlerimiz ise çoğunlukla bunun aksini yapmaktadır; en büyük düşmanlarımız olan stresi ve tasayı bizlerde birer saplancı ha­ line getim1cktedirler.

216

e ,.,u

Göğe uzanan tek

Bir Türk nazarlığı.

işaret parmağı

Bir nazarlık insanı korursa,

tanrısal korunma

bir arada olan birkaçı daha

istemektedir.

çok korunma sağlamalıdır.

Daha basit olar.ık söylersek: bir zamanlar biri belirli bir kristali ca�ımanın kendisini kan­ serden koruyacağına inanmışım gerçekten de kanserden konınurdu.

Bu o taştan yayılan

mistik psişik enerjilerden ya da manyecik alan­ lardan değil, ta�ın Koruyucu değerini kabul eden insan beyninin bu düşünceyle daha ra­ hat edeceğindendi. Ve beyin rahatlayınca kris­ tali taşıyan kişinin vücudu da gevşer, stres düzeyleri aşağı iner ve böylece de bağışıklık sistem.inin et­

yakalayıcıları çok

kisi artmış olurdu. Böylece bizim

popüler

için saçına bir kristal parçası olan

olmuştur.

şey, onu gerc;ekll!n kansere karşı korurdu. Bugün bilimin milyonlar­ ca laboratuar hayvanını kurban ec­

elimizden almış ve yerine bir şey

rikten sonra kansere bir çare bula­

koymamış olur.

madığını herkes çok iyi bilir. Ve yi­

Derialcı narko1., güç bir do­

ne günümüzde çoğunlukla olduğu

ğumda sancı}ı azaltma konusunda

gibi konu ü7crinde bilgi sahibiysek bu bilgi bi7i ca'tal.ındıracaktır. Ve tasalarımız bağışıklık sistemlerimizi

Uğur yüzüğü olarak

yeşiınt.ışından yapıtını� bir tılsım­

dört yapraklı

dan; \iagra'nın keşfi bir penis tılsı­

yonca.

mı c�ıkınaktan kuskusuz daha iyidir.

basrmıcak ve kanser olma olasılığımız artacakrır.

Ancak kendi derialtı zerklerini ya da \"iagrnlarını henüz bulamamı� pek çok rıb­

Bilimsel bir çağda yaşamanın sorunu şu­

bi sorun vardır. So-

dur: Teknolojide büyük ilerlemeler kaydedil­

nunda oraya varaca­

ıni�tir, ancak bu süreç içinde sihirli korumaya

ğız ve bütün sorunla­

inanmanın o e:.ki rahatlığını da kaybetmişizdir.

rımız bilimsel

Eğer bilimsel düşünce bize belirli bir kristalin

lerle

ke:.,;if­

çözümkn<.:cck­

kanseri önlemeyeceğini söylüyorsa, bu inancı­

tir; ancak hu anıda

mızın yerine başka bir şey geçirmek onun işi­

dü

dir. Eğer bumı yapmazsa, eski körinancm1ızı

yerinde insanların ki­

n),anın

pek

çok

mi zaman gizli. kimi zaman

açık

olarak,

kimi gerçek kimi düşsel kor­

Akik taşının özel

kularla dolu günlerini atlat­

bir şekilde

mak için yüzlerce Koruyucu­

yontulmasıyla elde

dan birini yardıma çağırıp ra­

edilen koruyucu

lihsizliği kendilerinden uzak

Göz taşlan.

cutmaya çalışmal:ırına sasmamak gerekir.

Küçük boyuna rağmen bu koç hala güçlü bir bereket tılsımıdır.

G flfH

217

.

.

B I B LI Y O G RAFYA gypt Andrews, Carol, Amulets ofAncient E (British Museuın Press, 1991)

Elworrhy, Frederick Thomas, 7be El'il Eye. An Accowıı of ıhe A11cie11ı and 'Videspread Supersıition (John Murrny, 1895)

Arnu;trong, Edward A, 7be Folklore ofBirds Elworrhy, Frederick Thoınas, Horns of


Hoııour (John Murray, 1900) füıyley, l larold, 71ıe losı language of

.�ymbolsm i (Williaıns & Norgaıe, 1912)

Fonıana, Oavid, 7be Secret laııgııage of

Symbolı�rnı (Pavilion Books, 1993) Bindcr, Pearl, Mtıgic Symbots of the World (l laınlyn, 1972) Brelsford, Vcrnon,

Supersıitious Survivals

Gonzales-Wipplcr, Migcne, Complete Book of Anııılets and Talsmcms i (Llcwcllyn Puhlications, 199l )

(Centaur Press, 1958)

Hamrncrton, J A CEditor), Manners and

ofSig11s emel Symbols (Dorling Kindersley,

Bruce-Mitford, Miranda, Tbe 11/ustrated Book

Customs ofMankind (Aınalgamaced Press,

1931)

1997) Hill, Douglas, .Hagic c111d Sııperslilion Budge, E A Wallis, Amulets emel Superstitions

(Paul 1 laınlyn, 1968)

(Oxford t:nivcrsiıy Prcss, 1930) Holbeche, Scx>zi, 1be Pou•er of Gems and Cirloı, J E. A Dictio11my ofSymbols

Crystals

(Routlcdgc & Kegan Paul, 1962) Hole, Chrisıina, Englisb Trcıditio11al Cıısıoms Clair, Colin, Ofllerbs and Spices (Abelard­

(Batsford, 1975)

Schuman, 1961) Howes, Michael, Am11/ets (Robeıt Hale, 1975) Clough, T 1I McK, 7be Horseshoes of

1987)

Gemsto11es (Desıiny Books, 1988)

Collell, Pcıer, Foreig11 Bodtes (Simon &

Jones, Alison, Dlctioııaıy of Vl'orld Folklore

Schuster, .1993)

(l.arousse, 1995)

Oakhcmı Cası/e (Rutland Counıy Museuın,

Cunningham, Scoıt,

Eııcyclopedia ofMagical

Johari, Harish, 7be /Jecıli11g Pou1er of

/

King, C W, 7be Natura/ llistory of Gems or

Herhs (Llcwellyn Publicarions, 1997)

Decoratil1e Stoııes
Oavid, judithann il and Van Hulle, J P,

Knowlson, Sharper T, 1be Origi11s of Popular

Michael:" G'emsıone Dictionaıy (Affıniıy

Superstilioııs and Cusıoms (\Vcrner laurie,

Prcss, 1990)

1934)

(Hcinemann, 192ı)

Eichler, Lillian, 71ıe Cusıoms ofMankind

(Shire Publishing, L 99ı)

Elspeıh, Margueritc. Ctystal Medicine

Leach, /\tarhı (Ed.), Folklore. Mytbology a11d Legend (Ncw English Library, 1972)

(Llewellyn Publicarions, 1997)

218

Laınbeth, M. Dscol'ering i Com Dollies

Lorie, Peter, Superstitions (Simon & Schuster, 1992)

Sheridan, Ronald & Ross, Anne, Grotesques and Gargoyles (David & Charles, 1975)

Maloney, Clarence (Ed.), 7be Evli Eye (Columbia Universiry Press, 1983)

Simpson, Liz, 7be Book of Cıystal Healing (Gaia Books, 1997)

Maple, Eric, Superstition and the Superstitious (Barnes, 1972)

Tait, Hugh, jewellery 7brough (British Museum, 1976)

Meerloo, Joost A M, Intıtition and the Evi/ Eye (Servire, 1971) Meller, Walter Clifford,

Old Times. Relics,

the Pası (Werner Laurie, 1930)

Talismans, Forgoten ı Customs and Beliefs of

Melody, Loue is in the Ea11b. A Kaleidoscope of Crysta/s (Earth-Love Publishing, 1995) Morris, Desmond, Bodytalk. A World Gııide to Gestures Oonathan Cape, 1994) Morris, Desmond et al., Gestures. 7beir Origins and Distribution (Jonathan Cape, 1979)

Murdoch, Tessa, Treasures and Trinkets (Museum of London, 1991)

Villiers, Elizabeth, 1'be Book of Charms (Lorrimer, 1973) Vince, John, Discouering .Horse Brasses (Shire Publishing, 1994) Walker, Barbara G, Symbo!s and Sacred Objects (Harper, 1988) Weir, Anmony and )erman, James, Images of Lust (Batsford, 1986) Zammit-Maempel, George, 'Fossil Sharks' Teeth. A Medieval Safeguard Against Poisoning', in: Melita Historica, VI, 4, 1975, pp 391-406 Zolar, Encyclopedia ofSigns, Omens & Superstitions (Souvenir Press, 1998)

1 Oakley, Kenneth P, 'Anirnal Fossils as Charms', in: Poıter, J R & Russell, W M S (Eds), Animals in Folklore (Brewer, 1978) Oakley, Kenned1 P, 'Decorative and Symbolic Uses of Veıtebrate Fossils', in: Occasional Papers on Technology, No. 12, 1975, Pitt Rivers Museum, Oxford Pavitt, William Thomas and Pavitt, Kate, 7be Book qf Talisnıans, Amulets and Zodiacal Gems (William Rider, 1914)

Potter, Carole, Touch Wood: A n Encyclopaedia ofSu.perstition (Michael O'Mara, 1988) Roeder, Dorothy, Crystal Co-creators (Light Technology Publishing, 1994)

7000 Years

7 ,l

� �

("'

�

t>-"

� �

�

-Y

�

p

J

�

219

DİZİN A

boynuz -48

Abanoz 120

nallar 7, 25, 206-9

sheel:ı-na-gig 202-3

Bitkisel Koruyucular

siva (shiva) 143. 145

9+-121. 20·1

yonca 1 13. 1 1+-15

Ahrakadahr:ı 152-3

Ate� Taşı 7-ı

Boğa ;}ı, 35, 137

Afro
Athena 30

Boncuk 90-1. 118, lıS

Cinsel Organlar 162

165,

Coco de ı\ler 108-9

Boynuz işareti

66,

Akdiken 102

Atlı Tılsım 80

Akik 68-17. 157

Ay Taşı 76

Akrep 51

Aycı Tılsımlar 149

Allah 148-9

Ayı Pençesi Tılsurn 23

AJlah-Muhammc<.l 1119

Aykurhağası 39

Boynuzlu At 51

Çağıran Kedi 32-3

AJ-laı 137

Aziz Christopher 124-5

Brown, Charlcs 93

Çapraz P�ırmaklar

Aloha 180-1

Aziz Patrick 1 1 5

Buckland, Willianı 89

Alııgen 113

Aziz Paul 17

Buda 128

Çannıhlar 130-1

Budge, Wallıs 1 1 7

Çatalhöyük 35

Boynuzlar 34-5, 48,

Altın 65. 82-3

Aziz Paul'ün Dili 28-9

Ametist ">6-7. 8 1

Aziz Valenıine 5-

Amoncı r

Azize Anne 131

An:ı Tanrıca 201

Azize Hilda -t6�

Anatomik Koruyucuhlr

Azize Hilda'nın Taşı

Ankh 126-7

l00-1, l87, 208

Buhurdanlık

105

ç

181\-5

Çek irge 51 Çiftçilik

-ı

15+-65, 166-73. 17+-93

Corno 101

186-7

B Bacak 163

c

bovnuz

35

Caligula 188

çekirge 5 1

Cenin 160-1

kuldahır 201

Churchill, Winston 179.

liil Lı:;;ı 74

1 99

Çiftleşme Ta�ı 162 Çocuk Taşı 67

Apoll<> 99

Bacchus 57. 177

Aristo 57

Bakır 83

at nalı 207

Aslanlar 51

Bakır Taşı 61

aytaşı 76

D

Aşk

Balık 16-17

balık 1 7

Darwin'in Balık

elmas 65

Barış Taşı 57

baykuş 31

kalp 157

Başlıca Koruyucular

deniz kabuklan 37

Defne Ağacı 99

fallu!> 159

Değerli Ta� 58

munachi 162 okbaşı 87

166,

73

Baykuş 30-1

Cinsel Koruyunılar

Sembolü 17

gümüş 83

Dcmır 83. 207

pelin otu 121

Bereket Taşı 78

incir harekcıı 177

Deniz Kabuğu 36-7, 40

ye....un 70

Bes 165

ipekb öccği kcdi<;i 33

Dcprc�yon

zunırüt 69

Bezoor Taşı 88-9

isli kuvarts 59

ametist 58

�k T�ışı 57, W. 78

Biber 100-l

hıiridyc ıo

ja�p 71

At 9 1

Bioelektrik Kalkan 92-3

jasp -1

k:ım kehribar 66

Bitkiler 9+-121, 204

kalp 157

ku\'ars 56

aı lakıları 7, 8·ı-5

220

B:--..

lal taşı 79

194, 213

Güç Taşı 59

İktomi 197

lapis lazuli 67

akdiken 102, 87

Gül Kuvarsı 59, 81

İnci 27

malakit 61

altın 82

Gülen Buda 128

İncilerin Anası 27

baykuş 31

Güvercinler 50

İncir İşareti 66, 159,

boynuz 35

Güz Taşı 59

Dinsel Koruyucular 17,

122, 45, 148-51

176-7

Diş ve Pençe 22-3

ddne ağacı 99

Diyanisos 57

eğrelti otu 230

H

İpek otu 121

Doğum

kadife çiçeği 120

Haç 17, 130-3

isis 62, 137

rnnocem m Papa 73

ayı dişi 23

kurbağa 39

Hadrian 78

isis'in Kanı 62

ayıaşı 76

mercan köşk 120

Halep Tası 172

işaret Paımağ:ı 182

bakır cağı haçı 133

meşe palamuıu 107

Halka işareti 192-3

İyilik Taşı 57

cenin 161

saıunsak 97

Hamm Böceği 49

deniz kabuğu 37

üvez 110

Hasır Kuklalar 200-1

J

fesleğen 98

yLlan taşı 47

Hastalıklar 67, 70, 73

Jasp 71

kan taşı 62

zümrüt 69

Hayal Kuran 79

Jest Koruyucular

kırmızı mercan 43

Hayvansal Koruyucular

174-93

yeşim 70

F

zümrüt 69

F:ıscinum l 59

Hei-Tiki 160-1

K

Faıma'nın Eli 173,

Hematit 71, 81

Kader Taşı 73

ı-rnaı 136-7

Kadife Çiçeği 120 Kail 143

Dört Yapraklı Yonca

112-3

12-51

191-1

Dulluk Taşı 79

Fesleğen 98

Hitler, Adolf 198, 199

Dur Taşı 67

Fil 24-5, 1 1 8

Horus 168-9

Kalp 156-7

Hortıs'un Gözü 168-9

Kambur 164-5

G

Huzur 57

Kanser 216-17

Düğünler 102, 103, 113,

120

Ga'u 150

Huzur Taşı 57

Kaplan Gözü 77, 81

E

Ganesha 24-5

Hz. Süleyman·ın Yıldızı

Kara 140-1

Edward IV 208

Gece Taşı 67

Eğreltiotu 120

Gerçek Taşı 67

143

Kara Kehribar 66

Ejderhalar 50, 70

Geyik 50

i

Ekeko 210

Gezgin Taşı 75

İç içe Geçmiş Üçgen

Elizaberh il 208

Gobbo 164-5

Eller 174-93

Gordon ve Kharroum

Elmaslar 64-5

109

Kara Kedi 50

Karabasan 47, 76, 91,

l43 İhanet

121, 197 Karakurbağası 39 Kartaneı;i Obsidiyeni 75

doğal mıknatıs 60

Kaya Kriscali 59

Elworthy, Frederick 193

Gotoku-ji 33

elmas 65

Keçi 51

Engerek Taşı 46-7

Gökkuşağı Taşı 58

kaplan gözü 77

Kediler 32-3, 50, 110

Erkeklik Organı 158-9

Gökzümrüt 75

kırmızı biber 101

Kehribar 39-116-7

Ev Koruyuculan 25,

Gözlü Akik Taşı 172

topaz 78

Kekik 121

�

221

DİZİN Kelebek 50. 70

Mavi Göz 173

ankh 127

kırmızı kurdele 205

Kem Göz 1 1

Medusa 43

bokböceği 15

ıaı t:l§ı 69

Kına 103

Mercan 42-3

kelebek 50

lapis lazuH 67

Kına Gecesi 103

Mercanköşk 120

şeytan 19

meşe palamuru 107

Kırmızı Mercan i2-3.

Merchanl'ın Taşı 63

Örümcekler 4 1 , 196-7

okbaşı 87

Meşe Palamutu 107

Özgürlük Taşı 77

pomander 105

91, 101

safir 73

Konsantrasyon 59

Metaller 82-93

Koyun 51

Mıknans 60

p

sarımsak 97

Kömür 66

Mine Çiçeği 107

Padma Saubhava 129

siırin 63

Kristaller 52-81

Mineral Korı.ıyucuJar

Kristallerin Kralı 65

146-53

Palad Khik

topaz 78

l 59

Pano Paotea 185

turkuvaz 80

Krohn, Fricdrich 199

Mineraller 52-81

Pençe 22-3

uğurböceği 49

Kumarhane 23, 70, 101,

Mourza 189

Perseus 43

yeşim 70

Munachi 162

Pi-Diski 142

yılan raşı 47, 77

Muskalar 10, 1 1

Piskopos Taşı 57

zümrüt

Mücevherler 55-81

Pomander 10+-5

Sarhoşluk 56-7, 121

Rudolph il 109

San Kantaron 1 1 1

139. 165 Kurbağa

39-9

Kurşun 83 Kurt Dişi 23

N

L

Napolyon

Lades Kemiği 44-5, 45

68, 89

azar Boncuğu 173

Lal Taşı 79

Nelson 207

Lapis Lazuli 67

Nyami-Nyami 1 9

69

Sarımsak 96-7 R

Scon, Walter

Rüya Taşı 59

Scclefoıu 1 1O

Rüya-yakalayıcı 41, 47,

Sevi Taşı

196-7

60

Sitrin 63-81 Sonsuz Düğüm 212

Lavelayc, Vicıor 179 Licht, l lans 177

o

s

Süpürge otu 121

Lupton, Thomas 99

Oakham Şatosu 208

Saamiler 23

Svastika 85, 198-9

Obsidiyen 75

Safir 73

M

Ok 87

Sathk Taşı 75

ş

Maat'ın Eli 191

Okbaşı 86-7

Sağlık 216-17

Şans Fasulyesi 1 1 8

Malakit 6 1 , 81

Oniks 80

abrakadabra 152

Şans Taşı 80

Man
Opal 58

ametist 57

Şarap Katmak 29

Mano Comuta 186

Orta Parmak 188

cornelian 68

Şeffaf Kuvars 59. 81 Şefkat Taşı 79

Maskotl:ır 10

ö

hematit 97 jasp 71

Şifa Ta:;.ı 57

Maşallah 149

Ölümsüzlük

kan taşı 62

Şimşek 138

Mar. 71

222

9-....

T

aykurba�>a.Sı 39

koyun 5 1

Talih 139

kaplumbağa 51

kurbağa 38-9

Yolculuk 7 , 170-1 aslan 51

Tanrıların Taşı 17

kelebek 59

lades kemiği 45

aytaşı 76

Tanrının Taşı 80

meşe palamuru 107

lapis lazuli 67

Aziz Christopher

ınandrake l 19

124-5

Tau 134 Tavşan Ayağı 20-1

Ü

mercan

43

sarımsak 97

Tavuslnışu Tüyü 26

Üçlü Ceviz 106

ökse otu 204

topaz 78

Tekerlek 139

Üvez 1 1 0

tavşan ayağı 2 1

yunuslar 50

tek boynuzlu at 51

zümrüt 69

Tekne Gözleri 170-1 Teneke 83

v

uğur böceği 49

Yolculuk Taşı 76

Tespih 145

V İşareti 178-9

üçlü ceviz 106

Yonca 112, 15

Thor'uıı Çekici 135

Venedik Küresi 21 ı

yuınurtaJ::\r 50

Yumurtalar 50

Tilki 51

Verimli]ik 6

zümrüt 69

Yunuslar 50

Tılsm1 10, 146

akdiken 102

Tılsımlar 10

ankh 127

Topaz 78

bakır çağı haçı 133

w

Tor'un Magiska Tılsımı

balık 17

Wedjat Gözü 169

135

Yijra 138 z Zehirler 27. 29, 51, 57,

boynuz 35

77, 79, 80, 88-9 Zenginlik

Tutku Taşı 79

cenin 161

y

altın 82

Türk Taşı 80

coco de mer 109

Yakut 72

aykurbağası 39

Tüyler 50

deniz kabukları 37

Yarasa 70

çağıran kedi 33

ejderhalar 50

Yeşil Malakit 61

örümcekler 41 sitrin 63

u

geyik 50

Yeşim 70, 142

Uçsuz Düğüm 212

gül kuvarrz 59

Yılan Taşı 47

uğurböceği 49

Uğur Böceği 49

istiridye 40

Yılanlar 18-19, 29,

yeşim 70

Umut Elması 65

keçi 51

Uzun Ömürlülük

koç 51

46-7, 69, 71, 77, 138 Yıldız Taşı 73

zümrüt 69 Zümrüt 69

......g.

223

T E Ş E KK Ü R Bu kitabın hazırlanmasında bana yardımcı olan kişilere ıesckkürlcrimi sunuyorum· David Alexander, Silke Bnıenink, Perer Collen, Caroline Earlc, Vam.·s�a Flctchcr, Estclle Garland, Terry Jcavons, Annie Morris, Jason Morris, Ramona Morris, Shirley Patton, Bili Russcll, Guy Ryecan, Miranda Spicer, Michad Whitehead ve Alison Wormleighton.

.

RESIMLER Archiv fı:ır Kunst und Gcschichıc, London: 9t (Prado. Madrid). ı3t O.<>u,re, Pari�). 97, ı 13, ll9b, 125, 159L, 214 AKG, London/Eric Lcs>ing: 85. 145, 165 Bridgeman An Uhr:ıry. London: l lb (Briıish Museum). 14 (Egyptian ı\luscuın. Cairo). 49h CBonham's). 64 CChrisıie's). 73 (San Frances co Uppcr Church, Msisi), 78 (Museo Archcologico Nazitmalc, Naplcs), 79 (Gallcria Dcgli Uffizl, Florence).

13<\ (Briıish Museum), 137b (Bonhaın's), 153b (Univcrsiıy of Livcrpool Arı Gallcry)

Dr CLive Bronıhall: 98 Forıean Picturc Library: 47b lluıchison Piccure Libr:ıry: 81 b (Gail Gcxxlycar) lmagcs Colour Library: 5. 6b, 7b, 159b, 160, 161 Andrcw Lawson: 185 De�monc.1 Morris: lOb, 191, 25. 3lt, 32, 35. 37, 39t, -t8b, 8Jt, 85t. 99. 101. 168, 1711, 171h, 198, 208. 210b. 2111. 211b. 213h Ton} Stone: 19b. 26b, 89. 103. ıo-, 188, 199. 203. 209 TRIPıArt Din.'Ctors: 33 (C. Rcnnic), 141 CH.Rogcrs) 151
Teşekkılrler

lclcnc F.nahoro, Tre,·or Gunn. Clarc B:ıyc,, J:ımc:. Cox. Rukshan:ı Chenor. Maggie DeFrcitas, Angela Enahoro, 1

resinı/e,.in temmindekiyardımltm içm

Lucianne I.assalle. M. Parkin and Emma Scon

TeşekkürlerThe Healthy Uou�c. A. R. \\1hley & Son (Kuyumcu). jcrcmy 1 loyc (Kuyumnıl ıakılann ıemini içm

224

�