342
ARALING PANLIPUNAN 8 MODYUL BLG. 4 :ANG SILANGAN AT TIMOG SILANGAN ASYA SA TRANSISYUNAL AT MAKABAGONG PANAHON ((IKA-16 HANGGANG IKA-20 SIGLO) PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG Ayon sa Travel Magazine, humigit kumulang sa dalawang milyong Kanluranin ang nagtungo sa Asya noong 2010 upang bisitahin ang magaganda at makasaysayang lugar dito. Ganito din kaya ang dahilan ng pagpunta ng mga Kanluranin sa Asya noong ika-16 na siglo? Bakit sinakop ng mga Kanluranin ang karamihan ng mga bansa sa Asya? Paano ipinaglaban ng mga mga Asyano ang kanilang kalayaan at karapatan? Higit sa lahat, paano binago ng pananakop at pakikipaglaban ang Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 siglo hanggang sa ika20 siglo? Sa Modyul na ito ay mauunawaan mo ang nagpatuloy at nagbago sa mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin. Tandaan na dapat mong maunawaan sa modyul na ito ang sagot sa sumusunod na katanungan: Paano nakamit ang transpormasyon sa Silangan at Timog Silangang Asya sa mula ika-16 siglor hanggang sa ika-20 siglo? Paano nakaimpluwensiya sa transpormasyon ng Silangan at Timog Silangang Asya ang karanasan nito sa panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismo? Paano nakatulong ang pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya sa kasalukuyang kalagayan? Paano nahubog ng paglaya ng Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa ika-20 siglo? Paano nakaapekto sa mga Asyano ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-20 siglo MGA ARALIN AT SAKOP NG MODYUL Aralin 1 – Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika 16- hanggang ika-20 siglo Aralin 2 – Pag-usbong Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika 16- hanggang ika-20 siglo
343
Aralin 3 – Hakbang tungo sa Paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-20 siglo Aralin 4 – Ang mga Pagbabago sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika -16 hanggang ika-20 siglo
Grapikong Pantulong ng Aralin
Ang sumusunod ang inaasahang matutuhan mo sa Modyul na ito. Tiyaking iyong babasahin at babalikbalikan dahil ito ang magsisilbi mong gabay sa iyong pagkatuto. Sige na! Simulan na nating basahin…
Aralin 1
Nasusuri ang mga dahilan at paraan ng pagpasok ng mga Kanlurang bansa hanggang sa pagtatag ng kanilang mga kolonya o kapangyarihan sa Silangan at Timog Silangang
344
Aralin 2
Aralin 3
Aralin 4
Asya Nasusuri ang transpormasyon ng mga pamayanan at estado sa Timog at Timog Silangang Asya sa pagpasok ng mga isipan at impluwensiyang kanluranin sa larangan ng: (a) pamamahala, (b) kabuhayan, (c) teknolohiya, (d) lipunan, (e) paniniwala, (f) pagpapahalaga, at (g) sining at kultura Naipapaliwanag ang mga nagbago at nanatili sa ilalim ng kolonyalismo Natataya ang mga epekto ng kolonyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya Naihahambing ang mga karanasan sa Silangan at ng Timog Silangang Asya sa ilalim ng imperyalismong kanluranin Nasusuri ang mga salik at pangyayaring nagbigay –daan sa pag-usbong at pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya Naipapaliwanag ang iba’t ibang manipestasyon ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya Nabibigyang halaga ang papel ng nasyonalismo sa pagbuo ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Naihahayag ang pagpapahalaga sa bahaging ginampanan ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo Nasusuri ang pamamaraang ginamit sa Silangan at Timog Silangang Asya sa pagtatamo ng kalayaan mula sa kolonyalismo ng kilusang nasyonalista Nasusuri ang matinding epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista Nasusuri ang kaugnayan sa iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista Naihahambing ang mga pagbabago sa mga bansang bumubuo sa Silangan at Timog Silangang Asya Nasusuri at naihahambing ang balangkas ng pamahalaan ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangangn Asya Nasusuri ang mga anyo at tugon sa Neokolonyalismo sa Silangan at Timog-Silangang Asya Nasusuri at naihahambing ang mga palatuntunang nagtataguyod sa karapatan ng mamamayan sa pangkalahatan, at ng kababaihan, grupong katutubo, mga kasapi ng caste sa India at iba pang sektor ng lipunan Naihahambing ang kalagayan at papel ng kababaihan sa iba’t ibang bahagi ng Timog at Kanlurang Asya at ang
345
kanilang ambag sa bansa at rehiyon Naiuugnay ang mga kasalukuyang pagbabago, pangekonomiya na naganap/ nagaganap sa kalagayan ng mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya Nasusuri ang pagkakaiba-iba ng antas ng pagsulong at pagunlad ng Timog at Timog Silangang Asya gamit ang estadistika at kaugnay na datos Nasusuri ang epekto ng kalakalan sa pagbabagong pangekonomiya at pangkultura ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya Nasusuri ang epekto ng mga samahang kababaihan at ng mga kalagayang panlipunn sa buhay ng kababaihan tungo sa pagkakapantay-pantay, pagkakataong pangekonomiya at karapatang pampolitika Nasusuri ang kinalaman ng edukasyon sa pamumuhay ng mga Asyano Natataya ang bahaging ginampanan ng relihiyon sa iba’t ibang aspeto ng pamumuhay Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng Silangan at Timog Silangang Asya sa larangan ng sining at humanidades at palakasan Nahihinuha ang pagkakakilanlan ng kulturang Asyano batay sa mga kontribusyon nito
MGA INAASAHANG KAKAYAHAN Upang maisakatuparan ang pagkatuto sa Modyul na ito, kailangan mong alalahanin at gawin ang sumusunod:
1. Mabigyang kahulugan ang mahahalagang konsepto na may kaugnayan sa paksa 2. Makapagsuri ng mga talahanayan, larawan at primaryang sanggunian 3. Makabuo ng pag-unawa tungkol sa mga nanatili, nagbago at nagpatuloy sa lipunang Asyano mula ika-16 na siglo hanggang sa ika20 siglo at ang epekto nito sa mga mamamayan 4. Makilahok sa kinabibilangang pangkat sa pagtupad ng iba’t ibang gawaing pampagkatuto.
346
5. Makapagsulat ng iyong repleksiyon o realisasyon tungkol sa iba’t ibang antas ng transpormasyon ng mga bansang Asyano
PAUNANG PAGTATAYA Ngayon, subukin mo nang sagutin ang panimulang pagsusulit na magtatakda kung ano na ang iyong alam sa mga aralin. Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo masasagutan nang wasto at alamin ang wastong kasagutan nito sa iba’t ibang aralin sa Modyul na ito.
1. Alin sa mga sumusunod ang naglalarawan ng epekto ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa ekonomiya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo? a. Nagpatayo ng mga simbahan upang maipalaganap ang relihiyong Kristiyanismo b. Nagtalaga ng mga banyagang kinatawan upang pamunuan ang nasakop na bansa c. Nagpagawa ng mga kalsada at riles ng tren upang mapabilis ang pakikipagkalakalan d. Nagpalabas ng mga kautusan upang mapasunod ang mga katutubong Asyano
2. Isa ang Tsina sa mga bansang nakaranas ng pananakop ng mga Kanluranin. Magkakaiba ang pamamaraan at layunin ng mga Tsino na nakipaglaban para makamit ang kanilang kalayaan. Pagsunod-sunurin ang mga pangyayari na may kaugnayan sa pagpapakita ng mga Tsino ng damdaming Nasyonalismo. I. Pagtatatag ni Sun Yat Sen ng partidong Kuomintang II. Paghihimagsik ng mga Boxer laban sa mga Kanluranin III. Pagsiklab ng Rebelyong Taiping laban sa mga Manchu IV. Pagsikat ng partidong Kunchantang sa pamumuno ni Mao Zedon a. III, II, I at IV b. I, II, III, at IV c. II, III, I, at IV d. IV, III, I, at II
347
3. Sa paglaya ng maraming bansa sa Asya ang isa sa pinaka nakatulong upang makamit ang paglaya ay ang pagkakaroon ng pambansang kamalayan kagaya nang pagtatanggol sa bayan, paghahandog ng sarili para sa bayan, pag-iisip kung ano ang ikabubuti ng sambahayan ang konseptong tinutukoy aya. b. c. d.
Patriotismo Kolonyalismo Nasyonalismo Neokolonyalismo
4. Inanyayahan ka ng iyong kaibigan na manood ng pagtatanghal ng Miss Saigon na gaganapin sa CCP. Gaganap ka bilang Kim, ang pangunahing tauhan sa nasabing pagtatanghal si Lea Salonga. Sa anong larangan siya nakilala? a. b. c. d.
Arkitektura Musika Palakasan Pulitika
5. Maraming pagbabago ang naganap sa mga bansang napasailalim sa kapangyarihang kanluranin. Suriin ang tsart sa ibaba na nagpapakita ng epekto ng kolonyalismo sa isang bansa. Sa iyong palagay, anong aspeto ang nagbago na ipinapakita ng tsart? Epekto ng Kolonyalismo
?
Pagkaubos ng lokas na yaman
Paglaganap ng kahirapan
Paglaganap ng pagtatanim ng mga produkto para sa monopolyo
348
a. b. c. d.
edukasyon kabuhayan lipunan pulitika
6. Para sa aytem na ito, suriin ang ipanapakita ng mapa sa ibaba:
Ayon sa mapa, ano-ano ang mga bansang Kanluranin na nanakop ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya? a. Great Britain, Netherlands, Portugal, Spain b. France, Netherlands, Spain, Portugal c. Portugal, United States of America, Spain, Netherlands d. United States of America, Spain, Portugal, Great Britan
7. Nadama ng maraming bansa sa Timog Silangang Asya ang pagnanais na lumaya. Alin sa mga sumusunod ang isa sa mga pamamaraang ginamit sa Timog Silangang Asya kagaya ng Pilipinas, Indonesia, Myanmar at iba pa upang lumaya? a. b. c. d.
Pagsunod at paghihintay Pagtutol at pakikipagtulungan pakikipagtulungan at pagpapakabuti Pananahimik at pagwawalang bahala
349
8. Para sa aytem na ito, suriin ang kasunod na mga larawan : Ano ang pagkakatulad ng nagawa ng kababaihan na nasa larawan?
Megawati Sukarnoputri
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Aung_San_Suu_Kyi_17_November_2011.jpg
Chandrika Kumaratunga Corazon Aquino
Aung San Suu Kyi
a. Nagtaguyod ng demokrasya sa kanilang bansa b. Nakibaka para sa karapatan ng mga babae sa kanilang bansa c. Nanungkulan sa pinakamataas na posisyon sa pamahalaan ng kanilang bansa d. Nagpairal ng bagong uring pamahalaan sa kanilang bansa Para sa aytem na blg.9, suriin ang kasunod na larawan .
Commented [SI1]: Change picture with ebok drawing. thank
http://www.google.com.ph/imgres?q=colonialism+in+southeast+asia&num=10&hl=fil&biw=1280&bih=563&tbm=isch&t bnid=aXFAxKOiZN7vyM:&imgrefurl=http://blogs.bauer.uh.edu/vietDiaspora/blog/colonial-
9. Ano ang mahihinuha mo sa kalagayan ng pamumuhay ng mga Asyano sa ilalim ng mga mananakop? a. Ang pagsasaka ay kinontrol ng mga mananakop. b. Mas napalago ng mga mananakop ang sektor ng agrikultura c. May kalayaan ang mga bansang Asyano pa pamunuan ang sariling bansa.
350
d. .Ang mga Asyano ay lubos na binabantayan sa kanilang pagtatrabaho.
MGA KILALANG PINUNO NG NASYONALISMONG ASYANO 10. Para sa aytem na ito, suriin ang kasunod na mapa ng Asya :
Koumintang Nagtaguyod ng ideolohiyang komunismo Gumamit ng panulat Civil Disobedience
Guided democracy
Ano ang iyong mahihinuha sa nakalarawang mga tao sa mapa? a. Karamihan ng mg bansang nasakop ng mga Kanluranin ay kabilang sa Timog, Silangan at Timog Silangang Asya. b. Iba-iba ang paraan ng pagtugon ng mga Asyano sa hamon ng kolonyalismo at imperyalismo. c. Dumanas ng pagmamalupit at pang-aabuso ang mga Asyano sa kamay ng mga mananakop. d. Ang paglaya ng isang bansa ay nasa kamay ng isang mahusay na pinuno.
11. Pahayag 1: Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya ay sinakop ng mga Europeo. Pahayag 2:
a. b. c. d.
Ang mga bansang lumaya sa pananakop ng mga Kanluranin ay naging demokratikong bansa
Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tama Lahat ng pahayag ay tama. Lahat ng pahayag ay mali.
351
12. Paano naapektuhan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang Silangan at Timog Silangang Asya sa pag-aangat ng mga malawakang kilusang nasyonalista? a. Nagpatuloy ang digmaan at nagkaroon ng digmaang sibil b. Lumakas ang nasyonalismo at dahil dito nakamit ang kasarinlan c. Nagkaroon ng lakas ng loob na lumaban upang makamtan ang kalayaan d. Milyon-milyong mamamayan ang namatay at maraming lungsod ang nasira
13. Para sa aytem na ito, suriin ang larawan sa ibaba
Inihalintulad ng ekonomistang si Kaname Akamasu ang pag unlad ng ekonomiyang Asyano sa gansangl umilipad( flying geese ). Ano ang mensaheng ipinahihiwatig nito? a. Magkakaiba ang antas ng pag-unlad ng mga bansang Asyano. b. Mabagal ang pag-unlad ng mga bansang Asyano. c. Magkakasabay ang tinatamasang pag-unlad ng mga bansang Asyano. d. May malaking impluwensiya ang mga kanluraning bansa sa pag-unlad ng mga bansang Asyano. 14. Sa paglipas ng panahon ay patuloy na nadaragdagan ang pangalan ng mga Asyanong nagtatagumpay sa iba’t ibang larangan ng palakasan sa daigdig. Paano nakaapekto ang tagumpay na ito ng mga bansang Asyano sa pananaw ng mga bansa sa daigdig? a. Naging sentro ng kontrobersiya ang tagumpay na natamo ng mga Asyano. b. Kinilala ang Asya sa larangan ng palakasan bilang isang powerhouse. Itinuring na balakid ng ibang mga bansa ang tagumpay na tinamo ng mga Asyano sa kanilang sariling hangarin.
352
c. Maraming atletang Asyano ang hinangad ng ibang mga bansa na makuha nila. 15. Maraming pagbabago ang dulot ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Asya. Isa dito ay ang pagbabago sa kultura na naging dahilan sa kawalan ng tunay na pagkakaisa ng mga mamamayang Asyano sa kani-kanilang bansa. Makikita na may kaugnayan sa mga hamon na nararanasan ng mga Asyano sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin upang maging bahagi sa paglutas ng nabanggit na suliranin? a. Sisihin ang mga Kanluraning bansa na nanakop sa mga bansang Asyano b. Tanggihan ang mga turista na mula sa mga bansa na nanakop noon sa Asya c. Magsumikap sa pag-aaral upang hindi maging pabigat sa lipunan d. Tanggapin ang mga pagbabagong naganap at gamitin para mapaunlad ang bansa 16. Nabuo ang nasyonalismo sa Asya bilang reaksiyon ng mga Asyano sa kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin. May mga gumamit ng civil disobedience, rebolusyon, pagyakap sa ideolohiya, pagtanggap sa mga pagbabagong dala ng mga dayuhan at pagtatag ng mga makabayang samahan upang ipakita ang damdaming nasyonalismo. Bilang mag-aaral paano mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan sa kasalukuyang panahon? a. Maging mabuting mag-aaral at makilahok sa mga gawaing pangkomunidad b. Makiisa sa mga samahan na nagsusulong ng pangangalaga sa kalikasan c. Mag-aral ng mabuti upang hindi maging pabigat sa lipunang kinabibilangan d. Magtayo ng samahan upang pagbayarin ang mga Kanluranin sa kanilang kasalanan 17. Mahigpit na pinagtatalunan ng bansang China at Pilipinas ang mga isla ng Spratly na tinatawag din ng mga Pilipino na Kalayaan Islands. Noong panahon ng kolonyalismo at imperyalismo, ang mga teritoryo ng mga bansang Asyano ay sinakop ng mga Kanluranin, ano ang nararapat gawin upang maiwasan na mauwi sa pananakop ng China ang sigalot sa Spratly Islands? a. Idulog ang usapin sa pandaigdigang husgado upang maresolba ng mapayapa ang nabanggit na krisis
353
b. Palakasin ang puwersang pandigma ng Pilipinas upang maging handa sa posibleng digmaan c. Humingi ng tulong sa mga malalakas na bansa upang matapatan ang malakas na puwersa ng China d. Makipagkasundo sa pinuno ng pamahalaang Tsino upang paghatian ang mga isla sa Spratly 18. Kung ikaw ay isa sa mga namumuno sa ating bansa at papasok ka sa mga kasunduan ano ang dapat na isasaisip sa pagsusulong nito? a. Isusulong ang interes ng ating bansa at babantayan ang ating karapatan b. Isusulong ang malayang kalakalan upang umunlad ang ating ekonomiya c. Bibigyang pabor ang interes ng ibang bansa upang mapanatili ang kapayapaan d. Isusulong ang pag-unlad ng ating bansa kahit maapektuhan ang ating kapaligiran 19. Ang mga demonstrasyon na naganap sa EDSA sa Pilipinas noong 1986 at Tiananmen sa China noong 1989 ay parehong nauwi sa isang rebolusyon. Paano nagkakatulad ang dalawang magkahiwalay na pangyayari sa kasaysayan?
http://www.theepochtimes.com/n2/images/storie/ http://2.bp.blogspot.com/Iep97hIN73Y/T0WMsEhWT5I large/2010/06/03/tiananmen+square+massacre.jpg AAAAAAAAAY0/f1SgmJeLZIo/s1600/edsa+uprising+/ 2.jpg
354
Commented [SI2]: Pls confirm copyright of this picture Or let ebok draw these. thanks
http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/ 01416/tiananmen_square8_1416033i.jpg
http://news.asiaone.com/A1MEDIA/news/ 02Feb12/images/20120225.104422_edsa.jpg
a. May kakayanan ang pamahalaang tumanggi sa hangarin ng mamamayan nito. b. May kakayanan ang mamamayan na maipahatid sa pamahalaan ang kanilang naisin. c. Maaaring magtagumpay ang isang mapayapang pamamaraan kung magkakaisa. d. Maaaring tularan ng isang bansa ang karanasan ng ibang bansa na may parehong resulta 20. Ang mga OFW ay itinuturing na pangunahing dahilan ng unti-unting pagbangon ng ekonomiya ng Pilipinas. Kamakailan lang ay patuloy ang pagbalik sa bansa ng mga OFW bunsod ng mga di magandang karanasan na kanilang tinamo tulad ng pang-aabuso, pagmamaltrato at iba pa. Kung ikaw ang Sec. of DFA ano ang iyong imumungkahing mabisang gawin ng pamahalaan ukol dito? a. b. c. d.
Himukinangmga OFW nabumaliksamgabansangpinagtatrabahuhan Wakasan ngPilipinas ang ugnayan sa mga nasabing bansa. Himukinangmgakaratigbansanamagpairalng ‘economic embargo’. Maglunsadngmgaprogramangpangkabuhayanparasamganagbalikna OFW
355
ARALIN BLG. 1: KOLONYALISMO AT IMPERYALISMO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA ALAMIN Handa ka na ba? Ngayon ay simulan mong alamin ang mga dahilan at pamamaraan na ginamit ng mga Kanluranin sa pananakop ng mga lupain sa pamamagitan ng isang paglalakbay.
Gawain 1. Hanapin Mo Ako, Kung Kaya Mo! Basahin ang kuwento ng isang turista na nagtungo sa Pilipinas. Tukuyin ang mga lugar na kaniyang pinuntahan gamit ang sumusunod na mapa
356
N
agtungo ako sa Pilipinas upang bisitahin ang iba’t ibang lugar at lansangan dito. Una kong pinuntahan ang daan na makikita sa silangan ng Athletic Bowl at sa kanluran ng Session Road. Malapit ito sa Governor Pack Road. Ito ay ang (1)____________________. Pagkatapos nito ay nagtungo ako sa Maynila upang magpunta sa isang ospital. Napansin ko ang isang daan na ipinangalan sa isang bansa sa Europa. Makikita ang daan na ito sa kanluran ng ospital na aking pinuntahan. Nasa hilagang bahagi nito ang isang sikat na fastfood chain. Ang pangalan ng daan na ito ay (2)____________________. Mula sa ospital ay nagtungo ako sa isang pharmacy upang bumili ng gamot. Dumaan ako sa isang mahabang lansangan na makikita sa hilaga ng EDSA. Ito ay ang (3) ______________________. Ayon sa aking mga kaibigan ay masarap ang mga prutas dito sa Pilipinas kaya’t nagtungo ako sa Marfori Fruit Market. Upang makarating dito, dumaan ako sa (4) __________________ na makikita sa silangan ng Marfori Fruit Market at Timog ng A. Pichon St. Upang makapaglibang naman ay naglaro ako ng basketball sa Bacag Basketball Court na kalapit naman ng Bacag Elementary School. Makikita sa pagitan ng dalawang nabanggit na lugar ang (5) _________________________. Huli kong pinuntahan ang ferry Tanong: station sa Maynila upang Pamprosesong makita ang kasalukuyang kalagayan ng Ilog 1. Ano ano angaypangalan ng mga daan lugar na Pasig. Ang nasabing ferry station bumabagtas mulaatsa Pasig Mga Sagot: pinuntahanMakikita ng turista?ito sa Hilaga ng Quezon hanggang sa (6)_____________. 1. Boulevard at Timog Silangang bahagi ng McArthur Monument. 2. 2. Sila ba ay mga Pilipino o banyaga? Patunayan. 3. 4. 3. Ano ang ginawa ng mga nabanggit na dayuhan 5. nang sila ay nagpunta sa Pilipinas? Ipaliwanag. 6.
357
Gawain 2. Mapa-nakop Tinalakay sa Aralin 1 at 2 ng Modyul 3 ang pananakop ng mga Kanluranin sa Timog at Kanlurang Asya. Sa nakarang gawain, nabatid mo na ang Pilipinas ay isa rin sa nasakop na bansa. Bukod sa Pilipinas, ano pa kaya ang ibang bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin? Panuto: Makikita sa unang mapa ang mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin. Gamit ang pangalawang mapa, tukuyin mo ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin sa pamamagitan ng paglalagay ng mga flaglets sa mga nasakop na bansa.
Mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin
Portugal
France
England
358
Mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin.
England
USA
Spain
Netherlands
France
Portugal
Pamprosesong Tanong Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Ano-ano ang bansang Asyano na nasakop ng mga Kanluranin? 2. Bakit sinakop ng mga Kanluranin ang karamihan ng mga bansa sa Asya? 3. Paano nakaapekto sa pamumuhay ng mga Asyano ang pananakop ng mga Kanluranin?
359
Gawain 3. Hagdan ng Aking Pag-unlad Sigurado akong pagkatapos mong matukoy ang mananakop at nasakop na bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nais mo namang malaman ang mga dahilan kung bakit ito naganap. Bago natin ipagpatuloy ang pagsusuri sa mga dahilan na ito ay sagutan mo muna ang chart na “Hagdan ng Aking Pag-unlad”. Panuto: Sagutan ang hanay na Ang aking Alam at Nais malaman. Samanatala, masasagutan mo lamang ang iba pang bahagi ng chart pagkatapos ng modyul na ito.
NAIS MALAMAN ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ___
MGA NATUTUHAN ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ _______________
Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya noong panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismo?
___________ ANG AKING ___________ ALAM ___________ _____________ ___________ _____________ ___________ _____________ ___________ _____________ ___________ _____________ ___ _____________ _____________ _____________ _____________ BINABATI KITA! _____________ Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin _____________ _______ Pagkatapos masuri ang iyong mga kaalaman tungkol sa Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay tiyak kong nais mong malaman ang sagot sa iyong mga tanong na isinulat mo sa chart na iyong sinagutan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng modyul . Sa iyong pagtupad sa iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma ba ang iyong mga dating alam sa mga bagong kaaalaman na iyong matutuhsan sa modyul na ito.
360
PAUNLARIN Sa bahaging ito ay inaasahan na matutuhan mo ang mga dahilan, pamamaraan at epekto ng pananakop ng Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari mong balikan ang mga sagot sa unang kolum ng chart na iyong sinagutan sa Gawain 3 upang malaman kung tama ito. Samantala matutuhan mo sa bahagi na ito ang sagot sa mga tanong na iyong isinulat sa ikalawang kolum ng chart. Gawain 4. Balikan Natin Batay sa tinalakay sa Aralin 1 ng Modyul 3, bumuo ng timeline tungkol sa mga pangyayaring nagbigay daan sa Imperyalismong Kanluranin sa Asya.
Mga pangyayari na nagbigay daan sa pagtatatag ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya
Ilahad sa klase ang nilalaman ng timeline. Sagutin ang sumusunod na tanong.
Pamprosesong Tanong: 1. Kung ang mga pangyayari sa iyong nabuong timeline ay hindi naganap. Ano ang mga posibleng mangyayari sa Silangan at Timog Silangang Asya? 2. Dahil sa kaganapang ito, ano ang kinahinatnan ng Asya?
361
Sa nakaraang gawain, nabatid mo ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa Imperyalismong Kanluranin sa Asya. Sa kasalukuyan, maraming dokumento ang naglalahad ng paghihirap na dinanas ng mga katutubong Asyano sa kamay ng mga mananakop na Kanluranin. ano nga ba ang dahilan ng mga Kanluranin kung bakit sila SaNgunit, iy nanakop ng mga lupain? Bakit kaya para sa kanila ay tama ang kanilang ginawa, na ito ay isang misyon? Basahin at unawin mo ang sumusunod na sanggunian. Gawain 5. Pagsusuri Suriin ang mga dokumento na nagbibigay-katuwiran sa Kolonyalismo at Imperyalismo ng mga Kanluranin sa Asya. 5.1 Ipinapakita sa larawan ang isang patalastas (advertisement) ng Pear’s soap. Suriin ang nilalaman nito. Sagutin ang mga pamprosesong tanong. Primaryang Sanggunian Blg. 1. Advertisement ng sabon na Per’s Soap.
The first step towards lightening The White Man’s Burden is through teaching the virtues of cleanliness. Pears’ Soap is a potent factor in brightening the dark corners of the earth as civilization advances, while amongst the cultured of all nations it holds the highest place – it is the ideal toilet soap
Pear’s soap. http://academic.reed.edu/humanities/110tech/rom anafrica2/pears'soap.jpg. Retrieved on December 7, 2012.
362
Ang tula na The White Man’s Burden ay isinulat ni Rudyard Kipling noong 1899. Sa tula na ito ay biniyang-katuwiran ni Kipling ang ginawang pananakop ng mga Kanluranin. Basahin at unawain ang nilalaman ng tula. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang patalastas (advertisement)? 2. Anong bahagi ang nagbibigay-katuwiran sa pananakop ng mga Kanluranin sa Asya? Ipaliwanag ang iyong sagot. 3. Sang-ayon ka ba sa mensahe ng patalastas? Bakit?
5. 2 Makibahagi sa iyong pangkat. Punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klase. THE WHITE MAN’S BURDEN ni Rudyard Kipling Take up the White Man's burden-Send forth the best ye breed-Go bind your sons to exile To serve your captives' need; To wait in heavy harness, On fluttered folk and wild-Your new-caught, sullen peoples, Half-devil and half-child. Take up the White Man's burden-In patience to abide, To veil the threat of terror And check the show of pride; By open speech and simple, An hundred times madeplain To seek another's profit, And work another's gain. Take up the White Man's burden-The savage wars of peace-Fill full the mouth of Famine And bid the sickness cease; And when your goal is nearest The end for others sought, Watch sloth and heathen Folly Bring all your hopes to nought. Take up the White Man's burden-No tawdry rule of kings, But toil of serf and sweeper-The tale of common things. The ports ye shall not enter, The roads ye shall not tread, Go mark them with your living, And mark them with your dead.
Take up the White Man's burden-And reap his old reward: The blame of those ye better, The hate of those ye guard-The cry of hosts ye humour (Ah, slowly!) toward the light:-"Why brought he us from bondage, Our loved Egyptian night?" Take up the White Man's burden-Ye dare not stoop to less-Nor call too loud on Freedom To cloke your weariness; By all ye cry or whisper, By all ye leave or do, The silent, sullen peoples Shall weigh your gods and you. Take up the White Man's burden-Have done with childish days-The lightly proferred laurel, The easy, ungrudged praise. Comes now, to search your manhood Through all the thankless years Cold, edged with dear-bought wisdom, The judgment of your peers! White Man’s Burden. Rudyard Kipling, 1899. http://www.fordham.edu/halsall/mod/kipling.asp (Retrieved on November 20, 2012).
363
Pangkat 1 Take up the White Man's burden— Send forth the best ye breed— Go bind your sons to exile.” To serve your captive’s need;
Pangkat 2 Your new-caught, sullen peoples, Half-devil and half-child
Pangkat 3 Take up the White Man’s burdenAnd reap his old reward The blame of those ye better The hate of those ye guard The cry of hosts ye humour
Gamitin ang chart sa pagsusuri sa mga bahagi ng tula na itinakd sa inyong pangkat. Tanong Sino ang tinutukoy? Ipaliwanag (Mananakop o Sinakop) Ipaliwanag ang ibig ipahiwatig ng bahagi ng tula. Sang-ayon ka ba sa nilalaman/mensahe ng bahagi tula na itinakda sa inyong pangkat? Bakit?
Gawain 6. Kung ikaw ay isang mananakop Sagutin ang mga tanong batay sa mga primaryang sanggunian na iyong sinuri at sa mga nakaraang aralin na inyong tinalakay
364
Ano ang inisip na dahilan sa ginawang pananakop?
Ano ang naramdam an kapag nakasakop ng lupain?
Ano-ano ang kagamitan at kakayahan na mayroon ang mga Kanluranin na nakatulong sa paglalayag at pananakop ng lupain
Pagbubuod Nagtagumpay ang mga Kanluranin na makapaglayag sa ibang lupain dahil mayroon silang angkop na kagamitan tulad ng ________________________________. Ayon sa mga Kanluranin, tungkulin nila na tulungan ang sangkatauhan lalo na ang mga bansa sa Africa at Asya dahil naniniwala sila na _______________________________________________________ ____________.
Pamprosesong Tanong: 1. Sang-ayon ka ba sa dahilan ng mga Kanluranin sa pananakop ng mga lupain? Bakit?
365
Sa Gawain 5 at 6 ay natutuhan mo ang mga dahilan ng mga Kanluranin kung bakit sila nanakop ng mga lupain. Maaaring hindi ka sang-ayon sa mga ito, o kaya naman ay naisip mo na kung ikaw ang nasa kanilang sitwasyon ay maaaring nanakop ka rin ng lupain. Mahalaga na malaman mo ang panig ng mga Kanluranin hindi upang sila ay kampihan o tularan, kung hindi upang mas mapalawak pa ang iyong pananaw sa pagsusuri ng mga pangyayari na may kaugnayan sa Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Sa susunod na bahagi ng modyul na ito ay mababasa mo ang mga karanasan ng mga Asyano na napasailalim sa mga patakaran ng mga mananakop na Kanluranin. Sa pagkakataong ito ay iyo namang mababatid ang panig ng mga nakaranas ng paghihirap, kalupitan at karahasan sa kamay ng mga mananakop na Kanluranin. Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asy Mga lupain at bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya na sinakop ng mga Kanluranin noong Unang Yugto ng Imperyalismo (ika-16 at ika-17 siglo).
Upang maisakatuparan ang kanilang mga layunin, nagtayo ng kolonya ang mga Kanluranin sa Asya. Nagkaniyakaniya ang mga Kanluranin sa pagsakop sa mga bansang Asyano. Ang rehiyon ng Silangan at Timog Silangang Asya ay mga rehiyon na lubusang naapektuhan ng pananakop. Kadalasan, isang bansang Kanluranin ang nakakasakop sa isang bansang Asyano, subalit may mga pagkakataon din na dalawa o higit pang bansa ang nakakasakop dito. Iba-iba ang pananaw ng mga Kanluranin sa pananakop ng lupain. Habang ang iba ay sinakop ang buong bansa, ang iba naman ay sinakop lamang ang mga piling bahagi nito. Makikita sa mapa, ang mga lupain at bansa sa Asya na sinakop ng mga Kanluranin. Suriin ang mga dahilan kung bakit ito sinakop.
366
Gawain 7. Map Analysis – Unang Yugto Batay sa mapa na iyong sinuri, punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klase. Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya
TANONG Ano-ano ang mga bansang nanakop sa Silangang at Timog Silangang Asya noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin? Kailang ito naganap? Batay sa mapa, ano ang kapakinabangan na makukuha ng mga mananakop sa mga nasakop na lupain?
Natukoy mo sa nakaraang gawain ang mga lupain na sinakop ng mga Kanluranin noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Nagbigay rin ito sa iyo ng paunang kaalaman sa mga dahilan ng kung bakit ito sinakop ng mga Kanluranin. Upang mas mapalawak pa ang iyong kaalaman at pag-unawa tungkol sa mga dahilan at iba’t ibang paraan ng pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya, basahin at unawain mo ang sumusunod na teksto.
367
Unang Yugto ng Kolonyalismo at Imperyalismo sa Asya (ika16 at ika-17 siglo) Natutuhan mo sa nakaraang Aralin 1, Modyul 3 ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa Unang Yugo ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya. Natukoy mo rin ang mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na sinakop ng mga Kanluranin at kung bakit ito sinakop. Sa modyul na ito ay malalaman mo ang mga Batay sa nakaraang aralin! kolonya na itinatag ng mga Kanluranin sa Mga pangyayaring nagbigay-daan Silangan at Timog Silangang Asya. sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya
M e r k a n t i l i s m o
P a g h a h a n a p n g B a g o n g R u t a
P a g l a l a k b a y
P a g b a b a g o
ni
s a
M a r c o P o l o
P a g l a l a y a g
K r u s a d a
Silangang Asya Sa loob ng mahabang panahon ay mayroon nang ugnayan ang Silangang Asya sa mga bansang Kanluranin dahil sa mga sinaunang rutang pangkalakalan. Bunga nito,nabatid ng mga Kanluranin ang karangyaan ng mga bansa sa Silangang Asya. Bagamat maraming naghangad na ito ay masakop, hindi gaanong naapektuhan ang Silangang Asya ng Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin dahil na rin sa matatag na pamahalaan ng mga bansa dito. Isa ang bansang Portugal sa mga Kanluraning bansa na naghangad na magkaroon ng kolonya sa Silangang Asya partikular sa China. Nakuha ng Portugal ang mga daungan ng Macao sa China at Formosa (Taiwan). Hindi nagtagal ay nilisan din ng Portugal ang mga nabanggit na himpilan. Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin, maraming bansa ang nag-unahan na masakop ang bansang China. Timog Silangang Asya Kung ang Silangang Asya ay hindi gaanong naapektuhan, iba naman ang naging kapalaran ng mga bansa sa Timog Silangang Asya noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Karamihan ng mga daungan sa 368
sa rehiyong ito ay napasakamay ng mga Kanluranin. Ang mataas na paghahangad na makontrol ang kalakalan ng mga pampalasa at pagkuha ng ginto ang siyang nagtulak sa kanila na sakupin ang Timog- Silangang Asya . Nauna ang mga bansang Portugal at Spain sa pananakop ng mga lupain. Nang lumaya ang Netherlands mula sa pananakop ng Spain, nagtayo rin ito ng mga kolonya sa Timog Silangang Asya. Hindi nagtagal ay sumunod din ang mga bansa ng England at France. Ang sumusunod ay bansa sa Timog Silangang Asya na sinakop noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin
369
Gabay na tanong: 1. Ano ang pangunahing dahilan ng mga Español sa pagsakop sa Pilipinas? 2. Paano sinakop ng mga Español ang Pilipinas? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.
Ang sumusunod ay patakaran na ipinatupad ng mga Español upang
370
371
Gabay na tanong 1. Ano ang pangunahing dahilan ng pagsakop ng Netherlands sa ilang bahagi ng Indonesia? 2. Paano sinakop ng mga Dutch ang mga sentro ng kalakalan sa Indonesia? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.
372
.
Hindi tulad ng mga Español, sinakop lamang ng mga Dutch ang mga sentro ng kalakalan ng mga Indones noong 1511. Ito ang naging pangunahing patakaran ng mga Dutch sa pamumuno ng Dutch East India Copany sa pananakop dahil mas malaki ang kanilang kikitain at naiiwasan pa nila ang pakikidigma sa mga katutubong pinuno. Subalit, kung kinakailangan, gumagamit din sila ng puwersa o dahas upang masakop ang isang lupain. Bunga nito, pangunahing naapektuhan ang kabuhayan ng mga katutubong Indones. Lumiit ang kanilang kita at marami ang naghirap dahil hindi na sila ang direktang nakikipagkalakalan sa mga dayuhan. Sa kabila ng pagkontrol sa kabuhayan, hindi naman lubusang naimpluwensiyahan ng mga Dutch ang kultura ng mga Indones.
Paano nagkakaiba ang patakaran sa pananakop ng mga Dutch at mga Español?
Paano nagkakaiba ang patakaran sa pananakop ng mga Dutch at mga Español?
Tulad ng Pilipinas, maraming bansa rin ang sumakop sa Malaysia. Ito ay ang Portugal, Netherlands at England. Pangunahing layunin din ng mga nanakop na bansa ang pagkontrol sa mga sentro ng kalakalan. Bukod sa kalakalan, sinubukan din ng mga Portuges na palaganapin ang Kristiyanismo sa mga daungan na kanilang nasakop subalit hindi sila nagtagumpay dahil sa malakas na impluwensiya ng Islam sa rehiyon. Samantala, hindi gaanong naimpluwensiyahan ng mga bansang Netherlands at England ang kultura ng Malaysia. Maraming katutubo ang naghirap dahil sa pagkontrol ng mga nabanggit na bansa sa mga sentro ng kalakalan sa Malaysia.
373
374
Gabay na tanong: 1. Ano ang pangunahing dahilan ng pagsakop ng mga Kanluranin sa ilang bahagi ng Malaysia? 2. Paano sinakop ng mga Kanluranin ang mga sentro ng kalakalan sa Malaysia? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.
Gawain 8. Paghahambing – Unang Yugtto Suriin ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga karanasan ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na sinakop ng mga Kanluranin. Punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klas
Nasakop na Bansa
Kanluraning Dahilan ng Bansa na Pananakop Nakasakop
Paraan ng Panan akop
Patakarang Ipinatupad
Epek to
China Pilipinas Indonesia Malaysia
Pamprosesong Tanong:
1. Ano-ano ang Kanluraning bansa na sumakop sa mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya? 2. Bakit nanakop ang mga Kanluranin ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya? 3. Magkakatulad ba ang pamamaraang ginamit ng mga Kanluranin sa pananakop? Bakit? 4. Ano ang naging reaksiyon ng mga Asyano sa pananakop ng mga Kanluranin? 5. Ano ang naging epkto ng mga patakaran na ipinatupad ng mga Kanluranin sa pamumuhay ng mga Asyano?
375
Hindi nagtapos ang pananakop ng mga Kanluranin sa Asya noong ika-17 siglo. Sa pagpasok ng ika-18 siglo, mayroon pang ibang bansang Kanluranin tulad ng United States na nagsimula na ring manakop ng mga lupain sa Asya. Ang mga pagbabago sa ekonomiya, teknolohiya at industriya sa Europe at United States ay ilan lamang sa mga dahilan sa pagpapatuloy ng Impeyalismong Kanluranin sa Asya noong ika-18 hanggang ika-19 na siglo. Suriin mo ang kasunod na mapa na nagpapakita ng mga nasakop na bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya sa panahong ito.
376
377
Gawain 9. Map Analysis – Unang Yugto Batay sa mapa na iyong sinuri, punan ng sagot ang chart. Paghambingin ang iyong mga sagot sa Gawain Bilang 7. Iulat ang sagot sa klase.
Ikalawang Yugto ng Imperyalismo sa Asya
Unang Yugto ng Imperyalismo
TANONG
Ikalawang Yugto ng Imperyalismo
Ano-ano ang bansang nanakop ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya ? Kailan ito naganap? Batay sa mapa, ano ang kapakinabangan na makukuha ng mga mananakop sa mga nasakop na lupain?
Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga bansang Kanluranin na nahinto nagpatuloy nagsimulang – manakop ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya noong Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin? 2. Ano ang magkaibang katangian ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin? Nabatid mo mula sa mapa na iyong sinuri ang mga lupain at bansa na sinakop ng mga Kanluranin sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Upang mas mapalawak pa ang iyong kaalaman at pag-unawa kung bakit nagpatuloy ang pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya, basahin at unawain mo ang sumusunod na teksto. 378
Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya (ika-18 at ika19 na siglo Maraming bansang Kanluranin ang nagpatuloy na naghangad na makasakop ng lupain sa Asya. Lalo pang umigting ang paghahangad na ito ng mga Kanluranin dahil sa mga pagbabagong naganap sa kontinente ng Europe at Amerika. Bakit nga ba nagpatuloy ang imperyalismong Kanluranin sa Asya? Ano-ano ang lupain na nasakop sa pagkakataong ito at bakit sila sinakop? Paano nanakop ang mga Kanluranin? Sa bahaging ito ng modyul ay mauunawaan mo ang mga sagot sa mga nabanggit na katanungan. Silangang Asya China Sa loob ng mahabang panahon ay ipinatupad ng China ang paghihiwalay ng kaniyang bansa mula sa daigdig (isolationism) dahil sa mataas na pagtingin niya sa kaniyang kultura at naniniwala siya na makasisira ito kung maiimpluwensiyahan ng mga dayuhan. Bagamat pinahihintulutan ang mga Kanluranin, pinapayagan lamang sila sa daungan ng Guanghzou at dapat na isagawa ng mga dayuhang mangangalakal ang ritwal na kowtow bilang paggalang sa emperador ng China. Bunga ng isolation, umunlad at napatatag ng China ang kaniyang ekonomiya, kultura at 379 politika. Nagawa ng China na makatayo sa sariling paa. Sa panahong ito, ang mga Kanluranin (Euroepans) ang siyang umaasa sa
hangad ng mga Kanluranin na maangkin ang yaman ng China ang pangunahing dahilan ng imperyalismo sa bansa. Matagal nang hinahangad ng mga Kanluranin na masakop ang China. Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluranin sa China dahil sa tinutulan ng Emperador na ipasok sa bansa ang opyo na produkto ng bansang England. Ang opyo ay isang halamang gamot na kapag inabuso ay nagdudulot ng masamang epekto sa kalusugan. Dahil din sa opyo, nabaligtad ang sitwasyon ng mga British at mga Tsino. Ito ay dahil mas marami na ngayon ang produktong inaangkat ng mga Tsino mula sa mga British kaysa inaangkat ng mga British mula sa China. Sinamantala ito ng England, at kahit ipinagbabawal, patuloy pa rin na nagpasok ng opyo ang mga British sa mga daungan ng China. Ito ang naging dahilan ng mga Digmaang Opyo na naganap sa pagitan ng China at England.
380
Ang Sphere of Influence sa China Isa sa epekto ng pagkatalo ng China sa mga Digmaang Opyo ay ang unti-unting paghina ng katatagan ng pamahalaan nito. Sinamantala ito ng mga Kanluranin at tuluyang sinakop ang bansa. Subalit, hindi katulad ng ibang bansa sa Asya, hindi sinakop ng mga Kanluranin ang buong China. Upang maiwasan ang digmaan sa pagitan ng mga Kanluranin, hinati nila ang China sa mga spheres of influence noong 1900s. Ito ay tumutukoy sa mga rehiyon sa China kung saan nangingibabaw ang karapatan ng Kanluraning bansa na kontrolin ang ekonomiya at pamumuhay ng mga tao dito. Binigyan din ng karapatan ang mga Kanluraning bansa na magpatayo ng iba’t ibang imprastraktura gaya ng kalsada, tren at mga gusali upang paunlarin ang kanilang sphere of influence. Ipinatupad din sa mga lugar na ito ang karapatang extraterritoriality. Spheres of Influence sa China England – Hongkong Yang Tze valley Weihaiwei France – Zhanjiang Kwangchow Germany – Kwantung Qingdao Yunnan Portugal – Macao Larawan at mapa na nagpapakita ng Sphere of Influence sa China Russia - Manchuria
Isa pang dayuhang bansa ang nagkaroon ng sphere of influence sa China. Ito ang bansang Japan. Nakuha ng bansang Japan ang karapatan sa mga isla ng Formosa, Pescadores at Liadong Peninsula sa pagkatalo ng China sa digmaang Sino-Japanese noong 1894. Nakapaloob ang pagbibigay ng China ng mga nabanggit na lugar sa Japan sa Kasunduang Shimonoseki.
Ano ang pinakamasa ng epekto ng pagkatalo ng mga China sa mga Digmaang Opyo? Bakit?
381
Bakit ipinilit ng United States na maipatupad sa China ang Open Door Policy?
Ang Open Door Policy
Ang paghahati-hati ng China sa spheres of influence ay nagdulot ng pangamba sa bansang United States dahil sa posibilidad na isara ang China sa pakikipagkalakalan sa ibang bansa na walang sphere of influence dito. Kapag naganap ito, mapuputol ang ugnayang pangkalakalan ng United States sa China. Dahil dito, iminungkahi ni John Hay, Secretary of State ng United States na ipatupad ang Open Door Policy kung saan ay magiging bukas ang China sa pakikipagkalakalan sa ibang bansa na walang sphere of influence rito. Nakapaloob sa mungkahi ni John Hay ang sumusunod: 1. pagrespeto sa karapatan at kapangyarihan sa pakikipagkalakalan sa mga lugar na sakop ng sphere of influence ng mga Kanluranin; 2. pagbibigay ng karapatan sa China na mangolekta ng buwis sa mga produktong inaangkat mula sa bansa; at 3. paggalang sa mga itinakdang halaga ng buwis ng mga Kanluraning bansa sa paggamit ng mga kalsada, tren at daungan sa kani-kanilang spheres of influence. Dahil sa mga patakarang sphere of influence at open door, napanatili ng China ang kaniyang kalayaan, subalit nanatiling kontrol ng mga mananakop ang kaniyang ekonomiya. Nawala sa kamay ng mga Tsino ang kapangyarihan na magtakda ng kanilang mga patakaran para sa mga dayuhan. Gayundin, gumuho ang dating matatag na pamamahala ng mga emperador dahil sa panghihimasok ng mga dayuhang dinastiya. Higit sa lahat, pumasok sa China ang iba’t ibang impluwensiya ng mga Kanluranin na nakapekto sa kanilang iniingatan at ipinagmamalaking kultura. Japan Napaunlad ng Japan ang kaniyang ekonomiya, napatingkad ang kaniyang kultura at pagpapahalaga at napatatag ang kaniyang pamamahala dahil sa pagsasara ng kaniyang mga daungan mula sa dayuhan. Bagamat may ugnayan sa mga bansang Netherlands, China at Korea, hindi nito pinahihintulutan na makapasok sa bansa ang mga dayuhan. Sa pagdating ng mga Kanluranin sa Asya, isa ang bansang Japan sa mga ninais nilang masakop. Nagpadala ng kanilang mga kinatawan ang bansang England, France, Russia at United States subalit lahat sila ay tinanggihan ng Japan.
382
Paano nagkakatulad ang China at Japan sa pakikitungo sa mga dayuhan?
Noong 1853, ipinadala ni Pangulong Milliard Filmore ng United States si Commodore Matthew Perry upang hilingin sa emperador ng Japan na buksan ang kaniyang mga daungan para sa mga barko ng United States. Kailangan ng mga barko ng United States na tumatawid sa Karagatang Pasipiko nang mapagdadaungan upang mapagkuhanan ng karagdagang pagkain, tubig at panggatong. Hindi kasi sapat ang kanilang reserba o kaya ay mahirap na dalhin pa nila ang lahat ng ito sa kanilang paglalakbay. Sa pagpunta ni Perry sa Japan ay nakita ng mga Hapones ang naglalakihang barko ng United States na armado ng kanyon. Bagamat hindi tahasang sinabi, ang ginawang ito ni Perry ay isang babala na kung hindi bubuksan ng mga Hapones ang kanilang daungan, hindi magdadalawang isip ang United States na gamitin ang kanilang puwersa. Upang maiwasan ang pakikidigma sa isang malakas na bansa, tinanggap ng Japan ang United States sa bisa ng Kasunduang Kanagawa noong 1854. Sa ilalim ng kasunduang ito ay binuksan ang mga daungan ng Hakodate at Shimoda para sa mga barko ng United States. Pinahintulutan din na magtayo ng kaniyang embahada ang United States sa Japan. Dahil sa pagbubukas ng Japan, nakapasok na din sa kanilang bansa ang mga Kanluranin tulad ng England, France, Germany, Russia at Netherlands. Nagalit ang mga Hapones sa kinahinatnan ng kanilang bansa. Nawala sa kamay ng Shogunato ng Tokugawa ang kapangyarihan. Siya ay pinalitan ng bagong tatag na pamahalaan sa pamumuno ni Emperador Mutsuhito na nagsimulang manungkulan sa edad na 15. Ang kaniyang pamumuno ay tinawag niyang Meiji era – ang ibig sabihin ay enlightened rule. Napagtanto ni Emperador Mutsuhito na ang mabisang paraan sa pakikitungo sa mga Kanluranin ay ang pagyakap sa modernisasyon. Ang makabagong mga kagamitan, teknolohiya at paraan ng pamumuhay na natutunan ng mga Hapones mula sa mga dayuhan ay nakatulong upang siya ay umunlad sa kabila ng panghihimasok ng mga Kanluranin sa kaniyang bansa. 383
Timog Silangang Asya Nagpatuloy ang paghahangad ng mga Kanluranin sa mga pamapalasa ng mga bansa sa Timog Silangang Asya. Ang pagbabagong dulot ng industriyalisasyon ay lalo pang nagpataas sa pagnanais ng mga Kanluranin na mapanatili ang kanilang imperyo. Ginamit ng mga Kanluranin ang mga likas na yaman na makukuha sa mga bansa rito upang makagawa ng mas maraming produkto. Higit sa lahat, ang kanilang mga sobrang produkto ay dinala nila sa mga pamilihan ng mga bansa sa Timog Silangang Asya. Naisakatuparan nila ang lahat ng mga ito dahil sakop nila ang karamihan ng mga bansa sa rehiyon. May mga bansang nasakop noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin ang patuloy na napasailalim sa kapangyarihan ng mga dayuhan. Samantala, ang mga dating malaya ay sinakop o kaya ay kinontrol ng mga Kanluranin ang kabuhayan. Perlas ng Silangan
Pilipinas Sa loob ng mahigit tatlong daang taon ay napasailalim ng mga Español ang Pilipinas. Nagtangka ang mga Pilipino na makamit ang kalayaan sa kamay ng mga mananakop subalit sila ay nabigo. Sa pagpasok ng ika-19 na siglo, nagsimulang magpalawak ng kaniyang teritoryo sa AsyaPasipiko ang United States. Isa ang Pilipinas sa mga lupain na nais nitong makontrol dahil sa istratehikong lokasyon nito. Angkop ang lokasyon ng bansa sa kaniyang plano na sakupin ang iba pang bansa sa Asya at sa pagkontrol sa kalakalan sa Asya-Pasipiko. Noong una, tinulungan ng mga Amerikano ang mga rebolusyunaryong Pilipino sa pamumuno ni Emilio Aguinaldo na talunin ang mga Espanyol. Natalo ang mga Español l at idineklara ni Aguinaldo ang kalayaan ng Pilipinas noong Hunyo 12, 1898. Subalit, lingid sa kaalaman ng mga Pilipino ay nagkaroon ng lihim na kasunduan ang mga Spain at United States. Batay sa kasunduan, susuko ang Spain sa United States at isasalin sa huli ang karapatang pamunuan ang Pilipinas. Samakatuwid, hindi pa din malaya ang Pilipinas dahil sila ay mapapasailaim sa United States – ang bansa na kaniyang itinuring na kaibigan. Pormal na naisalin sa kamay ng United States ang pamumuno sa Pilipinas sa bisa ng Kasunduan sa Paris. Nilagdaan ito ng mga kinatawan ng United States at Spain noong Disyembre 10, 1898.
Ganito inilarawan ni Jose Rizal ang Pilipinas dahil sa ganda ng bansa at sa kaniyang lokasyon nito sa Asya. Paano nakaapekto sa kasaysayan ng Pilipinas ang kaniyang lokasyong heograpikal?
20 milyong dolyar
Ibinayad ng United States sa Spain kapalit ng pagpapaunlad na ginawa ng España sa Pilipinas. Ano ang epekto ng Kasunduan sa Paris sa mga Pilipino?
384
Sumiklab ang Digmaang PilipinoAmerikano noong 1902 kung saan ay natalo ng mas malakas na puwersang Amerikano ang mga Pilipino. Itinatag ng mga Amerikano ang Pamahalaang Militar at nang lumaon ay naging Pamahalaang Sibil na parehong pinamumunuan ng mga Amerikano at Pilipino. Thomasites Nagpatayo rin sila ng mga paaralan at ginawang libre para sa lahat ang pag-aaral, ospital, kalsada, at mga gusaling Tawag sa mga pampamahalaan. Sa kabilang banda, unang gurong Amerikano na nagpalabas din sila ng mga batas na nagpipigil dumating sa sa pagpapamalas ng mga Pilipino ng Pilipinas lulan ng damdaming Nasyonalismo. Sa huling bahagi barkong S.S.Thomas ng kanilang pamumuno, itinatag nila ang Pamahalaang Commonwealth kung saan ay Paano nagamit ng sinanay nila ang mga Pilipino sa pagpapatakbo mga Amerikano ang edukasyon ng isang pamahalaang demokratiko. Bukod upang masakop dito, nais din ng mga Amerikano na manatili ang ang Pilipinas? kanilang impluwensiya sa pamahalaan ng Pilipinas upang maprotektahan ang kaniyang mga interes sa bansa matapos niyang maipagkaloob ang kalayaan nito. Ano ang pagkakaiba ng paraan ng pananakop at pamamahala ng mga Español at mga Amerikano?
CULTURE SYSTEM Indonesia (East Indies) Patuloy na pinamahalaan ng Netherlands ang Indonesia. Ang mataas na paghahangad ng mga tagaEurope sa mga pampalasa at produktong agrikultural ang nagtulak sa mga Dutch na ipatupad ang culture system o Patakarang kilala rin sa tawag na cultivation system. Ang patakaran na ipinatupad ng mga ito ay iminungkahi ni Johannes Van den Bosch. Sa ilalim ng Dutch sa patakarang ito, inatasan ng mga Dutch ang mga Indonesia magsasakang Indones na ilaan ang sanlimang (1/5) na upang bahagi ng kaniyang lupain o 66 na araw para sa pagtatanim matugunan ng mga produktong iniluluwas ng mga Dutch. Ilan sa mga ito ang pangangaila ay asukal, kape at indigo. Nang makita ng mga Dutch ang ngan nito sa tagumpay ng culture system, sapilitan na ring ipinatanim sa pagbebenta mga Indones ang iba pang produkto tulad ng bulak, palms, ng mga tsaa, tabako, quinine at iba pang pampalasa. Dumanas pampalasa nang lubos na paghihirap ang mga Indones sa ilalim ng sa pandaigdiga patakarang ito dahil hindi na sila makapagtanim ng mga ng produkto para sa kanilang sariling pangangailangan. kalakalan. Ano ang 385 naging epekto ng Culture system sa mga
Malaysia at Singapore Napasakamay ng mga British ang Singapore, SINGAPURA na noon ay bahagi pa ng Malaysia dahil naghahanap sila ng angkop na daungan para sa kanilang mga barkong pangkalakalan mula India patungong China. Salitang Nakilala ang Singapore bilang isa sa pinakamaganda Malay na ang ibig sabihin sa at pinakamaunlad na daungan sa Timog Silangang Ingles ay Lion Asya. Kinontrol ng mga British ang Singapore at City. kumita sila nang malaki mula sa pakikipagkalakalan sa mga karatig-bansa at sa mga bansang Kanluranin. Bakit sinakop ng mga British Sa kabilang banda, kilala naman ang Malaysia ang sa malawak na plantasyon ng goma (rubber) at sa Singapore? pagkakaroon ng malaking reserba ng lata (tin). Naging pangunahing produktong panluwas ng Malaysia ang goma at lata. Kumita nang malaki ang mga British dahil sa pagkontrol nila ng pagluluwas ng mga nabanggit na produkto. Upang mas mapabilis pa ang produksiyon, hinikayat ng mga British ang mga Tsino na mandayuhan sa Malaysia upang maging mga manggagawa. Hindi naglaon, mas dumami pa ang mga Tsino kaysa sa mga katutubong Rubber Malay sa Malaysia. Ang pananakop ng mga British Tree sa Malaysia ay nagdulot ng paghihirap at ng kaguluhan sa pagitan ng mga nandayuhang Tsino at Ito ay orihinal katutubong Malay na hanggang ngayon ay na matatagpuan nararamdaman pa rin sa bansa. sa South America. Dinala ng mga British ang mga buto nito sa Malaysia upang pasimulan ang plantasyon ng rubber tree sa rehiyon. Ano ang kapakinabanga n ng rubber tree para sa mga British?
Melting Pot Tawag sa lugar o rehiyon kung saan nagtatagpo ang iba’t ibang mga kultura at pangkat-etniko. Ang populasyon ng Malaysia ay binubuo ng mga katutubong Malay, malaking bahagdan ng mga Tsino, Tamil, Pilipino, at mga Nepalese. Paano nakaapekto sa kalagayan ng kapayapaan sa Malaysia ang panghihikayat ng mga British noon sa mga Tsino na manirahan sa Malaysia?
386
Bakit mahal aga para sa Englan d ang Burma ?
Burma (ngayon ay Myanmar) Ang lokasyon ng Burma sa India, na sakop ng mga England ang dahilan kung bakit sinakop din ito ng mga British. Mahalaga para sa mga British ang Burma dahil ito ay magagamit niya upang mapigilan ang mga magtatangkang sumakop sa silangang bahagi ng India na noon ay kabilang sa mga sakop niyang lupain. Noong una ay may maayos na ugnayan ang England at Burma. Subalit sa hindi inaasahang pangyayari, sumiklab ang mga labanan sa pagitan ng mga British at Burmese na tinawag na Digmaang Anglo-Burmese.
Talahanayan ng Dahilan at Bunga ng mga Digmaang Anglo-Burmese Unang Digmaang Anglo-Burmese
Ikalawang Digmaang Anglo-Burmese
Taon 1842-1856 Dahilan Paglusob ng Burma sa mga estado ng Assam, Arakan, at Manipur na itinuring ng mga British na panghihimasok sa India
1852-1853 Hidwaan sa kalakalan. Sapilitang kinuha ng mga British ang mga barkong pangkalakalan ng mga Burmese
Bunga
Natalo ang mga Burmese dahil sa mas malakas na kagamitang pandigma ng mga British.
Natalo ang mga Burmese at nilagdaan ang Kasunduan sa Yandabo. Nagbigay ng bayadpinsala ang Burma Napasakamay ng English East India Company ang Arakan at Tenasserim Tinanggap ng Burma ang British Resident sa palasyo ng hari
Nawalan ng karapatan ang mga Burmese na dumaan sa mga rutang pangkalakalan na dati ay kanilang pagmamayari.
Ikatlong Digmaang AngloBurmese 1885-1886 Itinuring ng mga British na pagtataksil ang pakikipagka sundo ng mga haring Burmese sa bansang France Natalo ang mga Burmese Ganap na sinakop ng England ang buong Burma at isinama ito bilang probinsiya ng India. Isa itong malaking 387
kahihiyan para sa kaharian ng Burma na matagal nang namamahal a sa kanilang lupain. Ang resident system ay isang patakaran na ipinatupad ng mga British sa Burma. Ang British Resident ay kinatawan ng pamahalaan ng England sa Burma. Bilang kinatawan, kailangang manirahan ang British Resident sa Burma. Isa sa kaniyang tungkulin ay ang pakikipag-ugnayan sa mga dayuhang bansa. Ibig sabihin, may karapatan siyang makipag-usap, makipagkasundo, makipagkalakalan at magdesisyon sa mga usaping panlabas ng Burma na dati ay gawain lamang ng Hari ng Burma. Nabawasan ang kapangyarihan ngHari at nawala sa kaniyang kamay ang karapatan na magdesisyon kung kaninong dayuhan makikipagkaibigan at makikipagugnayan.
Bakit napahiya ang Burma nang ito ay ginawang probinsiya ng India?
Maituturing ba ang Resident System bilang isang paraan ng pananakop? Bakit?
388
Bakit tinawag na IndoChina ang rehiyon na kinabibilangan ng Laos, Cambodia at Vietnam?
389
Gawain 10. Pagsusuri Suriin ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga karanasan ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na sinakop ng mga Kanluranin noong Ikalawang Yugto ng Imperyalismo. Punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klase. Nasakop na Bansa
Kanluraning Dahilan ng Paraan ng Patakarang bansa na Pananakop Pananakop Ipinatupad Epekto Nakasakop
China Japan Pilipinas Indonesia Malaysia IndoChina Myanmar Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang bansang Kanluranin na nanakop ng lupain sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo? 2. Bakit kinailangan ng mga Kanluranin na manakop ng mga lupain sa Asya? 3. Magkakatulad ba ang pamamaraang ginamit ng mga Kanluranin sa pananakop ng mga naturang lupain? Bakit? 4. Paano naapektuhan ng pananakop ng mga Kanluraning bansa ang kalagayan ng bansang Asyano sa panahon ng pananakop? Gawain 11. Paghahambing - Imperyalismo Sa pamamagitan ng Venn Diagram, suriin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Unang Yugto ng Imperyalismo
Ikalawang Yugto ng Imperyalismo
390
Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging epekto ng mga patakarang ipinatupad ng mga Kanluraning bansa sa mga bansang Asyano? 2. Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa nasakop na mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya?
3. Masasalamin pa ba sa kasalukuyang panahon sa Silangang Asya at Timog- Silangang Asya ang mga pagbabagong naganap dulot ng pananakop ng mga Kanluranin? Patunayan ang sagot.
Malakas at makapangyarihan ang mga Kanluranin. Sa panahon ng imperyalismo, maaaring sabihin na lahat ng kanilang naisin ay kanilang nakukuha, Iba-iba ang pamamaraan na kanilang ginamit, ang iba ay sa pamamagitan ng pakikipagkaibigan, pakikipagkalakalan o kaya ay paggamit ng dahas. Subalit, hindi lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nasakop ng mga Kanluranin. Bagamat maraming likas na yaman at produkto na maaaring mapakinabangan, napanatili ng bansang Thailand ang kalayaan nito mula sa mga Kanluranin. Sa kabilang banda, nasakop ang Korea ng kapwa Asyanong bansa tulad ng China at Japan. Subalit gaya ng Thailand, nailigtas ng Koreans ang kanilang bansa mula sa pananakop ng mga Kanluranin. Tunghayan mo ang susunod na teksto upang maunawaan mo ang mga dahilan at pamamaraang ginamit ng mga pinuno ng Thailand at Korea upang sila ay hindi masakop ng mga Kanluranin.
Napatunayan mo na hindi lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nasakop ng mga Kanluranin. Bagamat magkaiba ng estratehiyang ginamit, parehong nailigtas ng Thailand at Korea ang kanilang lupain mula sa panghihimasok at pananakop ng mga Kanluranin. Ang pagkakaroon nila ng mahuhusay na pinuno ay nakatulong din upang mapanatili nila ang kanilang kalayaan.
391
Gawain 12. Paghahambing Paano nga ba nagkakatulad at nagkakaiba ang Thailand at Korea? Suriinn mo ito gamit ang venn diagram. Thailand
Korea
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang dalawang bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya na hindi nasakop ng mga Kanluranin? 2. Bakit tinawag na Buffer State ang Thailand at Hermit Kingdom ang Korea? 3. Paano nagkakaiba ang ginamit na estratehiya ng dalawang bansa upang mapanatili ang kalayaan mula sa mga Kanluranin? 4. Paano naman nagkakatulad ang dalawang bansa sa aspeto ng mga namumuno sa pamahalaan?
BINABATI KITA! Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 1. Ngayong ay may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa tungkol sa mga dahilan, paraan at epekto ng Imperyalsimo at Kolonyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa tungkol sa paksang ito.
392
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, palalalimin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal na masusuri mo ang impluwensiya ng pananakop ng mga Kanluranin sa pamumuhay ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.
Gawain 13. Noon at Ngayon Makikita pa rin sa kasalukuyan ang mga patunay ng kolonyalismo at imperyalismo na naganap sa Asya. Suriin mo kung ano ang mga nagbago at nagpatuloy sa kultura, pamahalaan at ekonomiya ng Pilipinas pagkatapos itong lumaya mula sa Imperyalismong Kanluranin.
Gawin ang sumusunod na hakbang:
1. Mamili sa sumusunod na aspeto na iyong susuriin: kultura, pamahalaan, ekonomiya. 2. Gamitin ang chart sa gagawing pagsusuri. Aspeto
Kalagayan Bago Dumating ang mga Mananakop
Kalagayan sa Ilalim ng mga mananakop
Kalagayan sa Kasalukuyan
3. Sagutin ang sumusunod na tanong: 3.1 Ano-ano ang nagpatuloy at nagbago sa sinuring aspeto bago at matapos ang Imperyalismong Kanluranin sa Pilipinas? 3.2 Alin sa mga hamon na kinakaharap ng bansa sa kasalukuyan ang maituturing na epekto ng kolonyalismo at Imperyalismo? Ipaliwanag. 3.3 Paano hinaharap ng mga mamamayan ang hamon sa kasalukuyan? Gawain 14. Pagsulat ng Repleksiyon Sumulat ng repleksiyon ukol sa iyong mga natutunan, realisasyon at opinyon tungkol sa ginawang pagsusuri.
Gawain 15. Hagdan ng Aking Pag-unlad Sa bahaging ito, sagutan mo ang bahagi ng Mga Natutunan at Epekto ng pananakop ng mga Kanluranin sa mga bansang Asyano.
393
Balikan mo ang iyong mga sagot sa naunang bahagi ng Hagdan ng Aking Pag-unad upang masuri kung umunlad ba ang iyong kaalaman at pag-unawa
NAIS MALAMAN ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ___
MGA NATUTUHAN _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ _____________
Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya dahil sa Kolonyalismo at Imperyalismo?
ANG AKING ALAM _________ ________________ _________ ________________ _________ ________________ _________ ________________ _________ ________________ _________ ________________ _________ ________________ _________ ________________ BINABATI KITA! ________ ________________ ______ Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain para sa Aralin 1. Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa impluwensiya ng pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Nakatitiyak akong handa ka na para sa susunod na gawain. ILIPAT/ISABUHAY Sa bahaging ito ay pagtitibayin mo ang iyong pag-unawa ukol sa aralin. Magsasagawa ka ng mas malalim na pagtalakay tungkol sa mga sanhi at epekto ng mga suliranin na kinahaharap ng mga bansang Asyano sa kasalukuyan at kaugnayan nito sa Imperyalismong Kanluranin na naganap noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Sa bahaging ito, isasagawa mo ang gawain hindi lamang bilang isang magaaral kundi bilang isang aktibong bahagi ng lipunan o ng bansa na iyong kinabibilangan.
394
Gawain 16. Imbestigasaysayan Natutuhan mo sa araling ito na may malaking impluwensiya sa pamumuhay ng mga Asyano ang pananakop ng mga Kanluranin. Kung iyong matatandaan, kaakibat ng imperyalismo ang pagpapalawak ng teritoryo. Sa kasalukuyan, may mga isyu sa pagitan ng mga bansa sa Asya na may kaugnayan sa pag-aagawan ng mga teritoryo. Maituturing pa rin ba itong imperyalismo? Paano kaya ito naiiba sa imperyalismo noong ika-16-19 na siglo? Ano kaya ang mga sanhi at epekto ng suliraning ito? Basahin at unawain ang teksto tungkol sa sigalot sa pagitan ng China, Pilipinas at Vietnam kaugnay sa pinag-aagawang mga isla na matatagpuan sa pagitan ng tatlong bansa. Pamagat: South China Sea Dispute
Rival countries have squabbled over territory in the South China Sea for centuries - but a recent upsurge in tension has sparked concern that the area is becoming a flashpoint with global consequences.
395
What is the argument about? It is a dispute over territory and sovereignty over ocean areas and the Paracels and the Spratlys - two island chains claimed in whole or in part by a number of countries. Alongside the fully fledged islands, there are dozens of uninhabited rocky outcrops, atolls, sandbanks and reefs, such as the Scarborough Shoal. Who claims what? China claims by far the largest portion of territory - an area stretching hundreds of miles south and east from its most southerly province of Hainan. Beijing has said its right to the area come from 2,000 years of history where the Paracel and Spratly island chains were regarded as integral parts of the Chinese nation. In 1947 China issued a map detailing its claims. It showed the two island groups falling entirely within its territory. Those claims are mirrored by Taiwan, because the island considers itself the Republic of China and has the same territorial claims. Vietnam hotly disputes China's historical account, saying China never claimed sovereignty over the islands until the 1940s. Vietnam says both island chains are entirely within its territory. It says it has actively ruled over both the Paracels and the Spratlys since the 17th Century - and has the documents to prove it. The other major claimant in the area is the Philippines, which invokes its geographical proximity to the Spratly Islands as the main basis of its claim for part of the grouping. Both the Philippines and China lay claim to the Scarborough Shoal (known as Huangyan Island in China) - a little more than 100 miles (160km) from the Philippines and 500 miles from China. Malaysia and Brunei also lay claim to territory in the South China Sea that they say falls within their economic exclusion zones, as defined by the United Nations Convention on the Law of the Sea in 1982. Brunei does not claim any of the disputed islands, but Malaysia claims a small number of islands in the Spratlys. According to the EIA, the real wealth of the area may well be natural gas reserves. Estimates say the area holds about 900 trillion cubic ft (25 trillion cubic m) - the same as the proven reserves of Qatar. The area is also one of the region's main shipping lanes, and is home to a fishing ground that supplies the livelihoods of thousands of people. Vietnam has held live-fire exercises off its coast - an action that was seen as a gross provocation by Beijing.
396
Is anyone trying to resolve the row? Over the years, China has tended to favour arrangements negotiated behind closed doors with the individual leaders of other countries. But the other countries have pushed for international mediation. So in July 2010, when US Secretary of State Hillary Clinton became involved in the debate and called for a binding code of conduct, China was not pleased. The Chinese Foreign Ministry dismissed her suggestion as an attack on China. Agreements such as the UN's 1982 convention appeared to lay the framework for a solution. But in practice, the convention led to more overlapping claims, and did nothing to deter China and Vietnam in pressing their historical claims. Both the Philippines and Vietnam have made bilateral agreements with China, putting in place codes of conduct in the area. But the agreements have made little difference. The regional grouping Asean - whose membership includes all of the main players in the dispute except China and Taiwan - concluded a code of conduct deal with China in 2002. Under the agreement, the countries agreed to "resolve their territorial and jurisdictional disputes by peaceful means, without resorting to the threat or use of force, through friendly consultations and negotiations". But recent events suggest that Vietnam and China at least have failed to stick to the spirit of that agreement. And Asean continues to discuss new ideas for resolving the dispute. Why are so many countries so keen? The Paracels and the Spratlys may have vast reserves of natural resources around them. There has been little detailed exploration of the area, so estimates are largely extrapolated from the mineral wealth of neighbouring areas. Chinese officials have given the most optimistic estimates of resource wealth in the area. According to figures quoted by the US Energy Information Administration, one Chinese estimate puts possible oil reserves as high as 213 billion barrels - 10 times the proven reserves of the US. But American scientists have estimated the amount of oil at 28 billion barrels. According to the EIA, the real wealth of the area may well be natural gas reserves. Estimates say the area holds about 900 trillion cubic ft (25 trillion cubic m) - the same as the proven reserves of Qatar.
397
The area is also one of the region's main shipping lanes, and is home to a fishing ground that supplies the livelihoods of thousands of people. How much trouble does the dispute cause? The most serious trouble in recent decades has flared between Vietnam and China. The Chinese seized the Paracels from Vietnam in 1974, killing more than 70 Vietnamese troops. In 1988 the two sides clashed in the Spratlys, when Vietnam again came off worse, losing about 60 sailors. The Philippines has also been involved in a number of minor skirmishes with Chinese, Vietnamese and Malaysian forces. The most recent upsurge in tension has coincided with more muscular posturing from China. Beijing officials have issued a number of strongly worded statements, including warning their rivals to stop any mineral exploration in the area. The Philippines has accused China of building up its military presence in the Spratlys. The two countries have engaged in a maritime stand-off, accusing each other of intrusions in the Scarborough Shoal. Chinese and Philippine vessels refuse to leave the area, and tension has flared, leading to rhetoric and protests. Unverified claims that the Chinese navy deliberately sabotaged two Vietnamese exploration operations has led to large anti-China protests on the streets of Hanoi and Ho Chi Minh City. Vietnam has held live-fire exercises off its coast - an action that was seen as a gross provocation by Beijing. Source: Q&A South China Sea Dispute. http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific13748349 Retrieved on November 19, 2012
398
Punan ng tamang sagot ang cause and effect chart. Ibahagi ang sagot sa klase.
SULIRANIN
Suriin ang sagot ng kamag-aaral gamit ang Guide Question Sheet. Tanong 1. Paano nagkakatulad at nagkakaiba ang suliranin na iyong sinuri tungkol sa imperyalismo noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo? 2. Makabubuti ba sa mga bansang kabilang sa suliranin ang posibleng maging epekto ng kanilang sigalot? Bakit? 3. Sa mga nabanggit na epekto, alin ang maituturing na pinakamasama? Pangatuwiranan. 4. Alin sa mga epekto ang may direktang kaugnayan sa kolonyalismo at imperyalismong naganap sa Asya noong ika16 hanggang ika-19 na siglo? Ipaliwanag.
399
Transisyon sa susunod na modyul Binigyang-diin sa modyul na ito ang mga paraan, patakaran at epekto ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Nagkaroon ng malaking impluwensiya ang mga nanakop na Kanluranin sa kultura, ekonomiya at politika ng nasakop na mga lupain sa Asya. Sa kabila ng pagiging makapangyarihan, napanatili ng bansang Thailand at Korea ang kanilang kalayaan mula sa mga Kanluranin dahil sa mahusay na pakikitungo ng kanilang mga pinuno sa mga dayuhan. Dumanas ng malubhang paghihirap, kagutuman, pang-aabuso at pagkawala ng karapatan at kalayaan ang mga Asyano dulot ng mga patakaran ng mga Kanluraning nakasakop sa kanilang lupain. Ang mga karanasan ng mga Asyano mula sa pananakop ng mga Kanluranin ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng kanilang damdaming nasyonalismo. Mauunawaan mo sa susunod na modyul ang iba’t ibang anyo ng nasyonalismong umunlad sa mga piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya. Glosaryo: 1. The White Man’s Burden – tula na isinulat ng manunulang British na si Rudyard Kippling. Una ito nailathala noong 1889 . Ipinahayag ni Kippling ang pagsuporta niya sa imperyalismong Kanluranin sa pamamagitan ng tulang ito. 2. Kanluranin – pangkalahatang tawag sa mga mamamayan ng Europe na nanakop ng lupain sa Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Ginagamit din ang salitang Europeo bilang kasingkahulugan ng Kanluranin. 3. Monopolyo – lubos ang kontrol sa isang bagay o karapatan. 4. Isolationism – tumutukoy sa patakaran na ipinatutupad ng isang bansa kung saan ay inihihiwalay o isinasara nito ang bansa mula sa impluwensiya at pakikipag-ugnayan sa mga dauhan References: A. Books Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon II. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikalawang Taon. Kasaysayan ng Asya. 1999. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes Sr. St. Manila Philippines. pp. 219-270.
400
Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 80-94, 321-326, 332-340. Beck, Roger B. et.al. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 460-477. Boehm, Richard G. et.al. Our World’s Story. Harcourt Brace & Company, 6277 Sea Harbor Drive, Orlando, Florida 32887-6777. 1997. pp. 517-520. Camagay, Ma. Luisa T. et. al. Kabihasnang Asyano Kasaysayan at Kultura. Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010. pp. 262-290. Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human Experience. Glencoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio 43081. 1999. pp. 713-719. Mercado, Michael M. Sulyap sa Kasaysayan ng Asya. St. Bernadette Publishing House Corporation. 173 Rodriquez S. Ave., Kristong Hari, 1112 Quezon City. 2009. pp.245-250, 279-285. Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Mifflin Company Boston, Massachusetts, USA. 1989. pp. 567-578. Rhoads, Murphey. A History of Asia 6th Edition. Longman, 2008. Whitfield, Susan. Life along the Silk Road. University of California Press, 2001. B. Websites China: Spheres of Influence and Treaty Ports, c. 1900. http://images.classwell.com/mcd_xhtml_ebooks/2005_world_history/images/ mcd_mwh2005_0618377115_p374_f1.jpg. Retrieved on December 1, 2012. Map of Asia. www.worldpress.com. Retrieved on October 20, 2012.
Map of Esapaña Boulevard, Manila. . http://maps.google.com.ph/. Retrieved on October 18, 2012. Map of Harrison Road, Baguio City. Ibd. Map of MacArthur Highway, Ilocos. Ibd.
401
Map of Magallanes St., Davao. Ibd. Map of Pasig ferry in Lawton, Manila. Ibd. Map of Taft Avenue, Pasay City. Ibd. Q&A South China Sea Dispute. http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific13748349. Retrieved on November 19, 2012 Flag of England. https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/docs/flagsoftheworld.html. Retrieved on October 21, 2012. Flag of France. Ibd. Flag of Netherlands. Ibd. Flag of Portugal. Ibd. Flag of Spain. Ibd. Flag of USA. Ibd. White Man’s Burden. Rudyard Kipling, 1899. http://www.fordham.edu/halsall/mod/kipling.asp (Retrieved on November 20, 2012).
402
ARALIN BLG. 2: NASYONALISMO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA “Ibon man may layang lumipad, kulungin mo at umiiyak”. Ipinahihiwatig ng bahagi ng awiting “Bayan Ko” ang pagmamahal sa kalayaan. Para sa iyo, bakit mahalaga ang kalayaan? Ano ang gagawin mo kung may mga dayuhang nais sakupin ang ating bansa? Sa kasalukuyan, paano mo ipakikita ang pagmamahal sa iyong bansang sinilangan? Paano ipinakita ng mga kapwa natin Asyano ang damdaming nasyonalismo? Naunawaan mo sa nakaraang aralin ang mga dahilan at epekto ng pananakop ng mga Kanluranin sa Asya. Isa sa hindi mabuting epekto nito ay ang pagkawala ng kalayaan at pang-aabuso sa karapatan ng mga Asyano. Ang kalagayan na ito ay nakaimpluwensiya sa pagkabuo ng nasyonalismong Asyano. Sa araling ito, susuriin mo kung paano umunlad ang damdaming Nasyonalismo ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya. ALAMIN: Handa ka na ba? Ngayon ay simulan mong alamin kung paano umunlad ang damdaming Nasyonalismo ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya Gawain. 1: PICTURE ANALYSIS Suriin ang larawan tungkol sa kalagayan ng mga Asyano sa panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin noong ika-16 hanggang ika19 na siglo. Sagutin ang mga tanong.
403
1. Ano ang mensahe na ipinahihiwatig ng larawan? 2.. Ano ang naging pangunahing reaksiyon ng mg Asyano laban sa kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin? 3. Paano umusbong ang damdaming nasyonalismo ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya? Gawain. 2. Ang aking pag-unawa . . . Bago natin ipagpatuloy ang pagsusuri sa mga dahilan ng pagunlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay sagutan mo muna ang Generalization Table. Panuto: Ano na ang iyong mga alam tungkol sa ating aralin? Sagutan ang hanay na Ang aking naunang pagkakaunawa. Samanatala, masasagutan mo lamang ang iba pang bahagi ng talahanayan sa susunod na bahagi ng modyul na ito. GENERALIZATION TABLE
MGA TANONG
Ang aking Naunang Pagkakaunawa
Ang aking mga Natuklasa n at Pagwawas tong Ginawa
Ang Aking mga Patun ay
Ang Aking Paglal ahat
1. Ano-ano ang pangyayari na nagbigay daan sa pagunlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya? 2. Bakit magkakaiba ang paraan ng pagpapakita ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano? 3. Paano ipinamalas ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya ang Nasyonalismo? 4. Paano nagkakaugnay ang Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin at Nasyonalismong Asyano? BINABATI KITA!
404
Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin Pagkatapos suriin ang iyong mga kaalaman tungkol sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay tiyak kong nais mong malaman ang sagot sa iyong mga tanong. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng modyul . Sa iyong pagtupad sa iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma ba ang iyong mga dating alam sa mga bagong kaaalaman na iyong matutuhan sa modyul. PAUNLARIN: Sa bahaging ito ay inaasahan na matutunan mo ang mga mga pangyayari na nakaimpluwensiya sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maari mong balikan ang mga sagot at tanong na iyong nabuo sa unang bahagi ng modyul na upang malaman kung tama ito at nasasagot ang mga ito. NASYONALISMO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA Ano kaya ang maaring maging epekto ng patuloy na pagdanas ng pang-aabuso at pagmamalupit sa mga Asyano? Paano kaya tutugunan ng mga Asyano ang mga patakarang ipinatupad ng mga Kanluranin na nagsagawa ng Kolonyalismo at Imperyalismo noong ika-16 hanggang ika-20 siglo? PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA SILANGANG ASYA
Ipinakikita sa mapa ang mga kilalalng lider ng China at Japan na nagpaunlad ng damdaming nasyonalismo sa kani-kanilang mga bansa.
405
4 Hindi man tuwirang nasakop ng mga Kanluranin, dumanas ng maigting na imperyalismo ang Silangang Asya lalo na noong ika-18 siglo. Isa sa mga patunay nito ay ang pagpapatupad ng sphere of influence ng mga Kanluranin sa China at ang paggigiit ng Open Door Policy ng United States sa Japan. Ang imperyalismong Kanluranin sa Silangang Asya ay nagdulot ng epekto sa kabuhayan, pamahalaan, lipunan at kultura ng mga Asyano. Naghangad ang mga Tsino at Hapones na makawala mula sa imperyalismong Kanluranin dahil sa hindi mabuting epekto nito sa kanilang pamumuhay. Ang paghahangad na ito ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng nasyonalismo sa dalawang bansa. PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA CHINA Nagsimula ang pagkawala ng kontrol ng China sa kaniyang bansa nang matalo ito sa Great Britain sa Unang Digmaang Opyo (1839- 1842) at sa Great Britain at France noon Ikalawang Digmaang Opyo (1856-1860). Bunga nito, nilagdaan ang Kasunduang Nanking (1843) at Kasunduang Tientsin (1858) na naglalaman ng mga probisyon na hindi patas para sa mga Tsino. Upang ipahayag ang kanilang pagtutol mula sa panghihimasok ng mga dayuhan, nagsagawa ng dalawang rebelyon ang mga Tsino. Ito ay ang Rebelyong Taiping (Taiping Rebellion) noong 1850 at Rebelyong Boxer (Boxer Rebellion) noong 1900. Petsa: Disyembre 1850 – Agosto 1864 Rebelyong Taiping Pinamunuan ni Hung Hsiu Ch’uan (Hong Xiuquan) ang Rebelyong Taiping laban sa Dinastiyang Qing na pinamumunuan ng mga dayuhang Machu. Layunin ng rebelyong ito na mapabagsak ang Dinastiyang Qing upang mahinto na ang pamumuno ng mga dayuhan sa kanilang bansa. Bukod dito, hangad din ng Rebelyong Taiping ang pagbabago sa lipunan. Kabilang dito ang pagkakapantaypantay ng karapatan para sa mga kababaihan at pagpapalit ng mga relihiyong Confucianism at Buddhism sa relihiyong Kristiyanismo.
Lokasyon: Timog Tsina Layunin: Mapabagsak ang Dinastiyang Qing (Dinastiyang Manchu) na pinamumunuan ng mga dayuhang Manchu Bunga: Nagapi ng Dinastiyang Qing (Manchu) ang Rebelyong Taiping sa tulong mga mga British at French.
406
Nahinto ang Rebelyong Boxer nang ito ay magapi ng Dinastiyang Qing sa tulong ng mga British at French. Itinuturing na isa sa mga madugong rebelyon sa kasaysayan ng Tsina ang Rebelyong Boxer kung saan mahigit sa 20 milyong Tsino ang namatay.
Rebelyong Boxer Sumiklab ang Rebelyong Boxer noong 1899.
Tinawag itong
Rebelyong Boxer dahil ang mga naghimagsik ay miyembro ng samahang Iho chu’an o Righteous and Harmonious Fists. Ang mga miyembro nito ay may kasanayan sa gymnastic exercise.
Bukod sa pagtuligsa sa korupsyon
sa pamahalaan, pangunahing layunin ng Rebelyong Boxer ay ang patalsikin ang lahat ng mga dayuhan sa bansa, kabilang dito ang mga Kanluranin. Nagsagawa ng maramihang pagpatay ang mga mga boxer. Pinaslang
nila
ang
mga
misyongerong Krisityano at mga Tsino
na
naging
deboto
relihiyong Kristiyanismo.
ng
Mula sa
probinsiya, kumalat ang Rebelyong Boxer
hanggang
sa
Peking
(Beijing). Nagpadala ng puwersang militar na mayroong 2,100 na mga Ipinakikita sa larawan ang pagtutulungan ng mga imperyalistang bansa upang magapi ang Rebelyong Boxer.
sundalo ang United States, Great Britain, Russia, France, Italy at Japan upang maprotektahan ang
kanilang mga mamamayan sa China at masupil ang rebelyon. Nagapi ang mga boxer dahil sa pagtutulungan ng mga dayuhang imperyalista. Nabawi ng mga imperyalista mula sa mga boxer ang Peking noong Agosto 14, 1900. Dahil sa pagkabigo ng Rebelyong Taiping at Rebelyong Boxer, nagpatuloy ang pamamayani ng mga dayuhan sa Tsina. Sinikap ng mga Tsino na magsagawa ng reporma subalit hindi ito maisakatapuran dahil sa impluwensiya ng mga 407
impluwensiya ng mga Kanluranin sa pamahalaang Manchu.
Nang
mamatay si Empress Dowager Tzu Hsi noong 1908, lalong lumala ang sitwasyon ng kahirapan sa Tsina. Siya ay pinalitan ni Puyi na naging emperador sa edad na dalawang taon. Si Puyi o Henry Puyi para sa mga Kanluranin ang huling emeprador ng dinastiyang Qing (Manchu) at itinuturing din na huling emperador ng Tsina ng reporma subalit hindi ito
Ang China sa gitna ng dalawang magkatunggaling ideolohiya Ang pagsisimula ng ika-20 siglo ay nangangahulugan ng pagpasok ng dalawang magkatunggaling ideolohiya sa Tsina. Lumaganap sa bansa ang ideolohiya ng demokrasya at komunismo. Ito ay nagdulot ng pagkakahati ng bansa at naghudyat ng tunggalian ng mga pinunong Tsino na nagsusulong ng demokrasya at komunismo. Ideolohiyang Demokrasya sa China Ang pagbagsak ng dinastiyang Manchu ay senyales ng pagwawakas ng mahigit sa 2,000 taon ng pamumuno ng mga dinastiya sa China. Hinarap ng mga Tsino ang isang malaking hamon sa kanilang bansa – ito ay ang pagtukoy sa ipapalit na pamumuno ng mga emperador. Sa panahon na ito ng kaguluhang pampolitikal at kawalan ng pagkakaisa nakilala si Sun Yat Sen. Nakapag-aral si Sun sa Hawaii at sa Hong Kong Medical School.
Isinulong niya ang pagkakaisa ng mga Tsino
gamit ang tatlong prinsipyo (three principles): ang San Min Chu-i o nasyonalismo,
Min-Tsu-Chu-I
o
demokrasya
at
Min-Sheng-Chu-I
o
kabuhayang pantao. Binigyang-diin ni Sun na ang pagkakaisa ng mga Tsino ang susi sa tagumpay laban sa mga imperyalistang bansa. Naging ganap ang pamumuno ni Sun sa China nang pamunuan niya ang mga Tsino sa pagpapatalsik sa mga Manchu sa tanyag na Double Ten Revolution na naganap noong Oktubre 10, 1911. Tinawag itong Double Ten dahil naganap ito sa ika-sampung buwan ng taon (Oktubre) at ika-sampung araw ng 408
buwan. Sa araw ding ito, itinatag ang bagong Republika ng China. Dahil sa kaniyang tagumpay, pansamantalang itinalaga si Sun bilang pangulo ng bansa noong Oktubre 29, 1911, tinagurian siya bilang “Ama ng Republikang Tsino”. Itinatag ni Sun Yat-Sen ang Partido Kuomintang o Nationalist Party noong 1912. Naging batayan ng kaniyang pamumuno ang paggamit ng konsiliasyon (conciliation) at pagkakasundo (compromise) upang maiwasan ang alitan at maisulong ang kaunlaran ng bansa. Naniniwala din siya na dapat pagtuunan ng pansin ang regulasyon ng puhunan (regulation of capital) at pantay-pantay na pag-aari ng lupa (equalization of land ownership).
Higit sa lahat, hindi naniniwala si Sun Yat-Sen na
kailangan ang tunggalian ng mga uri o class struggle upang makamit ang pagkakaisa, kaayusang panlipunan at kaunlarang pangekonomiya. Humalili si Heneral Chiang Kai Shek bilang pinuno ng Partido Kuomintang nang mamatay si Sun Yat-Sen noong Marso 12, 1925. Sa ilalim ng pamumuno ni Chiang Kai Shek ay ipinagpatuloy ng Kuomintang ang pakikipaglaban sa mga warlords (nagmamay-ari ng lupa na may sariling sandatahang lakas. Matapos magapi ang mga warlords, hinarap ng Kuomintang ang isa pang kalaban – ang pagpasok ng katunggaling ideolohiya sa China – ang komunismo na ipinalaganap ni Mao Zedong sa China.
409
Ideolohiyang Komunismo sa China Ang pagpasok ng ideolohiyang komunismo sa China ay nagsimula noong 1918. Naging tanyag ang komunismo sa China sa pamumuno ni Mao Zedong. Si Mao ay mula sa pamiya ng magbubukid sa probinsiya ng Hunan.
Sinuportahan at isinulong ni Mao ang mga prinsipyo ng
komunismo tulad ng tunggalian ng uring manggagawa o proletariat laban sa uri ng kapitalista o bourgeois. Sa tunggalian na ito, naniniwala ang mga komunista na mananaig ang mga manggagawa at maitatatag ang isang lipunang soyalista.
Sa lipunang ito, ang estado ang siyang
hahawak sa lahat ng pag-aari ng bansa. Upang ganap na maisulong ang kanilang ideolohiya, itinatag ni Mao Zedong kasama ang iba pang komunistang Tsino ang Partido Kunchantang noong 1921. Lalo pang lumakas ang komunismo sa China sa pagdating ng Russian advisers sa Canton.
Lumaganap
ang
ideolohiya
hindi
lamang
sa
mga
pangkaraniwang mga magsasaka at manggagawa kundi pati na din sa mga opisyal ng pamahalaan at sa grupo ng mga edukadong Tsino. Madaming Tsino ang yumakap sa komunismo dahil sa mga panahong pumasok ang ideolohiyang ito ay unti-unti nang nawawala ang tiwala nila sa pamumuno ni Chiang Kai Shek dahil sa laganap na katiwalian sa pamahalaan at malawakang kahirapan na dinaranas sa bansa. Nabahala si Chiang Kai Shek sa lumalakas na impluwensiya ng komunismo sa China.
Iniutos niya ang paglulunsad ng kampanyang
militar laban sa mga komunista. pinahirapan at napatay.
Maraming komunista ang hinuli,
Hindi lahat ng mga komunista ay nahuli,
pinamunuan ni Mao Zedong ang mga nakaligtas na Red Army, tawag sa mga komunistang sundalong Tsino
at sila ay tumakas patungo sa
Jiangxi. Tinawag itong Long March dahil sa kanilang nilakbay na may layong 6,000 milya. Umabot ito ng isang taon kung saan marami ang namatay dahil sa hirap, gutom at patuloy na pagtugis ng mga sundalo ni Chiang Kai-shek. Upang ganap na maisulong ang kanilang ideolohiya, itinatag ni Mao Zedong kasama ang iba pang komunistang Tsino ang 410
Partido Kunchantang noong 1921.
Lalo pang lumakas ang
komunismo sa China sa pagdating ng Russian advisers sa Canton. Lumaganap ang ideolohiya hindi lamang sa mga pangkaraniwang mga magsasaka at manggagawa kundi pati na din sa mga opisyal ng pamahalaan at sa grupo ng mga edukadong Tsino. Madaming Tsino ang yumakap sa komunismo dahil sa mga panahong pumasok ang ideolohiyang ito ay unti-unti nang nawawala ang tiwala nila sa pamumuno ni Chiang Kai Shek dahil sa laganap na katiwalian
sa
pamahalaan at malawakang kahirapan na dinaranas sa bansa. Nabahala si Chiang Kai Shek sa lumalakas na impluwensiya ng komunismo sa China.
Iniutos niya ang paglulunsad ng kampanyang
militar laban sa mga komunista. pinahirapan at napatay.
Maraming komunista ang hinuli,
Hindi lahat ng mga komunista ay nahuli,
pinamunuan ni Mao Zedong ang mga nakaligtas na Red Army, tawag sa mga komunistang sundalong Tsino
at sila ay tumakas patungo sa
Jiangxi. Tinawag itong Long March dahil sa kanilang nilakbay na may layong 6,000 milya. Umabot ito ng isang taon kung saan marami ang namatay dahil sa hirap, gutom at patuloy na pagtugis ng mga sundalo ni Chiang Kai-shek. Pansamantalang natigil ang pagtutunggali ng puwersa nina Chiang Kai-shek at Mao Zedong dahil sa banta ng pananakop ng mga Hapones Tunghayan ang timeline upang maunawaan ang iba pang kaganap sa pag-unlad ng nasyonalismong Tsino:
411
Pamprosesong tanong: 1. Ano-ano ang mga salik sa pag-usbong ng Nasyonalismong Tsino? 2. Paano nagkakaiba at nagkakatulad sina Sun Yat-Sen at Mao Zedong? 3. Paano ipinamalas ng mga Tsino ang damdaming nasyonalismo sa harap ng imperyalismong kanluranin?
PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA JAPAN
Kung iyong matatandaan, magkatulad at magkaiba ang naging pakikitungo ng mga Tsino at Hapones sa mga Kanluranin. Magkatulad dahil noong una parehas nilang isinara ang kanilang bansa at daungan mula sa mga Kanluranin. Subalit magkaiba ang naging pagtugon ng dalawang bansa sa banta ng imperyalismo. Patuloy na naging sarado ang China na nagresulta sa sapilitang pagpasok ng mga Kanluranin sa pamamagitan ng digmaan. Sa kabilang banda, tinanggap ng Japan ang mga Kanluranin nang hilingin nito na ipatupad ang Open Door Policy noong 1853. Sa panahon na ito umusbong ang damdaming nasyonalismo ng mga Hapones. Ipinakita ito ng mga Hapones sa kabila ng pananatili ng mga Kanluranin sa kanilang teritoryo. Ito ay pinasimulan ni Emperador Mutsuhito na siyang namuno sa panahon na kilala bilang Meiji Restoration. Ang Modernisasyon ng Japan: Panahon ng Meiji Restoration Nakita ni Emperador Mutsuhito ang maaaring maging epekto sa Japan kung patuloy silang magpupumilit na isara ang bansa mula sa mga Kanluranin. Natuto siya mula sa karanasan ng China sa pakikidigma nito sa mga kanluranin. Bagama’t handang lumaban para sa kanilang bansa, napagtanto ng mga Hapones na magiging magastos ang digmaan at maraming mga inosenteng mamamayan ang madadamay. Bukod pa dito, batid nilang mahihirapan silang manalo sa digmaan dahil sa lakas ng puwersang pandigma ng mga Kanluranin. Nang tanggapin ng mga Hapones ang mga Kanluranin sa bisa ng Kasanduang Kanagawa ay naging pinuno ng Japan si Emperador Mutsuhito. Tumagal ang kaniyang pamumuno mula 1867 hanggang 1912. Siya ang naglipat ng kabisera ng Japan sa Edo (Tokyo sa kasalukuyan). Bukod sa paglilipat ng kabisera, nakilala si Mutsuhito dahil sa kaniyang pagyakap sa impluwensiya ng mga Kanluranin na kaniyang ginamit upang mapaunlad ang Japan. Ilan sa mga ito ay ang sumusunod: 412
EDUKASYON
EKONOMIYA
SANDATAHANG LAKAS
* Nagpatupad ng compulsory (sapilitang) edukasyon sa elementarya
* Nagtungo sa United States at Europe upang matutuhan ang paraan ng pagnenegosyo at pagpapaunlad ng iba’t ibang industriya
* Pinalakas ang sandatahang lakas sa pamamagitan ng pagpapagawa ng makabong barko at kagamitang pandigma.
* Nag-imbita ng mga mahuhusay na guro mula sa ibang bansa
* Nagpagawa ng mga kalsada, tulay, linya ng kuryente na nagpaunlad sa sistema ng komunikasyon at transportasyon
* Isinaayos ang pagsasanay ng mga sundalong Hapones.
* Ipinadala ang mga iskolar na Hapones sa ibang bansa
Modernisasyon ng Japan Tinularan ng mga Hapones ang paraan ng pamumuhay ng mga Kanluranin na makatutulong sa kaniyang pag-unlad. Ilan sa mga ito ay ang sumusunod: Bansa Germany England United States
Natutuhan Sentralisadong pamahalaan, ginawang modelo ang konstitusyon nito Kahusayan at pagsasanay ng mga sundalong British Sistema ng edukasyon
Ipinadala ng pamahalaan ng Japan ang kaniyang mga iskolar sa Europe at United States upang matuto ng makabagong kaalaman at kaisipan sa pamamahala, kalakalan at pakikipagdigma. Tinularan din ng Japan ang pagpapaunlad ng industriya na ginawa ng United States at mga Kanluraning bansa. Hindi nagtagal, naging isang maunlad at makapangyarihang bansa ang Japan. Nagsimula na din siyang manakop ng ibang lupain upang matugunan ang kaniyang mga pangangailangan. Ilan sa kaniyang mga nasakop ay ang Korea, bahagi ng Russia at China, at Pilipinas.
413
Gabay na tanong: 1. Ano ang mahalagang papel na ginampanan ni Emperador Mutsuhito sa Japan? 2. Paano ipinamalas ng mga Hapones ang damdaming nasyonalismo sa gitna ng imperyalismong Kanluanin? 3. Nakatulong ba sa Japan ang ipinatupad na modernisasyon? Patunayan.
Gawain 3. BUUIN NATIN – Silangang Asya Sagutan ang graphic organizer tungkol sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangang Asya.
Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangang Asya? 2. Bakit hindi makatulad ang anyo ng Nasyonalismo ng China at Japan? 3. Paano nagkakatulad o nagkakaiba ang nasyonalismong Tsino at Hapones
414
PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA TIMOG SILANGANG ASYA
Ho Chi Minh Aung San
Rizal Bonifacio
Sukarno
Ipinakikita sa mapa ang mga lider na sina Aung San ng Burma, Ho Chi Minh ng Vietnam, Sukarno ng Indonesia at Rizal at Bonifacio ng Pilipinas. Sila ang namuno sa pagpapaunlad ng damdaming nasyonalismo sa Timog Silangang Asya Lubos na naramdaman ang kalupitan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Timog Silangang Asya. Ito ay dahil sa mga hindi makatarungang patakaran na ipinatupad ng mga Kanluranin sa mga lupain na kanilang sinakop. Nagdulot ang mga patakaran na ito ng paghihirap, kawalan ng dignidad at kalayaan, pagbabago ng kultura, at pagkakawatak-watak ng mga Asyano. Ang mga karanasan ng mga nasakop na bansa sa Timog Silangang Asya ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa rehiyong ito. Suriin nating kung paano ito naganap sa sumusunod na bansa.
415
NASYONALISMO SA INDONESIA Ang mga patakarang pang-ekonomiya na ipinatupad ng mga Dutch tulad ng culture system at pagkontrol sa mga sentro ng kalakalan ay nagkaroon ng negatibong epekto sa kabuhayan ng mga Indones. Lahat ng kapakinabangan sa mga nabanggit na patakaran ay napunta sa mga
mananakop
na
Kanluranin.
Bagama’t
hindi
gaanong
pinanghimasukan ng mga Dutch ang kultura ng Indonesia, naapektuhan naman ng kapabayaan ng mga Dutch sa sistema ng edukasyon sa bansa ang kultura at antas ng karunungan ng mga Indones. Umunlad ang nasyonalismong Indones dahil sa paghahangad na matigil ang mga hindi makatarungang patakaran ng mga mananakop na Dutch. Nagsimula ang pakikibaka ng mga Indones noong 1825. Sa taong ito ay pinamunuan ni Diponegoro ng Java ang isang malawakang pag-aalsa. Noong 1930 nalupig ng mas malakas na puwersa ng mga Dtuch ang puwersa ni Diponegoro. Nagpatuloy ang pakikibaka ng mga Indones para sa kalayaan noong ika-20 siglo. Isinagawa nila ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga makabayang samahan. Tunghayan ang talahanayan. Mga Makabayang Samahan sa Indonesia
416
Gabay na tanong: 1. Ano ang mga dahilan ng pag-usbong ng nasyonalismo sa Indonesia? 2. Paano ipinamalas ng mga Indones ang damdaming nasyonalismo? 3. Makatarungan ba ang pagkamit ng rebolusyon upang makamit ang kalayaan? Pangatuwiranan.
Ang mga nabanggit na samahan ang nanguna sa pagpapamalas ng nasyonalismong
Indonesian.
Kinailangan
nilang
makipaglaban
sa
pamamagitan ng paghihimagsik upang makamit ang kalayaan. Maraming Indones ang namatay dahil na rin sa malakas na puwersa ng mga Dutch. Ganap na nakamit ng mga Indonesian ang kalayaan dahil sa isang matagumpay na rebolusyon na kanilang inilunsad matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Nagpalabas si Sukarno ng dekreto noong Agosto 17, 1945 na nagdedeklara ng kasarinlan ng Indonesia. NASYONALISMO SA BURMA Tulad ng China, nagsimulang mawala ang kalayaan ng Burma bunga ng pagkatalo nito sa digmaan sa mga British. Nilagdaan ang Kasunduang Yandabo na naging dahilan ng tuluyang pagkontrol ng Great Britain sa teritoryo ng Burma. Isa sa mga hindi matanggap ng mga Burmese ay nang gawing lalawigan lamang ng Indian ang Burma. Hinangad ng maraming Burmese na maihiwalay ang kanilang bansa mula sa India. Magaganap lamang ito kung sila ay lalaya mula sa pananakop ng mga British. Ang paghahangad na lumaya ang nagtulak sa mga Burmese na ipahayag ang kanilang damdamaing nasyonalismo. Ang pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa Burma ay nagsimula noong 1900s sa pamumuno ng mga edukadong Burmese na nakapag-aral sa loob at labas ng bansa.
Bagama’t binigyan ng
pagkakataon ng mga British na maging bahagi ng lehislatura ang mga Burmese, hindi ito naging sapat upang maisulong ang kapakanan ng Burma. Nagpatuloy ang pakikibaka ng mga Burmese sa pamamagitan ng rebelyon at pagtatatag ng mga makabayang samahan. 417
Gabay na tanong: 1. Ano ang mga dahilan ng pag-usbong ng nasyonalismo sa Burma? 2. Paano ipinamalas ng mga Burmese ang damdaming nasyonalismo? 3. Bakit ninais ng mga Burmese na humiwalay sa bansang India?
418
NASYONALISMO SA INDOCHINA
Bunga ng pagkakaiba ng kanilang lahi at kultura, hindi nakamit ng mga taga Indochina ang pagkakaisa upang labanan ang mga mananakop na Kanluranin. Ang mga Vietnamese ay nagpakita ng damdaming nasyonalismo sa pamamagitan ng pakikidigma sa mga Kanluranin. Nagkaroon ng malaking epekto sa kalayaan ng Indochina ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig dahil sa pagkakasangkot ng France na siyang nakasakop sa bansa. Suriin ang mga epekto sa kalagayan ng kalayaan ng Indochina habang at pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
419
Gabay na tanong: 1. Ano ang pangunahing salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Indochina? 2. Paano ipinamalas ng Vietnamese ang damdaming nasyonalismo? 3. Paano nakaapekto ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa kalagayan ng kalayaan ng Indochina? NASYONALISMO SA PILIPINAS
Nasakop ng mga Espanyol ang Pilipinas sa loob ng 333 taon. Nagpatupad ang mga Espanyol ng mga patakarang pangkabuhayan, pampolitika at pangkultura na nakaapekto sa pamumuhay ng mga Pilipino.
Marami ang
naghirap dahil sa hindi makatarungang pagpapataw ng buwis, pagkamkam sa mga ari-arian at mga produktong Pilipino.
Nabago din ang kultura ng mga
Pilipino dahil sa pagpapalaganap ng relihiyong Kristiyanismo. Naging laganap din ang racial discrimination sa pagitan ng mga Espanyol at mga Pilipino na tinatawag na Indio ng mga mananakop. Higit sa lahat, nawala ang karapatan at kalayaan ang mga Pilipino na pamunuan ang kanilang sariling bansa. Naging sunud-sunuran sila sa ilalim ng mapagmalupit na mga Espanyol. Bagama’t may mga pag-aalsa na naganap sa Pilipinas sa pagitang ng ika16 hanggang sa unang bahagi ng ika-19 na siglo, lahat ng ito ay nabigo. Ilan sa mga dahilan ay ang mas malakas na armas ng mga Espanyol, kawalang ng damdaming pambansa na mag-uugnay at magiisa laban sa mga mananakop at ang pagtataksil ng ilang Pilipino. Sa pagpasok ng ika-19 na siglo, nagkaroon ng malaking pagbabago sa ekonomiya at lipunang Pilipino.
Nabuksan ang Pilipinas sa pandaigdigang
kalakalan. Pumasok sa Pilipinas ang mga produkto mula sa mga Kanluranin. Naging tanyag at mabili sa Kanluran ang mga produkto ng mga Pilpino tulad ng asukal, kopra, tabako at iba pa. kalakalan sa bansa.
Ito ang nagbigay-daan sa pag-unlad ng
Umusbong ang gitnang uri o middle class.
Sila ay
mayayamang Pilipino, mestisong Tsino at Espanyol. Ang mga anak ng gitnang uri ay nakapag-aral sa mga kilalang unibersidad sa Pilipinas at maging sa Espanya. Ang grupo ng ito ay tinatawag na ilustrado mula sa salitang Latin na dayagram sa susunod na pahina. 420
ilustre na ang ibig sabihin ay “naliwanagan”. Ang pagpapamalas ng nasyonalismong Pilipino ay pinasimulan ng mga ilustrado na nagtatag ng Kilusang Propaganda at ipinagpatuloy ng mga Katipunero na nagpasimula ng Katipunan. Paano nga ba ipinahayag ng mga Propagandista at Katipunero ang damdaming nasyonalismo? Tunghayan ang dayagra sa susunod na pahina
421
Sagutan ang graphic organizer tungkol sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Timog Silangang Asya.
Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangang Asya? 2. Paano ipinamalas ng mga Tsino at Hapones ang damdaming Nasyonalismo? 3. Bakit hindi makatulad ang anyo ng Nasyonalismo ng China at Japan?
422
Gawain 5. PAGSULAT NG SANAYSAY Balikan mo ang iyong mga natutuhan tungkol sa Nasyonalismo sa Timog Asya at Kanlurang Asya na tinalakay sa nakaraang yunit. Suriin ang kaugnayan nito sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Sumulat ng sanaysay tungkol sa pag-unlad ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano.
Gamiting gabay ang sumusunod na tanong sa pagbuo ng sanaysay. 1. Ano ang kaugnayan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo Asya? 2. Paano nagkakaiba ang pagpapamalas ng damdaming nasyonalismo ng mga Asyano? 3. Bakit mahalaga ang pakikibaka para sa ikabubuti ng kapwa at ng bansa?
Gawain 6. Daloy ng Kasaysayan Batay sa iyong mga natutuhan sa mga rehiyon ng Asya na tinalakay sa Aralin 2 ng Yunit III at Aralin 2 ng Yunit IV, bumuo ng flowchart na magpapakita ng kaugnayan ng imperyalismo at kolonyalismo sa pag-unlad ng damdaming nasyonalismo ng mga Asyano. Sumulat ng paliwanag tungkol sa iyong nabuong flowchart. Gawing gabay ang sumusunod na pattern:
Ipakita sa unang bahagi ang epekto ng Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin sa pamumuhay ng mga Asyano
Ipakita sa ikalawang bahagi ang kaugnayan ng mga epekto na ito sa pag-unlad ng nasyonalismong Asyano
Ipakita sa ikatlong bahagi ang iba’t ibang paraan ng pagpapamalas ng nasyonalsimo ng mga Asyano
Ipakita sa ikaapat bahagi ang iyong kongklusyon tungkol sa nasyonalismo ng Asyano.
423
Paliwanag sa flowchart:
Gawain 7. Ang aking pag-unawa . . . Panuto: Pagktapos mong maunawaan ang mga dahilan at pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay handa ka na upang sagutan ang gawaing ito. Sa bahaging ito ay sagutan mo ang mga kolum na Ang aking mga natuklasan at pagwawastong ginawa, Ang aking mga patunay at Ang aking paglalahat. GENERALIZATION TABLE MGA TANONG
Ang aking Naunang Pagkakauna wa
Ang aking mga Natuklasan at Pagwawastong Ginawa
Ang Aking mga Patunay
Ang Aking Paglalahat
1. Ano-ano ang pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya? 2. Paano ipinamalas ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya ang Nasyonalismo? 3. Bakit magkakaiba ang paraan ng pagpapakita ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano? 4. Paano nagkakaugnay ang Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin at Nasyonalismong Asyano? BINABATI KITA! Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin
424
Ngayong ay may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa ukol sa mga pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa ukol PAGNILAYAN AT UNAWAIN sa paksang ito. Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksang pinag-aralan. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal na masusuri mo ang mga dahilan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya. Gawain 8: Ang Aking Panata! Bagamat malaya na ang mga bansang Asyano sa kasalukuyan, mahalaga pa rin na ipahayag nila ang damdaming nasyonalismo. Makatutulong ito sa pag-unlad ng bansa at maayos na ugnayan ng mga mamamayan. Bilang isang mag-aaral, sumulat ng panata kung paano maipamamalas ang Nasyonalismo upang maisulong ang kaunlaran at maprotektahan ang kalayaan ng Pilipinas. Ang aking Panata Ako si _______________________________ ay ___________________________________________________________ _________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ____________________________________________________ Gawain 9. PAGSULAT NG REPLEKSIYON Lagda Sumulat ng repleksiyon tungkol sa kahalagahan ng pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa kasalukuyang panahon BINABATI KITA!
425
Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain para sa Ara
Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Tiyak na handa ka na para sa susunod na gawain.
ILIPAT/ ISABUHAY Sa bahaging ito ay pagtitibayin mo ang iyong pag-unawa ukol sa aralin. Magsasagawa ka ng mas malalim na pagtalakay tungkol sa suliranin na kinahaharap ng mga bansang Asyano sa kasalukuyan at kaugnayan nito sa pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa kasalukuyan. Sa bahaging ito, isasagawa mo ang gawain hindi lamang bilang isang mag-aaral kundi bilang isang aktibong bahagi ng lipunan o ng bansa na iyong kinabibilangan.
Gawain 10. Suriin natin! Suriin ang resolusyon tungkol sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa isa sa mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya gamit ang Thesis-Proof Worksheet. Basahin at unawain ang isang resolusyon tungkol sa pagpapahayag ng damdaming Nasyonalismo ng mga taga Cambodia.
H.J.RES.602 Latest Title: A joint resolution in support of the restoration of a free and independent Cambodia and the protection of the Cambodian people from a return to power by the genocidal Khmer Rouge. Sponsor: Rep Atkins, Chester G. [MA-5] (introduced 6/30/1988) Cosponsors (60) Related Bills:S.J.RES.347 Latest Major Action: 10/18/1988 Became Public Law No: 100-502.
426
SUMMARY AS OF: 8/8/1988--Passed House amended. (There is 1 other summary (Measure passed House, amended)
Declares that all parties seeking a settlement of the conflict in Cambodia, including the United States, should have among their highest priorities the restoration of an independent Cambodia and the protection of the Cambodian people from a return to power by the Khmer Rouge. Calls on Vietnam to withdraw its forces from Cambodia and deny haven to the Khmer Rouge. Declares that the United States and the international community should use all means available to prevent a return to power of Pol Pot. States that the United States should seek the support of the Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) and other nations for the inclusion, in United Nations resolutions relating to Cambodia of the principle that those responsible for acts of genocide and human rights violations shall not return to power in Cambodia upon the withdrawal of foreign occupation forces. Declares that the United States, in consultation with ASEAN, should consider whether a Cambodian settlement could be facilitated by an
international
conference
on
Cambodia
and
international
peacekeeping forces. Declares that the United States should seek to ensure that: (1) the Khmer Rouge controlled refugee camps are opened to inspection by international organizations; and (2) those within such camps have the freedom to move to non-Khmer Rouge camps if they desire to do so. States that the United States should attempt to halt the flow of arms to the Khmer Rouge by urging nations that support the Khmer Rouge to cease doing so.
427
Source: http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d096:HR02200:@@@D&summ2=m& Retrived on December 20, 2012.
Pamprosesong Tanong: 1. Sino ang sumulat ng resolusyon? Saang bansa siya nagmula? 2. Ano ang bansa sa Asya na tinutukoy sa sipi? 3. Punan ng tamang sagot ang Thesis-Proof Worksheet
THESIS-PROOF WORKSHEET Thesis: Tukuyin ang pangunahing paksa at layunin ng sipi Ebidensiyang Nagpapatunay Ebidensiyang Sumasalungat Hanapin mula sa sipi ang bahagi na Hanapin mula sa sipi ang bahagi na naglalahad ng Nayonalismo sa naglalahad ng mga balakid sa Cambodia pagtamo o pagpapahayag ng Nasyonalismo sa Cambodia
Kongklusyon ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
Transisyon sa susunod na modyul Binigyang-diin sa modyul na ito ang kaugnayan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa pag-unlad ng damdaming Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ang karanasan ng mga Asyano sa ilalim ng pamumuno ng mga imperyalistang bansa ay nakaimpluwensiya sa mga Asyano upang ipahayag ang pagmamahal sa kanilang bayan. Bagama’t magkakaiba ang paraan ng pagpapamalas ng damdaming Nasyonalismo, makikita na ang Nasyonalismo ang naging reaksiyon ng mga Asyano laban sa Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin. Mahalaga ang bahaging ginampanan ng damdaming Nasyonalismo sa pagkamit ng kalayaan ng mga bansang napasailalim sa mga mananakop.
428
Pag-aaralan mo sa susunod na modyul ang kaugnayan ng damdaming Nasyonalismo sa pagkamit ng hinahangad na kalay GLOSARYO 1. Nasyonalismo – kadalasan, tumutukoy ito sa masidhing pagmamahal sa bayan. Subalit, maliban dito, ang nasyonalismo ay nangangahulugan din ng pagkakatanto ng isang nilalang o lahi na mahalagang ipagtanggol ang kanyang bansa laban sa panlulupig ng mga banyaga. 2. Middle class – tumutukoy sa panggitnang uri ng tao sa lipunan. Sila ay nasa pagitan ng mga pinakamayayaman at mahihirap na grupo ng tao. Kadalasang batayan ng pagiging middle class ay ang pagkakaroon ng kayamanan at kapangyarihan sa lipunan na kinabibilangan. 3. Kilusang Propaganda – samahang itinatag ng mga ilustrado sa Pilipinas noong ika-19 na siglo. Layunin nito na maisulong ang reporma sa bansa sa ilalim ng pamahalaang kolonyal ng España. 4. Katipunan – isang rebolusyonaryong samahan. Tinatawag din itong KKK o Kataas-taasan Kagalang-galangan Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Isinusulong nito ang ganap na kalayaan ng Pilipinas mula sa mga Españo
429
References: A. Books
Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon II. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikalawang Taon. Kasaysayan ng Asya. 1999. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes Sr. St. Manila Philippines. pp. 280-330.
Ball, Macmahon W. Nationalism and Communism in East Asia. Melbourne University Press. 1956. pp. 1-211. Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 332-340, 482-486, 512-516
Beck, Roger B. et.al. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 712-720, 892-896.
Camagay, Ma. Luisa T. et. al. Kabihasnang Asyano Kasaysayan at Kultura. Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010. pp. 302-316.
Clyde & Beers. The Far East A History of the Western Impact and the Eastern Response (1830-1970). Prencite-Hall, Inc. Englewood cliffs, New Jersey, U.S.A. 1971. pp. 209-222, 491-512.
Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human Experience. Glencoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio 43081. 1999. pp. 804-807, 909-915.
430
Mercado, Michael M. Sulyap sa Kasaysayan ng Asya. St. Bernadette Publishing House Corporation. 173 Rodriquez S. Ave., Kristong Hari, 1112 uezon City. 2009. pp.322-343.
Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Mifflin Company Boston, Massachusetts, USA. 1989. pp. 757-762. Rhoads, Murphey. A History of Asia 6th Edition. Longman, 2008. Whitfield, Susan. Life along the Silk Road. University of California Press, 2001.
B. Websites
A joint resolution in support of the restoration of a free and independent Cambodia and the protection of the Cambodian people from a return to power by the genocidal Khmer Rouge. http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d096:HR02200:@@@D&summ2=m& Retrived on December 17, 2012.
Flag of Burma. https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/docs/flagsoftheworld.html. Retrieved on December 18, 2012.
Map of Asia. www.worldpress.com. Retrieved on October 20, 2012.
431
Simula ng Aralin3 33
ARALIN BLG. 3: HAKBANG TUNGO SA PAGLAYA NG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA Alamin
Sa bahaging ito, ating alamin ang nakaraang mga Kaalaman, ang mga hakbang na ginawa ng Silangang Asya at Timog Silangang Asya sa mga mananakop at kung paano ang paglayang ito ay humubog sa transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa kasalukuyan. Ngayon ay iyong alamin ang mga konseptong iyong kakailanganin upang mas maunawaan ang paksang tatalakayin tungkol sa mga hakbang at pamamaraang ginamit ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya upang lumaya. . Maaari mo nang sagutan ang sumusunod na gawain
GAWAIN 1: HALU-AYOS-LAYA! Iayos ang mga pinaghalong letra upang makabuo ng isang salita na tumutugon sa inilalarawan ng pangungusap .
A L A Y A N K A
Pangunahing layunin upang wakasan ang panghihimasok ng mga mananakop sa kanilang pamumuhay at kabuhayan
I S A Y ONS A MON L
Ideya ng pambansang kamalayan na kung saan lahat ng pansariling kapakanan ay napangingibabawan ng pambansang kapakanan na kakikitaan ng matinding pagmamahal at pagpapahalaga sa kaniyang bansa
432
I S K OMO NM U
A S Y A K R E D O M
N
I M A G H A S I K L O H I I D E O Y A MANGD IGA DAIGPA N IG D ALIS MIMP E O RY
Ideolohiyang naghahangad na bumuo ng isang lipunang walang antas o uri (classless society) kung saan ang mga salik ng produksyon ay pag-aari ng lipunan. Sa sistemang ito, tinatayang darating ang panahon na hindi na kailangan ang estado kaya kusa itong mawawala. Ang estado ang may-ari ng produksiyon ng lahat ng negosyo ng bansa. Upang masiguro ang maayos na pagpapatupad, kailangang pairalin ang diktadurya. Tumutukoy ang ideolohiyang ito sa kapangyarihan ng pamahalaan na nasa kamay ng mga tao at ang pagkakapantay-pantay ng mga mamamayan sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto ng pamumuhay. Bukod pa rito ay karaniwang pumipili ang mga tao, sa pamamagitan ng halalan, ng mga kinatawan na siyang hahawak sa kapangyarihan o pamahalaan sa ngalan nila
Malawakan at organisadong paglaban upang mapabagsak ang namumuno sa isang bansa na nagdudulot ng malawakang pagbabago Ito ay isang sistema o lipon ng mga ideya o kaisipan na naglalayong magpaliwanag tungkol sa daigdig at pagbabago nito. Ang mga halimbawa nito ay demokrasya, kapitalismo, monarkiya, totalitaryanismo, autoritaryanismo, sosyalismo at komunismo
Malawakang digmaan na kinasangkutan ng maraming bansa sa buong mundo na nagdulot ng malawakang pagbabago
Pagpapalawak ng kapangyarihan at teritoryo sa pamamagitan ng pananakop ng hindi lang isa kundi maraming teritoryo o bansa
433
YAOLK LON I SM O
Pananakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang bansa upang makontrol at magamit ang likas na yaman nito para sa pansariling interes.Bunga nito ay karaniwang naaabuso at napagsasamantalahan ang bansa at mamamayan na nasakop
S U N D U K A A N
Pagkakaunawaan ng dalawang magkasalungat na panig upang matigil na ang kanilang sigalot o dipagkakaunawaan, nagkakaroon ng usapan o kompromiso ang magkabilang panig
PAMPROSESONG MGATANONG Sagutin mo ang sumusunod na mga tanong: 1. Kung aayusin mo ang konsepto batay sa naganap na pangyayari sa kasaysayan ng Silangan at Timog Silangang Asya paano mo ito pagsusunod-sunurin ? Ipaliwanag ang ginawang pagkakasunodsunod.
Paliwanag:____________________________________________________ _____________________________________________________________
434
_____________________________________________________________ _________
2. Bakit mahalagang maunawaan ang mga konsepto na nabanggit sa pag-aaral sa mga pagbabagong naganap noong ika -16 na siglo hanggang sa ika-20 siglo sa Silangan at Timog Silangang Asya? __________________________________________________________ __________________________________________________________
Ngayong alam mo na ang mga konseptong kakakilanganin sa araling ito . Subukin mong sagutan ang susunod na gawain…..
GAWAIN BLG. 2: SAAN KA PA!!! (Anticipation-Reaction Guide) Commented [SI3]: Agree disagree icon .Not sure with the copyright but I let ebok draw it in another concept
Tingnan kung gaano na ang iyong kaalaman sa paksang ating tatalakayin sagutan ang unang kolum sa pamamagitan ng pagsulat ng salitang sumasang-ayon o SA kung ikaw ay sumasangayon at hindi sumasang-ayon o HSA kung ikaw ay di-sumasang-ayon.
Bago ang talakayan
Konsepto at Pananaw
Pagkatap os ng talakayan sa buong Aralin
Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya ay naghangad ng kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin dahil sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya Ang prinsipyong nagbigay-diin sa pagbubuo ng isang pamahalaang konstltusyonal na pinagsama ang Kanluranin at tradisyunal na Tsino upang palitan ang absolute monarchy ay demokrasya Ang pagpapalakas ng Hapon ng
435
kanyang hukbong - militar ay naging daan sa pagbubuo ng depensibong nasyonalismo sa kanyang bansa. Iba't iba ang pamamaraang ginamit ng mga naging pinunong Iider sa mga kilusang naghangad ng paglaya sa mga Europeong mananakop sa rehiyon ng Timog Silangang Asya Upang mapagtagumpayan ang paghahangad sa pagsasarili naghain ang mga Asyano ng mga reporma, nagbuo ng mga makabayang organisasyon, at nang lumaon ay gumamit din ng mga madugong pakikihamok laban sa mga mananakop Sa Pilipinas, naglatag ng kaisipang paglaya ang kilusang Propaganda at ang Katipunan ang naging kasangkapan sa pagsasakatuparan ng paglaya sa mga dayuhang mananakop. Ang Tsina, Vietnam at Hilagang Korea at Hapon ay kumapit sa kaisipan ng sosyalismo at komunismo bilang landas hindi lamang sa pagpapalaya ng bansa kundi sa pagbubuo rin ng bagong sistemang panlipunan na magwawakas sa pagsasamantala ng mga mananakop. Si Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh, ang nasyonalistikong pinuno ng partido, ang naging pangunahing kasangkapan sa paglaya ng kanilang bansa laban sa mga Pranses sa pamamagitan ng pagtanggap sa pamamaraang demokratiko Ang naglalabang ideolohiyang demokratiko at komunismo ang naging sanhi ng pagkakahati ng Korea at Vietnam
436
Sa kasalukuyan ay patuloy pa rin ang mga pagbabago sa mga ideolohiyang gumagabay sa pamamahala at pamumuhay ng mga bansa sa daigdig. BINABATI KITA! ….dahil natapos mo ang unang hakbang. Nakatitiyak akong gusto mong malaman kung tama ba o hindi ang iyong palagay tungkol sa kung paano lumaya ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya at kung paano ang paglayang ito ay nagdulot ng pagbabago o transpormasyon noong ika -16 na siglo hanggang ika-20 siglo. Kung nais mong malaman kung tama o hindi ang iyong palagay sagutan mo ang sumusunod na bahagi ng Modyul na ito at habang sinasagutan mo unti-unti mong matutuklasan ang mga transpormasyong naganap tungkol sa paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya Sa bahaging ito ay inaasahan na matututuhan mo ang bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo, epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at ang impluwensiya ng iba’t ibang ideyolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya. Maaari mong balikan ang mga kasagutan at katanungan na iyong nabuo sa unang bahagi ng Modyul na ito upang malaman kung tama ito ang iyong mga naunang katanungan. Paunlarin GAWAIN BLG 3: SURI-TEKSTO Kapag tinanong ka kung paano lumaya ang Pilipinas o kaya ay ang Myanmar, bakit nahati ang Vietnam at Korea? O kaya’y, malaya ba ang China? Masasagot mo kaya? Ang gawaing ito na pinamagatang SURI-TEKSTO ay magbibigay kaalaman sa iyo tungkol sa naging hakbang ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya upang makamit ang kalayaang inaasam.
437
. Simulan mong basahin ang bawat teksto at bumuo ng isang paghihinuha sa bawat eksto at para sa karagdagang kaalaman maaari rin kayong magbasa ng iba pang aklat na may kaugnayan sa paksa. HAKBANG SA PAGLAYA NG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA
Pangkalahatang Ideya Ang pananakop at paniniil sa mga bansa sa Silangang Asya at Timog- Silangang Asya ay naglunsad ng pag-usbong ng diwang makabansa bilang tugon sa pang-aabuso at pagyurak sa karapatan ng mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya na ang tanging mithiin ay magkaroon ng kalayaan. Ang Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nakaapekto upang makamit ang kalayaan dahil sa Unang Digmaang Pandaigdig, nagbago ang balance of power, nakilala ang Japan dahil pinalakas nito ang kaniyang hukbong militar. Isinulong na rin nito pagkatapos ng digmaan ang racial equality o pantay na pagtingin sa lahi na di pinansin ng mga Kanluranin.Dahil naman sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig lumakas ang Nasyonalismo sa Timog Silangang Asya. Napabilis ang paglaya kaya maraming mga bansa sa Timog Silangang Asya ang lumaya pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig May iba’t ibang ideolohiya at paniniwala rin ang niyakap ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya, may naniwala na ang kasagutan sa minimithing kalayaan ay ang ideolohiyang komunismo, ang iba ay naniwala sa ideolohiya ng demokrasya, totalitaryanismo at autokrasya. Ang mga ideolohiyang ito ay nagdulot ng transpormasyon sa mga bansang Silangan at Timog Silangang Asya.
Ang tatlong malalaking konsepto na aking makukuha mula sa teksto ay… 1.____________ 2.____________ 3.____________ Ang aking mahihinuha ay… ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ______
438
Ngayong nalaman mo na ang pangkalahatang konsepto ng paksang tatalakayin,ating suriin ang sumusunod na teksto tungkol sa mga hakbang sa paglaya ng ilang bansa na nasa Silangan at Timog Silangang Asya
Paglaya ng mga Bansa sa Silangang Asya Paglaya ng China Dahil sa kasikatan ng produktong China sa Europa hinangad ng mga Europeo na makipagkalakalan sa China na kalaunan ay naging dahilan ng paghahangad na makontrol ang lupain nito. Ang pagkakatalo ng Tsina sa Digmaang Opyo ay naging daan ng dimakatuwirang kasunduan at pagkakaroon ng Sphere of Influence ng mga bansang Europeo sa teritoryo ng China. Tatlong uri ng Nasyonalismo ang umusbong nasyonalismong tradisyunal na ang layunin ay paalisin ang mga Kanluranin at ang impluwensiya nito na pinangunahan ng samahang Boxers, ang pangalawa ay ang Nasyonalismong may impluwensiya ng kanluran na ang layunin ay maging republika ang China yakap ang ideolohiyang demokratiko na pinangunahan ni Dr Sun Yat Sen at Chiang Kai Shek at ang pangatlo ay ang Nasyonalismong may impluwensiya ng Komunismo na pinangunahan ni Mao Zedong. Sa paglakas ng nasyonalismong Tsino nabahala ang Japan na baka maapektuhan ang interes nito sa China kung kaya’t sunod sunod ang ginawang pakikidigma at pananakop. Una na ritong naganap ang Manchuria Incident sinundan ng Rape of Nanking na nasundan pa ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig
1.Anong bansa ang nanakop? ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ 2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya? ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ___ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ _______________ 3.Ano-anong ideolohiya ang mga nabanggit? ________________________ ________________________ ________________________ ____________________ 4. Ang aking mahihinuha ay… ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ 439 ________________________ ________________________
. Natalo ang Japan noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig ngunit nagpatuloy ang kaguluhan sa China sa pagitan ng puwersa ng komunista ni Mao Zedong at nasyonalista ni Chiang Kai Shek. Natalo ang nasyonalista at napasailalim sa komunistang pangkat ang Mainland China samantalang ang nasyonalista ay tumakas at pumunta sa isla ng Formosa na ngayon ay tinawag na Taiwan noong October 1,1949. Paglaya at Pagkakahati ng Korea Unti-unting nasakop ng Hapon ang Korea na ginawang base militar at pilit na itinaguyod ang kanilang kabihasnan.Bunsod nito maraming pagtatangkang ginawa ang Korea upang mapatalsik ang mga Hapones. Napabilis ito pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig kung saan natalo ang mga Hapon.
Subalit hindi nakaligtas ang Korea sa dalawang ideolohiyang naguumpugan, ang komunismo na niyakap ng Hilagang Korea at sinuportahan ng Unyong Sobyet at demokrasya na niyakap ng Timog Korea na sinuportahan ng Amerika . Noong 1948, pinasinayaan ang bagong republika na sinuportahan ng Amerika na pinamunuan ni Syngman Rhee ngunit kaagad namang ipinahayag ng North Korea ang Democratic People’s Republic of Korea na sinuportahan ng Soviet Union na pinamunuan ni Kim Il Sung. Mula noon, nahati ang Korea sa pamamagitan ng 38th parallel.
1.Anong bansa ang nanakop? _____________________ _____________________ _____________________ _____________________ ____________ 2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya? _____________________ _____________________ _____________________ ______________________ _________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ________________ 3.Ano-anong ideolohiya ang nabanggit? ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ _________________ 4. Ang aking mahihinuha ay… ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ________________
440
Paglaya ng mga Bansa sa Timog Silangang Asya Paglaya ng Indonesia Nakamit ng Indonesia ang kalayaan nito noong Agosto 17,1945 sa pamumuno ni Achmed Sukarno sa pamamagitan ng rebolusyon laban sa mga Olandes. Umigting ang pagnanasang lumaya ng Indonesia nang pinagkalooban ng simbolikong kalayaan si Sukarno ng Hapon nang masakop ito noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ngunit nang matalo ang Hapon dumating ang mga Olandes upang muling ibalik ang kanilang pamamahala .Subalit ang Indonesia na nakaranas ng kalayaan ay lumaban.Pinamunuan ni Sukarno ang Indonesia sa loob ng 23 taon. Pinasimulan niya ang pamamahalang guided democracy (limited democracy) base sa Pancasila5 patnubay na prinsipyo: paniniwala sa Dios, nasyonalismo, pagkakawanggawa, katarungang panlipunan at demokrasyang gagabayan ng karunungan. Tinanggap at ipinagbunyi ng mga tao at ginawa siyang pangulong panghabambuhay noong 1963 subalit ang lubos niyang kapangyarihan ang naging dahilan ng pang aabuso niya sa kapangyarihan.
Paglaya ng Vietnam Sa kasaysayan ng Vietnam ay may tatlong naganap na paglaya ang una ay noong 938 mula sa China, ang pangalawa noong Setyembre 02,1945 mula sa France, at ang pangatlo ay noong Hulyo 02, 1976.
1.Anong bansa ang nanakop? ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ________ 2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya? ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ 3.Anong ideolohiya ____________________ ang nabanggit? ________________ ____________________ __ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ __________ 4. Ang aking mahihinuha ay… ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ 1.Anong bansa ang ____________________ nanakop? ____________________ ____________________ ____________________ ____________________ ___________________ ____________________ ____________________ ________
441
. Ang pag-iisa ng Vietnam sa pamumuno ni Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh mula sa kilusang Viet Minh bilang isang Sosyalistang Republika na may oryentasyong komunista . Isang matagalang digmaan ang ginawa ng mga Vietnamese upang makamtan ang kalayaan. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig nahati ang Vietnam sa dalawang bansa, ang Hilagang Vietnam na nagsulong ng ideolohiyang Komunismo at Sosyalismo sa pamumuno ni Ho Chi Minh at Timog Vietnam na yumakap sa ideolohiyang Demokratiko sa pamumuno ni Ngo Dinh Diem . Nagkaroon ng Vietnam War na sinalihan ng Estados Unidos sa haba ng digmaan naging magastos at madugo ito para sa bansa. Para sa pandaigdigang opinyon ay iwan na ng mga Kanluranin ang Vietnam at dito natalo ang Estados Unidos ,iniwan nila ang Timog Vietnam at napasailalim sa kontrol ng grupong may ideolohiyang komunismo/sosyalismo. Muling napag-isa ang dalawang Vietnam at naging isang bansa.
Paglaya ng Burma (Myanmar)
2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya? ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ __________________ 3.Anong ideolohiya ang nabanggit? ___________________ ___ ___________________ ___________________ ___________________ 4. Ang aking ___________________ mahihinuha ay… ___________________ ___________________ _______________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ________
Nakamit ng Burma ang kalayaan nito noong Enero 04, 1948 sa pamumuno ni U Nu bilang punong Ministro ng Republika ng Burma na kalaunan ay inilipat ang pamumuno kay Heneral Ne Win na isang diktador militar .Bilang pinuno ng mga hukbong armado pinairal niya ang ideolohiyang Myanmar way to Socialism na kung saan kinumpiska ng pamahalaan , ang anumang negosyo at pangkalakalan,bangko at mga pribadong ari-arian kung kayat nawalan ng hanapbuhay ang mga dayuhan. Noong unang hindi pa nakakamit ng Burma ang kalayaan ang kumokontrol dito ay ang India sa tulong ng Ingles at China .Bilang pagtugon sa pananakop na ito nagtatag ng iba’t ibang kilusang naglalayon ng kalayaan. Nang maramdaman ng mga Ingles ang pagpupunyagi sa kalayaan ng mga Burmese nagkaroon ng pagbabago na nagresulta sa paghiwalay ng Burma sa India noong 1935. Ilan pang pagbabago ang tinangka ng pamahalaang Ingles ngunit hindi nangyari dahil sa pagsiklab ng Ikalawang Digmaang
442
Pandaigdig at ang bansang Hapon naman ang sumakop sa Burma. Upang makuha ng mga Hapones ang loob ng mga Burmese maagang ipinahayag nito ang pagtataguyod tungo sa kasarinlan. Ang pangkat ni Aung San na Dohama Asiayona(Burma for Burmese) ay nakipagkasundo sa Hapon tungkol sa pagtustos ng sandata at sa pamumuno sa militar at nagsanib puwersa upang makuha ang Rangoon laban sa mga Ingles .Ipinahayag ng Hapon ang kalayaan ng Burma sakop pa nila ito subalit kalaunan nadama ng mga Burmese na ang tunay na layunin ng pagtulong ng Hapon ay hindi upang lumaya kundi sakupin sila. Nakaranas sila ng kahirapan ang mga Burmese sa pamamalakad ng mga Hapones kung kaya’t nagtatag sila ng kilusang laban sa Hapon ,ang AFPFL (Anti Fascists People’s Freedom League) sa pamumuno ni Aung San na binubuo ng mga makademokratiko at komunistang pangkat. Nagapi nila ang mga Hapones at bumalik ang mga Ingles subalit hindi na pumayag ang mga Burmese kaya’t sunod -sunod na usaping pangkalayaan ang naganap .Bunga nito, pinagtibay ang kasunduang Anglo-Burmese na nagpapahayag ng kalayaan sa Burma noong Enero 04, 1948. Sa kasawiang palad pinatay si Aung San at ang kaniyang gabinete ng upahang armado ng kaniyang talunang kalaban na si U Saw. Ngunit nang maaresto si U Saw ay ipinagpagtuloy ni U Nu ang naiwan ni Aung San
1.Anong bansa ang nanakop? ____________________________________________________________ __ 2. Anong pamamaraan ang ginamit upang lumaya? ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ______ 3.Anong ideolohiya ang mga nabanggit? ____________________________________________________________ __ ____________________________________________________________ __ Paglaya ng Pilipinas 4. Ang aking mahihinuha ay… ____________________________________________________________ Nakamit ng Pilipinas ang paglaya noong Hunyo 12, 1898 sa ____________________________________________________________ pamumuno ni Heneral Emilio Aguinaldo .Nakipagsabwatan ang mga ___________________ Amerikano sa Pilipino upang matalo ang mga Espanol sa Digmaang Espanol-Amerikano kung saan natalo ang mga Espanol. Inakala ng pamunuan ni Aguinaldo na aalis na ang mga Amerikano sa Pilipinas at ipauubaya na ang pamumuno sa atin kaya idineklara ang ating kalayaan at nagtatag ng isang demokratikong pamahalaan.Samantala, iba naman ang ikinikilos ng mga Amerikano, nagpalabas ito ng patakarang Benevolent Assimilation at lumagda sa Treaty of Paris na nagpapahayag
443
ng paglilipat ng pamamahala ng Pilipinas sa Amerikano mula sa mga Espanol.Naging hayagan ang pagtutol ng mga Pilipino sa pananakop ng mga Amerikano kung kaya’t sumiklab ang Digmaang Pilipino- Amerikano .Subalit may ibang Pilipino na hindi nakiisa, walang pakialam at nakiisa sa mga Amerikano .Dahil sa kawalan ng pagkakaisa, nakapagtatag ang Amerikano ng pamahalaang kolonyal na nagsilbi sa interes ng mga Amerikano at pinalaganap ang edukasyong makabanyaga. Sa isang banda tinugis ang mga Pilipinong lumaban para sa kalayaan at ipinatapon ang ibang lider -Pilipino sa ibang bansa. Ang ibang Pilipino naman na nakiisa sa mga Amerikano ay isinulong ang paghingi ng kalayaan sa mga Amerikano. Dahil ang kalayaan natin ay ating hinihingi matagal bago naibalik ang kalayaan at sa bawat paghingi natin ay may katumbas na mas malaking kapalit na likas na yaman at pagkontrol sa kalakalan. Pansamantalang natigil ang pananakop ng mga Amerikano nang tayo’y masangkot sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig . Nilusob tayo ng Hapon dahil kaalyado natin ang mga Amerikano at ang pinakamalaking basemilitar ng Amerikano ay nasa ating bansa.Sa kasagsagan ng digmaan ,iniwan tayo ng mga lider-Amerikano at natira tayong lumalaban at nagtatanggol sa ating kalayaan. Nasakop tayo ng Hapon sa loob ng 5 taon. Natalo ang Hapon sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig kung kaya’t binalikan tayo ng mga Amerikano at ibinigay ang ating kalayaan noong Hulyo 04,1946. Ayon kay Renato Constantino hindi ganap na nakamtan ng Pilipinas ang Kalayaan dahil nanatiling makapangyarihan at impluwensiyal ang Amerikano sa Pilipinas sa larangang pangkabuhayan at pampolitika.
1.Anong bansa ang nanakop? ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ 2. Anong pamamaraan ang ginamit upang lumaya? ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ 3.Anong ideolohiya ang mga nabanggit? ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ 4. Ang aking mahihinuha ay… ___________________________________________________________ ___________________________________________________________
444
PAMPROSESONG TANONG 1. Paano ipinakita ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ang pagmamahal sa bayan? Magbigay ng patunay sa inyong mga sagot. ._______________________________________________________ _______________________________________________________ ___________ 2. Paano hinubog ng ideolohiya ang paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya? Magbigay ng patunay sa inyong mga sagot. _______________________________________________________ _______________________________________________________ ___________ 3. Paano nakaapekto ang Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya? _______________________________________________________ _______________________________________________________ ____________ GAWAIN BLG.4: BUO-LAYA Iyong natunghayan kung paano lumaya ang mga bansa sa Asya at upang magkaroon ng buong pananaw sa paglaya ng mga bansa buuin ang talahanayan at ihambing ang bawat datos na iyong makakalap Bansa sa Silangan Asya (na nasa teksto)
Mga Araw Namuno Pamamaraang Ideoloh Bansang ng Ginamit sa iyang Nanakop Paglaya Paglaya Niyaka p
Silangang Asya
445
Bansa sa Timog Silangan Asya (na nasateksto)
Mga Bansang Nanakop
Araw Namuno Pamamaraa ng ng ginamit Paglaya sa Paglaya
Ideol ihiya ng Niya kap
Ngayong natapos mo nang sagutan ang talahanayan at naiwasto, BINABATI KITA!
Dahil may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa tungkol sa: bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo; epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at ang impluwensiya ng iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya. Maaari mong balikan ang mga kasagutan na iyong ginawa sa unang bahagi ng Modyul na ito upang malaman kung tama ito .
Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng Modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa tungkol sa paksang tinatalakay.
446
ATING PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang nabuong mga pag-unawa tungkol sa paksa. Inaasahan din na kritikal mong masusuri ang: bahaging ginampanan ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo; epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at ang impluwensiya ng iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa mga malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya . GAWAIN BLG. 7: SAAN KA PA!!! (Anticipation-Reaction Guide)
Tingnan kung gaano na ang kaalaman sa paksang Tinalakay. Sagutan ang unang kolum sa pamamagitan ng pagsulat ng salitang sumasangayon kung sumasang-ayon at hindi sumasangayon kung di-sumasang-ayon sa ipinahayag na mga kaalaman
Bago ang Talakayan
Konsepto at Pananaw
Pagkatapos ng Talakayan sa Buong Aralin (Ipaliwanag ang naging kasagutan)
Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay naghangad ng kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin dahil sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya Ang prinsipyong nagbigay-diin sa
447
pagbubuo ng isang pamahalaang konstltusyonal na pinagsama ang Kanluranin at tradisyunal na Tsino upang palitan ang absolutong monarkiya ay demokrasya Ang pagpapalakas ng Hapon ng kaniyang hukbong - militar ay naging daan sa pagbubuo ng depensibong nasyonalismo sa kaniyang bansa. Iba't iba ang pamaraang ginamit ng mga naging pinunong Iider sa mga kilusang naghangad ng paglaya sa mga Europeong mananakop sa rehiyon ng Timog Silangang Asya Upang mapagtagumpayan ang paghahangad sa pagsasarili naghain ang mga Asyano ng mga reporma, nagbuo ng mga makabayang organisasyon, at nang lumaon ay gumamit din ng mga madugong pakikihamok laban sa mga mananakop Sa Pilipinas, naglatag ng kaisipang paglaya ang kilusang Propaganda at ang Katipunan ang naging kasangkapan sa pagsasakatuparan ng paglaya sa mga dayuhang mananakop. Ang Tsina, Vietnam at Hilagang Korea at Hapon ay kumapit sa kaisipan ng sosyalismo at komunismo bilang landas hindi lamang sa pagpapalaya ng bansa kundi sa pagbubuo rin ng bagong sistemang panlipunan na magwawakas sa pagsasamantala ng mga mananakop. Si Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh, ang nasyonalistikong pinuno ng partido, ang naging pangunahing kasangkapan sa paglaya ng kanilang bansa laban sa mga Pranses sa pamamagitan ng pagtanggap sa pamamaraang demokratiko
448
Ang ideolohiyang demokratiko at komunismo ang dalawang naglalabang ideolohiya na naging sanhi ng pagkakahati ng Korea at Vietnam Sa kasalukuyan ay patuloy pa rin ang mga pagbabago sa mga ideolohiyang gumagabay sa pamamahala at pamumuhay ng mga bansa sa daigdig. GAWAIN BLG 5: RE – SOLUSYON Natutuwa ako na marami ka nang alam. Subukin natin kung maaari mong ilapat ang mga kaalaman na iyong natutuhan. Suriing mabuti ang sipi ng isang resolusyon na nakalap sa Library of Congress (http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d112:SE00217:@@@D&summ2=0& Nov. 5,2012 2:20pm)
S.RES.217 Latest Title: A resolution calling for a peaceful and multilateral resolution to maritime territorial disputes in Southeast Asia. Sponsor: Sen W ebb, Jim [VA] (introduced 6/27/2011) Cosponsors (3) Latest Major Action: 6/27/2011 Passed/agreed to in Senate. Status: Submitted in the Senate, considered, and agreed to without amendment and with a preamble by Unanimous Consent. SUMMARY AS OF: 6/27/2011--Introduced. (There is 1 other summary) Reaffirms the strong support of the United States for the peaceful resolution of maritime territorial disputes in the South China Sea. Deplores the use of force by China's naval and maritime security vessels in the South China Sea Calls on all parties to the territorial dispute to refrain from threatening force or using force to assert territorial claims. Supports the continuation of operations by the U.S. Armed Forces in support of freedom of navigation rights in international waters and air space in the South China Sea.
449
Commented [SI4]: Pls. Change this icon (this icon has copyright) with the icon that ebok draw.
PAMPROSESONG MGA TANONG 1.
Ano ang paksa at layunin ng resolusyon sa sipi? _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _____________________________________________________ 2. Sino ang sumulat ng resolusyon?Saang bansa siya nagmula? ________________________________________________________ 3. Ano ang kaniyang mga panukala? _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _____________________________________________________ 4. Sa iyong tingin kaninong interes ang pinagsisilbihan ng resolusyon na ito? Patunayan ang sagot .____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ________________________________________________ 5. May konsepto ba ng kolonyalismo/imperyalismo ang nakatala sa sipi? Patunayan. ___________________________________________________ ___________________________________________________ __________ 6. May ideolohiya bang isinusulong ang mga nakatala sa resolusyon? Pangatuwiranan ___________________________________________________________ _____________________________________________________ 7. Kung ikaw ang gagawa ng isang resolusyon tungkol sa paksang tinatalakay sa sipi ano ang iyong imumungkahi? Bakit? ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ _________________________________________ 8. Bilang isang Pilipino paano mo pangangalagaan ang kalayaan ng ating bansa? ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ _______________________________________________
450
GAWAIN 6: BUKAS- ISIP! (reflective journal) Sumulat ng maikling repleksiyon ukol sa iyong mga natutuhan, realisasyon at opinyon tungkol sa mga paksang ating tinalakay.
http://www.clker.com/cliparts/e/K/g/G/i/j/blue-stick-man-reflect-md.png
Kung gayon! Ang paksa ngayon ay _________________________________________________ Isang mahalagang konsepto na aking natutuhan ay _________________________ Ito ay mahalaga dahil__________________________________________________ Ang isa pang ideya ay _________________________________________________ Magagamit ko ito sa___________________________________________________ Sa kabuuan ang natutuhan ko ay___________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________
451
BINABATI KITA! Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagpapalalim. Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ito ay tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo, epekto ng digmaang pandaidig sa pag-aangat ng mga malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at ang impluwensiya ng iba’t ibang ideyolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya. Ngayon ay handa ka nang gawin ang ating susunod at huling gawain sa araling ito. TRANSFER:
ATING GAWIN Gawain 8 : Paggawa ng Resolution
LEVEL 3 Commented [SI5]: Change icon with ebok drawing. thanks
Bilang paghahanda sa gagawing Performance Task ay basahin ang sumusunod na sitwasyong. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig maraming isyu ang umusbong sa Silangan at Timog Silangang Asya. Isa na rito ang sigalot dulot ng pag-aagawan sa teritoryo. Ikaw,bilang mambabatas ng iyong bansa ay gagawa ng isang resolusyon para ipakita ang iyong mga punto sa teritoryong inaangkin .Ang iyong nabuong resolusyon ay maglalaman ng naging mga problema bunsod ng nasabing usapin at mga mungkahing solusyon upang malutas ang sigalot na ito gamit ang powerpoint presentation Ang resolusyon na ginawa ay huhusgahan batay sa sumusunod na pamantayan--- Maliwanag at maayos ang pagkakalahad ng resolusyon. Sapat at katanggap-tanggap ang mga mungkahing solusyon sa suliranin. Nakapaglahad ng mga datos batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon. Krayterya Nilalaman
4 Sapat at katanggaptanggap ang mga mungkahing solusyon sa suliranin. Nakapaglaha d ng mga datos batay
3 Katanggaptanggap ang mga mungkahing solusyons sa suliranin ngunit di-wasto ang ilan: may ilang impormasyon na hindi
2 May mga mungkahing solusyon ngunit ang mga datos ay di- gaanong batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng
1 May mga mungkahing solusyon ngunit ang mga datos ay hindi batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng
452
sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon.
Pinagkunan ng Datos
Organisasyo n
Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman tulad ng mga aklat, pahayagan, video clips, interbyu, radio at iba pa. Isinulat ang pinagkunan ng mga impormasyo n Organisado ang ginawang resolusyon at sa kabuuan maayos ang presentasiyo n ng gawain, ang pinag samasamang ideya ay malinaw na naipapahaya g at natatalakay gamit ang makabuluha ng
maliwanag ang pagkakalahad. Nakapaglahad ng mga datos batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon. Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga impormasyon ngunit limitado lamang.
solusyon.
solusyon.
Ibinatay lamang ang saligan ng impormasyon sa batayang aklat lamang.
Walang batayang pinagkunan at ang mga impormasyo n ay gawagawa lamang.
Organisado ang mga paksa sa kabuuan at maayos na presentasiyon ngunit di masyadong nagamit nang maayos ang powerpoint presentation.
Walang interaksiyon at ugnayan sa mga kasapi. Walang malinaw na presentasiyo n ng mga paksa. May powerpoint presentation ngunit hindi lubusang nagamit at nagsilbi lamang na palamuti sa pisara.
Diorganisado ang paksa. Malinaw na walang preparasyon ang presentasiyo n ng pangkat.
453
powerpoint presentation. Presentasiyo Maayos ang n pagkakalaha d. Gumamit ng powerpoint presentation. Namumukod tangi ang pamamaraan ng presentasiyo n sa pamamagita n ng malakas at malinaw ang pagsasalita na sapat para marinig at maintindihan ng lahat.
Maayos ang paglalahad gamit ang powerpoint presentation,m ay kahinaan ang tinig ng mga nagtalakay
Simple at maikli ang presentasiyo ng nagawa.
Ang paglalahad ay hindi naging malinaw. Walang gaanong presentasiyo n.
Transisyon sa Susunod na Modyul Ngayong nasuri mo na kung paano nahubog ng paglaya ang transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa kasalukuyan sa susunod na modyul ay malalaman mo kung paano nakaapekto sa mga Asyano ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika -16 hanggang ika- 20 siglo .
454
Simula ng Aralin 4
ARALIN BLG. 4: MGA PAGBABAGO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA SA TRANSISYONAL AT MAKABAGONG PANAHON (16-20 SIGLO) Alamin:
Handa ka na ba sa panibagong hamon ng pag-aaral? Kung handa ka na, nais kong pag isipan mo ang iyong kasagutan sa tanong na ito:Ano ang naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya matapos nilang makamit ang kanilang kalayaan mula sa mahabang panahon ng pananakop ng Kanluran?
GAWAIN BLG. 1: Ano Alam Ko? .
Sagutin ang tanong sa itaas gamit ang IRF WORKSHEET. Punan mo lamang ang kolum para sa initial answer.Ang dalawa pang natitirang kolum ay mapupunan mo lamang sa sandaling natapos ng talakayin ang aralin. IRF WORKSHEET
Initial Answer (Paunang sagot)
Revised Answer (Binagong sagot)
Final Answer (Huling sagot)
PAMPROSESONG TANONG Sagutin mo ang sumusunod na katanungan: 3. Ano ang initial answer mo ukol sa tanong na kaugnay sa paksa? 4. Ano-ano ang iyong naging batayan sa kasagutan mo na iyong inilahad sa IRF Worksheet? Ilahad mo ang ilan sa iyong patuna
455
GAWAIN BLG. 2: POLL OPINYON Pag- usapan sa inyong pangkat ang sumusunod na katanungan sa checklist sa ibaba. Kunin ang bilang ng iyong mga kasama sa pangkat na sumagot sa bawat aytem. Gaano mo kakilala ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya sa Transisyonal at Makabagong Panahon gamit ang iyong pang-unang kaalaman? Sagutin ang mga tanong sa ibaba. ANG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA SA TRANSISYONAL AT MAKABAGONG PANAHON MGA TANONG
SAGOT OO
HINDI
KABU UAN
1. Nagkaroon ba ng mga programa na nagtaguyod sa karapatan ng mamamayan, kababaihan, at katutubo? 2. Nanatiling tulad ba ng dati ang sistemang pulitikal sa mga bansa sa rehiyon at maging ang balangkas ng pamahalaan nito? 3. Nagkaroon ba ng malaking gampanin ang relihiyon sa mga pagbabagong naganap sa rehiyon? 4. May kaugnayan ba ang edukasyon sa kalidad ng pamumuhay ng isang bansa? 5. Umunlad ba ang ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon? 6. Nararanasan pa ba ang kolonyalismo sa rehiyon sa kasalukuyan? 7. Nakapag-ambag ba ang mga bansa sa rehiyon sa larangan ng sining, humanidades, at palakasan? KABUUAN
456
Ngayon, masasagutan mo na ba ang lahat ng mga tanong? Muli kang bumalik sa dati mong pangkat. Kuhanin ninyo ang bilang ng iynyong mga kasama sa pangkat na sumagot sa bawat aytem at sagutin ang sumusuno:
Ilan ang sumagot ng oo sa bawat aytem? Ilan ang sumagot ng hindi sa bawat aytem? Ano sa tingin mo ang implikasyon nito?
Matapos nito, ibahagi sa harap ng klase ang datos na nakuha sa bawat bilang.
BINABATI KITA! ….dahil natapos mo ang unang hakbang.
Sa puntong ito marahil ay marami ka ng agam-agam sa iyong mga naging kasagutan sa mga Gawain sa itaas. Huwag mo itong ikabahala sapagkat sa modyul na ito ay higit mong mauunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyonal at makabagong panahon (16-20siglo). Kailangan mo lamang pagtuunan ng pansin at pag-unawa ang mga susunod na Gawain sa iba pang pahina. Sa huli, matutuklasan mo kung ang iyong mga naging kasagutan ay tama o mali sa dalawang PAUNLARIN… naunang gawain.
PAUNLARIN…
Simulan na natin ngayon ang pagpapayabong ng iyong kaalaman ukol sa mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyonal at makabagong panahon (1620siglo). Inaasahan ko na natatandaan mo pa ang mga kasagutan mo sa mga nakalipas na gawain. Ito na ang pagkakataon upang mapatunayan mo ang iyong kasagutan sa mga tanong na iyong tinugunan.
457
Isa sa mga aspeto ng kultura ng isang bansa ay ang sistemang pulitikal na umiiral dito. Ang sistemang pulitikal ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nabuo batay mga pangyayaring naganap dito sa mahabang panahon na bahagi na ng tinatawag na kasaysayan. Kabilang na sa mga pangyayaring nabanggit ang karanasan ng mga bansa sa rehiyong ito ng Asya sa mga kanluraning bansa na nagkaroon ng kaugnayan sa mga ito sa pamamagitan ng iba’t ibang pamamaraan at kadahilanan. Samakatuwid, hindi rin maitatanggi na ang mga kanluraning bansang ito ay maituturing na salik sa pagkabuo ng sistemang pulitikal na umiiral sa rehiyon na ito ng Asya sa ngayon. Isang magandang halimbawa nito ang Pilipinas na ating bansa na sinanay ng mga Amerikano sa pamamahala sa panahong kontrolado tayo ng mga ito. Ito ang kadahilanan kung kaya’t napakalaki ng pagkakatulad ng ating pamahalaan sa kanila, mula sa balangkas at kapangyarihan ng bawat sangay n gating pamahalaan. Ang pagbabagong hatid ng pag-unlad at panahon ay salik din sa pagkabuo ng sistemang pulitikal ng isang bansa. May mga bansa na kinailangang iayon ang kanilang sistemang pulitikal sa pagbabago ng panahon upang makasabay ang mga ito. Masasalamin ang pagbabagong ito sa pagbabago rinse uri ng kanilang pamahalaan. Ang China ay masasabing magandang halimbawa sa aspetong ito na patuloy na nakikilala sa kasalukuyang panahon sa mga reporma na ginawa nito.
GAWAIN BLG 3: SISTEMANG PULITIKAL AT PAMAHALAAN SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA Ang sistemang pulitikal sa Silangan at Timog Silangang Asya ay hinubog ng kasaysayan at paniniwala ng mga mamamayang naninirahan dito. Sa karanasang tinamo ng mga Asyano sa mga bansang kanluranin na sumakop sa kanila idagdag pa ang kanilang mga panloob na suliraning kinaharap ay nagbagong anyo ang mga sistemang pulitikal na ito at uri ng pamahalaan. Matutunghayan mo sa ibaba ang ibat’ ibang uri ng pamahalaan na umiiral sa rehiyon na ito ng Asya. Suriin mo itong mabuti at kilalanin ang mga bansang napapaloob dito. SISTEMANG PULITIKAL SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA ANYO NG PAMAHALAAN 1. MONARKIYA
DESKRIPSYON Pamumuno ng isang tao
BANSA
458
1.1 Walang Takda (Absolute)
1.2 Konstitusyunal
2. One Party Government
3. Militar
4. Demokrasya
sa partikular na estado Minana ang karapatan sa pamumuno Nagtataglay ng panlahatang kapangyarihan May pagkilala sa pinuno na nagtataglay ng divine right o mula sa pamumuno na mula sa Diyos May takda ang kapangyarihan ng pinuno na nakabatay sa isang Saligang Batas Figure Head o simbolikong pinuno lamang ang monarka Nag-iisang partidong pulitikal ang may kapangyarihan na bubuo sa pamahalaan Pumapailalim sa isang nangungunang partido ang iba pang partido kung sakaling ito ay papahintulutan ng una. Ipinagbabawal ang oposisyon sa naghaharing partido Diktaturyal ang pamahalaan Pinangangasiwaan ng isang junta o pangkat ng matataas na opisyal ng hukbong sandatahan Pinaiiral bilang tugon sa kaguluhang putikal sa bansa Walang pinapanigan at di-kaanib sa anumang partidong pulitikal Taglay ng sambayanan
Brunei
Cambodia Japan Malaysia Thailand
China Laos North Korea Vietnam
Myanmar
East Timor
459
ang kapangyarihan May representasyon ang ibat ibang sektor ng lipunan sa pamahalaan May kalayaan sa pagpapahayag at pagbuo ng mga samahan Nagtataglay at kinikilala ang karapatang pantao at katarungang panlipunan May mga legal na partido ng oposisyon Kinikilala ang proseso ng pamamaraan sa pagpapairal ng hustisya.
Indonesia Pilipinas South Korea Taiwan
PAMPROSESONG TANONG Sagutin mo ang mga tanong sa ibaba batay sa sinuri mong chart.Itala ang mga sagot sa iyong notebook. TANONG 1. Anu-ano ang sistemang pulitikal ng pamahalaan ang umiiral sa Silangan at Timog Silangang Asya? 2. Sa anong uri ng pamahalaan maikakategorya ang sistemang dinastiya? 3. Ano ang mabuti at di- mabuting maaaring idulot sa bansa at mamamayan ng bawat sistemang pulitikal at pamahalaan? Magbigay ng dalawa sa bawat uri. 4. Anong konklusyon ang iyong mabubuo ukol sa sistemang pulitikal at pamahalaan mayroon ang mga bansa sa Silangang Asya? Timog Silangang Asya? 5. Anong uri ng pamahalaan ang para sa iyo ang pinakamainam?
SAGOT
460
hindi mo nais mapailalim? Bakit? 6. Nakaapekto ba sa mga bansa sa rehiyon ang pagpapalit nito ng anyo ng pamahalaan? Patunayan.
Pagyamanin pa natin ang iyong nalalaman tungkol sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ito ay sa pamamagitan ng iyong masigasig na paglahok sa gawain.
GAWAIN BLG 4: PAG-ARALAN AT IBAHAGI
1. Basahin mo at ng iyong pangkat ang timeline kaugnay sa mahalagang pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal sa ilang piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya. a. b. c. d. e.
Pangkat 1-Peoples Republic of China Pangkat 2- Union of Myanmar Pangkat 3-Kingdom of Thailand Pangkat 4- Federation of Malaysia Pangkat 5- Evaluating gamit ang Rubrics
PEOPLE’S REPUBLIC OFCHINA Ang Republika 1911-12 –Proklamason ng Republic of China sa pamumuno ng mga militar na nag-alsa na pinangunahan ni Sun Yat-sen.Ito ay hudyat ng pagwawakas ng kapangyarihan ng huling emperador ng Qing. Kinaharap ng republika ang mga hamon sa pamamahala hatid ng mga rehiyonal na pag-aalsa at untiunting paglakas ng Communist Party. 1925 –Pagkamatay ni Sun Yat-sen na naghatid sa kapangyarihan kay Chiang Kai-shek. Humiwalay si Chiang Kai-shek sa mga komunista at kinilala ang Kuomintang bilang pambansang partido. 1931-45 – Unti-unting pananakop ng Japan sa China.
461
1934-35 – Pamumuno ni Mao Zedong sa Communist Party. Nagsagawa ang partido ng "Long March" patungo sa bago nitong himpilan sa lalawigan ng Shaanxi. 1937 – Pagsanib puwersa ng Kuomintang at mga Communists upang labanan ang Japan. Muling sumiklab ang digmaang sibil mataposang pagkatalo ng Japan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ang Tagumpay ng mga Komunista 1949 - 1 October –Pagkakatatag ng People's Republic of China sa pangunguna ni Mao Zedong matapos talunin ng kanyang Communist Party ang Nationalist Party sa mahigit 20 taong digmaang sibil. Umatras ang mga kasapi ng Nationalist Party sa pulo ng Taiwan at doon nagtatag ng panibagong pamahalaan. 1950 –Panghihimasok ng China sa Korean War sa pamamagitan ng pagpanig sa North Korea. Ang Tibet ay naging bahagi ng People's Republic of China. 1958 –Inilunsad ni Mao ang "Great Leap Forward",ang limang (5) taong programang pangkabuhayan tungo sa kaunlaran. Ang kolektibong gawaing pagsasaka at pagpapalakas ng mga industriya ay ipinakilala. Ang adhikaing ito ng pamahalaan ay tumagal lamang ng dalawang taon bunsod ng kabiguang mapalaki ang ani na lumikha ng milyong pagkagutom at kamatayan ng mga mamamayan. 1959 –Sinupil ng hukbong sandatahan ng bansa ang malawakang pag-aalsa sa Tibet. 1962 –Hidwaan ng China sa India kaugnay sa hangganan nito sa Himalayas. 1966-76 –Inilunsad ni Mao ang "Cultural Revolution",ang 10-taong kampanyang pampulitika at ideolohikal na naglalayong buhayin ang diwang rebolusyonaryo, lumikha ito ng matinding pagbabago sa lipunan, ekonomiya at pamamahala. 1972 –Pagbisita sa China ni US President Richard Nixon. Nangako ang dalawang bansa na pagbutihin ang ugnayan ng dalawang bansa. 1976 –Pagkamatay ni Mao Zedong. 1977 – Pag-angat sa kapangyarihan ni Deng Xiaoping.Pagsisimula ng mga reporma sa larangan ng kabuhayan sa China.
462
1979 – Pagsisimula ng diplomatikong relasyon ng China at USA. Pinasimulan ng pamahalaan ang “One-Child Policy” upang pigilan ang lumalaking populasyon nito. 1986-90 –Pinairal ng China ang "Open-door policy" na nagbigay pagkakataon sa pamumuhunan ng mga dayuhan sa loob ng bansa. Nakapagpasigla din ito sa ekonomiya ng bansa at humikayat ng mas higit na pamumuhunan sa pribadong sektor. 1989 –Naganap ang demonstrasyon ng mga mag-aaral at iba pang sektor sa Tiananmen Square. Ito at upang ipanawagan sa pamahalaan ang pagkakaloob ng kalayaan at karapatang maipahayag ang damdamin ng mga mamamayan. Hindi ito pinakinggan ng pamahalaan at sa halip ay nagresulta sa pagkadakip ng mga protesta at pagkamatay 200 sa mga ito. Tinagurian itong Tiananmen Massacre. Pumukaw ng pansin sa iba’t ibang bansa ang pangyayaring ito at may ilang kinondena ang pamahalaan bunsod ng marahas na ginawa nito. 1989 –Naging general secretary ng Chinese Communist Party si Jiang Zemin bilang kahalili ni Zhao Ziyang na tumutol na suportahan ang martial law sa panahong nagaganap ang demonstrasyon sa Tiananmen. Pagbubukas ng Stock markets sa Shanghai at Shenzhen. 1992 – Paglagda ng China at Russia ng deklarasyong muling pagbuhay sa kanilang pagkakaibigan. 1993 – Opisyal na paghalili ni Jiang Zemin kay Yang Shangkun bilang pangulo. 1995 –Pagsasagawa ng China ng tests missiles at military exercises sa Taiwan Strait habang nagaganap ang pampanguluhang halalan sa Taiwan. 1996 – Ang China, Russia, Kazakhstan, Kyrgyzstan at Tajikistan ay nagdaos ng pagpupulong sa Shanghai upang magkasundo at magtulungan na labanan ang tensiyon kaugnay sa mga katutubo at relihiyon sa kani-kanilang bansa. Tinaguriang ang mga bansang ito na Shanghai Five. 1997 - Pagkamatay ni Deng Xiaoping sa edad na 92. Pagbabalik ng kontrol ng China sa Taiwan mula sa mga British. 1998 –Paghalili ni Zhu Rongji kay Li Peng bilang premier. 1999 - Ika-50 taong anibersaryo ng pagkakatatag ng People's Republic of China. Pagbalik ng Macao sa ilalim ng pamamahala ng Chin
463
UNION OF MYANMAR Pagsasarili 1948 – Paglaya ng Burma sa pamumuno ni U Nu bilang prime minister. Kalagitnaan ng 1950’s- Si U Nu kabilang sina Prime Minister Nehru, Indonesian President Sukarno, Yugoslav President Tito at Egyptian President Nasser ay tinatag ang Movement of Non-Aligned States. 1958-60 - Pansamantalang pamahalaan, sa pangunguna ng hukbo ni Chief of Staff General Ne Win, na nabuo matapos ang pagkakahati sa namumunong AFPFL party. 1960 – Pagwawagi sa halalan ng partido ni U Nu,subalit ang panghihikayat nito sa Buddhismo bilang relihiyon ng estado at pagkunsinti sa pagkakahiwahiwalay ay nagpasidhi ng galit sa panig ng militar. One-party, Ang Pamumuno ng Militar sa Estado 1962 – Pagpapatalsik kay U Nu sa pamamagitan ng kudeta na pinamunuan ni Gen Ne Win na tuluyang nag-alis ng sistemang pederal at pagpapasinaya ng "the Burmese Way to Socialism" .Ito ay nangangahulugang pagkontrol sa pambansang ekonomiya, pagbuo ng single-party state na kung saan ito ay ang Socialist Programme Party bilang tanging partido political sa bansa at pagbabawal sa malayang pamamahayag. Ang military junta na ito ay namuno hanggang 2011. 1974 – Pagsasabisa ng bagong saligang batas, pagsasalin ng kapangyarihan ng hukbong sandatahan ng bansa sa People's Assembly sa pamumuno ni Ne Win at iba pang mga dating lider ng militar. 1975 –Pagtatag ng Opposition National Democratic Front ng mga grupo ng minorya sa rehiyon na nagpapasimula din paglaban sa umiiral na pamahalaang militar. 1981 – Isinalin ni Ne Win ang pagiging pangulo ng bansa kay San Yu ,isang retiradong militar, subalit nanatiling chairman ng namumunong Socialist Programme Party 1982 – Pagpapairal ng batas na nagbabawal sa mga mamamayang hindi katutubong isinilang sa bansa o dayuhan na humawak ng anumang katungkulan sa pamahalaan at iba pang ahensiya nito. Panahon ng Kaguluhan at Pagsupil
464
1987 – Pagbaba ng halaga ng salapi na nagpahirap sa maraming mamamayan at naging sanhi ng malawakang pagbatikos sa pamahalaan na lumikha ng labis na kaguluhan sa bansa. 1988 – Maraming mamamayan ang napatay sa isang kilos protesta laban sa pamahalaan bunsod ng kaguluhan. Binuo ng pamahalaan ang State Law and Order Restoration Council (Slorc). 1989 – Dineklara ng Slorc ang martial law.Nagkaroon ng malawakang pagaresto ng mga mamamayan kabilang na ang mga nangangampanya parasa demokrasya at karapatang pantao. Pinalitang ang pangalan ng bansa mula Burma bilang Myanmar at ang kabiserang lungsod na Rangoon bilang Yangon. Ang lider ng NLD (National League for Democracy) na si Aung San Suu Kyi, anak ni Aung San ay ipinailalaim sa house arrest. Kontrobersiyal na Halalan 1990 – Pagkapanalo ng oposisyon na National League for Democracy (NLD) sa halalan na nagtamo ng napakalaking boto, subalit ang resultang ito ay binalewala lamang ng militar. 1991 – Ginawaran ng Nobel Peace Prize si Aung San Suu Kyi para sa kanyang dedikasyon sa pagbago sa bansa sa mapayapang pamamaraan. 1992 – Pinalitan ni Than Shwe si Saw Maung bilang chairman ng Slorc,prime minister at defense minister. Pinalaya din ang ilang bilanggong politikal upang bumuti ang imahe ng Burma sa daigdig. 1995 - Pinalaya si Aung San Suu Kyi mula sa anim na taong house arrest. 1996 – Dumalo si Aung San Suu Kyi sa kongreso ng unang pagpupulong ng NLD matapos itong makalaya. Humigit sa 200 delegado ang inaresto ng Slorc habang ang mga ito ay papunta sa nasabing pagpupulong. 1997 – Tinanggap ang Burma bilang bagong kasapi ng Association of South East Asian Nations (ASEAN); Ang Slorc naman ay muling pinangalanan bilang State Peace and Development Council (SPDC). Pagpapalaya sa mga Sumoporta sa Demokrasya 1998 – 300 kasapi ng NLD ang pinalaya mula sa bilangguan ; tumanggi ang namumunong pamahalaang militar na tumugon sa itinakdang panahon ng NLD na ipatawag na ang mga kasapi ng parlamento upang makapagsimula; nagsagawa ng malawakang protesta ang mga militar.
465
1999 – Tumutol si Aung San Suu Kyi sa kondisyon ng namumunong konseho na bisitahin niya ang kanyang British na asawa na si Michael Aris na namatay sa sakit na kanser sa UK. 2000 September – Ganap ng inalis ng pamahalaan ang pagbabawal kay Aung San Suu Kyi at mga pangunahing kasapi ng NLD na lumipat. 2000 October – Lihim na pakikipagpulong ni Aung San Suu Kyi sa pamahalaan.
KINGDOM OF THAILAND Pagbangon ng Makabagong Thailand 1782 – Simula ng pamumuno ng dinastiyang Chakri sa pamumuno ni Haring Rama I, na namumuno parin hanggang sa kasalukuyan. Kinilala ang bansa bilang Siam at ang Bangkok ang ginawang kabisera. 1804-1868 – Pamumuno ni Haring Mongkut (Rama IV), pinasimulan niya ang mga pagbabagong maka-Kanluranin at modernisasyon ng bansa. 1868-1910 – Pamumuno ni Haring Chulalongkorn. Pagkuha ng mga tagapayo mula kanluran para sa modernisasyon ng Siam at pamamahala sa ekonomiya ng bansa. Pag-unlad ng sistema ng transportasyon. 1917 - Ang Siam ay naging isa sa ka-alyado (allied) ng Great Britain sa unang digmaang pandaigdig. 1932 – Naganap ang isang mapayapang kudeta laban sa ganap na monarkiya ni haring Prajadhipok. Pinasimulan ng Konstitusyonal na Monarkiya ang parlamentaryong pamahalaan. 1939 – Pinalitan ng Siam ang pangalan nito bilang Thailand ("Land of the Free"). 1941 –Pagdaong sa bansa ng hukbo ng Japan. Matapos ang negosasyon, pinahintulutan ng Thailand ang hukbo ng Japan na magtungo sa mga kontroladong lupain ng mga British na Malay Peninsula, Singapore at Burma. 1942 – Pagdeklara ng digmaan sa Britain at USA,subalit ang Thai ambassador sa Washington ay tumangging ibigay ang nasabing deklarasyon sa pamahalaan ng Amerika.
466
Mga Pangyayari Matapos ang Digmaan 1945 – Pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Inatasan ang Thailand na muling ibalik ang mga teritoryong sinakop nito mula sa Laos, Cambodia at Malaya. Nagbalik sa bansa ang ipinatapong si Haring Ananda. 1946 – Asasinasyon ni Haring Ananda. 1947 – Naganap ang kudeta na pinasimulan ng military sa pamumuno ng Pro-Japanese na si Phibun Songkhram. Nanatili sa kapangyarihan ang military hanggang 1973. 1965- Pagpahintulot ng Thailand sa USA na gamitin ang mga base militar habang nagaganap ang Vietnam War. Ang hukbo ng Thailand ay nakipaglaban sa Timog Vietnam. 1973 – Naganap ang panggugulo ng mga mag-aaral sa Bangkok na halos nagpabagsak sa pamahalaang militar. Naganap ang isang malayang halalan, subalit di naging lubos ang katatagan ng pamahalaang namuno. 1976 – Muling pamamamahala ng militar sa bansa. 1978 – Pinagtibay ang bagong saligang batas. 1980 – Pamumuno ni Heneral Prem Tinsulanonda . 1983 – Pagsuko ni Hen. Prem ng kanyang kapangyarihan bilang pinuno ng pamahalaang militar upang bigyang daan ang pagtatatag at pamumuno sa bagong pamahalaang sibil. Si Hen. Prem ay muling naihalal sa parehong posisyon sa pamahalaang sibil noong 1986. 1988 – Paghalili sa kapangyarihan ni Heneral Chatichai Choonhaven kay Prem matapos ang halalan. 1991 – Naganap ang ika-17 kudeta sa bansa na pinamunuan ng mga militar mula pa noong 1932. Itinalaga sa kapangyarihan bilang Prime Minister si Anand Panyarachun. 1992 – Naganap ang panibagong halalan sa buwan ng Marso.Hinalinhinan sa kapangyarihan ni Heneral Suchinda Kraprayoon si Anand. Nagkaroon ng mga demonstrasyon laban kay Anand na nanawagan sa kanyang pagbaba sa kapangyarihan. Pansamantalang nanatili pa rin sa kapangyarihan si Anand. Muling nagdaos ng halalan sa buwan ng Setyembre na nagbigay daan sa pagkakahalal bilang bagong Prime Minister ni Chuan Leekpai, lider ng Democratic Party.
467
1995 – Pagbagsak ng pamahalaan. Inihalal bilang bagong Prime Minister si Banharn Silpa-archa, ng Thai Nation party. 1996 – Inakusahan ng korapsyon ang pamahalaan ni Banharn na naghatid sa kusang pagbaba nito sa kapangyarihan. Nanalo sa halalan bilang kahalili si Chavalit Yongchaiyudh ng New Aspiration party. Nagkaroon ng matinding krisis pinansiyal sa bansa. 1997 – Naganap ang krisis pinansiyal sa Asya. Nagpatuloy ang pagbaba ng halaga ng baht laban sa dolyar na naging dahilan ng halos pagkaubos ng pondo ng bansa at mataas na bilang ng walang trabaho. Namagitan sa suliraning pinansiyal ng bansa ang IMF. Nahalal sa kapangyarihan si Chuan Leekpai bilang Prime Minister. 1998 – Pinabalik ng pamahalaan sa kanilang mga bansa ang mga manggagawang dayuhan upang bigyan ng higit na pagkakataon ang mga Thai na makakuha ng trabaho bago ang iba. Hinikayat din ng pamahalaang Chuan ang oposisyon na magsulong ng mga repormang pang-ekonomiya. 1999 – Unti-unting muling pagbangon ng ekonomiya. Sa tulong ng media, pinakita ng Thailand sa daigdig ang malaking halaga na ginugugol nito sa pagbigay lunas sa mga may sakit na AIDS at HIV sa bansa. Hinikayat din ang iba’t ibang drug companies sa agarang pagpapababa ng presyo ng gamut para sa nasabing sakit. 2001- Pagwawagi sa halalan ng New Thai Love Thai party sa poamumuno ni Thaksin Shinawatra.
FEDERATION OF MALAYSIA 1826 – Pinagsanib ng mga British ang kanilang mga himpilan sa Malacca, Penang at Singapore upang buuin ang Colony of Straits Settlements, mula dito ay pinalawak nila ang kanilang impluwensiya bilang tagapagtanggol ng Sultanato ng Malay sa nasabing peninsula. 1895 – Pagsasanib ng apat (4) na estado sa Malay na kinilala bilang Federated Malay States. 1942-45 –Pananakop ng Japan. 1948 –Pinagsanib ang mga teritoryong kontrolado ng mga British sa Malaya at kinilala bilang Federation of Malaya.
468
1948-60 –Pinairal ang State of Emergency upang supilin ang panggugulo ng mga lokal na komunista. 1957 – Paglaya ng Federation of Malaya mula sa mga British at pamumuno ni Tunku Abdul Rahman bilang prime minister. 1963 – Ang mga kolonya ng British na Sabah, Sarawak at Singapore ay idinagdag sa Federation of Malaya upang buuin ang bagong Federation of Malaysia. 1965 – Paghiwalay ng Singapore sa Malaysia na naging 13 estado na lamang. Nagsimula na din ang pananalakay ng mga komunista sa Sarawak. 1969 –Naganap ang kaguluhan likha ng mga Malay laban sa mga Chinese bunsod ng kabiguan at tumitinding inggit ng mga ito sa tinamasang kaunlarang pangkabuhayan ng mga katutubong Chinese. 1970 –Naging bagong prime minister si Tun Abdul Razak matapos ang pagbaba sa kapangyarihan ni Tunku Abdul Rahman. Positibong Diskriminasyon sa mga Malay 1971 – Pinasimulan ng pamahalaan ang sapat na partisipasyon ng mga Malay sa larangan ng pagnenegosyo, edukasyon at serbisyo sibil. 1977 – Pinaalis sa Pan-Malaysian Islamic Party (PAS) ang Kelantan chief minister, lumikha ito ng kaguluhan at nagresulta tuluyang pagkatanggal ng PAS sa BN coalition. 1978-89 – Pinahintulutan ng pamahalaan ang mga Vietnamese refugees na pansamantalang magkanlong sa Malaysia upang makaiwas sa suliranin ng mga ito sa kanilang bansa. 1981 – Pagkahalal ni Mahathir Mohamad bilang prime minister. 1989 – Lumagda ang mga lokal na komunista ng kasunduang pangkapayapaan sa pamahalaan. 1990 –Lumagda ang mga komunista sa Sarawak ng kasunduang pangkapayapaan sa pamahalaan 1993 – Ang mga Sultans ay inalisan ng proteksyong legal. Krisis Pinansiyal
469
1997 –Krisis Pinansiyal sa Asya. 1998 – Alitang pulitikal nina Prime Minister Mahathir Mohamad at deputy nito na si Anwar Ibrahim na inaasahang hahalili sa kanya. Ang pagkakaiba ng pananawsa patakarang pangkabuhayanng bansa ang ugat ng nasabing alitan. Inaresto si Anwar Ibrahim dahil sa kasong sexual misconduct.
2. Ibuod ang teksto na binasa gamit ang napiling graphic organizer.Tiyaking mailalahad dito ang mahahalagang impormasyon mula sa binasa. 3. Maaari ring magsaliksik sa mga internet websites para sa karagdagang impormasyon sa paksa. 4. Ipresenta sa klase ang nabuong report sa pamamaraang nais. Humandang makapagbigay ng mga katanungan ukol dito na sasagutin ng mga kamagaral.
ISKORIKONG RUBRICS PARA SA ISANG PANGKATANG GAWAIN KRITERYA
5
4
Kaalaman sa paksa
Higit na nauunaw aan ang mga paksa. Ang mga pangunah ing kaalaman ay nailahad at naibigay ang kahalaga han, wasto at magkaka ugnay ang mga impormas yon sa kabuuan.
Naunawaan ang paksa, ang mga pangunahing kaalaman ay nailahad ngunit di wasto ang ilan, may ilang impormasyon na di maliwanag ang pagkakalahad.
3
2
Hindi gaanong Hindi naunawaan angnaunawaan ang paksa.Hindi lahat paksa. Ang mga ng pangunahing pangunahing kaalaman ay kaalaman ay hindi nailahad, may nailahad at mga maling natalakay, walang impormasyon atkaugnayan ang di naiugnay ang mga pangunahing mga ito sa impormasyon sa kabuuang paksa. kabuuang gawain.
470
Pinagmulan/Pi nanggalingan datos
Organisasyon
Presentasyon
Binatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman tulad ng mga aklat, pahayaga n, video clips, interview, radio at iba pa. Organisa do ang mga paksa at sa kabuuan maayos ang presentas yon ng gawain ang pinagsam a-samang ideya ay malinaw na naipahay ag at natalakay gamit ang mga makabulu hang graphic organizer Maayos ang paglalaha d. Namumu kod-tangi ang
Binatay sa iba’t ibang saligan ng impormasyon ngunit limitado lamang.
Binatay lamang Walang ang saligan ng batayang impormasyon sa pinagkunan, at ang batayang aklatmga impormasyon lamang. ay gawa-gawa lamang.
Organisado ang mga paksa sa kabuuan at maayos na presentasyon ngunit di – masydong nagamit nang maayos ang mga graphic organizer
Walang Diinteraksyon at organisado ang ugnayan sa mga paksa.Malinaw na kasapi, walang walang malinaw na preparasyon ang presentasyon ng pangkat. paksa, may graphic organizer ngunit hindi nagamit sa halip ay nagsilbing palamuti lamang sa pisara.
Maayos ang paglalahad.M ay ilang kinakabahan at kahinaan ang tinig.
Simple at maikli Ang ang paglalahad ay hindi presentasyon. malinaw, walang gaanong preparasyon.
471
pamamar aan, malakas at malinaw ang pagsasali ta, sapat para marinig at maintindi han ng lahat.
PAMPROSESONG TANONG
1. Ano ang mahihinuha sa pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng China, Myanmar, Thailand at Malaysia? 2. Paano nakaapekto sa mga mamamayan ng mga bansang nabanggit ang nasabing pagbabago? 3. Ano ang maaaring idulot sa mga nabanggit na bansa kung hindi naganap ang mga nasabing pagbabago? 4. Bilang isang Pilipino, bakit mahalaga sa iyo na maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng mga nasabing bansa?
Malaki ang ginampanan ng mahusay na pamamahala ng mga namumuno sa mga bansa ng Silangan at Timog Silangang Asya sa pagbabagong naganap dito mula sa ika-16 hanggang 20 siglo. Ang mabuting hatid ng husay na ito sa pamumuno ay masasalamin sa napakabilis na pagusad ng ekonomiya ng karamihan sa mga bansang ito sa rehiyon. Hinangaan ng marami ang kaunlarang tinamasa ng Japan,Korea, Singapore, Taiwan, at Thailand. Hindi rin matatawaran ang pinakikitang sigla ng China sa larangan ng ekonomiya at unti-unting pag-usad ng kabuhayan ng mga bansa sa dalawang nabanggit na rehiyon. Ang lahat ng ito ay mauugat sa pagbabago ng mga nasabing bansa sa kanilang sistemang pulitikal at mahusay na pamahalaan.
GAWAIN BLG 5: KALAGAYANG PANG-EKONOMIYA NG ASYA SA KASALUKUYAN
472
ECONOMIC CRISIS sa Asya Sa simula ng Hulyo 1997 lumikha ng labis na pangamba sa buong daigdig ang krisis pinansiyal na nararanasan sa Asya. Ang Japan, Thailand at karamihan sa mga bansa sa Timog Silangan Asya kabilang ang Pilipinas ay dumaranas ng suliraning ito. Ang krisis na ito ay sinasabing epekto ng tulad na suliraning kinaharap din ng mga bansang maunlad na kanluranin. Nahirapan ang mga bansa sa Asya na balikatin ang mga dating responsibilidad bunsod ng pagbabayad sa mga utang panlabas na kanilang dapat bayaran. Para alalayan ang mga bansang labis na naaapektuhan ng economic crisis ay naglaan ang International Monetary Fund (IMF) ng $40 Billion para sa programa.Lubos itong napakinabangan ng mga bansang South Korea, Thailand, at Indonesia.Batay sa artikulong sinulat ni Martin Khor, Direktor ng Thirld World Network na “The Economic Crisis in East Asia: Cause Effects and Lessons ang mga sumusunod ay naging sanhi ng krisis: 1. Maling sistema ng pamamahala sa pagbabangko at iba pang institusyong pinansiyal; 2. Di-pagkakasundo ng pamahalaan at ng mga sektor ng negosyante 3. Maling patakaran sa pagkakaroon ng fixed exchange rate sa halaga ng dolyar. Bunsod ng krisis pinansiyal na ito ay sumidhi ang pagnanais sa aspektong pulitikal sa Thailand ay nagretiro si Prime Minister General Chavalit Yongchaiyudh at sa Indonesia si Pangulong Suharto. Sa kabilang banda, isinilang naman sa panahong ito ang bagong bansa sa Timog Silangang Asya, ang East Timor. Sa pagsisimula ng 1999, naobserbahang muling unti-unting bumabangon ang ekonomiya ng mga apektadong bansa bunsod ng muling pagtaas ng pamumuhunan, mataas na koleksiyon ng buwis at iba pa.
ECONOMIC MIRACLE sa Asya Ang mga bansang Singapore, South Korea at ang mga special administrative region ng Tsina na Hongkong at Taiwan ay kinilala bilang Four Asian Dragons sa larangan ng ekonomiya.Kinilala ang mga ito bunsod na 7% kada taon na pag-unlad na kanilang tinamasa.Ipinakilala ng mga nasabing bansa ang napakabilis na pagsulong sa industriyalisasyon sa pagitan ng 1960’s-1990’s. Nagsilbing modelo sa iba pang papaunlad na bansa sa rehiyon ang kanilang karanasang natamo. Bigyang pansin ang Antas ng Pagtamo ng Per Capita Gross Domestic Product (GDP) mula 1960-2000 ng mga ilang piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.
Flying Geese Paradigm
473
Ito ay tumutukoy sa pananaw ng ekonomistang buhat sa Japan na si Kaname Akamatsu. Unang nabuo ang pananaw na ito ni Akamatsu noong 1930 subalit sumikat lamang noong 1960’s matapos niyang ilimbag ang kanyang mga ideya na pinamagatang “ Journal of Developing Economies “ . Sa kanyang modelo ay simbolikong ipinapakita ang iba’t ibang antas ng kalagayang pangkabuhayan ng mga bansa sa Asya. Ang mga bansa ay nasa pormang nakabaligtad na “V”. Ang bansang Japan ang siyang nangunguna sa direksiyong tinatahak ng iba pang gansa o bansa sa Asya. Itinuturing na isang ganap ng industriyalisadong bansa ito kung kaya’t may kakayanang mamuno. Sinusundan naman ito ng mga bansang South Korea, Singapore, at ang Hongkong na itinuturing na Newly Industrialized Economies (NIE). Ang mga bansang New NIC na kabilang sa ASEAN gaya ng Indonesia, Malaysia, Philippines at Thailand ang sumusunod. Pinakadulo naman sa hanay ang China, Vietnam at iba pang bansa sa Asya. Masasalamin sa modelo na ito ni Akamatsu ang katanyugan ng ekonomiya ng Japan na di sinasang-ayunan ng China bunsod ng pagnanais din nito na mamuno. Naniniwala rinsiya na ang mga nasa dulong bahagi ay may kakayanan pang mabago ang kapalaran tulad ng karanasang pinagdaanan din ng Japan sa nakaraan. Talahanayan 1.1 2000 Bansa Silangang Asya China *Hongkong Japan South Korea Timog Silangan Asya Indonesia Malaysia Philippines Singapore Thailand
Antas ng Pagtaas ng Per Capita GDP 19601960
1970
1980
1990
2000
111.73 3007.55 8398.53 1324.88
119.87 5946.5 20465.5 2282.94
167.62 11289.5 28295.9 3910.28
349.15 18813 39955.4 7967.39
824.03 24218 44830.4 13062.2
248.91 974. 99 724.7 2675.86 464.97
297.6 1370.65 867.39 5426.4 752.24
503.01 2297.11 1172.85 11048.2 1117.11
776.39 3104.03 1090.86 17693 1998.61
13062.2 4796.6 1167.39 28229.6 2804.93
Pinagkunan: ucatlas.usc.edu?output.edu.php *Special Administrative Region of China
474
PAMPROSESONG TANONG 1. Ano-ano ang tinuturong sanhi ng ng economic crisis na naganap sa Asya? 2. Ano ang pinatutunayan ng mga datos sa Talahanayan 1.1? 3. Sumasang-ayon ka ba sa pananaw ni Akaname Akamatsu kung ang pagbabatayan ay ang kasalukuyang panahon? Bakit?
GAWAIN 6: GAME NA! Sa pamamagitan ng 3-2-1- Chart alamin ang mga nabuong kaisipan at katanungan ng iyong mga kamag-aral.
3 Things You Found Out
2 Interesting things
1 Question You Still Have
Pamprosesong Tanong 1. Ano ang pagkakatulad o pagkakaiba ninyo batay sa iyong binasa ukol sa kalagayang pang-ekonomiya ng Asya sa kasalukuyang panahon? 2. Naniniwala ka ba na nagkaroon ng pagsulong sa ekonomiya ang mga bansa sa rehiyong Silangan at Timog Silangang Asya? Patunayan ang iyong sagot.
GAWAIN BLG 7: COMPLETE IT! Gamit ang talahanayan ng Antas ng Pagtaas ng Per Capita GDP mula 1960-2000 ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay buuin mo ang diwa ng mga
475
sumusunod na pangungusap. 1. Ang mga bansa sa Silangang Asya ay…… 2. Ang mga bansa sa Timog Silangang Asya ay…… 3. Ang bansang …… sa Silangang Asya ay may pinakamataas na antas ng Per Capita GDP samantalang sa Timog Silangang Asya ay ang ….. 4. Ang bansang…. Sa Silangang Asya ay may pinakamababang antas ng Per Capita GDP samantalang sa Timog Silangang Asya ay ang ….. 5. Ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya batay sa talahanayan ng Per Capita GDP 1960-2000 ay nagpapatunay na……. 6. Ang pagkakaroon ng mataas na Per Capita GDP ay indikasyon ng ……
GAWAIN BLG 8: NEOKOLONYALISMO Naunawaan mo na ang Asya ay minsang pinaghati-hatian ng mga mananakop na kanluraning bansa.Gumamit ang mga Asyano ng mapayapa at marahas na pamamaraan upang makamit nila muli ang kalayaan. Subalit masasabi nga bang ganap na naging malaya ang bawat bansa matapos silang makapagtatag ng kanilang sariling pamahalaan? Sa pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nagkaroon ng bagong paraan ng pananakop na tinatawag na Neokolonyalismo. Ito ay ang di-tuwirang pagkontrol sa isang malayang bansa ng isang makapangyarihang bansa Ang bansang Japan matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nakaranas ng neokolonyalismo mula sa United States of America. Ang iba pang bansa tulad ng Vietnam at Pilipinas ay tulad din ang naranasan sa Japan. Ang pagkakaloob ng tulong pinansiyal, at militar ay ilan lamang sa anyo ng neokolonyalismo. Sa aspektong ito, lumalabas na tinutulungan ng mga kapitalistang bansa o maunlad na bansa ay ang mga dating kolonya na kalimitan ay nasa Asya at Aprika. Nagkakaroon ng mga kasunduang legal sa magkabilang bansa upang maging posible ang pagbibigay at pagtanggap ng mga tulong na ito. Sa kabilang banda, hindi maitatanggi na labis din ang kapakinabangang tinatamasa ng mga kapitalistang bansa sa ganitong sitwasyon. Katulad ng pagtataguyod at pamumuhunan sa mga bansang kanilang tinutulungan. Samantala kahit sa kasalukuyan ay masasalamin pa rin sa mga bansang kanilang tinulungan ang impluwensiyang pulitikal, cultural at sosyal. Naging instrumento rin nila sa kanilang neokoloyalismo ang mga institusyon katulad ng International Monetary Fund (IMF), World Bank (WB) at maging United Nations (UN) . Bunga nito, ang kulturang kanluranin ay bahagi ng halos lahat ng bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.Ito ay isang matibay na patunay na niyakap ng mga Asyano ang kanilang kalinangan.Pinatutunayan din nito ang pananatili ng kontrol o kung di-man ay ang impluwesiya ng mga dating mananakop na bansa.
476
PAMPROSESONG TANONG 1. Ano ang Neokolonyalismo? 2. Nagaganap pa ba ang Neokolonyalismo sa kasalukuyan? Patunayan? 3. Bakit itinuturing ang mga institusyon katulad ng International Monetary Fund (IMF), World Bank (WB) at maging United Nations (UN) na instrumento ng neokolonyalismo? Ngayon na maliwanag na sa iyo ang tinatawag na neokolonyalismo, tiyak na may iba kang pagtingin at saloobin sa isyu na ito. Ilahad mo ang iyong pananaw at saloobin sa pamamagitan ng iyong aktibong paglahok sa susunod na gawain.
GAWAIN BLG 9: WHAT’S ON YOUR MIND? Sa pamamagitan ng “One Minute Essay” bumuo ka ng sanaysay ukol sa sumusunod na paksa. a. Neokolonyalismo: Mabuti o di mabuti para sa mga Asyano? b. Globalisasyon: Isang Paraan ng Neokolonyalismo? Rubrics sa Pagsulat ng Sanaysay Puntos 10
8
Lebel
Pamantayan: Katangian ng Isinulat na Komposisyon Napak Buo ang kaisipan, tuloy-tuloy ang ahusay daloy, kumpleto ang detalye ng kaganapan sa kasaysayan na tinalakay Malinaw ( hindi na manghuhula pa ang babasa kung ano ang layunin ng sumulat) at nakabatay sa tunay na pangyayari Gumamit ng wastong bantas. Mahus May kaisahan at may sapat na ay detalye ng kaganapan sa kasaysayan na tinalakay na nakabatay sa tunay na pangyayari May malinaw na intensyon na makapagbigay ng mensahe na nakabatay sa kasaysayan Gumamit ng wastong bantas
477
6
Katamt aman
4
Mahin a
2
Napak ahina
Tuloy-tuloy ang daloy, may kaisahan, kulang sa detalye ng kaganapan sa kasaysayan, Di-gaanong malinaw ang intensyon Gumamit ng wastong bantas Hindi ganap ang paglalahad ng detalye ng kaganapan sa kasaysayan Di-malinaw ang intensyon Hindi wasto ang bantas na ginamit Hindi buo at tuloy-tuloy ang daloy, walang sapat na detalye ng kaganapan sa kasaysayan Malabo ang intensyon Di-wasto ang bantas
Naging mahusay ba ang ginawa mong essay batay sa iyong nakuhang puntos? Anong paksa ang iyong napili? Sigurado ako na malaya mong nailahad ang iyong saloobin at opinyon.Ipagpatuloy mo na muli ang iyong pag-aaral, ngayon naman ay alamin mo ang mahalagang kontribusyon ng mga babae sa pagbabagong naganap sa Asya.Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagbabasa.
GAWAIN BLG 10: ANG KABABAIHAN SA KASALUKUYANG ASYA Ang ika-16 hanggang 20 siglo ay nagsilbing oportunidad sa mga kababaihan para mapalawak ang kanilang papel sa lipunan at maitaguyod ng may mataas na paggalang at pagkilala.Narito ang ilan sa mga kababaihan sa Silangan at Timog Silangang Asya na gumawa ng kanilang pangalan bunsod ng kanilang naiambag. Kilalanin ang ilan sa kanila.
478
Pangalan Mitsu Tanaka
Bansa Japan
Mahalagang Nagawa Nagtatag ng Garrupo Tatakan Onuatachi (Fighting Women Group) at layong tutulan ang abortion at itaguyod ang mga karapatan ng babae.
Corazon Aquino
Philippines
Aung San Suu Kyi
Burma
Pinuno ng National League for Democracy at Nobel Peace Laureate
Megawati Sukarnoputri
Indonesia
Unang babaeng pangulo ng Indonesia
Unang babaeng pangulo ng bansa at kinikilala bilang Ina ng Demokrasya.
479
Mapupuna na maraming kababaihan na ang tumanyag sa ibat-ibang larangan maliban sa mga nabanggit .Isa itong malaking tagumpay ng mga babae sa rehiyon na minsan sa kasaysayan ay itinuring na di gaanong mahalaga.Ipinaloob na din ng ibat-ibang bansa sa kanilang saligang batas ang mga karapatan ng babae na layuning maitaguyod ito para sa kanilang kapakanan.Hindi rin matatawaran ang malaking partisipasyon ng mga babae sa pag-akyat ng ekonomiya ng kanilang bansa. Sa Pilipinas ang grupong Gabriela ay kilala sa pakikipaglaban sa karapatan ng mg babae. Isa ito sa party list ng Kongreso ng Pilipinas.
PAMPROSESONG TANONG 1. Bakit maituturing na kahanga-hanga ang mga nagawa nang mga kababaihan na nabanggit sa tsart? 2. Maituturing mobang mahalaga sa kasalukuyang panahon ang ginagampanan ng mga kababaihan? Bakit? 3. Sino sa mga kababaihan sa kasalukuyang panahon sa Silangan at Timog Silangang Asya ang labis mong hinahangaan? Bakit? Batid mo ba ang iba’t ibang isyu na kinasasangkutan ng mga babae sa kasalukuyang panahon? Ano ang opinyon at saloobin mo ukol dito? Ipahayag mo ito sa pamamagitan ng paglahok mo sa susunod na gawain.
GAWAIN BLG 11: PUNTO DE BISTA! Pag usapan sa inyong pangkat ang mga isyu na kinakaharap ng mga kababaihan sa kasalukuyan. Gamitin ang tsart sa ibaba matapos ang talakayan. Isyu 1. Paglahok ng babae sa pulitika 2. Pagtatrabaho ng babae sa labas ng bansa 3. Abortion 4. One Child Policy 5. RH Law
Dapat
Di-dapat
Paliwanag
Kamusta ang naging talakayan ninyo sa pangkat? Marahil ay masasabi mong tunay na hindi madali ang papel ng isang babae at tunay na siya ay mahalaga sa bansa. Ang pagkakaroon ng edukasyon ng mga bansa sa Asya ay masasabing isang mahalagang salik sa pagbabagong pananaw na ito sa
480
kahalagahan ng babae sa bansa. Alamin mo sa susunod na gawain ang antas ng edukasyon ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.
GAWAIN BLG 12: ANG KAHALAGAHAN NG EDUKASYON SA MGA ASYANO Itinuturing ng maraming Asyano ang edukasyon na isa sa kanilang pangunahing pangangailangan. Naniniwala sila na ito ay isang tiyak na paraan para maiahon ang kanilang sarili buhat sa kahirapan.Sa kabilang banda, marami pa ring Asyano ang walang sapat na edukasyon kung ikukumpara sa iba pang kontinente sa daigdig ayon sa UNESCO. Tunghayan ang talahanayan kaugnay sa Illiteracy Rate Adult sa Silangan at Timos Silangang Asya Education: Illiteracy Rate Adult (% of Females/ Male Ages 15 and above) Bansa Silangang Asya China Hongkong Japan South Korea Timog Silangang Asya Brunei Cambodia Indonesia Malaysia Myanmar Philippines Thailand Singapore Vietnam
Pananda:
1970
1980
1990
2000
B 64.48 35.29
L 33.84 7.88
B 47.82 23.76
L 22.02 5.98
B 33.08 5.63
L 13.55 4.65
B 23.72 9.83
L 8.34 3.46
19.89
6.26
11.07
3.15
6.56
1.61
3.59
0.86
58.78 74.4 56.08
27.6 28.88
32.54 62.31 40.53
14.83 25.05
20.6 51.9 27.41
8.99 22.16
11.9 42.89 18
5.42 20.22
54.09 43.39 18.29 27.29 40.46 27.63
29.78 16.68 14.59 11.99 14.1 8.93
37.54 34.11 12.09 17.37 26.19 19.2
19.87 14.53 10.06 7.5 8.67 6.68
25.52 25.69 8.12 10.51 16.73 13.1
13.05 12.62 7.06 4.64 5.51 5.51
16.56 19.47 4.87 6.12 11.62 8.62
8.57 11.05 4.54 2.85 3.73 4.46
B – babae L – lalaki
Marahil ay nagtataka ka kung bakit wala sa tahanayan sa Silangang Asya ang Japan. Ito ay sa kadahilanang halos lahat ng mamamayan dito ay nakababasa at nakasusulat na siyang naging instrumento nito sa pag-
481
unlad.Para palalimin pa ang iyong kaalaman dito, basahin ang Batayang Aklat, Asya Pag usbong ng Kabihasnan, mga pahina 368-376. PAMPROSESONG TANONG 1. Aling bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang may pinakamalaking illiteracy rate? 2. Aling bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang may pinakamataas na illiteracy rate? 3. Anong konklusyon ang mahihinuha mula sa talakayang sinuri? 4. Paano nakaaapekto sa mga bansang nabanggit ang pagkakaroon ng mataas na illiteracy rate? o mababang illiteracy rate?Ipaliwanag 5. Ano ang mga mungkahi mong solusyon para mabawasan ang bilang ng di marunong bumasa at sumulat sa ating bansa? Ipaliwanag ito.
GAWAIN BLG 13: ASK ME WHY? Panuto: Sa pamamagitan ng pamamaraang Debate, pag-usapan sa klase ang isyu na : “Ang Edukasyon ay susi sa kaunlaran ng isang bansa Rubrics for Debate Pamantayan Posisyong pinili 20%
Batayan ng mga pahayag 25% Kaugnayan ng mga pahayag sa paksa 30%
Paninnindigan sa posisyong pinili 25%
Napakahusay (3 puntos) Natukoy nang malinaw ang kalabasan ng posiyong pinili
Mahusay (2 puntos) Natukoy ang posisyon subalit may ilang kalalabasang posisyon ang hindi malinaw Ibinatay sa datos ng Ibinatay sa kultura, kasaysayan. kinagisnang paniniwala o instinct Ang mga pahayag May ilang pahayag ay nagpapamalas na walang ng lubos na kaugnayan sa pagkaunawa sa paksa posisyon o argument Matatag ang May kaunting paninindigan sa agam-agam sa posisyong pinili posisyong pinili
Nagsisimula (1 punto) Hindi malinaw ang posisyon
Ibinatay sa nararamdaman o emosyon Ang mga pahayag ay napapamalas ng walang pagkaunawa sa paksa Hindi napanindigan ang posisyong pinili
482
Maliban sa edukasyon, ang relihiyon ay may mahalagang ginampanan din sa pagbabagong naganap sa Asya, alamin mo ito sa susunod na gawain.
GAWAIN BLG 14: ANG RELIHIYON SA ASYA SA IBA’T IBANG ASPETO NG PAMUMUHAY Sa Silangang Asya ay nananatiling matatag ang Buddhism, Shintoism, Confucianism, at Taoism bilang relihiyon. Samantala sa Timog Silangang Asya ang Islam at Kristiyanismo ay mababakas pa rin. Sa paglipas ng panahon, napatatag ng mga relihiyong ito ang pamilyang Asyano. Sa ilang pagkakataon ito ay sanhi rin ng pagbubuklod tungo sa pagbabagong pampulitika. Sa Pilipinas noong 1986 ay nagtagumpay ang mga pari at madre na bigkisin ang sambayanang Pilipino upang maipakilala sa buong daigdig ang isang mapayapang rebolusyon. Ang EDSA People Power Revolution ay ang sanhi ng pagpapatalsik kay dating Pang.Marcos. Bagamat ang ilang pagkakataon ng di pagkakaunawaan sa ilang bansa ay nag-uugat din sa aspektong panrelihiyon tulad ng sa Mindanao at East Timor. PAMPROSESONG TANONG 1. Ano-ano ang mga relihiyong umiiral sa Silangan sa Silangan at Timog Silangang Asya? 2. Bakit itinuturing na mahalaga ang relihiyon sa aspeto ng pamumuhay sa mga Asyano? 3. Naniniwala ka ba na nanatiling makapangyarihan ang simbahang Katoliko sa Pilipinas? Patunayan. GAWAIN BLG 15: WHAT’S YOUR STAND? YES OR NO CARD. Itaas ang YES card kung sumasang-ayon ka sa pahayag at NO card kung tutol ka dito.Humandang maipaliwanag ang iyong sagot. OO HINDI PALIWANAG 1. Pagkakaroon ng opisyal na relihiyon ng isang bansa. 2. Panghihimasok ng simbahan sa gawaing pulitikal 3. Paglahok sa halalan ng mga alagad ng simbahan 4. Pagganap sa mga gawaing pansibiko ng simbahan 5. Pagpapahintulot sa mga babae na mamuno sa simbahan.
483
Tunay na malaki ang ginampanan ng relihiyon sa paghubog ng buhay sa Asya. Hindi lamang ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig ang naiambag ng Asya kundi maging ang mga katangi-tangi nitong mga mamamayan. Kikilanin mo ang ilan sa mga asyanong hinangaan sa daigdig,ipagpatuloy mo ang gawain.
GAWAIN BLG 16: PAMANA NG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA SA DAIGDIG Ang Silangan at Timog Silangang Asya ay binigyan ng mga mahuhusay na mamamayang nakilala sa ibat-ibang dako ng daigdig. Hinahangaan ang kanilang husay at galing sa larangang ng isports at panitikan. Ang ilan sa kanila ay makikita sa talahanayan
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Kontribusyon Lydia De Vega –Mercado Paeng Nepomuceno Efren “Bata” Reyes Manny Pacquiao Viswanathan Anaud Yao Ming Jung Koo Chang Murashaki Shikibu Gao Xingjian
Bansa Philippines Philippines Philippines Philippines India China Korea Japan China
Larangan Athletics Bowling Billiards Boxing Chess Basketball Boxing Panitikan Panitikan
Pamana din ng Silangan at Timog Silangang Asya ang orkestrang Gamelan sa Indonesia, ang dulang Noh at Kabuki ng Japan. Ang mga ito ay lalong nagpatanyag sa rehiyon ng Asya sa daigdig.
Kahanga-hanga sila di ba? Tulad nila kaya mo ring magtagumpay kung paghuhusayan mo pa ang iyong pag-aaral at patuloy mong tutuklasin ang iyong kakayanan. Tignan natin kung paano mo mailalahad ang iyong pagmamalaki bilang isang Asyano.
484
GAWAIN BLG 17: PROUD TO BE ASIAN! Kaugnay sa mga naunawaan mong ilan sa mga ambag ng Silangan at Timog Silangang Asya sa kabihasnan, buuin ang talata sa pamamagitan ng paglalagay ng mga salitang bubuo sa diwa nito. Ang Silangan at Timog Silangang Asya ay__________________________ sa daigdig____________________na dapat nitong____________________________. Pinatunayan ng mga mamamayan sa rehiyonh ito ng Asya na ________________. Bilang kabataan ng kasalukuyang henerasyon nais kong _______________ upang patuloy na ____________ ang Silangan at Timog Silangang Asya sa daigdig. Magagawa kong ______________ ang mga ambag na ito ng Silangan at Timog Silangang Asya sa pamamagitan ng _______________________.
Bago mo ganap na iwanan ang yugtong ito ng modyul ay iyong balikan ang naging kasagutan mo sa IRF Worksheet at Poll Opinyon. Handa ka na ngayong buuin ang iyong IRF Worksheet. Sa iyong mga sagot sa Poll Opinyon, ilan ang tama? Ilan naman ang Mali? Ngayon ay nalinang na sa iyo ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyunal at makabagong panahon. Handa ka na ngayong pagnilayan at higit pang unawain ang araling ito. Pagnilayan at Unawain………….. Sa bahaging ito ng modyul ay alam kong madali mo nang masasagot ang mga gawain bunsod ng kaalamang iyong natamo. Tandaan, iyong patuloy na inaaral ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyunal at makabagong panahon.Pagbutihan mo pa sa susunod na gawain.
GAWAIN BLG 18: ALAM KO NA! Paghambingin mo ang mga pagababagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya gamit ang Compare ang Contrast Diagram. Paksa 1: Silangang Asya
Paksa 2: Timog Silangang Asya Paano nagkakatulad?
485
Paano nagkakaiba?
Kaugnay sa: Pamahalaan Ekonomiya Edukasyon Relihiyon Kontribusyon Ibahagi sa klase ang natapos na gawain. Napakarami mo ng natutuhan mulsa mga aralin at gawain sa mga naunang pahina. Sigurado ako na marami kang bagong natuklasan tungkol sa Silangan at Timog Silangang Asya,sa susunod na gawain muling susubukin ang mga natutuhan mong ito,ipagpatuloy mo ang pagsagot.
GAWAIN BLG 19: TUKLASIN MO! 1. Kilalanin ang mga personalidad na tumanyag sa Silangan at Timog Silangang Asya bunsod sa mga pagbabagong naganap dito mula sa tradisyunal patungong makabagong panahon. 2. Pumili ng graphic organizer na iyong magagamit upang maipakita ang mahahalagang detalye ng iyong sinaliksik. 3. Ibahagi ito sa klase bago ganap na isumite sa guro.
PAMPROSESONG TANONG
1. Bakit tumanyag ang mga nabanggit na personalidad? 2. Paano mo tutularan ang mga nagawa nila ? 3. Nakatulong ba sila sa pagbabagong naganap sa Asya?Patunayan Magaling! Nagagalak ako at nalampasan mo ang mga gawain sa tatlong naunang bahagi. Malapit mo nang matapos ang pagsagot sa modyul na ito.Ang huling bahagi ay ang ilipat at isabuhay. Good Luck!
486
Ilipat at isabuhay…….
Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong unawain mong mabuti ang sitwasyon na isinasaad dito sa pamamagitan ng paglalagay mo ng iyong sarili sa gampaning isinasaad.Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga nakaraang modyul.Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.
Bunsod ng iba’t ibang suliraning kinakaharap sa Silangang Asya at Timog – Silangang Asya nagpasya ang mga bansang bumubuo dito na magdaos ng isang kumperensiya upang talakayin ang mga naturang suliranin. Bilang isang kinatawan ikaw ay inaasahang makapagbigay ng mga mungkahi kung paano lulutasin ang mga nasabing suliranin. Ang iyong mga mungkahi ay ilalahad sa mga iba pang kinatawan ng kumperensiya sa pamamagitan ng power point presentation. Ang iyong mungkahi ay mamarkahan batay sa mga sumusunod na pamantayan: kaalaman sa paksa, pinaghalawan ng datos, organisasyon, presentasyon, kaangkupan ng mungkahi. Goal: Talakayin ang mga suliranin na kinakaharap ng Silangan at Timog – Silangang Asya Role: Kinatawan ng isang bansa Audience: Iba’t ibang kinatawan mula sa ibang bansa ng dalawang rehiyon Situation: May mga suliraning kinakaharap ang mga bansa sa Silangan at Timog – Silangang Asya na kailangang mabigyan ng agarang solusyon Performance: Makapaglahad ng proposal sa pamamagitan ng powerpoint presentation Standards: Kaalaman sa paksa, pinaghalawan ng datos, organisasyon, presentasyon, kaangkupan ng mungkahi. Kriterya 4 3 2 Kaalaman sa Higit na Nauunawaan Hindi Paksa nauunawaan ang paksa gaanong ang mga ang mga maunawaan
1 Hindi maunawaa n ang
487
paksa. Ang mga panguhaning kaalaman ay nailahad at naibigay ang kahalagahan, wasto at magkakaugnay ang mga impormasyon sa kabuuan.
Pinaghalawa n ng Datos
Organisasyo n
Binatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman tulad ng mga aklat, pahayagan, video clips, interview, radio at iba pa. Organisado ang mga paksa at sa kabuuan maayos ang presentasyon ng Gawain ang pinagsama-samang ideya ay malinaw na naipapahayag at natatalakay gamit ang mga makabuluhan g powerpoint
pangunahing kaalaman ay nailahad ngunit diwasto ang ilan: may ilang impormasyon na hindi maliwanag ang pagkakalahad .
ang paksa. Hindi lahat ng pangunahing kaalaman ay nailahad may mga maling impormasyon at hindi naiugnay ang mga ito sa kabuuang paksa.
paksa ang mga pangunahin g kaalaman ay hindi nailahad at natalakay at walang kaugnayan ang mga pangunahin g impormasy on sa kabuuang Gawain. Ibinatay sa Ibinatay Walang iba’t ibang lamang ang batayang saligan ang saligan ng pinagkunan mga impormasyon at ang mga impormasyon sa batayang impormasy ngunit aklat lamang. on ay limitado gawa-gawa lamang. lamang.
Organisado ang mga paksa sa kabuuan at maayos na presentasyon ngunit di masyado nagamit nang maayos ang powerpoint presentation.
Walang interaksyon at ugnayan sa mga kasapi. Walang malinaw na presentasyon ng mga paksa. May powerpoint presentation ngunit hindi nagamit at nagsilbi lamang na palamuti sa
Di organisado ang paksa. Malinaw na walang preparasyo n ang paksa.
488
Presentasyo n
Kaangkupan ng Mungkahi
presentation. Maayos ang pagkakalahad . Namumukod tangi ang pamamaraan, malalakas at malinaw ang pagsasalita sapat para marinig at maintindihan ng lahat. Ang mga mungkahi ay naaangkop sa iba’t ibang bansa at sensitibo sa lahat ng antas ng lipunan
Maayos ang paglalahad. May ilang kinakabahan at may kahinaan ang tinig.
Ang mga mungkahi ay naaangkop sa iba’t ibang bansa
pisara? Simple at maikli ang presentasyon .
May ilang mungkahi na hindi naaangkop sa ibang bansa
Ang paglalahad ay hindi malinaw. Walang gaanong presentasy on.
Maraming mga mungkahi ang hindi angkop sa ibang bansa
Panghuling Pagtataya Sa bahaging ito ay susubukin kung naunawaan mo ang mga paksang tinalakay. Sagutin ang mga katanungan sa ibaba. Isulat sa sagutang papel ang iyong kasagutan.
1. Ang pagdating ng mga iba’t - ibang mananakop sa Silangan at Timog – Silangang Asya ay nagdulot ng maraming pagbabago sa pamumuhay ng mga Asyano. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ng pagbabago sa aspetong pulitikal ng mga nasakop na bansa? a. b. c. d.
Pagtataguyod ng makabagong sistema ng edukasyon Pagpapatayo ng mga imprastraktura Pagbabago sa paniniwala at relihiyon Pagkawala ng karapatang pamunuan ang sariling bansa
2. Magkakaiba ang pamamaraang ginamit ng mga Asyano sa pagpapamalas ng damdaming nasyonalismo.
489
a. b. c. d.
Alin sa mga sumusunod ang mga samahan na itinatag ng mga Pilipino na naglalayong ipakita ang kanilang pagmamahal sa bayan? Bodi Utomo at Sarekat Islam Kilusang Propaganda at Katipunan Partido Kuomintang at Partido Kunchantang Anti-Facist People’s Freedom League
3. Sa paanong paraan nakaapekto ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa paglaya ng mga bansa sa Timog Silangang Asya? a. b. c. d.
Marami ang napinsala at namatay Nagpatuloy ang kaguluhan at nagkaroon ng civil war Lumakas ang nasyonalismo at napabilis ang paglaya Umigting ang tunggalian ng ideolohiyang demokratiko at komunismo
4. Ang China ay nakilala sa pagkakaroon ng sistemang dinastiya sa larangan ng pamamahala. Alin sa mga sumusunod na sistemang politikal ito nahahawig? a. b. c. d.
Demokrasya Monarkiya ( Konstitusyonal ) Monarkiya ( Walang takda ) One Party Government
5. Suriin ang talahanayan ukol sa bilang ng mga di marunong bumasa at sumulat ng ilang mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya. Education: Illiteracy Rate Adult (% of Females/ Male Ages 15 and above) Bansa 1970 1980 1990 2000 B L B L B L B L 13.5
China
64.48
33.84
47.82
22.02
33.08
5
8.3 23.72
Hongkong South Korea
35.29
7.88
23.76
5.98
5.63
4.65
9.83
19.89
6.26
11.07
3.15
6.56
1.61
3.59
Philippines
18.29
14.59
12.09
10.06
8.12
7.06
4.87
Thailand
27.29
11.99
17.37
7.5
10.51
4.64
6.12
Singapore 40.46 14.1 Pananda: B – babae L - lalaki
26.19
8.67
16.73
5.51
11.62
4
3. 46 0. 86 4. 54 2. 85 3. 73
490
Ano ang pinakamabisang naging epekto sa mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya na may mababang illiteracy rate? a. Nakatulong ang mga mamamayan sa pagpapa-unlad ng ekonomiya ng bansa. b. Napanatili ang katatagang pampulitika. c. Napagyaman ang ugnayan sa loob at labas ng bansa. d. Nagtungo ang mga mamamaya sa ibang bansa upang magtrabaho. 6. Ang mga sumusunod ay pangyayaring naganap at naging papel ng nasyonalismo upang makalaya ang bansang Vietnam. Iayos ang mga pangyayari ayon sa historikal na kaganapan ng bansa. I. II. III. IV.
a. b. c. d.
Vietnam War na sinalihan ng bansang Amerika Pagkakahati ng Vietnam sa dalawa dahilan sa magkatunggaling ideolohiya Pag-iisa ng Vietnam sa pamumuno ni Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh mula sa kilusang Viet Minh sosyalismo Pag-iwan sa Timog Vietnam ng Amerika at pagpapasailalim sa kontrol ng grupong may ideolohiyang komunismo at
I, II, III, IV II, I, IV, III III, IV, II, I IV, III, II, I
7. Bago maganap ang kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo, magkatulad ang patakarang panlabas ng China at Japan. Subalit magkaiba naman ang kanilang naging tugon sa pagdating ng mga dayuhang mananakop sa kanilang bansa. Gamit ang venn diagram, panghambingin ang pakikitungo ng dalawang bansa bago at sa harap ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin.
Pagkakaiba
Pagkakaiba
Pagkakatulad a. Pagkakatulad: Parehas na isinara ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinanggihan ng China ang mga dayuhan. Tinanggap ng Japan ang mga dayuhan.
491
b. Pagkakatulad: Parehas na isinara ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinaggap ng China ang mga dayuhan. Tinanggihan ng Japan ang mga dayuhan. c. Pagkakatulad: Parehas na binuksan ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinaggap ng China ang lahat ng mga Kanluraning bansa. Tinanggap ng Japan ang bansang United States. d. Pagkakatulad: Parehas na binukasan ang bansa sa mga dayuhan. Pagkakaiba. Tinanggap ng China ang United States. Tinaggap ng Japan ang lahat ng mga Kanluranin. 8. .Sina Gloria Macapagal-Arroyo, Maria Lourdes Sereno, Lydia De Vega-Mercado, Lea Salonga at iba pa ay pawang mga Pilipinang tumanyag sa loob at labas ng bansa. Alin sa mga sumusunod na pahayag ang nagsasaad ng kahalagahan ng katanyagang tinamo ng mga nabanggit na kababaihan?
a. b. c. d.
Pinatunayang kayang higitan ng mga babae ang mga lalaki. Higit ang talino at kasanayang taglay ng mga babae. Mas may pagpapahalaga at tiwala ang lipunan sa mga babae. May taglay ng karapatan at kalayaan ang mga babae.
9. Ang isyu tulad ng same sex marriage ay nanatiling kontrobersiyal na usapin sa mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya partikular na sa Pilipinas. Ano ang mahihinuha sa kaisipan ng mga Asyano ukol sa usapin na ito? a. Ang kulturang kanluranin ay hindi tanggap ng mga Asyano. b. Nanatiling tradisyonal ang kaisipan at saloobin ng mga Asyano. c. May mataas na pagpapahalaga ang mga Asyano sa kanilang kultura at relihiyon. d. Ang mataas na edukasyon ng mga Asyano na nakatulong sa kanilang pagpapasya sa buhay. 10. Sa paglipas ng panahon ay patuloy na nadaragdagan ang pangalan ng mga Asyanong nagtatagumpay sa iba’t ibang larangan ng palakasan sa daigdig. Paano nakaapekto ang tagumpay na ito ng mga bansang Asyano sa pananaw ng mga bansa sa daigdig? a. Naging sentro ng kontrobersiya ang tagumpay na natamo ng mga Asyano. b. Kinilala ang Asya sa larangan ng palakasan bilang isang powerhouse. c. Itinuring na balakid ng ibang mga bansa ang tagumpay na tinamo ng mga Asyano sa kanilang sariling hangarin. d. Maraming atletang Asyano ang hinangad ng ibang mga bansa na makuha nila.
492
11. Pahayag 1: Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya na naghangad nang kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin ay lumaya sa pagyakap sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya
a. b. c. d.
Pahayag 2: Ang pananakop at paniniil ng mga bansa sa Silangan Asya at Timog Silangang Asya ay naglunsad ng pag-usbong ng diwang makabansa bilang tugon sa pang-aabuso ng mga kanluranin Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tama Lahat ng pahayag ay tama. Lahat ng pahayag ay mali.
12. Para sa aytem na ito, suriin ang flowchart Panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin
Pagpapatupad ng iba’t ibang patakaran na nagpahirap sa mga Asyano
Paglaya ng mga bansang Asyano mula sa mga dayuhang mananakop
Pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano
Pagharap ng mga Asyano sa mga kasalukuyang hamon
a. Ang panahon ng Imperyalismong Kanluranin ay sinundan ng pagusbong ng damdaming Nasyonalismo sa mga Asyano b. Maiuugnay ang kasalukuyang kalagayan ng mga bansang Asyano sa epekto ng Panahon ng Imperyalismong Kanluranin at Panahon ng pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo c. Hindi mabubuo ang damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano kung hindi dahil sa mga patakarang ipinatupad ng mga mananakop na kanluranin sa d. Ang mga Kanluranin ang nagasagawa ng imperyalismo a kolonyalismo samantalang ang mga Asyano naman ang nagpamalas ng iba’t ibang paraan ng pagpapakita ng damdaming nasyonalismo 13. Suriin ang sumusunod na pahayag: Pahayag 1: Ang Thailand ay hindi nasakop ng kahit na siong dayuhan samantalang ang Korea ay sinakop ng mga Hapones. Pahayag 2: Lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog- Silangang Asya ay sinakop ng mga Europeo. a. Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali
493
b. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tama c. Lahat ng pahayag ay tama. d. Lahat ng pahayag ay mali. 14. Pahayag 1:Ang mga nanakop sa Silangan at Timog-Silangang Asya ay pawang mga Kanluranin Pahayag 2: Gumamit nang dahas ang mga Kanluranin sa pananakop sa Silangan at Timog Silangang Asya a. b. c. d.
.Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tama Lahat ng pahayag ay tama. Lahat ng pahayag ay mali.
15. Kung ang iyong bansa ay humaharap sa krisis ng pagtatanggol ng teritoryo laban sa mas malakas na bansa, bilang isang kinatawan ng iyong bansa alin sa mga sumusunod na pananaw ang isusulong mo sa iyong gagawing resolusyon ? a. Hindi magsusulong ng anumang interes dahil mababalewala rin naman. b. Papayag sa kung ano ang gusto ng mas malakas na bansa para walang gulo c. Isusulong ang pambansang interes at karapatan ng bansa anuman ang mangyari d. Isusulong ang interes ng iba pang bansa na interesado sa usapin upang magkaroon ng kaalyansa
16. Itinuturing ng ilan na isang porma ng neokolonyalismo ang tulong pinansiyal, militar at impluwensiyang kultural na hatid ng mga bansang kanluranin sa mga bansa sa Asya. Ano ang mabisang gawin ng mga Asyano upang mapangalagaan nila ang kanilang sariling kapakanan? a. Putulin ang ugnayan sa mga bansang ito at simulan ang pagiging nakapagsasarili sa aspektong pinansiyal,militar at kultural. b. Pumili ng mga bansang makapagbibigay ng higit na kapakinabangan sa aspektong pinansiyal, militar at kultural. c. Pag-aralan at suriin ang epekto ng mga kasunduang umiiral at bubuin pa lamang kaugnay sa aspektong pinansiyal, militar at kultural.
494
d. Lumahok sa iba pang samahang panrehiyon at pandaigdig para sa higit na tulong pinansiyal, military at kultural. 17. Isa sa mga epekto ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin ay ang pagbabago sa kalagayang pang-ekonomiya ng mga Asyano. Bagama’t may ilang bansang umunlad, karmihan sa mga bansang Asyano na nasakop ng mga dayuhan ay hindi pa rin ganap na maunlad sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin ng mga nasakop na bansa kung sakaling muling makipag-ugnayan sa kanila ang mga dating mananakop na dayuhan? a. Tanggihan ang mga dayuhang bansa na naghahangad na makipagkalakalan b. Tukuyin lamang ang mga lugar kung saan maaaring makipagkalakalan ang mga dayuhan na dating mananakop ng bansa c. Talikuran ang hindi magandang karanasan sa mga dayuhan subalit itigil na ang pakikipag-ugnayan sa kanila d. Tanggapin ang kanilang pagnanais na pakikipagtulungan at pakikipagkalakalan 18. Mahigpit na pinagtatalunan ng bansang China at Pilipinas ang mga isla ng Spratly na tinatawag din ng mga Pilipino na Kalayaan Islands. Noong panahon ng kolonyalismo at imperyalismo, ang mga teritoryo ng mga bansang Asyano ay sinakop ng mga Kanluranin, ano ang nararapat gawin upang maiwasan na mauwi sa pananakop ng China ang sigalot sa Spratly Islands? a. Idulog ang usapin sa pandaigdigang husgado upang maresolba ng mapayapa ang nabanggit na krisis b. Palakasin ang puwersang pandigma ng Pilipinas upang maging handa sa posibleng digmaan c. Humingi ng tulong sa mga malalakas na bansa upang matapatan ang malakas na puwersa ng China d. Makipagkasundo sa pinuno ng pamahalaang Tsino upang paghatian ang mga isla sa Spratly
19. Maraming pagbabago ang dulot ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Asya. Isa dito ay ang pagbabago sa kultura na naging dahilan sa kawalan ng tunay na pagkakaisa ng mga mamamayang Asyano sa kani-kanilang bansa. Makikita na may kaugnayan sa mga hamon na nararanasan ng mga Asyano sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin upang maging bahagi sa paglutas ng nabanggit na suliranin? a. Sisihin ang mga Kanluraning bansa na nanakop sa mga bansang Asyano
495
b. Tanggihan ang mga turista na mula sa mga bansa na nanakop noon sa Asya c. Magsumikap sa pag-aaral upang hindi maging pabigat sa lipunan d. Tanggapin ang mga pagbabagong naganap at gamitin para mapaunlad ang bansa 20. Ang mga OFW ay itinuturing na pangunahing dahilan ng unti-unting pagbangon ng ekonomiya ng Pilipinas. Kamakailan lang ay patuloy ang pagbalik sa bansa ng mga OFW bunsod ng mga di magandang karanasan na kanilang tinamo tulad ng pang-aabuso, pagmamaltrato at iba pa. Kung ikaw ang Sec. of DFA ano ang iyong imumungkahing mabisang gawin ng pamahalaan ukol dito? a. Himukinangmga OFW nabumaliksamgabansangpinagtatrabahuhan b. Wakasan ngPilipinas ang ugnayan sa mga nasabing bansa. c. Himukinangmgakaratigbansanamagpairalng ‘economic embargo’. d. Maglunsadngmgaprogramangpangkabuhayanparasamganagbalikna OFW
496
