Torero, Fernández de Córdova, Alfredo A. (1964). `Los dialectos quechuas.' nales Científicos de la Universidad Agraria 2(4):446-78. La Molina (Lima).
Sepata d ANLES CIENTFCOS d l Univrsda Agrria Vol.
Octubr-ovimbrdi Octubr-ovimbrdib b
N' 4, ima, P
LOS DIALECTOS QUEHUS ALFREDO TORERO RUEN n róit d znfiar y aifr dat qha md t di n rnt rtí itánd oiamnt ra fonoó i an mrma d a haba n nn dnn da t ata d Améria d r n d r am Q�h y Qha a o q ditin nimnt manj r rm d a antidad vi fn a q n dn Qha a atant bdiataiad n datmnt an d Anah Hno a Jnín a rvini d Catambo Chanay ano d rovni d Ya n daramno d im Qha di vd n br m róxmo inüítimnt d hb Q n nt C (q omrnd a dato d Cz) m dant A tnn tritri a nort d dartamnt rn d Ha via hata r d Cmbia C dd dartamnt d Hanvia a a rvinia arntin d nia d Eto La rfnda divrnia ntr and o d t diat vn a tor a nir imim q xtnión famnaión d q rmitiv rj mh nt d maión d mrio nai a otnr q n d xnión ini d a n tv n a o ra ntr d rú.
1
1
B 11
11 B
1
1
1
11
O. Introducció xonos n t -
m sio as o l imtni íulo at los sultaos o o ss slto tnn t nio n l l stuio los ialto s aas st iiom o á uas n aiul os nts l - s a onin l n inaió s ios oéti a aa luia a lón sto i fooóis áa n áa a lsión tos t s on ots isa n os itos tuas sún atsti a fn on o ont as onoós gatia ái No los uos n l Pú l A n oonos aiiso nant la tiguos ótss u a Costa l Si ntls Pú a sio l zona asón s E u s alao n iniia sta lgua. la atuali o unos ino illos os ta a atión so l sonas n ino in o íss aiano ai ano gt ni instiaions on Coloia (Intnna Cautá Comdas olas os ditos s saía Putuo osint a oos us asto o sóo o su in tao d Toia); uo (alls tés ligístio sí u s d so no andios l Oin inimt s oiias Iaua Coazo C 1 Do n inü; rofo d Fa ña Aua NoPstaz) ú (n asi d d Cni ndad Ar odos sus atnto o us d Moin
'47
OS DIALECT QUECHUA
iua L ibtd qe o a sido exlo do ceeete Tca Made de Di; oi (e os depanos depa nos d Cocabb qsc otosí y el no e del depteto de L z povin cia de st ved Mñecs y Caupoi c) Aet (icpete n l p vinci de Sto del Esteo e el no e d poc de Jy) E Pú, Boliva y Ecdo tiee e ayo úeo d a baes; Aei, Ricado L J Nadi los cia n o 150,00 aa Saiao del Eseo de 10,000 a 0000 para el noe de ujy e Coobia a paece sóo uos ocos iaes El te iütico qe eaeo o eos obtedo casi totalee n o diecto co os sios de la lenua e lo que se eee a eú; e lo que oc Ecado y olivia est ioració a sido sobe todo bbioc; aa Coobia Aa óo eos enido ac ceso a l ete esci . E eso ie to de ecostcció del ca aio d aos estdos de la oció de los diaectos ecos abié xaen d docueos sócos: atica, vocabu io, cóicas cóicas eat eat divea o s pi cials autoes consltdos seá idicados e seccó d bo
eto deete lo potooeas potooas ya de blas cuas co otos idioas das o el e l cslano Co o uesa iención incipl es aqí la de zonca casiic los d'ecos ode os nest exposicó levaá cus st cieto puto veso de vet· ció q os codo a a ecostucció señlareos e e to las cacte sicas ooócas qe tbo a po toidio y a set coid po e!ls e do l teioo qeca de c teos oació; cosideaeos depés los evos oeas adqiidos po l bs oces; exanaos seidee o eleos ooóicos éxcos q disingan eas de taieo patc d eua, y popodeos, o úto mdeieto de po y bpos ilec ale de acedo con los cteos ests de l coació. o liitaciones de ode tiporco, e anscipción de oe tiizá alabeo cio cs ltas coba ciones d ea nd los vloes ot cos ables p os lecoe del csl o, salvo e os sio qe se idc ; coninuación :
palaa aicd etole sod ota l asiada soda o e ci sorda palaa te tell soo, paat ica 2. Prcedimento. E esdio y la co sonoa o alaal aicd ooa sú pció de nuoso sitio de a o lue cha os peitido ace, silánea q vlar oclsi sod "vibte si ente ua consccó d ooidioa pe soda o soo, o icat soda (aete aú pacial tenaiva o seún los uae lo iesco de la taa desborda ls s aveolar icaiva sibilan e soda e osibilidads de u idvido y l dlin do o apica d nre aquellos asos ooóicos y maicaes qe e cda sitio se deben a ua s palatal icativa sibilate sod volucón local de quec iguo y aqu s alveol afcada oda llos e ha sido dquiidos po conco El apóstoo sile ( ) y l pó p óoo do a ne dilectos que ba dado un ta b o colas ) ras ua consoae in e
'
448
E
in t ot o i timnt Do unto ( ) uto ontinin n ol inii u ét oi on mo onit ti t mú ln ntii ooion ooion E nto inno m on ti o o nt Do oiu nin t ion fono Po ot t l io to ntuto un fom in u ét ontui
Cmparc e flgí e la b quechus e 3 Eoluin lo fonm l o o toh h nto o in ti onm to oon o onnt, nt, o miol i o, u n ii ii oui oui o o S onoio intio monm ononnt n l h Eo oini n Cm, m En l not Eo h onoo n to oiio onoin nl oi tié n xtto icto ot nt Pú, io n 60 o Don o Sno omá, oin Ui tmto Loto oo l loi Chio inio l n io o f Mnu No n l m io u u o o o o Un o i i á nio 3. 3 t t Dnt Dnt oui oui o o S ono o tin o n n ni u ldo 1 iulmnt o il 3
3 h h Pt Pt i i o o inin nt h ot i otohu ( 3, h io tmnto tmnto Hn l lo oi Mo i , h ot ln t not o i An , tmnto Am; n oini Phit, n t Amo uánuo o itito o Ro oini Do Mo (no) n Oit o oini Ui (Loto) Lm (Sn Mtn) n l h h h h Eo, Coomi Antin (Sntio l Eto) Eto) En u h h n oo on m, tiin t i o Co i án n 32 22 3. E uu ot ntl un ( Lim Chinh, no ifom f Domino Snoomá , no h itiuio tmoo o otoon m En Cm ( t t itin itin in) n Eo fi tmo xmino ono t En l á no h oo, tiin h nt omo l ltl fi o no noo l tmnto n i, inno l oni Yo, tnto im, o tmnto unn Po, xtuo n t út mo ulo on Chihn (o hn); á onin, u int tono o Sn Rfl oini Amo (Huánuo) l mimo tmino fonéio n oini Sihu Anh), Ff Lm Cm (Cm) (Cm) ) E lo lo fi iil o n o tto Po Ch Snt Lono, l o
MAP
Tatame ua d
1
*h
n l Si r ra Cntral e Peú.
; ' 1
\•
. �· e
·"
. _ , ., . .
o
Predosoalvol si !n so, cofuy o con �s cuando ésta S U bs j St e COro s /, t l óra con
,
da
•
" c.
�·
APA
Trtmien
u
2
n l
d
Se
Cnt dl Per
'
'
.
e o �
.
o
Pa rrofex sod.
P fcaa orda
aaa aa , u RONTEA DEL QUCH QUCH : efia no
da
•
LOS LEC QEH
nia Cna Lia), n a uaa io i o lo oooa 1 / Va Chuiha, atanto Pa aa o; n a oinia Do Mao on 3 Vr ouia oa in o itito ao y Ron ára uua ao, Coloia d aal y Man, at a in in uano, uano, / k/ y mnto áno n tanto 3) h duia a un oo fon An, xi a oinia Siu a, u aiz oo olui o a ua o Cián, Ci án, oiia a n niia aoua, onoiza a on oon oonii 3 E ooaoa i onan n aién n oiión in lnt oa n alto l o Cana, toái n o uao y n oini Cnta iito A a h iaia oa n ina í , oini Cna, n o a aa i i uin a ouia inia Caatao, iiion ula a a r a a ouio atnto Li; n a a ú txto Doino Sa o T o Chuiá, oinia ooi An á n aa aa oo ua a o o ) y n na ana u lta a ta a n, n airt n in o l o Mnzn ulnt oozin /k/ ta on haia o uala, n oinia onan t na a áno) n t tatainto Cuano antin iino q / k / onun onoint on a ali zn au n onta itu- iua unifont oo v o ion n u t otoon no a ia oa a fóno oniza io noron n áa ai in ono naa n Caaa, ca ia q o n 3 y n 30) éa aa l oc ió la oa /i 34 1 / - Palal a l aiaa oxa oxa a ivca inio a oa Co ta ta on on uniaa uni aa a not inu ia n a poini a on o ano Cao y Cn ia y an nn Lia on l tanto uan Ció ao) oo oo aaai aaai aia alo aun inrnia zo zai a dao or uao ) n i na n útio aranto oaia ito d C oinia aata oa oa ia, init ini t) ) S b a ió / n y/ o u ii l nunta a n a oinia Yauo nión (y>/iyy co /ri Cnt, o iito C y Sn k > yy y > yci Lono n oinia d Canay di y d i, inku/ > tiny nunro, ito Oón, oii Caatao i- onuni); o itio ón, ), o tato unn y Pao, oiia d jatb n oo, itit San Ra iia roii d ncay Caayán i uánuo), a oiia Si y y i ni d i Ció u Coono An), a roini d Caa 10 ri o f // a C) l an o otou) ariió aa a iia iia a a au) au) S iada ora ky>cyc za o ta iaa oa n " / - yi ! > yci o, d i q tat á hua u no ofun o u on oa o u l
2
EO
pocso s ha dtndo no s palataan a lo lxma mofmas q han nado tont en e habla cn l po k o 3 n d stto d ancapón ponca Caatabo la coflenca dl sondo poenente d dcha palatalacón con la alacón lca d / coo pala ta cada soda En ao otos dstto d eta poncas ocso s ha dtndo smpmnte en a alacón de na aante alatalada d /k/ ta // o q l la a ocls ocls\a \a soda. soda. E 36 * q atclada aí dsd Caaca onca de Boons haca l not po l Callón e aas amba tnt e la Cdlla ea a etnte occdntal d la Cdla Banca, hasta Caa aa Ancash; asmmo Al ponca Yao La L a n la dá dá ons ons s lacón fontca fe aadas anfo macones : n tono d acaao ponca Canta Lncha ponca d a a n lo deatamnto ón d Tcao ancalca ao a· ón ovnca d Catona acco a mta occnta d datamnto Aac la fcata oda en an to seso Hanta ocadad óxma a Andahala e cofnd ta aacón con a de • aento dl nt atclacón d st to otofnea; 2) n e datamento de ncas xcda la onas a mnco adas en los dpatamnto d ánco ao n la onca de Caatab Canca La Jnn al Taa nn, n too d cao onca Catoa acaca) s a ncenta coo la vbante hbtamente oda o sonoab en o cón ntoclca en blnüe caslano cha da cn fcenca a dntfcacón e st ndo co el ea onoo
oclo o spant d fonma castla no ; 3) n la ponca d aa Jnín) se ala coo la fcata o lota aada confndda con la atclacón da localmnte a * h / 4 n la mao pat d la povnca d Hancao nn s decb coo oclva ltal ltal conand ncón stnta en ncal de saa n to en la ponca d Concpcón a noote d la ponca de ancao nn a desaaco en toda las pocne aatando a s sete a n/ can do la pece pecea a *nq *nqa a > / a/ "na, "na, ka "comá; "comá; ta d * / knqa/ ka sapacón • q y dnq / a caado ncento dcto d ocas coo acaa de e y nas ocal lagas • a > / ma/ ma / "pa "pa *aqan *aqan aa "aá * cl cl / > c:l "coclo lote; 6) n Cajaaca la ala como la ocla oda en nc e alaba n nteo tas cononante no aal oclsva onoa ta /n bante o oal ent cal y bante oda l En .2. .2 . xamnamo xamnamo n cas casoo escal a época e e se podon esta tasfomacnes tasfomac nes fnétca d d * q/ no l poo dtmna po á sea ana, d tetoo de ello nomb mo d la cdad d Lma: n efect lo e aols, qe neon a fnda a Cdad l Res d e habee asntado en Jaa y el alle antao eon a ccado al e nomb d e a costño ponncado no co * a no con a aeoa aata aata en a de la aoa bant smpe en nca ob, aacón fonétca q eta a ato omá e 3ll2) , n a de a la oca fna na le asacón na oclón loal n eo aaamento la la útma oca o naa ado de eta cacón e ae de Mantao l
MPA
t
mn o c u
3
ñ
n Siera Cnt Perú.
\
\
'
"
e o � f •
o
s
ñ vo s so n n d on In 1< E D : n n de
MP
tmeo
4
' S et el Per
;
\
\
_· e o
. · .
o
W Cero n incl s s
iti.
n a
vocs, co sn ir
// ic r.
S ó
cuqr
o f
� Ar dra
p
' DE UC e e
*
_ �
5
OE
e cnvertd en lot ird rd nfndénde on l realcn de * 1 n el dertent de An exld rn de oron h l Yun n l dertnt de n o Jnín v l dtrt de l rovnca de Juj que n etedo / a erecdo ttente ncdndo cn enc n de n rvnc de ono h a Yn Yn (Anch (Anch . n un reducd n de re * e conedo en et rtclente cnd reced 1u reford r un fne labl v u db nel lo 1 ero w/ w/ drn ente v v cle e ha nvertd en lt rd r en l rvnc de Mrn (nuco bb Mrc ur nrte de Hur Anch h deredo en l de ual n ru Hur A eu Blone Antn ond r de Anc uale D de Mo (unc tb nc nt Jun Yu v r Junín en el dertent de xlud un fn e ded err de o rca hc nuco r l ronc d e nroete de l n de d e Dnel rrn en n terr tnante h dearecdo en ell qe en nteoc l n convetd lt rd o en cero cero n on n no h frd odfn nbe u a frnter de l derten t de Hncvec Hncvecaa Jun ín en ona que nfndd 1 / y 1/ e enenrn n one e een on un o t arad que ece ceder de * 1/ Acco Acco /uy/ en /n/ /uk uno ue o n cuadr reectvamente samuy/ n 1u uk n redd o one exceto u/ u u ed a un be d
ferente d 1au 1 en rvenr de dleto habld l norte de derten t de nel qe hn tatdo * 1 / rn ltl ber do nto dcd co rét en el el * 1 / un ce 1/ en dr otr lure nte l vce cerrda u e // ée a 1/ l l tl leolr frct n nte te rd ormalente ormalente de rtcul n dr en l eone dnde e mn ne dferente de / l encuentr n r tnto drl c l retre e l rnc de nc nen unn ln t de tento de Huncelc fnte e rnca rnc a n cet lure l n e he h e de ne n e al ree re e br br _ en oto reand en ab e ntene ! l etex en l e tcne tcne t lternn lte rnn l l terume de n ben d de�b e d l rc rerfle en ecn de ct h/ n d fne / r/ Ale Aleo orr vbr vbrnte e e nr n lun lun rce en re d e h d veoltl fctv etrofex on bleente n n e e rtcud e t d n e telno de l err del e en réto de ete do uech n on d u ncecn Huanc unn y re en too too de l calde de on n de Yu e onvertd n leolr ter onr cbo n en ten de Dn de nt or 33 * l l 1 .- al tal aterl or e ha cevdo coo tl ecet e n ndicn ndic n ) e veolr v eolr te r nra en rovic de tbo
MAP
Tatamino Tatamin o ac tuar de
5
n la
*
l
Sie ier r
Cnl dl Pú.
\
\
. ,.
.
/
i '
1 '
e ,·
.
o
D
Pa sd, onfudda n n < h Alve era
�
e
: L QUCH QUCH: DEL A DE tRONTEA tRONTE no de da • •
. -
458
. E
hn nt (Lm) Junn Yul rm Junn too el eprtmento d Po un prte del deprmento de unuo compren en un lne ue pen l fronter de lo eprtmn to e Anh m e ee h el ro rñn no obre l locl e ueroc bordee lueo l mrn quer e ete río n tor Bño Roo n La nn ente eudmene terr eto en torno de hunqu y l y vol vee fnlmente hc el udete ejno enerr en l etrech frnj í form d l locl e hvnllo Jv J y hun entre otr hta ocr con el eprtmento de Po etre Hurc n Rfel ) pltl fd or en un eqeo etor en torno e o y Oco tun povn povnc c e ocepc ocepc (Jun n) n) ) plt frcd onor en l provnc de m ( Mrtí) rel fontc que coce o l e fonem ctelno fctv l en l mm o 4) pltl fctv nor en l rovc perun e mr a errefe deprtmento de mrc byeque repetvente) e l n ecutorn e hmboro e ron ro mbur en l retn de to e tero ) co btnte reul lveolr lterl onor con rce ue conenn u fonem el oren uvulr en hl ren el uco y d olv em retro co ldo e reln frcd onor en l 1 coo pl tl frcd provnc de uyl Yuny y ru (Ach) ode ormlmente e pltl l terl terl onor Ve p . 4 h h Glotl Glotl pr prad ad or or o ver frct frctv v ord ord e db e c c b olt en contdo lexem e pocn eolc doe prece h o en reldd un recuro p evr el encueno enre do voce de mmo mre bertur etre l vocl m bert ;
l m cerrd u e f w e Yí ntervocl) te rotofonem h epreco e n olut en v hbl cue co o en l provn e eñfe j mrc y m (que retenen l dtncn h) el dtrto e orcor otro pun to e lo deprtmeto de Acucho Abncy (ue (u e h confudo h h y l provnc e Yu ul oono hu el dtmento e Ah donde 1 h corrdo l mm uerte depué d pr cn glotl un exten exten o e l er er el Per 1 h y 1 e hn ntfcdo en et uone omo puee ere en 0 n luno uto dentfcc h o con * q ver ver ) n . exm exm remo un co e pcn uomt de rcn en cl bolut . w w bol bolrr emvoc emvocl or ntr n tr l vocl 1 u l ocle y er l pcer un recuro pr evtr e to. un e h do te u depreco en l provn rentn e nto e tero cundo e hllb tre o vocle e tmbre 1 . . y y Pltl emvol onor onor ntre l vocl 1 y l vocle 1 u y prec p p evtr evtr e hto unc unc e reentb nt 1 ereo e to to pero en lo ertmeto e Anch Lm entre o vocle 1 . ocl ocle e Lo Lo dlec dlecto to el re re orte d l err centrl el Per poeen ere de voce en l que ntrvee l cntdd reltv coo rgo de opocn o xmnr con lun detec te uo nte e trbu o rehur l r touechu el mnejo de e pobld noc eemo e rmer lur que en ho dlecto oce lrg po lo d
LO ILEC QUCHU
ms ms e relatame relatamente nte baja frecuen frecuenca ca no aceptan o no aceptaan orn almet e ser traadas por consonante m semcal sta l mtacn ue no este en e cao de las ocae rees llea a ensa que el alaamento proiene justamente d a ex esn de la cadad y el tmre proo na voca a certo semento fnco q la taaba. oa ben compaando un haa qe conoce la lontud oclca como la de Po mababa Ancash) on otra que la no ra coo a de Cco Cco) encontamo e a omaaba /ua:/ " caza /mak m mano /kru:/ " dete awarn/ "m sanre con e amento 1 n ue eemos en 1 mnaman/ "o uerría o ee ati "endo o coesonde Cco con uma ma k kr/ awan mnaman /katy stos eemlos como todos os dem ue conenen el mofema de mera e sona ver ) muestran na corrpdenca e alaramento voclco a 1 1 podrían moer a sospeca e t alara mento rocede de la aslacn de un antgua y/ en grado de abetra n tmre o a vocal precedente Descartamo n earo esta soecha de n ado poue a camio slo aía tendo aguna probabdad de prodcre obre y uesen actado d manea pe manente factores abridores coo na 1 q usguente o un régen actual es cal) facres e naa pede ndcar aan estdo coo tales de otro lado rue la secenca ay/ permanec natea le en ls dos daecos oados como tpos e e ayo ne de alaras n pnco arían tendo que e afe tadas aén coo todos os "infintos y tdos los "meratos e e nan e vcal s y todas las raíces co
9
"éste chay "ése o /pa/ " l /ka "éste ayca "cane a "metal acero e Cuc "plata en omaaa ec etc odeo supone tamn e proceso con trario; trario; est est es es qe / / a meno en fna fna de tea proene de to semento de cendente de ocae ara : > 1 reuccn de rado de aetra del s mento fnal; /a/ >/a/ or el msmo fenmeno a traés de n omento ; 1 u:/> / uy por por anaoa con los camos camos antero antero res o po dsacn de semento decendente. sta tes en cuanto mpca ua conflenca del ltmo semento de las o cales aas con a eitente en a len ua no suscta l problema e a era hptess acerca de la qe haa permanecdo ntacts. Con la epesn de la pmera peon eral cuando es marcada tamén por oca aa en el norte de la serra central ana oaama oaama / muna muna "o er ero o udo suceder e os dem tos el ca o en 1 1 Pacaao: 1 a "o qe ro) o prevalece qz ncaente como ar arante ante re reonal onal el recus recusoo al al aumento 1 n/ al e e tanfr namente la epesn de la prea persona al z co munan "o ueo) n todo cao a opocn de canta oclca arece haese dado ornalmente slo en a arca de prmera persona actora o poseedora en final de tema haerse etenddo uego a nterior de monemas por caída de eeentos consonnticos entre ocales omabaa ara uco aara/ "una espece de caua) D o aneor estiamos e se ede sosene ue e rotoqecua poseía dos s res de vols oponles oponles entr í í por su can tdad elava reve o ara: u/ u: aa:. Cada ua de as seres estaa compueta po
. OEO
trs uniads u fnirmos fonoógica mnt: i i: antriors bertura na cavad cavad mínma mínm a d sonancia) sonancia) u u pos triors de abrtura mnma cadad mn ma de resnancia) 1 a a: cntrales de aber tura máima. a dstincin ntr stas dos series se ha conseado ncamnt n os depatamen tos ncas Hánuco aso unn as provincias d ajatabo hanca los istritos d lis omas Vtis acra Huangáscar en auos Lima. in ebargo l oposcón ntr as u en ncash es sn dua brvs a argas con la ongi tud como marca a coreación par c convtirs n otros actos del Pr cntra n na oposcón d no intnas a ntnsas n daectos d os departamn tos aso unín partcuarment las os de a sr aga s rofern ra mnt con duracón mao u a noal n sílaba ntrior d paaba aun en sla ba fna d paaba en intro d un n ciado tido con aforo contino ero con racn a vcs sóo noma n camo gran fa rticuatoria rticuatoria cuando c uando peden n mtamnt a na pasa fectiva. n e lacón con st punto aminaemos 38. posbilidad d a aarcin de acnto "ib n las haas de estos os dpartamentos o otr pat n toda rea cu u las posee as vocals argas efectias s artcan habitualmnt con un oien to móico scndnt u ta coad uv ficant n habla rpida para el e conocmnto a voca larga como ta. ms n mtd d sta tensa oa gn dl partato d ncash a pvincas e Cajatambo hanca L ma Dos Mao Hánco las oales r tacionals son más abetas qu brs
s v as vocas bvs spcialmen t n os dactos en u podos definir as como no ntnsas tendn a nsordece se cntraars n haba rda a m nos u s posición o citas contingncias rosicas as furcen ant pausa su e duccón ebtaminto pu llgar ast la tncó. n a provncas d dpatanto ncas suaas a ost a ordl Blanca n a ntono Raondi e torno a a ocaad d amlín os gru os constituos n protouecua or a o ca a trabaa w s han con verto n vocas argas. stas vocaes vocaes e sutants han confudo a note d ae ón Huaas con la aacn loca de u antiguas n cambo n e a bla ua no abr a articulacin d 1 n d u trconas s an es tablcdo a pace como dos nueos fo mas argos e: 1 o fonéicant de artura mea antror posror rsec tiamnt. tiamn t. oposcón i se da al co shki cago ihk "dos no emo hallado un par ío satiatorio ar la oposcn u o pro e e fijo de com racón no se distinu ben e la lti síaba d ashnu i urro contnuacin s dan algunos caso d oposc por cntad cnt ad voáica n ntrio d tma a oposcin aa arec haer s do orgnamnt orgnamnt la nc stos eje eje son váidos n cunto s acooen a la norma acntua caa ialeto e Po sodia 3..8.) natuamnt a las corrs ondncas fonétcas fonoógicas locas: pia o 1 ua "abea 1 ia: o ua "m cab; smi "boca shm "m bo; lu "ngua a l m gua; cakata "a a chacra cakat a mi cacra caita "a pié cakta a m p ruta "al madro
LS qrt " m do 1 qr pl cu ro ro 1 qr "u sci d cbu a u "mclr ta:ky "strs mo f 1 ku qu dica cc n l rs rsos odo o prt bco dl ctor 1 p:ku qu nc n conjnt o Acs cc tu fx o rfx 3 Pos Posod od. . stimmos qu ls crctrstcs prosdicas dl protocua rn proxdm las los dalctos odros dl dam d Acas ls provcs d Caambo Cc rtnto d ima Pr ilustrr st po xnarmo n rmr rmr lur l aba d Hr Ac). n st dco a slab rof con n fura y un altura codcods or su oc a plbr s coosicin onáca u c d ll n sla r o a a ga s sílb lr la no fil trbd o cabda oc lra s brv l q o s austa a st ncn. síb rg dsca dnámc ml dicn n l plabra áxm s cot n vocal larga; s ras rg pud dstacr l a o a u pos ocl lr o "rparrs l itsdad ricultor tr lls d odo a qu s rouci con fur y ltur ssblm ls. i tos ls sílbas s brvs a r l l sílba iicial ocasional l na tmda vca ag; stas síb s oporta as como d intd m di. di . udo u do a síaba síaba dscar dscar tdmt n ls q rcdn o a s u pud aparc livs scudrio con ritmo b. sas idcacis s ambié válias n o sc pa dic d Camb ima) u és l síl fial ca bd vocal ar y a trabad ds tc tc cuno ls d s d la lr l r o b
vs ud llr sr arcd co ur atur simrs a ls ls ílbs qu mos dfdo como argas. so mosrrí la xistc n sts a blas d dos o clus rs nivs d tsd rtculaor drmdos pr l cida prosdca y a psc d as s abas n plabra. n ara pq: " cba s prouncia ddo mor sdd a l l nicl; 1 q:ta mi caba co or ntsdad 1 q: dond ay dmás rliv dbo oim o mldico propio d l vocl r) ntn sidd md n pi y fur y t mors n t n j tmo 1 miyu ap: "pra qu com prsta os rs ivls: 1 m 1 intrmdo 1 yu l frior l spor 1 trmdo o l suprior. odo co st sq o s rdo u síla ormlm rliv pud sr dstcd sn ua tc couicativa prtculr o un fsis xprvo l dalco cu d cost cntral prua u sci fry Dono Sn omás o dría mco st uto d as abls aculs d c ords ords dl dprtmt d im uq ds coocía l oit vocác foolgca D xmn cco d s mcios d s uo rspco d las conadiccio s qu crr n sus txtos s duc s dsparcido dialcto as pa acoía l "cnto l pltia sílba ss mas xms prmrio o scd ri) xcpto cuado nts o dsps ll s dab l plbra u o ms sa bs trns rbads cso n q ica o a lta d sas atr c s v al rliv cal n los dialcos lados sd l sd ost d uáco yno d nort a u la síab ii d plbr pir n r
46
RERO
ae el el elv de tnsdad eda sala aa Haa Caata, la a fe alaa va a nstalas la sílaa fa s lla se voa larga, , de a, en la lma sla, s ual fue a só fnmá ésta P a ae, m emo sto 3.117, algas alas de ls ae s d as y í a val "aga n sa se aa feea, an a sa fa, s a lgud que la aatza las demás stanas, s vad a feza alaa qu la desaa e la alaa ss s d mves a osu a a sea s alas de u a l a que aa n va dsnt s sldad d dr la la slaass d a alaa; alaa; vg vg / a la a slaa aea á aza shamshqa é a vnd, 1 sasqá/ he ven d dsaas la sla de que, a asa fva, s esé aqu ansfn d ealee a ga d dna d un a dá la f dsntva qe e s dalts e la adad vá na a. s dría deese, a na a aó dl asella s a e, r a sas smas halas as vas auadas d astllan s s das atl agas, n dsa ó d la fa alara v 33 s a v a q, sa són, la v a aga n d ese, el h s dl nee e eza aa a q a aa, a val va l ee, saa aada a al d Ha aa a la aeza, a au , n d es a 1 aa/ aa/ a aza, aza, n l a qa. s saa e a só d a agas s da ddal n al
q s fal, ajo l ant o vg. aad, aa as, n a lde l slaa antuada) qá l, er, qára/ na esee de aya; 1 ákn 1 él ezl, 1 tákn "l s snta 1 uá a a la aza, umáa/ "a m aa /qaáyk "u l, tu ueo, qak u aa taknk t ca, takn k t e senas 1 uaak o uaa k aaj en ea d s a f, /uyaak/ uaak ss taas jos P lado, s s onuna a n a laga e s aentua nguna ss síaas, el nelut qehua ed aeza, aunq nfaá d umá um:. quí ae aoa q ena ate de nets nfmanes alas que nen a antdad vál flóga desgnar anto l qu ea aldad a daón d a val laga tal vz d l mveno melód o de sa jeo j eo as d 1 aa l y qaa/ aa, ama eleve mco n la sla na, qu s denaa en e la gnda e aeuaa mea no lo r Fale, uan se tta d sfja a na alaa o a:/ uá) fema que esena vaante, o s s ea s un ho de qe s s sg s s faón deta), dha alaa ae a a fa aevada, 1 sh, que es, e am , na sle and una alaa aaa n va nesa ams aea esa ct hasa qu es más ess ga e a s s la ngd váa l asg send e aa qa e dae a asa fva s, a ens aa a a d ls sars d to dals, s an dná sdades f ógs n las nstaas que es
TORRO
la no aprición subsigiene de gloiaa ni spiaa al limiacin, u no exis n ma, mesra qu el quechua "czquñboi no ha orecido resisencia al eabecim o d la iple serie y que gloaiadas iadas n sido en l como un no cuer xrño Sin mbargo, posibem e rega rsiciv qu hes nuncia rrib no en valid nos siglos as: e vocaulio de Digo Gonzlez olg quien, al paece, no pudo disingi en glo gloli lid das as y spirad spirads s econam econam algunos éinos cs grafas acen pe sar ue en ese enoces prcía l men l gloalización si no l spiación, dep de una oclsia oral l examen de q ch caoriano, coo veremo en 33 nos n s de de s gloalizaion (y spiciones cpdas en n pinci en esas posiciones hn debido uleiome e s liminas o, s recuenemen "ranserds l pimera oclsia ra inicil qu l labra onení olviendo os prooomas 1 / / encnrmos que ua eada pop ción d las ríces qe e pooqeca sean en pscón ineior se ecena en cuzqeñoblivio con goalizació sea en la africada {/mica/ > 1 micha/ mezquino, mezquino, / hicay/ hicay/ > hich'ay/ "derr "derra a ma, /c/ >/schu/ "llido, /wa ci > / ach'/ ach'/ fleca, fleca, drdo, drdo, /saca > sach'a/ rbol, ec, sea n a oclsa inicl dl ea si a ha 1 qic/ > dpoja a / qica > / qicha/ / q ich/ dpoj dirrea, nc >/p'unchaw "da) "da) De cuquier modo, es necesio sudio uco ms enido para confima o nega qe hy exisido a ndencia a converir a reroex n glolizada, o aa logrr ua rulacin crc ue enga en cuena las excepcion qe se senan
or oa pe, os esccado de fnes cuzqueños, cuando ponamos in encionalmene en dd la gloaización a aspiración en cieas palabras, ag cione que ecurrn a la onomaoea aa aeverr la exisencia de aqellas: en as en /pana "apae ha galizacó porque se c el ruido busco del garo a glper en caio, en /qasu/ a gar, dsrar, hy aspiació aspiación pore s hace e uido rolongado e a rasgada o creemos oaln dcaable a p blidd que racionaliaces d ese p hayn deinado l eenci d gl aización o aspiración en lgunos cab o a pema de un or a oa n final de sab inea e naiza ls oposicions de llanas, golizadas a piadas, y los aquionems e aicla, se gn e onorno, coo oclusi as en g ns conds realizaciones de os ódn labia denl y como icaivas en a ma or par de siuacions el orden paaa afico desaprece en esa pcón, co fndido con la reaización d // ina n poció ina absolua, e c•bo iiano resonde a 1 p, 1 k! 1 q o diaecos con un sonido aspirado vear posvear, qe repesenaremos cn // Cuando aprece n onema gloalizad e posición inerio, a palabr empiez auo micaene con aspiación a ala de ca quier or de ls consonne enonces po sibes e l posición inicial absolua Oro cso d inujo por ssao de un leng indgena, no ideniicada nos lo orec l quechua d Cuenca, Eca do, según exaen del Diccionaio Qichua de uis odero al inluo ha enido po efeco s nol el de crecenar in enio d los ones del dileco cu cano con ls consonnes , d, g, z, s, / s dec de olo con los oelos sono 322
DIALECTO
d ls ocsivas /p, , k n l qe n nfl ído // 1 q) d las fcaiv nflído de l roobins /s s/ rovnins del bins e c y con l lrl sonora aveo di in d d laral sonora sono ra pala 1 II! 1 diin e xsí en c os oclo en se da los onms sí ad4iridos s die designan princialmene ecis ecis de a fn y l for d a gión n l oba d Codeo se ncunrn pre nimos de casi omónimos qe ilsan ssfcorimene l indpendnci fonoó consonnes, como os iging de dics consonnes, e grdnd oogra del a de ccionro : /b: piñ "iero rbso / ña "l a d cirs inscos; / d "espeie e cna 1 "n rbol d mo es sbandinos; / g; "rv d alnos isecos gz "cac; s/z: sip "aorc "aorc eo, conflco, conflco, ro 1 zipi "agiedo /szc s "na pna d fmilia de ls grmínes h "una cs osc 1 z "erson rcda po s viels 1 chu "carac; z/z "larva d gnos insecos 1 ( "nido de c ier ier av, (j)izi "riseño 1 izh "nebn ( "cnveirs n cénag 1 zuna "gor; z/; "nida las ve 1 "am; // "plo co d brro 1 mulu "cira, cens bo vidrio, c 1 "semila d cle pn / tl "lgo o bolsa 1 "odo bo En el dialeco d Cnca, las olsivs sords prooecas s n sonorizdo s s sonido asls n nrio d monma n n caso, mediando l n /m pa/ "d , yo Lo msmo h cedido con l ad rslan d la cnflnia d • * 1 n Cor dero scr noncs -zh lo u pud debers Ún rnsripn incoc como un feciv ongenc d l ri
E
cad sorda on a friciv sono nas: pha, d */pncaw/ "dí, huzhli, d * cnclli/ "ripa Sin embargo, s ncnrn vocabos en los c· s no s prodcdo la sonozación a nal: "leñ, ua "onco de ce s spcies d plmas, m "dsd maa "mr, cercado, "nosoros, "coo, ch "cos mdio molida o rnd, rnd, e. II cv ccha s diingibl de ha "fu, y lo s d "piern, po oposicn d sorda soor indiuib n l úimo empo d a imo Esos cos cos s den l vz vz a accin de oros dilcos o lngs can el poceso d sonorizcin ras nsal esab a rmindo en l aba cncn odifcación d srcra fonológics po info e perrao o ado. 33 Conslndo f scria sobre c dl Ecdor, en paiclar obr de Lis Cordeo Jio Pas, Jan M imm Gbi Sl, M Gzm Mal no or, alos n venen ven en d d vocbs vocbs n n p p comnes con co n ors ors bls bls qcs, n os cus no s ha rspondido a ls cds del proodioma dl modo "el aaceiza l daleco eoia no, so es, fndiendo • 1 / 1 / n n solo onma palal aficad sordo En an les voblo dveios, n cmbio o n fda pobabmee asiblad lveolr sod n P, mm Sala zmn ono, o frcaiva sibln pdooor sord en Cordo, confndida enonc con l reaizc cencana e a /s/ dcol Ps, qin scribe l sonido on zz indca q " lgnos pnos e s mpza por zz zhr po c hr, by añade l pronncición s o nos uv sgún ls provincis Gm ñ u eh y "s cmbin 33
A TORR
eces eces muumee muumee oeo o, a de sig l pbra (sic "pudo e a g bdo, dice que es plbra debe se proie de diecto Chichauu, pueso que popio de é e e cambio foé ico d eh e cua pouciació es co mo a zz e itaiao o aemá Saa quechu d ú lgar o m aedo d uio uio esc escib ib zz o ts ero o da igun i gun exicci Tmoco a expica ció Gu uie emea Cordero o os descub e aa s ceca co es on u ricd ba de oa regioe ms oe. E todo ca ca ee ra mieo divee e eudiamo o e eeral en ods as uees mecods, aguno d o voco s haa aot dos mbié co a h "ega e uno u or uor cog· Comprndo est plbras con us cog·
das e oto ictos, e ce ue e miad de os cao se coeode co érios de uc cqeñooivia o qu osee h o, a , 1 e iicial bsout / piciio de ierio , coejdo pricimee os vocaos ue coiga Pais Gimm Cordero teemo czi (Ps), cui (Codeo) Czco /' /' ci "civo, igero m Pa), m (Corero) Cuzco ic ao, mzquio uou Gimm djoo Cuco cuch/ svaje, incii a Pars) "bofed; Cco chQ ch Q "oetd /saQm "puo. hr s; Cco cw/ c c u " rqu Pars) Pars) Cuco/ chqui/ chqui/ sjo z Pr, Cordero; Cco ch/ "ine oa Pars), sgo Cordero Cuc chqa/ chur
(ris) "d Cuzco ch'uu/ de gso, "abio caoso aiet yun (Pars amaecer; Cuco cu/ "difo, clo, aspee. E echo de que ms de a mid de l; cogdas efeids coeg e e diaec o de Cco foema gotiado os le esr q e soido qe estudiamo e quechu ecuorio fe iodcido por e hb cuque epoe h d és O correpodeca iteate co e Cuco os ofce ui Coder cuado e s ibro sobre queca cco o co zh curo ocbo qe oeen e e ce a aficda aa spird /h/ zha Cuco /caa "spero zn, Czco chap "quer e m zhma Cuco /chima/ m coor e; z picado e viel, Cuco ch / "ica ee av U vez, vez, a z ch/ o z cecas, e ega cquo res ponde co h zp "hoj c, "m; Cco h'Pa/ "arbsto "arbsto amoo, e de bos. o or , Wiim D Reyb h hdo e e diecto de ocidad de Co, provici de Cimboo, Ecdor, ripe oposici ete ocsis spir ds spirds sords ocivs oo rs, e os rdes ii, del y ve. os jemplos de cusiv aspird que o sumiis su miis prec cspode e pre l ocuivs spids d dieco cue oboivino, esimo hago d su interés memos, o bsne, e ichos ejemplos sen escsos no per in escer pres mimos de casi ho ms e dje sólidan sed s psiciones ee s s seis de ocu iv 332 ros sitios qechus que e i s poofoeas ¡ h/ ¡ / como tu
46
A ORERO
áa a s s d s, Caca Ha�sca, d Yas, da tmt d La. E pcdmt c ss ra ra a a habas habas d s s deartam deartam ts e ca, Hác, Pa Juí, vcias de Cajatab Cca áea dicda as, camb d a útma vcal rv d ta bas a aga de timbre más más pó pó a a de a vca de uaca í), a cal laga e a de tma ma arca t sió ma sa cm la ariczacó y a em c d a rsa csa dsgada a; ad st csa dc s ambigdad a ps pseda, añade e mma vací amt 1 / c s vca ag vr ás aea Hm regsad igamt, t e Sa Ped d aja, ca d Tam Juí}, el l e c am c vaate de mra ara aca a m sa acta · seeda a s sts ca vca Cata e sj / a ccó a tma sa �Í· tca E s dmás g gs s cuas ha ccca d sjs, a ma sa sd s dst d a act cm se dc Ecad, ce i; 2 a ca e Sa t, i 1 3 Ucaai t), 1 ; 4) e F eña Lmae) Cajmac Caaaca, e ds Lca, vca d Yaus ma) t a za quca s dsd dtame d acavca asta l vca agtia Sta d s, y 1 i cm tó b a Dg e Sat m a e c d l sa ctl ra a iads d X egundas sas só ms m s lla cia a eó de a e
ss d a vc d Caaa m) m C y gr; a ma cm, 1 yk, s db a tfeca c l haa e dstrt óm d Caa amb, auu a Ja d igd c baba e c 700 a ferrse a quc el el "Chcays "Ch cays. . as as má regs !s mema d a s sed y d a acta s s a l dstrt d jatab, Y 1 , y; r dst d yó, Caj ac, vica Caaamb, ucu, vca Caca Lma), c 1 c a s distits d Vlcabam, Cacaá us, rvica d Dail C ó Pas, c 1 ki; aa as rsta ts abas qecua mecada, , mas e atstiga guam Dmg Sat ás eca sas av ccdca, c mema , tds as abas ms studia, a l eca cad m aat sufj sv U mm c am 1 i 1 , se caa t s sijs ssvs y bases mas cad sas aca sat, sca s ca vca vcall aga. aga. La ca de es ma se camba 1 a sar ma s sdr as abas a is em ste cs gamatical 4 Pua ra Dsd deaam era d uacava, z a stra esa ps a seda act c suf 1 k/ igd a mfema e ima ee rsa y uj 1 chk /cis zc y Santia el te 1 cs/ cH/ Ba ga Ff d sd ea. E l dec czbvian, l a de pima r u mb mrf d es esa a ac aca a i e / / U ca ca
70
OEO
cco la ad occdenta de de Ap íac 2 en a ad oe de deparaeno d ac o deaa ens de Co no Are en dversos so de ova (3 a/ en toro a Cqbaba capa de la pro vc de Gra (Aprac) esa ora a darse en un aba qe pose a caacters tcas foogcas d daecto czqeño nrge a rega retrcva ndcada en por canto pede aparecer en 32, por suo dratvo anqe en saa aero de la palara se aa presentado ocl sva o na afrada acan/ eso sen do /ucaca/ estoy desgranando etc 4) sa/ ) /sa/ (segn Egen A Nda e dfeene sos de ova g oraos a dstrbcn geogra d estas foras la de sa / en l q c ol viano (6) sa/ e a povnca arge na de Satao de Esero Esero Esa es r eas foras proceden de a ana ca ca// en Ecuador en n gao de Coloba 8 ka/ en Caa arca (aaarca Laas (San Martín Ucaali oreo) e las des abla exs entes al not de departaeo de an cavelica con as ecepcones qe s ndican a cotacn (9 a/ en s seraías seraías de la provica d Ferreñae Lbae qe ocadade de sdeste de las pro vcas de Yaos as provcas de J n ali ara agnos dtritos de as de Hancao oncepcón Jaa unín 0 a en agnos ag nos dstrto de la poica de Caatao (La) en too a a ocadad de Yaacoca provn ca d al Carr (aso ) ca/ ca/ e o distros de On Ca H �anca ponca de aatabo cl pon ca de aca (a Vcabab a ca s provca de Danel Caró aso aso s cato tias oas proce de de a anga anga ka ka
ongo de Sao o o aa os a expres del dravo n s Are e orfea prxo es -cch- qe dca abtaldad ra br h adar ablando
43 Sfos d caso ara o nes de a zoicacn daecal nos neea exan prncpaente los qe dca
4 3 localan (e detro Las foras de lo dao ca proveen probabne de /aw/ y p Se ecentra caw n ora orgal (coo a consg Fgeedo aa 700) e as regoes de Cecras pova de a ca acaraos povnca de Ca (La) se o ala con varantes ded evolco es fonétcas fooicas ocales en a des ablas de lo depataos de An cas Hno ao La an qe en ese lto o aca a a oca dad de Lnca sdese de la rovnca d ays ays S ra pa pa en doee de aos aos y / / e ane ane ablas ablas
42 procedenca aera casa (des de e "por) Se epea e orea ana / en todas a abla qecs e etadas a de os deparaeo de A ca Ho aso Jn y La e las qe e registan registan paq/ en Lnca pro vicia de Yaos pq en e Caleó de Haas dede Haraz aca nore (An cas) e acaaos provca de ta e parte de a provincia de ancao co a foa p/ ) pa/ en os resane l gare de os departantos econados
33 en e eo o e esaco ("asta) Se regista /aa/ e toda e rea qea salvo el dpaaeno de An cas noe el de Hnco doe ee os aq/ aqe aernando co ka a en agos sos
LS \LCS CJS a a/ ua a caactrca a acto Huaa v 3.7), a uddo a aguo uts sss alct Cocucos. tr Huaua mo Huau a a l Matao avrt uamt ua rlacn tca ccana qu mos otoa qu a aaa t lo trs rmo act mcoa . A u v, Huaua occta aua mo or u ctgüa o ca ca os tamb asos us actos. uáu u u no tan otro actos. Mara Huáucouaaga o cuto lo alc vcn a runo aquí u oo sugr o u tab coon ro o a r conraa aat gu a vra a ucas u a rcbo rcalmt occo auas occta l aa uáucoMa ó uaua mo Huaua ta ara uáucoHuaaga
.2. uc ucu uaa . t u u mo mo
acs a o mar ou an trtora qu Qucua l l cua actuamt tato a ot d Q. aa o cotua, ata s t l ur Coloma cmo a su la va Cata, aram t ma artamto ua vca, a a ovca agta a tag to co o uc co tua gográa l Atao va ort la a agt a. trcamt ocuaa am cta tra d r n ua t to avía ntaa a cua a o ad or astlan. tgun ucua t u o :
473
.2. ucua II A crto moo
lgüícamt aao u a ucua a rstat aa d u ca Caractra al ugruo o Q o abr couo * / * u soo oma arca o u ac B C, corva / c mo aaa arcaa rtoa mat tto // q, (qu B ac co ur u ocluva vla t / 1 / (qu l C a ouo n ca tca. No cooc o uazaor roas ku c, u ma m a Il C ar B. a /a o a < ka aa uatvo m suo trs ct A
5.2.l. aca aca va
ato ro Cc vc Cata ma Com v v cs Q l . vco a u troo ac ara / oc ca out ma cal ntor, tora n s / a //, s aataa ua u ms oma a a a rmra oa acoa sora ja l "ocatvo c c / . ota ota ar t ac uo acuatvctvo co cuao aa a c o t/ cuao aña a cooat o mvoca 1 ák ku crta car wack wack rsa/ uac /qáta uqák t a ca muá uro abr máqta á to o a a E ugar u u c acnto ogco v 3.8.) .2..2. c a aa a t t t om u rv ca ca Yaos ma . ca aa ocn nca aouta n agua a cs o lo dmá, a coo coo alta a u onca a cooat l ro toqucua avo q qu ac ctva. n ugar o , como Caamarca
47
II como 11 B 1 C roceden ci on u morm u s proio / n e disrio de ros nordest de mism pronc de uos se utii z un deco smjne de Lnch que no hmos nido ocsn de esur su cientmene Cjmrc e hb hb e o o 2 Cjmrc nc d Cmrc con irs drncis e o disrios s dico h cons do e consonnismo d roodiom con aun erciones princmene imi n • /h/ coner r p • / n rc sonor soorz r n n nror d monm s ocuss rcad ores u ern sords n uech niuo us morms morms d cso son co muns con B 11 C. Un dico simir d Cjmrc s usdo n s srns d roinc d eree mbeu robbe robbe e emrnen mbn scmene con e cmruno s hbs d sios diser os a o ro de ro uncmb ue r s pocis d uro n ama s d uns ocoes no ena de cidd d Chcpos c d dprtmno de mzons. e s comprcons con os dems di cos crmo odr onr u u cha cjruo ndo eorc men su uno rid en pron e uochr o de uos r meo d m o o ms sur n demno d uncac s sone mo o unci d orms dcs need en sos dos dpamenos e edades d 11 hn o eimin da de anceic o un nce de C .
52 Quecha 11 B , e o ono amti un so ne A 11 cacestcs riiaes se ndon
cundo s o coej con 1 er 52 dems h sonorizdo gnrmnt s ocusis arcds ores rotouecus tr /n/ n ieior de monem. xminremos bremne sus diecos siuint siuintes es Lms e b b n pronpron522 Lms ci d mismo nombe n e deprmeno de n n. n. crcrscs o o nis y onoics d su sbrupo re ga a d min 1 h/ cer de t t un ricd pt sonor Purz con suio so person erb : mor m 1 sp/ sp/ ce e durio con
yk
hb e o o 522 cudor e hb ntrndnos e rien ecuorinos. iee nmross rides cuys crc rsics serdors no conocmos suicienemene. puso n dsuo os mor ma de prson osedor u xpusmo pns s mnej so un morm d ura erson sn dscin de incusio y excusio r 43 r e "du rio' mp morem u/ Prcen sr cercnm mprnds on os diecos ecuorinos s hbs de oombi dond e "Inno no ds tnue • 1 s/ • sh/ ) z s de oinci prun d ns oro utiizds o ro d ro Npo Uci i es esee dieco dieco o o 52 Uc oeemos os dos recodos en prmer cuto d ese so por r nue rro en idd d Cshibo proni de Uci Uci (Loreo (Loreo . n o rmic rmic roximidd e es diecto os d 1 e ayor ue de hbs B rri b examnds esecment n o ocne o uidoes d son son ce sin ero e "urtio con y/ como hcn ms (1 B) con o sin
UHUA nt nta a to to a aa a dfaon dfaon e 11 y Quehua 5.. 5. . 4. E ea eaae aed d aet aet a et euana deto o ay D g de ant ont haao n a y zn rxas e ta euan s erto u nto o o ta stv en r uges ta y a se etrs etrs Chha an uaas uaas y Cnh Cnhus us desde desde u eg eg a e e 0 r y xee as de uehu de tea Lm us eats ts rg tr e a a v a exmnte 44 5, señaa aú Po aeehea. se aet se usta uy x l haas e C en ga ga a e a aera o a lo ts e h aad Hu Cous uayhuash odeta Quehu . ua ua a a ntnn e /k y / rees u e eetente tada ta hala ese a a t es ue se a e e e xon n tade oveente o euda as te uets daetae e sr a ato ás aa eara. os dae uao y Oren peua are eer a egn l de ent e o e oa u as or u tu on l aeto dest r Dg e anto oás s "te d la engu genera'. 5 . .3. uehua 11 e e m dtt güístat de as has de Queh Vas ss aaerístas aes h sd a ndada r onts e l pafs afs eeden. eeden. Para e ratv ratv sa de hka/ hka/ n varant varant oes. oes. u fes d as ee s estuds en e aa 43. s e deo
n o at e A xet a aras aras y ; 1 nta "de esde o ajaaa 11 y as haas de 1 B; kaa/ hata u s dsgu aente e uaas y Cnhus Cnhu s QI 1 1 ten nte rant : 53. E uehua yuao' hldo e e eataent e Huaa vea hata apxaente l este de rí Pahaa ue aea e dearta ment de Aua. . 3 2. q q uzq uzquo uo qu ela t haa hta u e y un n a v a agtna e uu seg a Ra . . ar "u ha ha sd nnset nluo u t y fnog or o aym 3.2. 2.32. E o gta antag d Etr e ato u atant xo "auhan La extesn eta aa aeta l anza a fes e g ao ataa a y La Roa. tá n m ant en a Arn n othána.
5 3 La nas gnas et ans s d ets dat evan a onur u a xtnn y a ageta n de ueu mtvo se u uho antes de a oran Iper na P ra ar nos aee que a hót ás sena y tual aea de enr de dfu a de a egua a qe )Q a e a sta y sra etre Oseas ue en a ve· es de e tetes aís de a Cdea dn tal de s des e dartaetos a y Huaavea se asa s se emete de fas de eua 1 Que hu I y ug a ueua 11 C
A
t dtaa a imaa u gn ntuana ha did tn atigu da utua andin, a u a nfmada a pia a ga dtna, nt d Pú n Euad, d fma data (uhu 11 1 B) thamt mpntad d Pú ta Nt a m u avtuad h u ta pai ngüíta pnd u a fa d a xt d a uua ahuaid a ha tadina d nt amia d uhua dt wan a uh ua 11 diat aauhn) d mana a, a pua nt na d za, ua gí la fma ntmdia ha d í p mt d a n d dat u aha á nt
5 dat d uhu
aauhan zu n aaza a ma úm d u p a m m ia ia ttu ttu d m, t a itmpnn f u dia , m u auai a mfga, nt m. Et m i n aauha pud dminad n n z un hat d atan uñ, ami, nnt gtaizad aada, d díi adza. P t, t, mam , tvia u g u d paa a mua uhua u d P a i día a n auha . t dat mitiía uiv una ua min Biia ua mda a aamaa, it d uad Paa u a d uhua ud u a haa d Yaahana d uaiaa, d datamt d Pa
uhua wanka, d u d daa mt d uní, un dat d puña a mu diniad d td d m, ún utiza paa u za. hh ndut qu ad t d Pú ant dnamnt u ha tn ufnd u alad p d atanzan. t a ntan d m la ndutia mdna dumint dumi nt d a ndn d d md ua, atan a gu d a upin. P t p uta pu da n nd d am a n u ata pad d ama u t a uhu m gua úna a tatan d u hi apda ua a paaa uhua, uhua, d u uta u d mpnt tu e nttua n ndu u, piad a xpa aumuad p gn mud dga, n gan a am a utu idta Pú nta d tma pda pund am mu xt pudn ha t ga nand m a mt d hm uiit pmda paa tndmt nt hm u mp un mim ngua A nt d m d puan d xn pdmatmnt uhu ( ama, u d d pta mnt a nmnt a tnia mda, indpa haa dma naua aaiza d aa imutnamt m at d u mai mai.. a a ua gua d aa muh m uia d atamnt utua m, vtaa d a ua d ngú md d ia a ad t t di, mag, n mantnimit
LOS
DIALECTOS
QUECAS
47
BIBLIOGRAFIA eri erio o d qcua Bn puede st lng s clvada con ns eaos u otros CAUDNT J EA In EA N : 13 Los fomas del In stablecers namn n Peú un bi- CAUDNT Re Colombia Anropoí igüsmo o punsmo) amonoso po Vo 1 Q l Bogoá i po ndefnd o SUMMARY
I is re e uho presents e l s o sudies ma o te goapca es ls srbut ad classiicton of mod echua dilecs. This disributon s based ;¡ t phonooica n ooog ea ts tha chaacerz th ilts sen in dfere eas. The uor hs las ii thes dialects n two ro gops ehu I n Qe h st on aks us o oe untity co ts c hc so o igors. Qe ch has sv! bets s fo in te c v n deatmentos' o cs Há "ovnc o Pso nd Jín, d h "ovnc jambo ad Cn, nd so s tts o Yuos (his st in the " d p r teo of Li) The thor divds echua 1 ino subgroups A, B nd C. echua 1 1 A s linut oe to Quecua 1 , he e (whic nco sss sss h Cco dalec) dalec) is he mos ete. A nd 1 1 B ar oud Not of te u v "depteto o H uca a xx tn s oh s Southe Cooi; I s oen n rea wc exte f e "eparmeno o Hu to th "provncia o St go Es in Arntn he maked dverges estig en o main oup of s dilcts av e au o conclu th ii tie Qucua s ende an t e lon efe he esabshen o th I Empire and as at te nucus of t inta adan was locted i te t l cost n sa o Per
LU 155 Dccionrio ichu CORDRO LU sa ñ ol ; po·quu
FARÁ J . M M B B : 1, Coleccón txto
ecuas dl erú central n R' dl d l u Non omo XVI. Li FIGREDO } D 1 700, Ar e la la lu lu uchua (é b Torr Rbio) RRO J. uGENIO : 14 Keczuan Dialet o allón e Huyla non J n f in Lu o 1 Ba 1t mo ONZÁZ o L c Í N P . I GO : 15 oca buaro e la lenua gneral d todo o n 6 8 ) r u ni, ni, A A 186 a lga ichu ilco e Rúbl úbl or or Fbuo Brgo zN NU 10 ramátca de la lco o u urr lngua Quichua lc io 120, Vocabulaio d la lua ch ul se oy Rbic cuor u RA oRG A 9, Diccioario chuwa Epol. Tán MoRO R R MANL " ccoo timológc comparad del Kchua dl cuor
N \I RIDO L J 62, l quichua d a�amarca L Rio¡. uro niuo Nol e vgon o kóc, < 3. Bo Air AVARR AVARRO O R AU AU 92, Vocaulario sllanoechuaPano L m G : 195, Qechua Ga Jj ob ÜRIZ RG E . : 153, l quechua y pn haca l no l impr ni l Muo cio caco i X X I I m
í8 ,
P u o o :
E
892 nsa'o Gam· ica l l lgua lgua uichua del Ecor. Quo 94, Gamca lgua quca cuado. Nueva edición rrgi um t d con los vcburs quichuá eño esp2o-quich or res de mim corció Cuenc 9 6 3 , Clasicaión G PAKE GY J . : 96 nética ls Dialecos Quechuas E : Rit e Mueo N cio a , t XXII i. Pos os BENECHE, uL uL 951, Póog la csla la "Gamáica o Ae u Gnal dl Peú e F omigo e So Tmás Lim. POIE POIE BEN BEN 96 Inluif xclusf s m psonnl u ucha Bue cué de e rborg T I mi·juin. srsburgo. R
REYU REYU \ILLIM \ILLIM D 195 Quua
:
honics. I cri cri J o u r of Americ iguiics, o 0 B timo rc RwE, J HN HN 950 Soun ens in The Inc Dialecs n Inerio urn f meric Liuiics 6. tiore L, F EL 90, Diccionao Cast lln, I mueix Cm. i. NO TMÁS, . DMIO DMIO E E 9 am tica d la Lnua Ge eal . . ( 5 60 60 ) 9 xco Vocabulaio l Lengua Gn Gna a e e 60) im. s eiico d o érmino iüíticos u ejm o ricime dds e obr d dré Mrte como u "é t d iuiiu énére 960 Pí (c ici e ceo r d. eo 96 Mi)