.
lt�.r bnjajammin wa lt� uzerıne Ç: D Mdoğ
010 Y, K
A A ER ER BENAMN BENAM N ÜZERİE ÜZERİ E d W d Aman düşünü sosyoog müzikbici ve
besteci Adono Adono geçek geçek adıya adıy a Thodo udwig udw ig Wiesng Wies ngun undd Ey Ey ü9 ü 90 0te te Fankut Fa nkut am Ma M a i n'da doğdu. ahudi bi şaap tücaı oan Osa Wiesengund ie Cenovaı bi a iede iedenn ge gee enn ses se s sanaçı sanaçı Mais Cave Ca veii Ado Adono nonun nun tek çocuğ çocuğuy uy du edo udig Wiesengund annesinin kızık soyadı oan Adonoyu ku ku anmayı anmayı tci eti. eti. 7 yaşında müzik eeştiiei yazmaya ve kendi besteeini yapmaya başadı Fankfut Ünivesitesinde fesefe sosyooji psikoi ve müikbiimi öğenimi gödü Max Hokeime ve W ate Benamin ie dostuğunun dostuğunu n temeei temeei öğe öğencii nciikk yıaında yıaın da atıdı. atı dı. 94te fesefedokto fese fedoktou u unvanını unvanı nı adı Viyanada Viy anada Aban A ban Beg ve Eduad teuemannın yanında müzik eğitim gödü 90'dan itibaen ankfut opumsa Aaştımaa Enstitüsü için çaıştı 9 yıınd a Kerk Kerka aar ard d Kstr Kstrk k de de ttce Kereaard Estetk a K K ) kitabıyla pofesö odu 9'te audi öğetim üyeeinin çaışma izinei ipta edidiinde Adononun çaşma izni de einden aındı Adorno bunun üeine 94te Hite Amanyasını tek edeek İ ngiteeye göç etti. 97de kimyage D Gete ap u ie vendi Max Hokemein daveti üzeine 98de ABD'y göç eti Buada Fankfuttan New oka taşan Sosya Aaşt mala nstitüsü iin çaştı. 947 yında Hokheime ie biikt yadığı aktk der Ag (Ayda yaektğ ad k tabı yaymandı. Savş onaı tka Amanyaya döndü ve 9'den itiban Fank fut nivesitesinde posö oaak göev yaptı 6 Ağustos 969da geçidiği kap ka p kii sonu sonucu cu hayatın kaybetti. kaybetti . Fankfut Okuu'nun fesefi mimaaından oan Adno yaşadığı yüyıa öeike de savaş sonası Amanyaya damgasını vumuş, ama a manı nını nınn çok ötsin ötsinde de düşünebin bi fio fioof of ve sosyoogdu aşa atlaı Kgaard Kstrk d stets Krk aard k a Krş 9; aktk der Akrg Adaa aktğ) 947 os dr Msk (Y Mğ esef 949 Mma Ma 95 Zr Mtatk dr Erktt ore (g K Üsteştr 956 arg der Egtckt Sak arg arg) ) 964 Sde u g (He Ü r Çama Çamaar ar 96
Krtk Ke Scrt ur ssat Eştr pm Üzre Yazar öümünden sona 97 yıında yyımandı; stetsce here (sttk Kra) 970.
udu 958 yıında Hopada doğdu. Sankt Geog
Avustuya Kız isesini bitidi Viyana Ünivesitesi'nde ietişim biimei fesefe ve sosyooj eğiimi adı Avustuya ve ükiyede
A A ER ER BENAMN BENAM N ÜZERİE ÜZERİ E d W d Aman düşünü sosyoog müzikbici ve
besteci Adono Adono geçek geçek adıya adıy a Thodo udwig udw ig Wiesng Wies ngun undd Ey Ey ü9 ü 90 0te te Fankut Fa nkut am Ma M a i n'da doğdu. ahudi bi şaap tücaı oan Osa Wiesengund ie Cenovaı bi a iede iedenn ge gee enn ses se s sanaçı sanaçı Mais Cave Ca veii Ado Adono nonun nun tek çocuğ çocuğuy uy du edo udig Wiesengund annesinin kızık soyadı oan Adonoyu ku ku anmayı anmayı tci eti. eti. 7 yaşında müzik eeştiiei yazmaya ve kendi besteeini yapmaya başadı Fankfut Ünivesitesinde fesefe sosyooji psikoi ve müikbiimi öğenimi gödü Max Hokeime ve W ate Benamin ie dostuğunun dostuğunu n temeei temeei öğe öğencii nciikk yıaında yıaın da atıdı. atı dı. 94te fesefedokto fese fedoktou u unvanını unvanı nı adı Viyanada Viy anada Aban A ban Beg ve Eduad teuemannın yanında müzik eğitim gödü 90'dan itibaen ankfut opumsa Aaştımaa Enstitüsü için çaıştı 9 yıınd a Kerk Kerka aar ard d Kstr Kstrk k de de ttce Kereaard Estetk a K K ) kitabıyla pofesö odu 9'te audi öğetim üyeeinin çaışma izinei ipta edidiinde Adononun çaşma izni de einden aındı Adorno bunun üeine 94te Hite Amanyasını tek edeek İ ngiteeye göç etti. 97de kimyage D Gete ap u ie vendi Max Hokemein daveti üzeine 98de ABD'y göç eti Buada Fankfuttan New oka taşan Sosya Aaşt mala nstitüsü iin çaştı. 947 yında Hokheime ie biikt yadığı aktk der Ag (Ayda yaektğ ad k tabı yaymandı. Savş onaı tka Amanyaya döndü ve 9'den itiban Fank fut nivesitesinde posö oaak göev yaptı 6 Ağustos 969da geçidiği kap ka p kii sonu sonucu cu hayatın kaybetti. kaybetti . Fankfut Okuu'nun fesefi mimaaından oan Adno yaşadığı yüyıa öeike de savaş sonası Amanyaya damgasını vumuş, ama a manı nını nınn çok ötsin ötsinde de düşünebin bi fio fioof of ve sosyoogdu aşa atlaı Kgaard Kstrk d stets Krk aard k a Krş 9; aktk der Akrg Adaa aktğ) 947 os dr Msk (Y Mğ esef 949 Mma Ma 95 Zr Mtatk dr Erktt ore (g K Üsteştr 956 arg der Egtckt Sak arg arg) ) 964 Sde u g (He Ü r Çama Çamaar ar 96
Krtk Ke Scrt ur ssat Eştr pm Üzre Yazar öümünden sona 97 yıında yyımandı; stetsce here (sttk Kra) 970.
udu 958 yıında Hopada doğdu. Sankt Geog
Avustuya Kız isesini bitidi Viyana Ünivesitesi'nde ietişim biimei fesefe ve sosyooj eğiimi adı Avustuya ve ükiyede
odo W Aoo YYdk YYdk k kpar par
alter Benjami Üzerine 00 Rüa aıtları 00
H .
alter Benjamin Uzerine :
Dilman Muradoğl
Ypı Ked Yynl- 2029 Cogit 13
Wltr enjmn Ü�ne Th'do W Adoo Ozün dı: Ub W alter Bnan Çevien Din udlu Kiap tö l rd Düelt Incil Yayut Kapk tm: Nhde Dke Bk e ilt Etm Baım Ltd Şti Anka Tel 032) 6 3 Sertik N 60 . bsı stnbu, Nn 24 3 bk tbu n 2 SBN 78-95DS0720
©Ypı Ked Kltü Snat ın Ticrt an . 003 rtfik 4 © Sukp Vlg Fkfut m Mn 90 " y ha akld Kaynakeek tnm çn ypcak k aınlr dışnd yyınnın ıı zni olmk b yll altıama Yp rd Kültür Sant Yynlk Tit ve Sai A Yap Kedi Kültü Mrk7J klal addi No Beylu 3 tnbul lfn O 22 252 O! (bx ak (0 212) q 0 3 htp:/ww.ykykuluc.t
ÇNDEKLER
ALTER BENJAMIN ÜZERİNE YAlLAR
alter alter Benjami Benjamin'i n'i Portresi Portresi 9 Benjamin'in Tk Yön ü 25 Benjamin'in Yazılarına Giriş 3 1 Benjami Benjamini ninn Me M ettup Antoloji Antolojisi si A İnn Üzerie 4 Metup Me tup Yazar Yazarıı Benjamin Be njamin Benjaminin Ansna 63 Bin Dokz Yüzrin Yüzrin Bd Bind Bind Çkk
Sonsöz Hatıralar 6 Rolf Tiedemann'ın W r Bnjin Bnjin in F F nc n cri ri' ' Önsöz 5 Muaat Kaar Benjaini Yomlama (Tasarlanan bir maale için notar 85 A cart de tous les courants Bütün Aımlara Mesaeli 9 ATER BENJAMN'E MEKTUPLARDAN
Fr Fr nz zerine 9 5 Yüz Bkni Bkni Pi Üerine 03 Tkniği kni ği n O O nkr nkr Yidn Ürib Ür ibidi idii i Çd
ike ike A A Üzerine 133 Bde B de ie ie de B oie oie ei e Beee ni k Dönei Pii Pii Üzerine 136 ROF TIEEANNIN NOTU
6
WALTER BNJAMIN ÜZRİNE
YAZlLAR
Walter Benjamin'in Portresi
.. ve gnün hnana kua erm, sonzlğn aortaymışçaına Ka Ka
Htern cellatlarından açaren haatına son eren düşünü rün adı, eren dönem çalışmalarının bel çerelere açı olma özelğne e geç dönem çalışmaarının parçalar halnde omasına rağmen, o zamandan bu ana geçen on beş ıl çnde sagını azandı Br nsandan e apıttan büülenme, bu nsana doğru manet br çem a da nefret dou br arşı ouştan başa br şee olana ermordu. Sözlernn baışar neree çerrse orası, adeta radoattee maruz almış gb değşme uğruordu Sürel en görüşler üretme eteneğn bunu eleştre oldan, abul eden düzen aşmatan zade bu düzenn onun üzernde hümü omuşçasına onua end çse düzenemese alaşara apıordu açılamaa "özgün" aramı dah etmezd. Btp tüenmeen en frlernn hçbr sıradan değld Çağdaş resm fesefenn sadece b çmsel oara tartıştıı tüm ögün denemer bzzat aşaan özne, anı zamanda bu denemerde hç paı omuş gb görünüordu; tıpı öznenn tarında e anı zamanda anlesn ade sanatında aışıagemş anlamda endğndenl e coş-
Wle Üene
oara gerçe üzerine düşünen e gerçeğin, düşünceeri üzerinde tortusunu bıratığı bir insan izenimi aratıordu. Geenee öçüere fsefe apma nun işi deidi. Kendi buduarına atısı canı a da "organi" bir şeer değidi. "Yaratıcı" benzetmesie uzatan aından aaaı ot Düşüncesinin özneiği daraara, özgü bir farığa dönüşmüştü. Zihninin istesizi unuru, bunun biriciiği, geenee feefi öntemer açısından tesadüfi geçici e tamamen hüümüz saıabiece bu reddediştei öznei nda zorunuu oara ortaa çıırdu "Biginin içinde en birese oan en gene andır" tücei adta onun için azımıştr. opumsa biinçe müpt biimer biincinin birbirine öten farıı göterdiği bu çağda her tür fizise benzetmee ğun bir şüphee aaşımasadı aet Benjaminde enteetüe atom parçaanmasının arattığı enerjiden öz ediebiirdi grçetn. Onun azmi çözüemeece şeeri çözüordu; tam da burada uu gerçeğin ördüğü duaın tüm töe adatmaca oanı zora neediği erde özü aaıordu. Aışıagemiş şeide ifade ediece oursa özei genein örttüğü a da genein sadece özeden soutandığı bir mantıtan urtma onu haree geiren şedi. Benjamin, ne özün otomati bir işeme damı maa razı oduğu, ne de özün şüphee arşıandğı erde arama istiordu özü Onu, anaca birbirerine uza oan öğerin ouşturduğu apıdan, bir önteme bağı oara buup çıarma istiordu. Rebu Benjaminin feefesinin modei haine gemiştir. Anca Benjamin'in feefeinin zarif arşı numaığı feefesinin aıtı hamığıa başa baş gider Karşı onumaz ouşu ne Benjaminin endisine hi abancı omaan büüü etiden anaanmatadır, ne de önenin söz onusu durumarda çareiz sonu oan "nesneiten". Karşı onumazığı daha ço nrma şartarda an endi böünmüşüğünden türü anata ter ettiği ama terie dönüştürüdüğünde haa ma us B r smli bimece; resim v şrtein k kullanıldığı b blme-
W Poresi
tan çııp benzersiz bir değere, mutuu aadine öneşinden analanord Benjamin'in söledierinde e azdıarında düşüce, sani masa e çocu taparının aaterini aba br ognlua eddetme erine oduğu gibi alıor e bölece bu aatlerin gerçeeşmesi anaşıır ouordu Benjamin'n fe sefi topogafasında azgeçiş temelden reddediir Onuna ilgi bigi edinen heres, ıpı iliti apıarın çataarından noe ağacının ışığını gören bir çocu gibi hissederdi endini. Ama bu şı anı zamanda aın ışığı oara, gerçeğin güçsü asini deği, bizzat endisini aat ediordu Benjaminin düşünce sistemi otan aratma deği, ar oandan uca dolusu armağan ermeti uum e nefsi idamenin, duuar e aın bireştiği hazza dair asaadığı her şei teafi etme istiordu Proust üzerine bir maaesinde mutuu isteei bu üüdaşı aarın güdüsü oara göstermişti• Burada Aman dilinin en müemme ii çeiriine A e de ee ie e er e > de Gre çeirieri borçu oduğumuz bir tut unun anaarın görm anış omaacatır Anca nası i mutuu isteği routta ere erd öüme biten "haa ırıığı romanı"nın oğun ağırığı atında en dip notasına uaştısa Benjamin'de de esirgenen mutuutan azgeçmeme fesefe tarihinin asında buutsuz günlrin ütopa sında olduğ gibi ço az değindiği br mate ma omuşt Benjamin'in afaa olan aınığı Proust'a oan aınlığından daa az değdr Yamaa raz osad şae, bzi içn değise bie sonsu mut oduğu metafizi itabının soganı olabiirdi eori olara en gelişmiş eseri olan Baro Kitabı'nın merezinde, son gizi urtuuş aegorisi oara matemin ouşturuması da boşuna değildr Anlamarın uçurumuna uarIanan özneli, "muizenin esmi efii our, çünü bu ilahi olaı o haer erir" Benamin her döneminde öznenin o oluşunu e insanın urtarılmasını birite düşünür Bu, Benjaminin miroozmi figürerinin iinden gittiği maroomi eğrii tanımlar Çünü Benjamin'in fesefesindei farıı, feefesinin net-
12
çaışır, onun için tüm umutarın iörneği de şeerin e insanarın imidir e Benjaminin biinci, bu ismi eniden şeiendirmee çaışmatadır Benjamin burada, ideaizm e bigi urama aa tutan, düşünse aparından ço "şeerin endisi"ni araan fenomenoojide e onu taiben arıbiimse aımarda uraara ugun biimde ifde buan gene eğilimin inde görünür. Anca düşünürer arasındai beireici arııar nası nüansar da gizise e en zaşmaz oanar birbirine benzer olsalar dahi far merezerden ımşsa, Benjainin somut oanın bugün abu gören ideolojisie ilişisi de öedi. Benjamn, zaten armaşı hae gemiş aramın masesi oan bu ideoojinin iç üzünü görmüştür e tarihse diaetiğin mazemesinin çıtığı aruşçuarıbiimse tarih aramını damıtımış bir öz oara görüp ine anı şeide reddetmiştir Benjamin, ietz sche'nin ogunu dönemie ait oan, gerçeğin zamandan bağımız gene oana birebir örtüşmediği, asine sadece tarihse oanın muta oanı beirediği önünde eeştire görüşünü bei de hiç tanımadan endi önteminin esası oaa görüp onun izinden gitti. Bu düşüncenin şeması henüz tamaanmamış başapıtıa igii bir otta, "sonsuz oan her durumda, bir düşünden ço bir ebiseni ırmalı süsüdür" sözerie ifade ediir Ama burada beirtme istediği asa, Simmein biçim e aşama dai sade etaiziğini D D a da te gösterdiği gibi, aramarı reni tarse nes neler üzerinden açıama değidir. Asine ütür onormizminin esaretinden urtuma için gösterdiği ümitsiz çaba, firer için azgeçieiir örneer oara amaan, ama emsasiz ouşarıa fiireri bizat tarih oara tesis eden tarihtei bei ouşumar içindir Bu durum Benjamini deneme azarı ara ünendirdi Bugün dahi etenei bir "iteratör" endisini antia bir oetlie böe tanımaabiirdi oara ün sahibidir Benja minin fesefenin ıpranmış onuarına e jargonuna endisi bu jargoa "pezeen d i" deme aışan haine getirmiş-
Wl Bm ' ors
13
lir. Anca düşünsel oluşumların etisi onusnda anlış anlamaları mazeret gösterme ço işe aramaz. Böe bir mazeret aar bu onuda ne planlamış olursa olsun içeriğin endi tarihsel aderinden hatta azarın bu onuda ne düşündüğünden bağımsız olara arolmasını şart oşar; böle bir şei prensip te, hele de Benjamin gibi ço atmanı e ırılgan bir azarda şart oşma mümün değil Yanlış anlamalar iletişimsiz olanın iletişim aracıdır. Olduğu gibi almaa deam eden Benjaminin sandı odasına aldırdığı o aramlar mumasını aramatansa, Paris Pasajları haında bir maae azmanın, arolanın arlığı" nusundai düşüncelerden daha fazla felsefe içerdiği önündei mdan ouma, Benjaminin apıtlarının anlanı daha ii gösterir. Benjamin bu arada edebiatı e düşünür arasına çeilen seti abul etmeere, gözle grülen zorunlululardan endi anlaşılır erdemini arattı. Üniersiteler onu reddetti i onlar için utanç ericidir bu; osa tıpı afa'nın gönlünde sigrtacılığın atması gibi Benjamin'in içindei antia ruh da bun benzer ironi bir biçimde aademi olana ilgi duuordu. Üstün zelı lduğu önündei hain suçlama aşamı bounca peşini bıramadı Alın emrinde olan e alın abancılaştırdığı insanın çetiği acılar sani sadece lzlı aşanan iili ilişilerin dengesini bozduğu için Benjamin'e erilmiş metafizisel bir ölüm fermanımış gii, aroluşçu ıarcı bir odaman na "etanın çarptığı" die haaret etmişti. Osa Benjamin sözlere arşı şiddet ugulamatan açınırdı; safsatacılıla uzatan andan ilgisi otu Baışları hiçbir plemi nieti oadan iradedışı olara, alışılagelmiş dünaı dünanın süreli ışı anağı olan güneşin tutulmasında gösterdiği içi nefret uandrdu aslında Ama bunn anında doğasının hiçbir şele ıaslanama oluşu, hiçbir tatiin bunu değiştemeesi Cumhurietin dealarıla oun onama eteneği lmaışı endi aalarının üerinde durara e deste almadan denemeci azar olaa haatn azanasını sağlıordu. Bu Benjamin'in sağgörüsünün canılığını artırıordu. Sesizce, ıs ıs güere felsefe dinzrlarnn de iddiaarnın
am Üzr
i ananan maaeeri, onun inata taip ettiği amaçarn, tapar e Zst ü oio apsam
azarndan daha az ortaa omaz. Benjamin işte bu neden e gerçeerden hiç ödün ermeden, ek ö1* adı itabında er aan, "tü canac uruşar so ee apor" özdeişinin peşinden gitmiştir. Yapmacı debi ouna, henüz ortaa çıaca başaptn etüteri gibidir, i Benjamin bu tarza n zamanda taamen şüphee aaşr. Denee bir biçim oara, tarihi oanı, nesne an ouşma ın "ütür"ü doğamş gibi görme eteneğidir. Benjamin bu onuda heresten daha etindi. Tüm düşünce ap doğa tarihi" oara adandrabiirdi Tp bir oesioncuu ierin a da biti olesionarndai urutumuş bitierin igiendiresi gib; Benjamini de ütürün taşaşmş, donmuş a da esi parçaar, aşmş anğn abetiş an her şe giendiriordu çinde bir doğa manzaras oan e saadğnzda içinde ar ağan cam ubbeer onun en sediği eşaar arandad. Franszcaa cansz doğa anamına geen natürmor söz cüğü, Bejaminin fesefe zindanarının apsna amş oabiirdi Kendine abancaşmş insani iiierin cisimeştirimesi anamna geen Hegedei "iinci doğa" armı e Marxn "meta fetişizmi" ategorisi Bnjaminin mihen taşard Ben jamini cezbeden sadece aegoide oduğu gibi taşaşmş oann içinde phtamş aşam canandrma deği, can oan da, endini çotan geçip gitmiş, "içağa" ait oara sergieen, aniden anamn açığa çaran bir şe oara görmeti. Fesefe, meta fetişizmini endine ma eder Her şe fesefe için nesnee dönüşmeidir i, fesefe de nesnei canaarnn gücünü o et sin. Bu düşünce, baştan sona endi doğa azemesi oan ütüre öesine doup taşmştr i, nesneeştirmee arar bir şeide arş çma erine, onuna işbiriği apar. k1iği1 k 1id1 ileildiği d 1 ad eerind doruğa uaştğı gibi, Benaminin dşünse gücünü zt oana önetme eğiinin temende atan işte budur. Benjaminin fsefesinin başar Medua gibi, batğ eri taşa dönüştürür Benjaminin
W
15
ooji döneminde mit aramı, uzaşmaa arşı oara feefesinin merezine oturduğunda her şe, özelie de geçici unsurar, düşüncesinde mitleşir ün son blümünde planı oara bldiren doğaa hümedişin eeştirisi, mit e uzaşma arasındai arlıbiise iiciiği oradan adır zaşma miti ta endisidir. Bu eeştrinin deamında mit aramı düneie şir Mitin canlıarın suç ile iişisi oara ader öğretisi, topumun suç ie iiisine dönüşür "Dünada te bir dienci oduğu sürece, itler de ar olacatır" Böece bir zamanar Şddeti ei'nde oduğu gibi doğrudan doğrua öze inanan Benjamin'in fesefesi, gittiçe daha ararlı bir şeilde diaetiğe öneir Dialei, dışardan geen durağan bir düşüncee a da sadece geişme olua artmamış, abit oanla hareeti oanın her aşamada terar terar birbirie arıştımasıa önceden hazranmıştı. "Durağan diaeti tasarım gidere belirgin br şeide ön plana çımıştır. Mtin uzaşmaı, Benjain'in fesefesinin ana onusudur. Anca ii müzial arsonlarda da oduğu gibi açı değildr endini gizer e meşuietnn ağırlğını abaa araştrmacısı aadaşı Gerhard Schoem'den gençiğinde öğrendiği Yahudi gizemcil ğinin üzerine üler. Benjamin'in gerçete ne öçüde NeoPlatoncu e antinomistmesihçi analardan deste adığını beireme güçtür artarını nadiren açı onaan Benjamin'in öesine amatörce düşünmee e 'ösüz" zea arşı ölü muhaefetten doaı e özgür bir şuur için uaşımaz oduğundan şüphe ettiği gerçeğini menfaatine çeir me için mistisizmd popüer oan pseudepigrapha teniğini tabii metinleri ortaa çıarmadan ulandığıın göstergeeri ar Benjamin her haürda "uta metin" aramıı Kabaa felsefesine daandırr. Felsefe onun için büü öçüde orum e eeştiriden ouşuordu e "ismn" bilurlaşmş hai oan dile anam e ifade taşııcıığından daha faza değer biçiordu Büü fesefi geeneğe baıldığında felsefenin asaaşmış öğretici görüşere iişlendirimesi Benjamin'in inanma istediği adar aşlmamış bir şe değidir Aristotees e eibniz'in,
6
ar Bmi Üzi
Kant e Hegelin temel azıları e aılarının bölümleri, sadece içerile e otaa atılmış problemlerle ilgili "eleştiriler" değil, öze artışmalardır. Anca bir disiplin oara birleşen düşünürler endi düşünce alışanlılarından azgeçtilerinde, her biri, dünann aralmasndan başap bunu mümün oduğunca endi önetere endi fiirlerile örtüştürme zorunda olduğunu düşünmüşlerdi Benjamin, bunun ersini apara atı senderieciliği saundu e bölece üm öfeleri üzerine çeti. Kutsal metin firini Scholeme göre Yahudi mistisizminin dönüşmee çalışığı bir adınlanmaa aardı. Benjaminin deneme azarlığı, dünei metinleri usal metinlermişçesine ele amasıdır Asl eooji aınılardan medet ummadı a da dindar sosalisler gibi dünei olanı transandantal bir an lamla ilişilendirmedi. Bunun ötesnde radial e desesiz bir düneileştirmenin, ine düneileşirme sonucu tüeil miş olan teoloji miras için sadece bir çare olmasını umuordu. Bilmece resimler çözüm anahtarı aboldu Arı onlar, melanolii anlatan Bar bir şiirde sölendiği gibi "endileri onumlıdır". Bu öntem horsten Veblenin abancı dilleri, bir sözcüğün anlamını bilene dar o söcüğe gözlerini diip baara öğrendiğini anaığı sözerindei bbürenmee benior. Bu sözlerin Kafanınilere benzerliği tartışılmaz. Ama tüm olumsuz aaşıa ramen Benjamin, içinde ine de taşraa, epi olan gelenesele dair bir şeler bulunan bu aşlı Praglıdan, hem arai olanın arşısına çıan ço belirgin bir enlili unsurula, hem de adınlanmacı önüle de gerileee -s ss e şetanın birbirine arıştığı Kafa'a oranla ço daha emin adımlarla arşı çıışıla farlıdır Benjamin olgun döneminde endini oşulsuz olara e düşünsel asalar omadan oplumsaeleşirel düşüncelerin eline braabilmişti e dürülerine de asa geirmiordu. Yorum gücünü, burjua ültürünün aranlı srlarının hieroglifi gibi duran ifadelerini, ani ideolojilerini çözme için ullanıordu. Bazen "maeralim zehiri"nden söz ederdi; düşüncelerinin ar olabilmesi için, onlara biraz bu zehirden amas gereiğini sö-
atr Ba rr
7
an şeinin haai de ardı. Bu haai onu ter etme zorunda omanın acısıa oruma nedir bimeden bir deriş ruhua oetif oanın zorunu eğiimie öçtü. Ama bu abanc unsuru endi deneimerine öesine intiba ettirdi i deneimerine ii bir etisi odu Çieci arşıt güçer her nesnede enienen eni fiirer ie dengeenmişti. Bu Benjamin'in fesefee arşı fesefe apmasına ardımcı odu Bu fesefei endi içinde buunmaan ategoriere betimeme ugun oacatır Bu ategorier işii gibi bazı sözcüere arşı aşırı bir istesiziği die getirir. Benjaminin düşünce biçimi başından bu ana insan e insan zihninin endi temeerne daandığı e mtalığın bunardan anaandığı aanına tepi gösterir. Bu tepinin can aıcı notasnı eni dini hareetere arıştırmama gereir bu hareet insanarı düşüncede tamamına ermiş topumsa bağımııarın zaten indirgediği "aratı" düzeine indirmee çaışır Benamin'in hedefi sözde şişirimiş oan öznei deği özne aramının ndisidir Özne Benjaminin fesefesinin arşı utuparı oan mit e uzaşma arasında erir nsan Medua baışarın atıda büü öçüde nesne oaarın uu buduğu bir sahnee dönüşür Benjaminin esefesi bu nedene utuu aat ettiği adar oru da saçar Mitin çeresinde nası öznei erine çeşitii ço anamıı hüüm sürmetese, u aşmanın esiniği de "isim" modeine göre insan eriiğinin teridir. Örneğin trajedi ahramanarında insanın eriiği, diaeti geçiş anna indirgenir e insann aradıışa uzaşmasının ön oşuu arığı ie igii endi arattığı her şein dağımasıdır Benjamin sözü bir açıamasına göre "endii metafiise bigii eeştiren anamında deği misti oara "öze" dair görmetedir. çsei Benjamin için sadece dar afaıığın e sou bir endine güenin barındığı er deği, anı zamanda nsanın oası görüntüsünü bozan br haadir Bu içseiği fizse dışsa şeere arşıtığı içinde sunmuştur. O hade sadece erii deği bütünü aşam sistem gibi özne metafiziğin eti aanına ait oan terimeri Benjamin'de arama boşuna bir
aer Bam Üzere
dir nsanla igli her en sahteliğine arşı insandşılı Benjain'in geçersiz ilan ettiği ategorier aslında anı zamanda toplumsaideooji ategorilerdir. Bu ategorierde efendi gidere arı oara arşımıza çıar. Şiddeti eleştiren Benjamin, öznel birliği onu salt doğa ilişis olara araabilme için, mst argaşanın içine geri getirir Kabala fesefesinin önen dirdiği dil düşünürü, öznel biriği ismin aralaması olara görür. Bu da onun matealist dönemni teloji dönemine bağlar Modernizmi arai olara görmesi, sözde esi olan bir gerçeğin izerini taşmaz, asine burjua içiniğinin haalerine apılmatan gerçe bir açışı ifade eder. Onun için önemli olan burjua toplumunun bütününü resmetmeten öte, bu toplumu öreşmiş, doğaa ugun e armaşı halile merce altına a matır. Benjamin'in detalar e parçalardan oluşan önt, Hege e arxta bütünlüğü oluşturan erensel aracılı düşüncesine tam olara umaz. Benjamin, görülen gerçeğin en üçü hücresinin dünanın geri alanına eşdeğer olduğu ilesne tereddütsüz inanır. Fenomeneri materaist br baş açısıa orumlama Benjamn çin onları toplumsal bütünün ürünle ri oara açılama değ, onarı teilieri içinde mterist eğilmlr e topumsa mücadeelerle doğrudn ilişilendirme demeti Benjamin böece apitalizmi bir sistem oara ee aan her görüşün endisini bir sisteme dönüşürmele tehdit eden abancılaşma e metalaşma tehliesini ertaraf etmei denedi Hege'n Benjamin'in hemen hiç tanımadığı i dönem temaları ön pana çıtı Dialeti materalizmde de, Hegelin "olumlulu" die adlandırdığı oguu hissetmiş e buna endine özgü bir biçimde arşı durmuştu. Fizisel olara aında olanla dirse teması halinde, onuna iişisinde, düşüncelerndei tüm abanlaşma e sertliğe rağmen her zaman endine özgü bir biinçsizli, bir nei safdil ardı. Bu türden bir saf ili, endisinin de bildiği gibi, onun özünü, düzen dışı düşünsel deneimin o etmeten einmeece bazı siasi itdar aımarına zaman zaman ilgi dumasına neden oluordu. Aa onlara arşı bile urnazca orumaan bir tar alıştı;
Bjm Pots
9
Speülasonlardan açnatansa heteronomie speülatif teoriler eleee hazrd Siaset e metafii teoloji e materalim mit e modern çağ amaçsz madde e olağandış speüason Benjaminn entnin tüm soalar aris itabınn plannda Etoile Medanndai gibi an ere çordu Ama a priori olara bulunan onu üzerinden felsefesini özetleme andan geçmemiştir avraş somut bir tci güç sonuu otaa çıtığı gibi larca da monografi biçimini orumuştu 'da anlanan Tc başll maale 9. üzla ait demode unsurlarn gerçeüstücülü am içinde aniden parlaşn anlatordu Benjamin e Franz Hessein Parisin pasajlar handa tasarladlar bir derg azs bu maale için malzeme oluşturmuştu Benjamin Trageda Ktabnn Barou ee alşna benzr bir şeilde 19. üzln aşr fizonmi eğilierii ee alma düşündüğü tasla har olduğunda "Pasajar Çalşmas" başna dört elle sarld Bu eğiimlerden modern çağn tarihi olara dönemin düşüncesini aplandrmaı düşünüordu Mode a tarihi an geçmişin arai aıntlarn değil en eni olan en esi olann biçimi olara ortaa çarmad: "Başlangçta esi üretim araçlarnn etisinde olan eni üetim araçlarnn biimine oletif bilinçte eninin esi ile birlte nüuz etiği mgeer teabül eder Bu igeer aru edi en durumu gösterir e oletif bu imgelerde toplumsal ürünün esiliğini e toplumsal üretim düeninin aaflarn hem ortadan aldrmaa hem de onlar odularndan daha iimiş gib göstermee çalşr Bu imgeerde bunun an sra esii ani an geçmişi azetme için şiddeti çaba ortaa çar Bu eğilimler eni oan tarafndan hareete geçirilen imgelerle ilgili antezii reddedere onun en esi olana geri dönmesini sağlar Her dönemin endinden sonrai döneme ait imgelere arşlaştğ haade sonrai dönem itarihin ani snfsz topumun öğelerie bireşmiş olara orta çar oletifn bilinç altnda saı oan sısz toplum deneimeri eni olanla anaşp süregelen aplardan geçici modalara adar aşamn binlerce
2
aer Bjm Üzere
leri olarak nitelendirdiği şeyden öte bir anlam taşıyordu Benjamin bu imgelerde tarihsel devinimin nesnel kristaleşmesini görmş ve onlara "diyalektik imgeler" adını vermişti Kumarbazın mkemmel bir doğaçama teorisi bu imgelerin modeini oluşturuyordu: Bu imgeer tarih felsefesi açısından 9 yzyılın fantazmagoryasın cehennem figr olarak gizini çözmeliy di j çalışmasının 92'lerdeki ilk katmanının st daha sonra ikinci bir materyalist katmanla örtld Bunun nedeni yaklaşan Üçnc Reich nedeniyle 9 yzyıın cehennem olarak betimlenmesinin geçersiz olması da olabilir, Benjamin'in Hausmann'ın bulvarlarının stratejik rol zerine kendisiyle hesaplaşırken ve özellikle de Auguste Blanquinin ietzschenin "ebe di dönş" öğretisini mutlak yılgınlık vurgusuyla ondan önce hapishanede yazdığı ve sonradan kaybomuş olan Ltenit ses adlı yazıına ratladığında ehenne dşncenin tamamen fark politik bir yöne itilmiş olması da j ' planının ikinci bölm 935 yılnda yazımış olan zı Bkni s adlı memorandumda tantılmıtı. Dönemin anahtar figrlerinin her biri görntler dnyasının kategorileriyle ilgilidir. Konu edilmek istenen Fourer ve Daguerre, Granville ve Lous hilippe Baudlare ve Hausandı ama konular moda yenilik, sergicilik ve dökme demir konstrksiyon koleksiyoncular boş gezenler ve fahişeikti. Örneğin yoğun bir coşkuyla dolu olan bir bölm Grandvilleden bahsediyordu "Dnya fuarları metaların evrenini inşa eder. Grandvillenin fantezileri meta özelliğini evrene taşır Onu modernleştirir Sa trn'n halkası akşamlar Sat sakinlerinin temiz hava aldı ğı dökme demirden bir alkona dönr. Moda bir fetiş olarak mtanın ne şekilde yceltileceğini söyleyen töreni belirler Grandville, modanın iddiasını gnlk yaşamda kullanılan nesnelere oduğu gibi kozmosa doğru da genişeir Modann en uç noktalarına kadar peşinden giderek doğasını gn ışığına çıkarır. Moda organik olanla çatşma halindedir Canlı bedeni cansız evrenle birleştirir Canı olanda cesedin haklarını gözetir Cansız olanın cinel çekiciliğinin yasalarına tbi olan fetişizm,
cer Bejm' Prres
2
ölümüne geilir. Benjamin nu ü lüden an kısa ir kitap yapmak iin üyük taslaktan ayırmıştı yk ir öüm 93940 yılarında Zeiit r Soziorsh Bdelirede Bz Moiler zrie aşlığıyla ir makale larak yayınlandı B makale Benjaminin Psjr küliyetinden raya ıkarıp tirdiği nadir metinlerden iridir. İkinci ir en Benjaminin ın tasağını takip ederek gelştirdiği ayn aanda Benaminin ilimkuramsal düşünceerini eleyen rih vra zeie aklı tezerdir. B taslaktan işgal gnlende Pariste saklanan nlerce sayfalık kaynak araştırması ar Ancak tamann r araya getirilmesi neredeyse ikns enainin aac er net yrmdan kaınıp sadec aeenn şk eci r naa anamları rtaya çıkarmasn sağlaakı Felsee gerkclüe sadece yetişmeke kalay a kendi geeks alıydı Tek de çalıalarındaki alınarn aya ıp kurn düşüncelerini elinden aan y kesen ay dla i ldğnu ifade eden cey a kele anan da ae ee a aa ade aadan asya aandalyd adeae yasa e ar esees eerne ge k a yr nyr e ç kra dadan an esee n cesare eekren grn nas ruacağn e anarn ra sn ana ekde nas aaa eceğn e er yrd raganadan an esee agan ane kad ek de dncenn aycsndan kendn krar kraa ağ el ayan r ynen krany Ancak yne eken ayrlaa enainn g dea aen a ann yenden eesye yened e es kn an gern eenn daraasnda yen eseenn d gcnden yksn gnğya gr dyasnda k ekensnn sae eddğn snsa kada ayn ann, yan a n gendrğn senyrd Ancak k anank e ee enan sank ay dnanann snayc sn er erek e sank n esk ye s eseeere easca dayan
22
acr Bam Üzr
la Scheler'in çabaarında olduğu gibi kendini kaptrmadı Bu nedenle Benjamin'in dşnce biçimi kesintisiz bir uyumun tek sesliiğin "başarılmasına" yaklaşımı gereği kendi kendine enge olur ve fraganlardan oluşmayı prensip haline getirir Benjamin tasavvur ettiği şeyi gerçekleştirebiek için felefe nin açık bir şekide aktaında tamamen dşsa olanı seçti Bir yapsı lmasına rağmen geleneğinin m unsurları dağınık bir şekilde fesefenin yeraltı labirentlerine karışır Ölçlemeziği kndini nesneye ölçszce bırakışına dayanr. Gnlk hayata özg her şeyin mikroskopun altında yabancılaşması gibi d şnce konuya yklaştkça konu yabancılaşır. Benjamin'i sistemi ve kendi içinde tutarlı bir sebepsonuç iişkisi eksik olduğu için sezgi ve görş temsilcilerinin arasında saymak arkadaşlaı hep onu bu şekilde yanlş anlamışlardır ondaki n önemi şeyi unutmak demektir Sadece bakışın kendisi mutlak olma iddiasında değildir bakışın biçimi ve tm ptik değişmiştir Bytme tekniği sabit harketsiz oanı harekete geçirir ve hareketli olanı durdurur Benjamin'in Pasaja çaışmasındaki toz pelş gibi ınimal ya da kıyetsiz nenelere dşknğ kabu ö ren kavramlar ağının ilmeklerinin araından usulca kaçıp gidiveren ya da ardında alelacele verimiş bir hkmden başka bir iz bırakmayacak kadar değersiz kabu edilen her şeyle ilgilnen tekniği tamamlar Fantezinin diyalektikçisi tıpkı Hege gibi "en kçk şeyde ekstraplasyon" larak tanımladğı fanteziyi "şeyi aslında olduğu gibi görmeyi yani bilinç ve kendin de şey s araındaki rtadan kadrımas mmkn olmayan eşiği kabu etmeden görmeyi umar Ama bu görşn uzaklığı farklıaşmıştır Hegede olduğu gibi özne ve nesne nihayetinde özdeş olarak geliştirildikleri için değil aksine da ha iyade öznel sezgi nesne içinde sona erdiği için bu dşnce biçimi yöntemlerle yetinmez Dşnce şeye dokunmak onu koklamak ve tatmak istercesine onu sıkıştırr Bu tr bir ikinci duyumsallık sayesinde kör görşn tesadfne teslim olma dan sınıfandıran yöntemlerin ulaşamadğ altn damararna girmeyi umar Mesafenin nesneye indirgenmesi aynı zamanda
acer Bam Prs
23
vuşturmadan ve nesnelik olmaksızın bulduğu şeyi roust'un iraddışı hatırlama sayesinde gerçeği edebi olarak yeniden kurmak olacağını umduğu şeyi aşmak ve kavrala gerçeğe ykseltmek istiyordu Benjamin aslında kavramsız deneyimin işi olan bu ykseltmeyi her an gerçekleştirmekle ykm tutar kavramı. Dşnce deneyimin yoğunluğunu kazanmalı ve yine de kndi kesinliğinden feagat etmemelidir Ancak bilginin topyasının konusu topyadır Benjamin bu topyay "misizliğin gerçekdışılğı" olarak adlandırmış tı Fesefe yoğunlaşarak deneyime dönşr ve böylec umuda kavuşur Ancak umut her zaman kırık bir umuttur Benjain nesnelern gizli konturları bir ke de ulaşma durumunda or taya çıksınlar diye nesneleri aşırı ışıklandırdığı anda durumla varoluş arasındaki uçurum net bir şkilde ortaya çıkar Umudun ödl yaşamdır oğa sonsuz ve btnc geçiciliğiyle Mesih kimliğindedir" ve utluluk Benjaminin son dönemine ait her şeyi içne alan bir fragana göre doğanın kendi "ritmi dir. Bu nedene Benjaminin felsefesinin merkezi, kendi şey leşmesini inorganikleşene kadar tamamlayarak tannmayacak hale gelmiş olan yaşamn yeniden eski haline getirilmesi olarak ölnn kurtarılması dşncesidir Gü Bğrı yazsı sadece umutsuzların uğruna bize umut verildi" sözleriyle sonuça nr Benjamin'in imksızlığın imknı paradokunda mistisizm ve aydınlanma son kez bir araya geldi Hayalini ele vermeden ve dşnrlrin her aman hefikr olduğu şeyin, yani olmaması gerektiğinin işbirlikçisi olmadan hayalinden vazgeçti T 'n aforizmalarına Benjamin'in yazdığı her şeye damgasını vuran bilmece ve şaşrtmaca karakterinin temeli bu paradokstur Bu paradoksu yine de felsefenin tek aracı olan kavramlarla çözmek Benjamin'in çeşitliliğin içine sakınmadan dalmasının edenidir
24
acr Bami Üzi
Notlar Benaminin 0 ölüm yılı anısına yazılan makale Hazian 950'de tamamlanmış k baskı Die e R ds 6 (950) s. 57 584 (Heft 4) Son metin Theodo W. Adoo Prise. Klrkriik d Gsellsc . Bakı Fankfut M 969 s. 80. Bu metin iin kaynak aınan baskı Adono Gesaele Scrie Cil Klrkriik d Geslsca I. Prise O iild ya yına hazılayan Rof Tiedemann Fankfut a. M. 9 s 85. kşl. Walte Benamin Gsal Scrie Theodo W Adono ve Gsm Scholemin işiakiyle yaya hazılayanla Rolf Tidemann ve Hemann Schweppenhuse Cilt 7 Fankfut aM. 97989; Cilt Il ) s ve devamı
Bejaii yalrd allar yalara göderlr aaa sade il ve say aralaryla eliriliş akd lr.
() 408 () 578 4 Adono Sholem'e yazdıı 495 taihli bi mektupta şöyle de "Vaoluşçu kodaman Bay Bubeden başkaı değildi. Tabii ki bu yaşl Talmidit (Talmi dist Adononun Talmudist ve Tami özcükleinden oluştuduğu bi söcük oyunu olsa gek: Talmi altın taklidi anlamına geli, e n.) ahiplee özgü haka etleini bastımamış Kacaue'le konuşmasında kullanmıştı 5 kşl V () 89. 6 kş 8 75. 7 V ) 505 ve VI 08. 8 kşl. Adeas Tschening Melcly Rede seer Beamin taafından rsg des desc raersiels alıntı yapılmış 9 kşl. () 4 6 0 V (), devamı kşl V 6 vedevamı kşl V 56 ve devamı () 5 4 kşl. I V (1), 8 5 kşl. IV 7 Faneinin gücü çok küçük şeylein iine gime yeteneğidi." 6 Belki de Adono buada Benaminn sözlü b ifadsindn alıntı apıyo yazı laında bunu ispatlamak mümkün deil 7 () 04 Alıntının yapıldığı Da helgschliisc Frgein Benaminin geç dönemine ait olması pek mmkün değil; muhtmelen 90 yıllaın da yazlış kşl () 946 ve devamı 8 I () 0
Benjaminin Tek Yön'ü
Gergenn Fransaya teşekkürern berttğ Siee R ig ad ı şrnde Malarm "Denkbld çn kanayan" arak övülür. "Denkbd" söcüğü Flamancadır ve kuanımaktan yıpran mış an "düşnce" (dee) söcüğünün yern tutar Bu söcük Yen antçlğa ters düşen br Patncu gör de çerr Bu gö üşe göre "dee" sadece br mge değldr br "kendnde varık"tır** ve yanıca düşünsel de lsa kendn gösterr "Denk bld" söcüğü Brcardtın Gerge eeştrsnde sert br sadırıya uğramıştı ve Aanada fala şansı mamştı. Ancak ktap ar gb nları luşturan sölern de aın yaıları vardır. "dee" söcüğünün Almancalaştırıması dl geleneğ karşısında ac kalırken, bu yen söcüğü ele geçren kuvvet etkl lmaya de vam ett Water Benjamnn lk ke 192 yıında yayanan e Yö ktaba şöye br gö gedrdğnde annedeceğ g b br afrmaar ktabı değ br "Denkbd" tpamıdr. Ben amnn Te Yö yakın lan düyaılarının sn örnekernden br gerçekten de bu adı taşır Söcüğün anlamında elbette br ayma muştur. Gerge ve Benjamnde bu söcüğün rtak tek yanı tam da sıradan br anlayış çn sadece öne ve tesadüf sa ıan deneymere nesnek atfedmş lması ve öne anın adece nesnel anın açığa çıkmış a arak algılanmasıdır O ade Benjamnn "Denkbd"ler ancak Benjamnn lşk
26
ami Üzr
sinin sadece çevirmeni lmakla sınırlı kalmadığı Marel Prustun Platnculuğundan söz edildiği şekilde Platncudur. Ancak imgeler ün paralarıdır Platnun kvuk ve araba mitleri gibi değildir. Sözcüklerle dile getirilemeyenin temsili yemininden çk karalanmış bilmece resimleridir. Düşünme geleneksel kavramsal yapısıyla sabt geleneksel ve m dası geçmiş göründüğü için bu imgelerin kavramsal düşünmeyi durdurmak ve bilmece gibi karmaşık yapılarla şaşırtmak ve düşünmeyi harekete geçirmek gibi bir amaçları yktur. Alışılagelmiş biçimde kendini gösteremeyen ama yine de zrlayıcı lan düşüncenin spntaneliğin ve enerjisini canlandırmalı ve harfiyen anlaşılıaması kşuluyla alışılmış lanı ateşe ver mese bile aniden ışıklanıran bir nevi entelektüel kısa devreyle kıvılcımlar çıkarmal dır. Bu felsefi biçim için ruh imge ve dilin birleştiği bir kat man bulmak çk önemliydi Ama bu katman rüya katmanıdır. Bu nedenle kitapta sayısı rüya tutanağı ve rüyalar hakkında düşünceler yer almaktadır Burada rüya kuşağından elde edilen bilgilerin önceliği vardır Ancak bu yöntem Benjmini za man zaman göndermeler yaptığı Freudcu rüya yrumuna çk az benzer. Rüyalar bilinçaltındaki ruhsal lanı temsil emez aksine bizzat ldukları gibi harfiyen ve smut larak ele alınır. Freudun diliyle knuşacak lursak burada önemli lan gizli rüya düşüncelerinden çk rüyanın açı ve rtada lan içeriği dir. Rüa katmanını bilgiyle ilişkilendirebilmek için rüyaların üstü örtülmüş gereğe dair söyleyeceklerine bir söyleyiş biçimi belirlemeye çalışılır. Burada ulaşılmak istenen rüyaların psikljik kökeni değil, rüyaların uyanık halde lan kişiye gönderdi ği ve aklın aslında önemsemediği, tasözüne bener ancak çk günce işaretlerdir. Rüya bilginin kaynağı arak düşünmenin kabuk bğlamış yüzeyi karşısında kurallara uygun düzenlenmemiş deneyimin bir aracı ur Yansıma çğu kez suni la rak uzak tutulur şeylerin fiynmisi yapay ışık kaynaklarına teslim edilir. Bunun sebebi düşünür Benjamnin aklı önemse memesi değil dünyanın insanları vazgeçirmeye çaıştığı "dü-
Ba Tk YöL
27
nulur. Suterrain" bölümü tam da bu amacı ve fesefi baskının biçiminin izin verdiği ölçüde nu esas hatarıya ksmen nası betimediğini rtaya kyar. Yaşam evimizin sahneendiği töreni çktan unuttuk. Ama evimiz baskına uğradğında ve düşman bmaa düştüğünde temelerinde aığa çıkacak kara kuru eciş bücüş eski uygarlıkarı bir düşünün Neer büyü frmülleriyle gömülmedi ve feda edimedi ki en derindeki çukurarın gündelik lana ayrıldığı ne dehşet verici garip bir kleksiyn var rada aşağıda Umutsuzluk dlu bir gece rüyamda kendimi nlarca yıdır görmediim ve bu sürede hiç akıma gemeyen kul yıadan ik arkadaşımla hararetli bir kilde dstuk ve kardeşik tazeerken gördüm. Uyanırken farkına vardım ki umutsuzğun bir patama gibi rtaya çıkardığı rada duvararın içine gömümüş bu insanın kadavrasydı ve şunu yapması gerekiyrdu Bu rada bir kez yaşayan na asa benzememei Tk ün tekniği Benjaminin kendini benzettiği ve üze rine düşündüğü bir kumarbazın tekniğine bener düşünme zihinsel örgütenmenin verdiği güven görüntüsünden türetmeden snutan ve çıkarıardan vazgçer ve sadece deneyimin üzerine ynayarak öze isabet ettirmek için kendini şansa bırakır ve riske atar. itabın şk yaratan yanı özellike de bu dur. Kitap aaycı lduğu varayan kuyucuyu aslnda uzun süredir bildiğ ama inkr etmek istdiği ve sadece bu nedenle srarla inkr ettiği şeye yüz yüze getirmek için nun bilenmiş savunma mekanimasnı kışkırtır. ünkü Benjaminin üzerine ynadığı sayıar çk sı kazanır ve düşüncenin payına riske edilenin kat kat fazlası düşer. Bunar şu tür melankik alegrier benzeyen deneyimerdir: Misafiri bir gece nası mı geçmiştir bunu tabaklaa fincanların bardaklaa yemkerin duruşundan anlar geride kaan kişi bir bakışta." Ya da: Bir inan ancak nu ümitsizce seven tanır Ya da: Birbirini seven iki insan hr şeyden çk adarına bağıık duyar" Bu tür agılarda üzücü lan algıarın gündeik hayatta biinçatına itime zrunuluğudur ama bu üzüntü gerçeğin mührüdür. T yine de sadece türetiemeyenin netiğinden uş-
28
e ejam Üzee
sel kesiniğin vecizelere has etkisiyle dile gelir Belgeye karşı sanat eseri tanımlarının birkaçı da buna dahildir: "Sanat eseri bireşimseldir: Güç merkezi", "Sanat eseri, dönüp dönüp bakıldığında etki kazanır Benjaminin tanmları kesin kavram tespitleri değildir aksine knunun kendini bulduğu ann ebedileştirilmesi ylundadır. Şu tür bir ifade krkutucu bir şekilde bugün tekrar tekrar karşımıza çıkan, yasaayla ilgili tartışma ya sn vermelidir "Suçlunun öldürülmesi ahlaki labilir öldürümesinin haklı çıkarılması asla" Benjaminin Tek ünü bazı yöntemsel düzenlemeleri itibariyle akıldışı ve rüyalara ilgisi itibariyle mitljikleştirici larak görmek, nu tamamen yanlış anlamaktır Benjamin daha çk, mdernizm ve mdern tplumun, her birey için yabancılaşmış bir kadere dönüşmüş, üstü kapalı ama yine de anlaşılır iç içeliğini mit larak görür kendi kendine yetmek ve böylece büyüsünü kırmak için düşünme mite benzemelidir Tek bu amacıyla Benjaminin ilk yazılarından biri larak, nun yazmayı planladığı mdernizmin en eski tarihiyle bağlantılıdır. Benjamin bu knuda 9 yüzyılın ikinci yarısındki mbilya tarzını betimler: "Oyma işçiliğiyle dlp taşan devasa büeleri, palmiyenin yerleştiridiği güneşsiz köşelri krkuluğun arkas nda güvene alınmışa benzeyen cumbaları ve gaz alevinin ısık çaldığı uzun kridrları ile altmışdksanlı yıllar arası nın burjuva içmeknı ancak cesetlere yuva lmaya uygun düşer Bu kanepede teyze öldürülebilir, lsa lsa. bilyalardaki ruhuz zenginlik ancak cenaze indinde gerçek knfra dönüşür isiye rmanlardaki Dğu manzaralarından çk daha iginç tir, bu içmeknlardaki Dğu: İran halısı, tman, askılı şamdan ve sylu afkas hançeri Ağır büzgülü kilimerin ardında ev sahibi bay değerli kğıtlarıyla sefa sürer ve kendini Dğuu bir tacir, Gözbağistan Hanlığının tembel bir paşası gibi hissede bilir, ta ki güzel bir günde divanın üzerinde gümüş kılıfında asıı hançer öğle uykusuna ve hayatına sn verene kadar" Bu betimlemenin, Benjaminin k de sempatiyle yaklaştığ gerçeküstücülerin en sevdiği nesne lan psta pularının betim-
ji Tk Yö
29
hücre dkulardr. Hepsi kaynaşr durur ve alçak hayvanlar gibi parçaansa da yaşamaya devam eder. Bunun içindir birleştirilip yapştrlan pul parçalarndan öylesine etkili resimler rtaya çkar. Ama üstlerindeki hayat ölmüş parçalardan luştuğun göstermekle kkuşmann hvasn hep taşyacaktr. Böyle prtreler ve edepsizce gruplar iskeeterle kurt yğnaryla dludur." Benaminin düşünce sistemi hiçbir düşünsel ön şart lmadan adeta aşka mitsel lanla kaynaşrken her tücesi kitabnda bir kez aksiym larak rastlanan şu sezgiyle sarslr İster kendsi yüünden ister na dşardan saldran güçer yüünden lsun Mdernimin uçu lan bütünü yk lmaktadır. ek de ön plna çkan amaç istek umutsuz da lsa varlann üstünlüğünden kendine güç sğlamaktr. Rüyalarn içinden kuaklara gelen mitjik mesajar neredeyse hep dkunak maneviyat ve güven hayalinden vazgeçmiş türdendir "kzanmak için at" zihniyetidir. Düşünen hafza bugüne at lan gücü kendi gücüyle geçmeye çalşmay çağlar öncesinin gücünden öğrenmek ister. Rekabet Benaminin önceleri siyasete rt çevirmiş lan metafiziksel yaratc gücünü hareketlerini siyasi lana yönendirmeye rlad. Bu tür bir vazgeçiş sayesinde henüz 9den snraki enfasynun ilk yllarında Benamin tplum sal anlayşlar elde edebilmiştir bu anlyşlar bugün h geçerlidir ve Benaminin kendisinin de kurban lduğu felaketin habercisidir. Am Efd B Ge şu sözler yer alr "Garip bir ztlk İnsanlar davranırlarken aklarnda sadece en ekeseinden zel çkarar var ama ayn zamanda davranşlarn hiçbir zaman lmadğ kdar da kitlenin içgüdülri belirli yr Ve kitlenin içgüdüleri her zaman lduğundan daha büyük öçüde şaşkn ve hayata yabanc düşmüş durumda." Benjaminin bu yavaş yavaş rtaya çkan feakete bakş krkunçtur ve bazen Anna Freudn "saldrganla özdeşeşme" dediği şeye örneğin eletiri kavramn yasdğ ve bu kavran karşsnda klekti pratik adna dönemin düşünce dünyann azla güvenli temeli üzerinden bir tar takndğ bölüm de yakalanmş gibi görünüyr ek ün en hüzünlü tücesi
30
Bjm Üz
insan tarafından kuanıması da bu devasa tehike karşısında engeleniyr" Bu cümlenin en hüünlü cümle lmasının nedeni rüyanın içindeki iyileştirici uyanışı sağayan sesi duymaktan başka bir şy istemeyen Benjaminin biat kendisinin bu durumdan kurtumada başarısı masıdır. Benjamin ancak sadece nesneye kendini tam manasıya yk edecek kadar düşkünlüğü sayesinde e deki görüşerin uaşabilmişti Bu lağanüstü kitap kendi anamını Andrea Pisannun Spesinin betimlendi ğ sölerle rtaya çıkarıyr "Oturmuş, ellerini çaresice kaldırı yr uaşamayacağı bir meyveye. Gene de kanatlanmış Bundan hakiki bir şey yk
tr ı9SS yılıın m ayında yazıla ti Tek ü Fanfrt a.M 955 yn basısına şiri olara şu yaınlada çıtı xte d 955 s 8-52 Sayı 4 Qr War ja Mit Blrgı vorı Todo W Ado da Fa aM. 96 s. 556 yndn aıı yazaı aılımı madan gçlştilmi olalı Basılı şli Adono ammel Scf C 2: No/n rar yaı na aılayan R. idman 2 bası Fat aM. 984 s 0 5 Stfan Gog Wee Cilt 2 yaa haılaya ob Bo 2 bas Düsldof Müih ı96 C s Fann) 2 ş. Rudo Bohad I yaa hılyn Maia Bohadt Sutga 9 s dipot 3 şl IV 233 86 IV 25. 6 V 9. 7 9 IV 08 9 IV 0 0 V 3 V ] 9 2 V ( 35 IV 1 95
enjaminin Yazılarına Giriş (195 5 )
Walter Benjaminin yazılarının kapsamlı bir baskıyla yayınlan ması b yazların gerçek anlamna ygn lmalı Amaç ne bir düünürün ya da biim adamının bütün eserlerini bir araya tplamak, n de Nasynal Ssyalistlerin zlmünün bir rba nı larak ölen ve adı 933ten b yana Alman kam bilincinden iinen birine hakkını iade etmek. 9. yüzyıldan b yana kl anılan "yaaın yaşamını adadığı eser kavramı Benamine ygn değil kendi gerekliliklerinden hiç şaşmadan tamam anmş bir yaşam gerektiren b tür bir eserin, bgün herhangi birine nasip p lmayacağı şüpheli; ama kesin lan yaşadığı dönemdeki taihsel felakterin Benjaminin yazdıklarına kesin bir bütünlük vermesini engellemiş lmas ve sadece her şeyni ağladğı ileriki yılardaki büyük tasarımnı değil tüm felsee ini parçalı lmaya mahkm emesidir On tam da b nedenle ntma tehlikesine karşı krmaya çalışmak elbette meşrd Goeei Göü Bğrı ya da A Td Köke eri gibi metinerin küçük bir çevrede zaten tanınması nlarca ıldır kayblş lana tekrar laşabilmek için her türlü fırsa tı nabiirdi mhakkak. Ancak düşünsel anlamda bir telafi bir acizlik nsr da içerir ki hiç kimse kendine karşı Benja inden daha katı bir şekide b nsr itiraf edemezdi Benjamin düşünsel yapıarın tarih bilincinden bağımsız değşmez
32
ae Ham Üe
verdğ sözdü Benjamn "mermer türbelerde" gzenmey ve yaptnn daha hayrl günlerde gün şğna çkarlmasn yeğ lerd ve gerçeklern dzgnlenemeyen güçlernn lanlarn br daha tekrarlanmamas çn şbrlğ çnde göründüğü günümüzde b sözü hatırlatmak daha da vedlk kaand: Bnzer lmayan br büyülenme B büyülenme düşünceden bllktan rjnallkten ve dernlkten kaynaklanmyr yalnzca Aksne Benjamnn düşünceler kavramlar spektrmnda hemen hç rastlanmayan br renkte şldar ve alşlmş dünya le nn amaçlarndan sanmamak çn blncn hemen kararttğ br düzene attr Benjamnn söyledkler ve yazdklar adeta gze mn çnden çkmayd. Ama gücünü açk ve net şndan al yrd. Gzl öğretnn ve srdaş lmann yapmacklğndan maft Benjamn asla "mtyazl düşünceler" klanmazd Gerç n zn svr şapkal br büyücü larak düşünmek mümkün dü ve belk kend de bazen stlarna değerl ve krlgan shrl nesneler gb düşüncelern snmşt ama dama b nesnelere en alşmamşna ve en thafna dah blncn yeterl dere cede yank ldğ takdrde b blglere hkm lableceğne dar br nev talmat lştrlmşt Benjamnn tümceler lah br mesaja değl genel landan sadece nrmalde örlenmş b lncn karşsnda byn eğdğ snrlamalar ve yasaklar kabl_ etmemesyle ayrlan br deneym mdelne dayard. Ben jamn hçbr fdesnde tüm yen zaman düşüncesnn "dğal" saydğ snr Kantn anlaşlr makl dünyalara ya da egeln syan çnde "kötü evler" dedğ yerlere dalmamamz söyleyen yasasn tanmad Gelenekl ş ahlak ayp saydğ madd mtllğ kendn ne kadar az yasakladysa Benja mnn düşünce sstem nn düşünsel karş ktb lan "mtlak" lanla lşky de kendne ancak kadar yasaklamşt. Çünkü "dğal" lann gerçekleştrlmes "dğaüstü" landan ayrı düşünülemez Benjamn b nedenle "mtlak" lanla lşk y kavramdan türetmez maddeye bzzat temas ederek arar Nrmal larak deneymn nrmlarna drenen her şen Benjamnn çtepler yarnca şayet deneymn ölümsüz ks-
Bjaii Yazıarıa ir
33
Benjamin böylece belki bir sınır kymanın aynı zamanda sı nırı ihlal etmek lduğunu söyleyen Hegelin dışında tüm yeni elsefeyle keskin bir zıtlık luşturdu ve Benjaminin düşünceleri arasında bir bağlantı lduğuna itiraz eden bu düşünceleri öylesine aklına gelen şeyler larak salt öznel salt estetik ve salt metafizik dünya görüşü larak reddetmek isteyenlern işni k laylaştırdı. Bu tür kriterere öylesine akırıydı ki Bergsnun yaptığı gibi kendini bu kriterlern geçerlilik iddialarına karşı savunmak aklının ucundan dahi geçmemişti; sezgi türünden kendine bir bilgi kaynağı çıkarma hakkını da reddediyrdu Benjaminde büyüleyici lan deneyiminin asla her aşamasında takip edilemeyen, ama çğu zaman vurucu lan anlaşıırlı ğına karşı duran sıradan itirazların bir nevi aptalca salnışa bir nevi müdafaaya bir nevi "evet ama .." iadesine dönüşmesiydi Bu karşı kyuşlar aksi ispat edilmemiş lana karşı varlana inanan akılcılığın kruma örtüsünden daha güçlü lan bir ışık kaynağa karşı kendini ispatlamaya çalışan geleneksel bilincin bş çabalarıymış gibi geliyrdu kulağa Bu durum akıldışılıktan başka her şeydir çünkü Bnjaminin elseesi hiç plemiğe girmeden, sadece kendi aptallığının varlığıyla, akılcılığ ispat tti Benjamin felsefi geleneği ve bilimsel mantığın alışılmış kurallarını bilgi eksikliği ya da azgın bir fanteziden ötürü gör mezden gelmiyrdu bu felsefede sterillik nafilelik ve tüketilmişlik lduğundan kuşkulandığı için ve içindeki körelmemiş örselenmemiş gerçeğin şiddet entelektüel kntrlün uyarısının sindiremeyecği kadar gülü lduğu için bu elsefi geleneği ve bu kuralları görmezden geliyrdu Benjaminin felsefes yanlış anlamayı felsefeyi günün ve uyarıın tesadüfiliğine riayet eden bağlantısız bir nükteli sözün snucu larak tüketmye ve zararsız hale getirmey davet eder. Burada Benjaminin anlayışının metafiziksel ve en ksnül nesnelerde bile yumuşakçalara özgü her tür davranışa zıt karakteri tek sebep değildir. Aksine her bir anlayışı felse bilincin lağandışı bütünlüğü içinde kendine ait bir değere ahiptir. Ancak bu bütünlüğün özünde dışarı çıkmak kendini
34
Bja Üzri
yglamaları e geleneksel terilerinin yaptığı gibi dış kenar da lanı merkezden yla çıkarak geliştirmek yerine, merkezi sürekli dış kenara iten güçtür. Benjaminin düşünce yapısı şart lı lanla şartlı lmayanın sınırını dikkate almadığı gibi düşüncenin bağımsız hareket etmek için kendi alanını öznelliğin hükümdarlık alanını sınırladığı her yerde sesini yükselten, tamamlanmış gibi görünen mtlaklık hakkını da talep etmez. Benjaminin spekülatif yöntemi ampirik yönteme paradks teşkil eder. Tragedya itabının önszünde nminalizmi metafizikel larak krtarmaya girişti Benjaminde genellikle yka rıdan aşağıya dğr değil dışmerkeli bir yldan tümearıma" snca arılır. Flsefi imgelem nn için "en küçük şeyde interplasyn yeteneğidir e grülen gerçeğin bir hücresi b da kendi rmülüdür tüm dünyanın geri kalanıyla eşit ağırlıktadır. Benjamine sistemin küstahlığı ne kadar yabancıysa, nihayette teslimiyet de öyle zaktır; eet her ikii de Bnjamine aslında aynı görünür. Sistemler teljide yer alan Benjaminin aslına sadık kalarak e radikal bir şekilde dünyei lana tercü me etmeye çalıştığı gerçeğin faydasız fantasmalarını taarlar. Onn kendini ifade etme gücne yeraltında bütün tünellerin birbirine bağlandığı bir kstebek yapısı tekabül eder Yerüstündeki sınıfandıran örgütlenmeye derin bir şüpheyle bakardı B örgütlenmede, masallarda ikaz edildiği gibi en iyi lanın ntlacağından krkardı. Bnjamin dktra tezinin erken dönem Alman Rmantizminin temel terik ynüne adanmış lması gibi bölük pörçük e eksik larak erensel lanın kapsamlı bir tasarımda kayblan gücünden bir şeyleri barındıran raganların felsefi bir biçimde taarımında da Fried rich Schlegel e Nalise tüm yaşamı bynca bağlı kaldı. O halde Benjaminin yapıtlarının fragman halinde kalmasının nedeni kör talih değil düşünce sisteminin yapısı başından b yana nn taşıyıcı düşüncesidir. Benjaminden geriye kalan en kapsamlı kitap lan Al edsı nin büyük bir bölümü, titiz mimariine rağmen düşüncelerin kesintisiz larak bir snrakine laşmaı yerine iç içe geçmiş kendi
Bjam Yazıa Grş
35
prensibi Benjaıinin gerekten anladığını ifade etmesinden kesinlikle daha az iddialı bir şey değildir. Benjamin iin sadece gereği ifade etmek egeldeki düşücen knuya salt uygunuğu kadar önemsizdir Bnjaminin hibir yazısı bu kritere uymaz aksine fikirlerden luşan bir kmpzisynn tamamı tanrının adını luşturur Benjamin öyle tasavvur etmiş lmaı ve bu fikirlerin her biri kend gü alanları larak ayrntlarda billurlaşır Benjamin, her alanda idealizm ve sistemden kurtumaya alışan bir ese dahildir ve bu tür bir abanın eski temsilcileriyl bağlantıarı da eksik değildir. Benjamini özellikle geliğinde fenmenljiyle birleştiren şey nesel anlamı özümeye ve dile yönelik kavramların gelişigüel tespit edidiği saptamalr karşısıda özün tepitidir. Şddet Eer bu yöntemin kulanıldığı en iyi örnektir. Benjamin canının sula ilişkisi larak kaderden ge dönemdeki aurya kadar her dönemde arkaik türden katı bir tanımlama gücüne ahpti Düşüce biimindeki en önemli gerilimi yaratan felsefi jestlerinin hareketten alıkyma hareketi lanı durmaya zrama anlık anın devasa üüklüğü görünürde öğrendiğinden daha fazasını brlu duğu Gerge eklünü hatırlatır Fesefeyi syutamaın bu öünden ıkarma ve düşünceeri smut tarihi imgeere taşıma abasıyla antisisteci Simmele yakındır endi yaşıtları arasında Franz Rsenzweigla speküasynları teljik ğretiye evirme eğiliminde yakındır Ge r nin yaarı Ernst Blchla terik Mesihlik tasarımında felsefe yapmaya eeştiriciiğin kyduğu sınırlara kayıtsızlık ve i dünyaya ait deneyimleri transandantal lanın şifresi larak yrumlama amacnda birleşir Ama Benjami tam da dnemin akımar aısından aynı görüşleri payaşıyr gibi göründüğü düşünürlerden şiddetle uaklaştı. Var lan ve imgesi laın değişmez işbirliğnin ilk gün ışıyrmuş ve nsan her şeye yeniden başlıyrmuş gibi gründüğü yerde bile farkına vararak kendini enzer ana tesim etmektense nu yabanı ve tehikeli bir düşüce sistemin unsurlarını kruyucu bir aşı gibi ise-
36
er Bm Üzre
lan Husseri anlamadığı söylerdi hep Benjamin ve Schlem Scheler ile metafiziğin piyasada dirilişine karşı Yahudi telji sinin geleneğiye ilgili alay ederlerdi. Ancak felsefesinde smu tun özel bir ağırlığının lması Benjamini yaşadığı döneme ait her türlü kşutluktan farkı kılıyrdu. Smut lan asla örneğin kavram uğruna hatta bu çetrefilli dğal dünyanın içinde Mesihlik karakterinin izini sürmek için semblleştirme amacıyla" bile lsa aşağılamadı aksine bu arada ideljiye ve ilericilik karşıtığına indirgenerek bzulmuş smutlaştırma kavramını öylesine sözlük anlamıyla algıladı ki bu kavram bugün, görev ve karşılaşma adına talep hakikilik ve asıllk adına yürütülen manipülasynlar için elverişsiz hale geldi Smut lanın bunun önceden düşünülmüş kavramının yerine sadece br kpya gibi knulmasıyla hak etmeyen kavramların mut fdelerin kruması altnda öze dir gibi ve deneyim yüklüymüş çesine kullanılmasına karşı aşırı duyarlıydı. Düşüncenin lanakları ölçüsünde smut lanı smuttaki çözülmeyeni smu tun gerçek anlamda birleşerek luşturduğu şeyi knu sçmişti kendine Felseesi laylara tüm yumuşak yaklaşıa rağmen asla özle baş edemedi. Benjaminin felsefesi bu nktada kavramın sürekli çabaında nesnelerin üstünü tamamen örten sınılandırmanın kendiliğindn işleyen mekanizmasına duyulan her türlü güvenin sürekli zrlanmasında Hegelle tam anlamıyla ilintilidir Benjamin çağdaş fenmenljinin tam aksine amaçları şayet Bark Kitabındaki gibi alegrileri amaç larak knu edinmiyrsa düşünce yluyla luşturmak değil nları çözmek ve amaçsızlığa ulaşmak hatta adeta akıntıya karşı kürek çekerek amaçsızlığın anlamını çözmek ister Benjaminin spekülati kavramdan beklentileri arttıkça bu düşünce Benja minin knularına daha kayıtsı şartsız, neredeyse körü körüne bağlanır Benjamin bir kez kketlikten değil gayet ciddi larak dğru dürüst bir düşünce düşünebilmek için kkalı bir prsiyn aptallığa geresinimi lduğunu söylemiştir. Ancak tutunduğu knular, tarihsel ve edebiydi. 20li yılla rın başlarında Benjamin henüz ldukça gençken, asla srgula-
Benmn"n Yzlrn Grş
3
istediği yönündeki düsturunu dile getirmişti Benjamin, idealist metafiik var lanı bir anlamla aynı tuttuğu sürece, bunun bir yalan lduğunu semişti. Ama aynı amanda bu tür bir anlam hakkında, transandantal lan hakkında dğrudan bir ifade kullanası tarihsel larak engellenmişti Bu, Benjaminin felsefesine alegrik bir öellik nakşeder Felsefesi ancak kırık bir dille ve dlaylı larak mutlak lanın üerine gider üm yaradılış nun için deşifre edilmesi gereken ancak işareterin yabancı lduğu bir yaıya dönüşür Gerçek yeniden yaılan antik bir parşömenmişçeine, gerçeğin içine dalar. Yrum tercüme ve eleştiri, düşünce sisteminin planını luştururlar. Sağlamlığını ykladığ söcükler duvarı, yersi yurtsu düşüncelere trite ve kruma sağlar Benjamin yönteminden aman aman dilbilimel bir pardi larak sö etmiştir. Yine burada da teljik bir mel, İncilin Yahudi geleneğine uygun öellikle de mistik yrumu göden kaçma. Dünyevi metinlerin kutsal metinler gibi görülmesi, teljiyi dünyevileştirme çabalarındn kurtarmak için yapılan tek şey değil. Benjaminin Kr Ks ile Göül Bğlrı işte buradan kaynaklanmaktaydı. Ancak felsefesinin ihnin önceden biçimendirdiğiyle ve barbarlık kavramıyla prvkatörce birbirine düşürdüğü "kültürle" çileci şekilde sınırlandırılmış lması, ihin tarafından lgunlaştırılmış lanla sınırlandırılma, varluşun tüm dlaysılığıyla ve tüm söde asli lanla felsefi larak uğraşmaktan vageçiş Benjaminin felsefi ufkunu luşturan, insanğlunun yaptıkları ve tplumsal larak aktarılanın yer aldığı dünyanın, bir bütün larak "dğa"nın önüne geçtiğini gösteriyr aynı a manda Bu nedenle Benjaminde tarhsel lan, dğa gibidir. Barku yrumlayışında "dğa tarihi kavramına daklanmış l ması bşuna değildir Benjamin birçk başka yerde lduğu gibi burada da, yabancı malemeden kendi öünü damıtır. arihte smut an, tarihsel lanın "imgesi" dğa ve dğaüstünün ilk igesi, dğa ise tarihsel lanın temsili haline gelir Tek Yöde şöle der: "urukafanın kıyas kabul etme dili Kesin ifadesi liği gö çukurlarının siyahını en vahşice ifadeyle birleştirir
38
e enmn Üzne
rin düşüncenin akışlarnn tarihse lan, kendi ayıfğnn etkisiyle dğaya dğaya ait her şeyi de ir parça yaradılış tari hine dönüştümesinden kaynaklanır Benjamin hiç yrulmadan u ilişki etrafında dönüp durur; sanki çcukları hayrete düşüren gemi kamaralarının ve çingene araalarının yer aldığı ir ilmeceyi çözmek ister giidir ve her şey Baudelairede lduğu gii Benjaminde de ir alegriye dönüşür Benjamin, y le derinlemesine ir inişin ancak amaçsızlıkta sn ulacağını ancak harareti dindirilmiş kavramın sönüp gideceğini söyler u nedenle de Denkildi ideal haline getirir Ama Benamin, sadece düşüncenin elirlediği unsurların öyle ir imgede irIeşeilmesi mümkün lduğu için akıldışı ir felsefeyi ne kadar az hedefliyrsa, imgleri de gerçekte örneğin Jungun psikljisinin etimlediği içimde mitleştirilmiş lana kadar uzak tr B imgeer tarihten ayrştrlmas gereken değişmez arketip ler luşturmaz, aksine tam da tarihn gücüyle ir araya tpla r. Benjaminin mikrljik akışları, kendi smutlaştırmasının enzersiz iimi, iosopi in zıddı anlamında tarih sel laa dğru ir yöneliştir Felsefi ilgi alanı asla tarihsiz lan değil, amansal anlamda en kesin l en değiştirilemez lan dır. "Tek Yön aşlığı kaynağını uradan ar Benjaminin imgelerinin dğayla ağlantıı aynı kalan ir varıkilimin un surları larak değil, spekülanunun ilerediği dğal varluşun en üst katerisi lan ölüm adına eçicilik adınadır. mge lerde snsuz lan sadece geçiciliktir Benjamin, imgelerine haklı lrak diyalektik imgeler der Pr Pj kitaının kurgusu ir diyalektik imgeler panramasının yanı sıra unların terisini de hedefler Diyalektik imge kavramı psikljik değil, nesnel anlamdayd Benjamin, mdernizmin yeni lan ile geçmiş lanın ve hep aynı kalanın irlikteliği larak temel felsefi knu ve temel diyalektik imge lduğunu söylemişti. Benjaminin kuru karşı karşıya getirdiği inanmaz zrluklar önce likl u tür tasvirlr değildir ki u tasvirlerin en azından erken dönem metinlerde kurdan öğretinin tnu ve adandıranın etisiyle trite iddiasında lan ve sık sık (u knuda fenme-
Benmn Yzln Gş
3
cak felsefi içerikten dğan talepler daha büyüktür. Bu içerik, felsefi bilgiye sahip lanların metinlere yaklaşırken nlara ge nelikle eşlik eden beklentilerin dışarıda bırakılasını gerekti rir. Her şeyden önce, Benaminn antissteci dürüsü nun yöntem biçimini, diğer antisstemcilerde lduğundan çk daha radikal larak belirler Bu öel anlamda deneyime duyulan güven ki bunun çerçeveini belirlemek mümkün değildir; bu an cak Benjaminin düşünceleriyle iişkilendirildiğinde kaanılır "gene düşünceler" diye adlandırılan düşünceleri dile getirme yi v diğr düşünceeri bunların snucu larak türetmeyi yasaklar. Anak burada Bnjamnin kendisinin teme düşünce leri" ne ölçüde reddettiğini ya da bu düşünceleri gilendikleri yerden daha güçlü etk edebisinler ve böylece dğrudan içine bakan körelirken gulara ışık tutsunlar diye glemek yönünde bir eğilimin ne derece öne çktığını saptamak rdur Bnjamin ne de lsa gençliğnde snraki döneme ranla kend deyişiyle kartlarını aman aman daha açık ynamıştı. Kısa çalışması der ve Kker' öelikle çk önem veriyr ve nu yapmak isteiğ şeyin bir nei terik mdeli larak görüyrd Bu mdele yaklaşmak isteyenn önce bu çalışmayı yğun biçimde ncelemesi iyi lur. nceeeyi yapan kişi, burada aynı amanda Benjaminn Kanta derin yüksek sesle dile gelmeyen ama esk bağını öeike Kanttaki dğa ve dğaüstünün inandırıcı ayrımını ve bu tür kavramarın Benjaminin krkutucu bakışları karısında itemeden değiştirildiklerni ve yabancılaştırıldıklarını fark edecektir. Çünkü Benaminin kader figüründe de lduğu gibi etiğn düeninden şiddetle ayrı tuttuğu öellik Kantta makul" ve tnm bir yasa larak etik ögürlüğün şartlı nedenidir burada da Benjamnn nsanın dğaüstü i gür larak efsanevi amrflardan çıktığnı gösteren mtifinin ii yine de vardır elbette. Benjaminin bu ldukça ki çaışmasının luşmasından ancak uun bir süre snra Kanı varıkbi limse anlamda yrumamaya çaba harandğı için nun tama en işvse an "faiyetleri" hedef alan düşüncesnin daha önceden Benjaminin taşlaştıran edusa bakışlaı atında bir
4
e Bem Üzee
rnda bile karşlkl birbirlerini belirleyen "görünüş ve "kendilik" kavramlar Benjaminde tekratik bir düenin alanlar ha line gelir. Ama Benjamin bu düşünceyle sanki kendi düşünsel düeninin ve kendi dğasnn dğaüstü ve barşma fikirlerini tasarladğ yasn eline geçirdiği her şeyde ölüme dair bir i b rakmas gerekiyrmuşçasna çevresindeki her luşumun biçimini değiştirir. Hatta maddeci döneminde mpati duyduğu "diyalekti" kavram dahi bu değişimin ilerini taşr. Benjaminin diyaektiğinin ilerleyişin sürekliliğin değil imgelerin diyalektiği "durağan diyalektik" lmas bşuna değildir ayrıca bunu ierkegaardn melanklisinin çk önceden kabul etti ğini bilmeden adlandrmştr. Snsuluğun ve tarihselliğin antteinde miklik yöntmler sayesinde içinde tarihse hare ketin durduğu ve trtulaşarak imgelere dönüştüğü en küük şylere daklanarak kurtulmuştur. Benjamini dğru anlamak ancak nun her tücesinin ardnda en yğun hareketliliğin durağanlğa dönüştüğü ani değişimi hatta hareketin kendisinin durağan görüntüsünü hissederek mümkündür bu hareket Benjaminin dlinin ögünlüğünü de belirler. Benjamin geç dönem yapt Paris Pasajlar külliyatndai tarih kavramı üerine en önemli telerinde snunda dğrudan keni felsefi düşüncelerinden sö etmiş ve bu arada "ilerleme" gibi devingen kavramlar eşsi belki sadece anlk bir ftğraf görüntüsüne beneyen deneyimyle geride brakmştr. Bu knuda daha önceki çalşmann ve sn tehlike karşsnda çk rlanarak yalan teerin dşnda anahtarar aranacak lursa belki de ilk srada lmas gereken, mit ve barşma teadnn keskin biimde öne çktğ Şidden irii'dir Devingenlik, gelişme ögülük gibi insana ait rtalama dünyay luşturan her şey Benjaminde şekilslk ve önesiliğe varan bir çöülme ile tüm dğal düenin elinden alnan adalet içinde eriyip dağlr Benjaminn felsefesi bu çöülme nedeniyle aslnda insanlkdşdr nsan kendinden kaynaklanan ve kendi için varlan bir varlktan çk Benjaminin felsefsinin sahnesi, eridir. Bu knunun yarattğ dehet belki de Benjaminin metinlerinin en derin rluklarını
Beam Yazlaıa Gr§
snuçardr. endi biinci iin öümcül bir tehike seinediği düşünceere kendini tesim etmekten çekinen kişi Benjamin karşısında sarsıır. Ancak bu tehikeyi göe aanar verimi ve keyifi bir şekide Benjaminin yaıarını kuyabiir ama nar da varuşun böyesine niteik değiştirmesinin narı igien dirmediği knusunda srar etmemelidirler Benjaminde kurarıc an gerçekten de tehikenin duğu yerde rtaya çıkar. Benjaminin düyalarnın içse bieşimi düşünceeriy e bağantıı arak da rahatsı edicidir ve yanmamak için yanş bekentierin ertaraf edimesi gerekidir. Çünkü Benjaminin düşüncesi ktğıya teme mtiferi duğu gibi bunarn geişmesini bütün uyguama önkşu iddia ve kanıt teer ve snuçlar mekanimasnı dışar. Tpk Yeni Müikin ulaşma temsicierinin hiçbir uyguamaya knu ve geişim aasdaki hiçbr farka tahamüleri maması aksine her müika düşüncenin her tnun merkee aynı uakıkta mas gibi Benjaminin fesefesinin de knusu yktur Bu fesefe kendi içinde geişme zaman madğı aksine biçimini tek tek ifadeeri bir araya gemesinden adğı öçüde de durağan diyalektik anamna geir. Bu nedene afrimaara igi duyar. Ama Benjaminin terik öğesi ayn amanda her an tekrar büyük düşün se bağantılar gerektirir. Benjamin bu öğenin şekini bir dkuya benetir bu şekin aşır dışa kapaıığının nedeni de budur Mtifer art arda diilerek bir düşünce süreci uşturma bir şey bidirme" ya da kuru ikna etme kaygsı taşımadan tek tek birbirerine göre ayaranmış ve iç içe geçmiştir "kna etmek kısırdır." Benjaminin fsefesinde "rtaya çıkacak" şeyi bie rek arayan ister isteme haya kırıkığına uğrar Benjaminin fesefsi sadece felsfsini enine byuna düşüerek nun nee ri kapsadığın kendi başına keşfeden kişiyi tatmin eder. Gergenin Hasında söyediği gibi Eser akşamardan bir akşam cananr." Benjamin snraki yarda maddeci dktrinin etki si atnda erken dönem çaşmaarnda snır tanımayan ve k dğeri bir çaışma an Çeirenin Görend runuuk arak rtaya çkan ietişimsi öğesini eimine etmek ister Tekği
42
al Bnmn Üzrne
btimlmkl kalmaz gizlidn gizliy daha sonra Bdeird B Moer Üerne adlı çalışmanın v Tr Kvr Üern adlı tzlrin takip tmy çalştığı Bnjamin'in yazarlığıyla ilgili bir programı da içrir. Bnjamin daha özlü bir ifad aracılığıya iltişimsiz olanın iltişimini kurmayı düşünüyordu. Burada di araçlarının bir tür basitştirilmsi gözdn kaçmaz. Ama basitlik flsf tarihind birçok kz olduğu gibi burada da yanıltıcıdır; Bnjaminin düşünsl optiğind dğişn bir şy yoktur. En yabancı görüşlr sanki katksız sağduyuymuşasına dil gtirilrk, yabancıkları daha da artırılır Başka hiçbir şy sağduunun n olduğuna dair rdiği şu yanıttan daha faza Bnjamin özgü olamaz "Akşam n kadar ilrlmişs konuklar o kadar güzllşir" Di jstlri gnçlik yıllarında olduğu gibi, tkrar otoritr bir biçim aldı; blki d Bnjamin kndi iradsiyl kndin özgü düşünsl dnyimi v dtayl bilgii şit kılmak için bu kz biraz hayali özlü sözdn yola çıkmıştı Onu diyalktik maddciliğ çkn şy hrhald torik içriğindn çok ytki vrn hrks inandırıcı gln dilindn umutlu lmasıyd. Bnjamin artık toloji öğrtisinin düşüncsini fda tmdn, gnçliğind yaptığı gibi mistik tolojdn çıkarımar yapabilcğin anmıyordu Burada da tolojiin krtarıcı tslimiyt motifi v açıkça dünyvilştirilmsi ortaya çıkar. Aynı zamanda Bnjamin'in hr zaman rddttiklrin insafsızca karşı duan bağdaşmazığn biçimi, Bnjaminin gç dönm fsfsin sanılı kırılgan bir drinlik katar. Hr tülü kabullnmy uzak zihinsl yapısından bklnilnin aksin, kolktif güvn anlamında otorit grksinimi Bnjamin asla yabancı dğildi. Blki tam da bu nisptsizlik düşüncnin v düşüncnin sahibinin kdrli bir yalnızlaşmaya dk birysllşmsinin topluluklara v dünlr dahil olmk için uarsız dnmlrd d olduğu gibi v bir vazgçişin pşindydi baştan bri. Bnjamin flsf yapanların arasında burjuvadan tk tk birylrin zihinsl bir baskı olmadan kndini rtaraf dilmiş bulduğu varoluşun içind biry üstü bir öz olmaksız tamamn şüphli görüln düşünn bir biryin antag
a Yzaa rş
43
k bu antagonizmi dil gtimşti. Daha sona o zamanki maniftosundan çok faklı bi glişim sgilyn dönmin gnçlik hakidki olü 'nfangs"ın önmli üylindn biiydi v Wynkn Biinci Dünya Savaşı'nı avunanlaa katıana kada onunla dosttu v hatta blki tokatik düşüncl ğilimi ütici yanlış anlaalaa bbiyt vdiğini bilmksizin katı bi şkd ğtici bi dbiat si olaak kabu ttiği Maksim moliyl ayı tüdndi. Yaklaşmakta olan kimnin Bnjamin kaa t dmycği güçll çasizc uyuşma çabalaının sonuçsuz kaldığını gömk zo dğil Bnjamin Brl Çokk , "Asla, hatta öz annml dahi bi cph oluştumak istmiyodum" d. Bi şy dahil olamayacağıın biincindydi, ama yin d bunu istdiini ink tmiyodu. Ancak bu çlişki asla izol dilmiş biinin zaaına işat tmz aksin kşiy ait düşünclin nsnl ğilimdn v başkalaştıan uygulamadan kopuk odukla süc ytsizliğinin kaanması gibi b gçğ içind baındı. Bnjamin gibi kndini zamanı gtidiklinin sismogafı halin gtin hks bu ytsizlikldn mus taip ou. Paça paça düşün özliğii kabul dn bii lak aşıı uçladan dahi ükmdi onu ödück olan yabancıyı için aldı. Hatta onun için mümkün olan uzlaşma biimindn bununla bilikt vni tmi dn" pncsiz monatan vazgçi. Çünkü "öncl uyum"a göndm yapmanın daha önc faklı olmuş olsa da atık tmlsiz olacağı biiyodu Başalı olmas konusunda çok hayal kumadan güvndii gövd göstisindn öğnilckl Bnjamin'in gçklştidiği mükmm işldn daha önmsiz dği Bi makalsin Bi ık Esri Kr adını vdiğind kndi alhind d yazmıştı v işt bu ytnği onun ütici gücündn ayı düşünülmz Bnjamin'in yasının ndnini bu tü bi çlişkid çliş kinin özlliğini onun bu sözcüğ yükldiği anlamda aamak gki. Hm Yahudil yönlik thdit v facialaın sükli valığı hm d şimdi olanı çok öncdn olana dönüştün ski ğilim olaak Bnjaminin doğasını blilyn şy yastı; hüzün dğil. Sonsuz bi buluş znginliğin sahip, ütici yaşamının
44
lter Bem Üzer
bilinçli her anında zihinsel gücünü kullanan e zihnin tahakkümü altda olan Benjaminin, spntane klişesile uzaktan akından ilişkisi oktu Kitap gibi konuşması bir ana, aşlı Goethe çin kendi içinin azıcısı" deimi Benamin için de geçerlii. Zihninin hkimieti onu fiziksel e pikolojik arlığına abancılaştırmıştı ıpkı azısı Benjamininkini hatırlatan Schönberg'in sözlerile ebern gibi, Benjamin de insiaki samimieti bir tabu olarak görüordu; hiçbir arkadaşı elini onun omzuna komaa bile cesaret edemezdi. Çok acil durumlar için biriktirdiği morfini kimse görmeden almasıla ölümü de ortBouda son gece birkte kaçtığı grubun çe kinerek ona tek kişilik bir oda ermesile bağlantılıdır Ama ine de sıcak bir ışığı ardı; soğuk değild utlu etme gücü le, dolasız olan her şei geide bırakan bir eeneğe sahipti. Zerdüştün üsek deer olarak ödüğü şe lan bahşedic erdem, Benjaminde her şei gögede bırakacak bir düzededi "En üksek erdem olağanütü e gereksiz, parlak e parıltısı çok hafif." Ve gözde amblemini Kleenin Nous eleği'ni eren değil, alan elek olarak adlandırdığında da Nietzschenin bir düşüncesini erine getiriordu "Böle bahşeden bir segi tüm değerlerin hrsıı olmaı, çünü "şifa erecek bir er olacak erüzü e şimdiden eni bir koku sarır çeresini, şifa eren br koku e eni bir umut." Benjaminin söz leri, masallara özgü bçimde sessiz, cisimsiz güüşü e usuşu bu umuda işaret ediordu Onunla her biriktelik, aslında geri getirilemeecek olanı, şöleni eniden aratrdı Onun anında insan kendini, Noel için süslenmiş bir odanın kapısı aralan dığında, gözleri gördüğü ışıktan aşlara bürünen nasıl ki bu ışk çocuk odaa daet edildiğinde onu karşılaan paltıdan daha etkileici e onalaıcıdr bir çocuk gibi hissediordu Düşüncenin tüm gücü bu tür anları hazırlaabilmek için Benjamin'de toplanmştı e bir zamanlar teoloji öğretisinin aat ettiği şeler, o anlara miras kaldı
4
Bu basınn bilimse gerçeli iddias yotur Benaminin itaplarnın amamnın yanı sa dotor aşması olan ve endisinin ço önemsedii Aa Romtiz'de San Eleştirisi Kı e ümünden sonra yaynanan Çoc1kluk da dahi olma üere daha sonra benimedieri hariç büyü çaışmaarı da bu bas ıda yer amatadır Di ve ölderin haındai ön pana çımış ve endisinin yeişin bir inan oara da esi metineri için hiç yapmadı şeild aasında durduğu ve aura tmosr teorisinde Gönül ana dayanan ii gençli döemi çaışmasını ahil etme gereiyrdu de aından biraz farlı olara yer alan baı böümlr Br/u Çocrklktan çıarımştr Yayımıar daha ısa yazarda Benjamnin güvenine dayanara endi ararlan ve tabii Benaminin edi üreimi ie ilili düşüneerini taip etme zonda adıar Böe neredeyse hiçbir hiye türü bölüm iapta yer almad Bu baı yine de sadee düüür Benamini deği endini idra ettiği şeilde ve esefesinin ayrılmaz parçalar oan eeşren ve tertör yönünü örme geresinimin de diae ama ö 'deie bner oan Benjainin itabın iini basısına oymay panadğı aorimaar uaşılabidileri üde tam oara yaynanmalıydı itapta bulnan eeştiriler ise ço apsamlı oan malzemeden özeile de Lmsı en Faku v Vosssc gibi dergi ve gazeteerdn ısmen geişüe seçimşir 9da İsviçrede s ulandı Dtle oz tama adıyla yaynadığ ve özelie etili iri ve orumar çeren mtup antojiinden vazgeçime orunda alndı Benjamin 9 yüyn esefi iltarihini aatan Pars sjn omplei üzeinde i an onundan öümün din çaışt Bu çalmadan eimide sadee Bdl': Baı u adı maale ve Taih vmı G tezei var Buarın dşında iaba Yüz!t Bşke is adl 9 tarihli Sosya ratrmaar Esitüsünün ene planının tasarım oln büyü çama ve en son döneme ai Benjaminin Mk k adnı verdiği çaışmaaından seçilmiş aforizmalar içeren yazıar girmitir u yaar sa çaımasından çıarılan air handa öze mahiyeinde bir maaleyi de içeren Baudelaire itabının son bölümü olara düşünümüştü Ana m bunar br idüşüm denemeinden bşa birşe değil imde haen sadee Baudeaire itabnın bu itaba dahil dilenlrin dışındai önmli böümleri değil Pasajlar çalışmasına ait ço apsamlı mame de bunuyor Metnin oşturulmasında basılm serere ve ala metinere sadı aınış a am bir üvniiri saanamamır Benaminin ana mrosopa oabiee adar üçü yazını uma çoğu zaman ço zor omştur datioya yazmış tasalarda ve basıa erln metinlerde ço ayda hata olduğu muhaa Aa d üzetmeer bariz bası hatalar ve benzer hataarla ısıtlı alma zondaydı anlam arşılıı oan böümlerde i bunar hiç de az değildi tamin yürütümeye alşmadı Metine bağantlı oara vageçilmez görünn yererde örtüşmee ve tralar da od gibi braıldı A la Tgd!ts'w Kö apamlı biimel çaışmaa yerine sıt göndermler ondu dotora tziye igi oanara hiç yer verimedi Burada orijina iapara başurma gereetir itabı yaya harlayan bizler Bnaminin tasaarn muhaa edenlr özelile arisin işgal dneminde bu taalar izleyenr yin biyografi eri o-
6
Wr njmn Üzene
Not 95 yıının Temmuz ayında biiien makale T W. Ado'!m başlğy· la otobogak bigiein buundğu baskını dnotu olak C s XXV bamt bu bakdaki başk yaya haırayan ki aafından kalme alınmştr. Ba şeki Adono se Sifl, Ct 2: zır Uatw� 2 bask, Frankfu aM. 984 s 67-87 ve 020 kş ate Bnamn, yaya hazılya hodor d v Grtel Ado riedch Podszsun işirakyle 2 cilt ankurt aM 1955 2 kl. 31 322 3 krş ( 220 25 kr IV bk Benan'n otre" dino 5 5 krş 7122 6 krş. ] 38 ve ll ; bk s 5 7 kş. 2 440; ayn yede 479 ve devam; 64 v devaı; l 1 378 ve devam ve 354 ve devam 8 krş Adon Gsa ct Clt 6 Nv Dak J Egth ranku a.M 173 s 9 9 V 1 2 1 55ve ı2) kş (2 702 devam. 1 (, 12 Sef eorge, W C 2 yaya hazıan Robert Bohrgr sk Dseldof Münih 968 C. s 190 (Der pc
3 V 2 kşl 2 ieic Nietzse, ı W unaab Clt As pa Zahsa yaya hazayan Goo Coli ve Mazzino Montna 2 bas Münh 98, 97 6 kr etzshe ag, 9 ve 1 8 kşl 2 dipn
Benfaminin Meku p Anolojisi Alman İnsanlar Üzerine 96
alter Benjamin, Ala İr. ek Aooi kitabını Detef Holz takma adla 936 lnda, sçede göçmen oaak a şadığı dönemde aınlattı. Bu mektupla daha önc, 9332 llarında rkfrer Zig giriş bölümlril birikt tk tek aınlamıştı. Benjamin daha o dönemde adını gizlemek zorundadı. Faşizmin aak sesleri epeidir duulmaa başlamış t. Kısa bir süre önce Benno Reifenbergin bir makalesine gelen okuucu mektuplarından mektupların o dönemde rakfe Zeig aınlanmasının olağanüstü bir etki arattığı anlaşlıordu. Kitabın etkisi ile ilgili düşünceler adını da açklıor Benjaminin ifadesine göre kitabın adı, kitabın Hitler Almanasına gi rşne olanak sağlamaldı. Bu özlü söz anı zamanda da hedeflenen okura kitabın muhalif olduğunu ifşa ediordu Kitap, bu çık e net tezatla insanın kendine aptığı ıkıcı ögüü, "Grünerzeitta çılgınlık düzeine ulaşan ihtişam düşkünlüğünü, bu lgınlığa son ereceğini söleenerin kendi çıkarlarını gözetelerini eleştiriordu. Bejamin özellikle de ax Rchner'in oethen büüklüğünde de görkemin pek eksik olmadığıı ifade ettiği söz üzerne aptığı şakaı eğlencel bulurdu Nietzsche'nin gerçekten Çince gibi olan bir tüesine daanan bu
4
lter m Üzee
ğal olarak siasi bir etkisi olmadı O zamanlar bu tür kitapları okuanlar zaten rejimin muhalifleridi; kitabın eni muhalifler aratması ordu Benjamin de, biz diğer göçmenler ibi, akıl e hilee başurarak şiddete karşı bir şeler apabileceğine inanma hatasıa düşmüştü Bu şiddet, aklı bağımsız bir şe olarak değil adece kendi amaçlaı için bir araç olaak güor e akılla üzleşekten çekinmiordu. Akıl kendi ok edilişini içselleştrecek durumda değildi ektup antolojii, Nasonal Sosalistler tarafından tamamen ideolojie indirgenmiş olan Alman düşün dünasının ok edilmesine bir başkaldırıdır. Kendilerini haallerden arındırmış olan, nesnellikleri "hiçbir eni nesnellikle karşılaştırılmaktan çekinmeecek kadar gerçek" olanların duruşlarnı hatırlatır Kitap eraltındaki eski bir Alman geleneğini ortaa çıkarmak stodu bu içind akl haat buluğu pefk lılıklara e heteojen olan her şee el komak isteen Nasonal Sosalizm tarafından tamamen gasp edilmemişti. Yeraltından gelen bu akım, Almanada Schelling dışıdaki bütün idealist düşünürler tarafındn benmsenmeine rağmen, asa başar kazanamamış olan adnlanma düşüncine akındı Bu gelnek Almana'da hl eksik olduğu içi, adınlanma düşüncesine kara çalınmaa Nasonal Ssalizm sonrasında da deam edildiği iç Benjain'in amacı bugün otuz ıl önce olduğu kadar günceldir. Bu amaç günümüzde tarihsl değişimerin felaketle re ol açan hızına karşı bir denge teşkil eder. Adınlanmaa kara çalınması Nasonal Sosalimin arattığı felaket karısında tarihe karışmadısa da, onunla ukaese edilemez. ektup antolojisinin bütünlüğü tek tek belgelerin önemin den çok, işte bu amaçtan kanaklanır. Bu mektupların içinde çok öneli olanlar kadar, müteazı e Seumenin mektubu gibi utanç erici olanlar da ar. ktupların seçiminde belli bir önem sıralaması ok. Benjamin, Oerbeckin Nietzschee azdığı bir mektupla biten kitaba Nietschenin küçümsediği Daid riedrich Straussun Hegel'in ölümüle ilgili olan mektubunu da komakta tereddüt etmemişti Benjamin uzaklarda olana,
Benjamin"n Mekwp Anlojis Alman İnanlar Üzene
9
kendini Apollo tarafından mahvediliş biri olarak adlandırdığı, Goethenin Seebeck'e yazdığı Büchnerin Gutzkowdan yar dım diediği ünü mektupları da ekled. Kitpta, b mektupları yazanlar birey olarak değil sosya karakterler oarak karşımıza çıkr Karakteleri bileştiren şey, emir veren tonu hırplayan ve tumturaklı boş sözlerle bağdaşmayan bir dildir Detayların asında b tonu eddetek iseyenler, kitab yanlş anlaya aklardır Aydıanmanı esaret bataklğ içine ekilmesini ursamyn bir aydılanma kavramına yapışıp kalanlar da kitabı onlrdan daha iyi anlayamazar Karl Löwith, Heidegger ve Rosenweig üzerine yazıarında, "Heidegger de, enzwe ig da pzitivime kapılmdan ve birlikte, insanın varoluşunun gerklere dayanıyor omasından hareket ettikleri ii, düşün celern Aman İdeaizminin biin metaziğine sırt evirmiş olmlrndan ötürü birbirlerine yakın oldklarını söyer3 Lö wit Egen osensck anı bağlamda Buber, Hans hrenberg ve ğerlrinden sö ede Benjamin lgunluk döneminde b kiilerin karşısn lys a gn u akranlarıyla arasın ot olann srmla lgl rk ir nokta görümek teir Bu tasarm bir ran idelizmin krşısında yer aırken, dğer taraftan d şncenn eli karşısna kırılgan olduğu nka dhi eloik ir ba sir Toplumsa yasann insnar rasndki m ilşkileri slğa zorunl kıldığı bir toplmda somulşrma mkn lmağı iin, felsefe, varo lşn nlszlğ kkn kimsei lamadan, ama varoluş iinde k da olman sz ir sutaştırmaya inanır Bu oti 20li yıllarn rekelerinin Patm Çevresi diye adlandı rn grn Benmnin rkadaşı olan Florens Christian ang araığl bağlan krmuş olan Hofmannsthalı, diyalektik teloglrn ve bndan ok farklı olan fenomenooinin motifle rinden biridir Hepsinin abasını ortaya koyan düstr, bireyin ne salt türünün bir örneği, ne de sat varolan oduğudur. ireyin sa kendii olmaktan daha azla bir şey olmasının anlamı sınıf landırılmış düzende deil o anın kurallarıda ranı. Benamin diğelerinden ok dha radikal olarak bu itkinin peşinden git
5
Wacr namn Üzrn
istiordu. Benjamin, kendin ksıtlamadan, Bark Kitabı'nın da bigii eleştirerek gerekçelendirdiği paradoks bir nominalizmle, düşünee siper olmaksızın "tek" olanın üzerine oğunlaştı. Benjamin "somut" olana ulaşma amacının üzerine bir tuta materalizm serpiştirir Toplumsal olanın aracılık aptığ "beliri arolan" tözelleşir Benjamin nasıl k aşamının son ıla rında hem felsefesini azmama, hem de mümkün olduğu erde, kendileri konuşan malzemelerden anlamsız bir şekilde monte etme fikrinin peşinden koştusa, ektuplar Kitabı'nda da anı öntemi uguladı Bu kitap Benjamin'in felsefesini, kendisine ters düşecek genel bir karamsal biçime sokmaksızın, seçerek e düzenleerek etkili kılmaa çaışır ektuplar itabı bir düşünce tarihi a da edebiat kitabı değil bir felsefe kitabıdır ektuplar hem duruşarı, hem de idealle lişkileri açısından çilecidir. Ancak mektupların itdalinin urgusu e inatçılkları Alman özgürlük geleneğinin ruhsuz arlığından şiket eder Bu uuun tersidir. Her tür olumlu anlama itidalle ak laşmak ütopaa onur kazandırır. Benamin'in ormarı da bu itidali takip eder En sediği mektup olan Collenbusch mek tubuna azdğı orumdan, bu mektbun e Gön 'na azdığı orumun ana teması olan umut sözcüğünün Benja min'de nasıl güçlü, uli bir tutku olduğu asla açığa çıkmaz; AnnetteDroteHülshoffun benzersiz mektubunda da, azarı aslında nee, bir meleğin muştulanması gibi muhalefet ettiği çözülmee çalışılmaz Soğukkanlılık, itidal e ütopa arasında ki gerilim mektupların can damarını oluşturur. Biri öbürü olmadan düşünülemez tidal e soğukkanlılığın şiddeti, çağrısı karşısında tükenmemesi gereken düşe karşı duulan sadakaten ileri gelir Ütopa, bu gerçekleşmediği için acı bir utanca saplanır bu utancın ifadesi kendi ifadesinin tabusudur Tüm konular kitapta sahte görünülerinden arınarak tartışıl; içdeki tüm ruh, uzlaşma imknı olmadan azarın sırtına ükle nen konuların ağırlğından beslenir Yazarların bunu reddetmemesile, bir uzlşma armış gibi daranmamasıla ideae ulaşılır. Bunun için gerekli gücü, o dönemde konuların içinde doğru
B ek Atoo lm l Ür
1
Benjaminin kitaba dahil etmediklerini hatırlamak, derin anlamlı bu kitabı anlamaa ardımcı olacaktır. Kitapta üzılın düşünürlerinn metinlei er alma bu meinler ancak göndermelerde hisedilir. elsefenin ağabeleri olan büük betecilerin mektupları da kitapta oktur Benjaminin ideaizme karşı duruşu ancak kendi mektuplarınn aınlanması la gün ışığına çıkar; Scholeme azdığı bir mektuptan Kanta olan haranlığının nasıl bir karşıtlıtan doğduğunu, kendiinin karşı olduğu şelerin Kantta nasıl en ükek düzede tecelli ettiğini gördüğü anlaşıır. şte asıl bu durum ollenbuschun mektubunu hak ettği e kar. Ancak Benjamin bir taraftan Alman dealizmi'nin arattığı erozondan söz eder e bu ide alz dışındakileri sediğini fade eder, diğer taraftan da tarihsel düşün etisi, idealimle arasına sınır çizmeecek kadar öngörüe sahiptir. O dönemde heterojen olan topumun, idaizmin tanımladığı inan tarafından ne ölçüde belirlendiğini biliordu. dealizmin kendisi, en görkemli olduğu dönemde, kendi öz bileşimi itibarile Benjaminin peşinde olduğu somutlaştırmala iç içedi; Hegelin dilile düşüncenin kndine dönebilıei için, önce kendi dışına çıkması gerkir. dealizm, değişen pratiği dikkate almadan, ancak neşeli, zararsız bir düna görüşü olacak kadar sirilikeri ontulduğunda, ideolojinin zaten kendi de her aman bir ideolojidi içinde kabolup gitti. Bu kitapa tarihse açıdan e konusu itibarile tezat teşkil eden "Gründerzeit" hem kaba materalizmin, hem de idealizmin ükseldiği bir dönemdi. Benjaminin buna karşı biriktirdikleri ise, Hölderlinin kut sal soğukkanlılık formülüne orumbilimsel bir teslimiettir. ektuplar, burjuazinin pratik duarlılıkları olduğu için soğukkanlıdılar; icdanlarının rahat olduğu o dönemde, bu pratikliklerini en üce ifadelerinde dahi hoş görebiliorlardı. ınırlaan e ınırlanan, bilinçlerinin e geçek durumun gerek bir bütün olduğu kibrinden koruordu onları. ünferit çıararı n alanı aşağılaan bir tonla gilenmeden kabulü, söe enin çok ötesinde bir anlam taşır Bu sadece azanın gerçe-
52
Waer Benamin Üzerne
grçeği, eren değil, aan olarak karaması gib, gerçek bilincin bu aşamasında belli bir olumsuzama örneği teşkil eder. Kitap bu düşüncele burjua karakerinin en derin karanlklarını, başarısız oan prensibi kurtarır Erkek kardeşi tarafndan Kanta azılan mektubun giriş kımında kışkırtıcı bir tonla insanietin koşullarından e sınırlarından söz edilir. Bununla, çeresindeki nesneeri hareketsizeştiren e şekillendiren burjua bataklığının, özneleri önce bir süre somutlaştıracağından e bu somutlaşmanın sonunda öznelerin sadece nesne, tüketici mak üzere erbetçe şekillenebilecekeri bir ortama dönüşeceğinden başka bir şe kastedilmiş oamaz. Bütün insani özelikler bu tür bir somutlaşma sürecinde oluşur nsanar bu toplumsa deformason içinde, hata apabieceklerinin farkına arırlar; insani oan da budur aslında. Çok akın zama na kadar arolduğu şeklie e Freud ekoünün ana omakla suçladığı burjua karakterinin batışıla birlikte bir uzlaşma haası doğdu. Erkek kardeşinin Kanta azdığı mektup, ertram'ın Sulpiz Boissee azdığı, ikaz eden mutuuk dilkeri, Stormun mektupları için ek posta ücreti ödemekten kurtulmak isteen Kellerin süslü sözcülerle dile getirdiği sorun, bir de Oerbeck'in Zerdüştü kaleme almı olan Nietzsche için lise öğretmeni olması önündeki dikkatli uarısı bunları hepsi kısadır Özgür özneein oksulluğa e özerkikleri için bir tehdit oşturacağını düşünerek güenmedikleri zenginliğe karşı gururla karşı kouşları, onlar e idarei kulandıkları şeler arasında bir akınık oluşturur Bu, geleneğin gelişip bo atacağı bir atmosferdir. Hatta uzaklaşan nesnelerle bedensel teması muhafaza eden koleksioncunun sahip oma çılgınlığı dahi bunun zıddıdır Anlamlı bir soğukkanlılığın dildek izdüşümü ketumluktur. Gereksiz oan kulanımaz, ama kulanılmaan, eter mektubunun sonunda oduğu gibi, kullanılmaanı sözcüğün içine ansıtan güçle, söenemeene dönüştürülür Ketumuk Benamin'in aptığına ölesine ugundur ki, aptıkları da daraarak, küçülerek "işte şu"na dönüşür Ama bu daralma üre-
Bnaminin Mkp Aii Aman İnsanar Ü i
53
mak da öle ektupların üzılı Alanada azşma içi çok gun bir ortam bulmuştu, çünkü tüm bilince rağmen burjuanın ınırlı oluşu bu tür bir naiflikten naibini almış e bu aifiği ogunaştıuştı Bu naifik insanietin anı anda hem oşulu hem de sınırıdı Biinç, küçük sereterin e dolasız maçların sınırlarını aşsadı şaet, o zaman bu mektupların her birinin başardığı gibi, dolasız deneimi ortadan kadırmaa etkin olmazdı. Goethe geç dönem mektuplarında kendi iç dünasın Benjaminin o güzel ifadesile artık sadece bir tip olarak anlatarak bi biçim olarak mektup hkkındaki ta ihsel hükmü önceden dile getirmiş olur Bu biçim eskimiştir; mektup azmaı becerebilenler arkaik eteneklere sahiptir; as ında artık mektup azılamamaktadır Benjaminin kitabı mekubun anıtı diker. Hl azılan mektuparın anlış bir tarafı ardır, çünkü onlar dolasız bilginin jestlerile naifliği o kurazlıka önceden punduna getirerek ele geçirirler Benjamin'in itabı sunduğu metinleri takit etmee imrendirmez bizi aksine bize onlara mesafeli durmamız gerektiğini öğütler. etinerin geri dönülmez oluşu, insanieti gerçekleştirmeden kısıtlaıcıığını ok ederek insaniete karşı duran dünaın gidişatını eleştirie dönüştürür.
otlar 196 yıının Oca ayında yamış an mein aynı yı uramp Yayınevinin aynladıı Al İnanla yeni baıında Son başlğıya e adı; Adr nonun yaşadıı dönemdei n baı 95 yıında nel ayınevinde bala Bn aii Mekıl iab ye adı 68 bn 96 Bu baıdai başlı yaya azılaya aiti Baı şei Adono Gmmele Sc/ıi Cil / z Li> baı Fanu aM. 8 686 69
1 şl Benno Reifenbe Gisgl Bnjmiı miaion, yaynandıı ye Fık Allgmein Zig, 96 V 153 Smlic/ı Sc/ıie Cil Hidgg Dke ı dig Zei. Z
4
W a Bnamn Ü ze n
5 şl Benamin, Gsom Solem ve eodo W Adorno aafndan ya yına azılandı v dipnolaı lendi bası anu aM 1978 s. 19 şl Höldelin mtlc/ıe Wrk Gss Suga Ab, C1 2 Gdi yaya azılayan Fedi Beissne Stuttar 951 ısım 17 llfte des Lebens e s Deute Gesang) 7 şl 67 bz ese s. 4. 8 şl. 56 9 şl 1 bz bu ese s. 44.
Mekup Yaza Benjamin
Benaminin kişiliği başından bu ana o denli işinin emrinde bir araç olmuştu e mutluluğu o denli zihinsel dünasıla il gilidi ki, birebir aşama dair her şeden kopmuştu. Çileci ol mas a da sadece görünüşüle böle bir etki bıraksa bile ci imsilik ona ugun olurdu. Bedenine abancılaşır gibi görü ürken çok az insanın başarabildiği şekilde kendi ben"ne ükmedebiliordu Şizofrenide deneim olarak ortaa çıkanı rasonel araçlarla elde etmek belki de Bnaminin felsefesinin emel amaçlarından biridir Düşünce biçim, aroluşçuluğun kişi karamına nasıl antitez oluşturuorsa, kendi de ampirik larak oğun bireselleştirmee rağmen, kişi değil, içeriğin ha reket alanı gibi görünür; içerik bu alandan geçerken dili gerek tirir. Bu özelliğin psikoloik kökenine gönderme apmak gerek izdir; osa bu göndermeler, Benjaminin spekülasonlarının ere bir ettiği, canlıın normal algılanış biçiminn önkoşulu ur e aşam genel uzlaşma noktalarından ne kadar uzaklaşır sa, bu genel uzlaşma canlının algılanış biçimine o derece dört elle sarılır Çok ii bir grafolog olan Benamin kendi el azısıla gili bir ifadesinde, azısının öellikle hiçbir şe belli etmeme i hedef aldığını söler Aslında kendi psikoloisile hiç ilgilen ee biri için bu ifade, en azından bu bağlamda kendini nasıl ördüğünün delilidir Benamin gibi kend nerotik halini şaet gerçek bir ne
5
Waler Benamn Üzn
kilitlenmesini, enerjinin anlış öne akışın içerir. Benjaminde böle bir şee rastlanmaz Kendine abancılaşmış birinin üretkenliği ancak, kılı kırk aran öznel tepki biçiminde, kişinin kendisini nesnelliğinin bir aracına dönüştürmee etkin kılan nesnel bir tarihselliğin ortaa çıkmasıla açıklanabilir. Benja minin dolasız gerçekle ilgili etersizlikleri a da gizleei çok öncedn alışkanlk haline getirdiği şeler, tüm bunlar inan ilişklerini düzenleen sou asaların önettiği dünada it mişlerdir Bunlar, ancak ağır acıar çekmek pahasına gerçek de ğilmiş, göz umulanmış gibi kendini gösterir Benjamin henüz bu tür bağlantıların bilincine armadan bundan sonuçlar çıkar mıştı Kendi içinde e diğerlerile ilişkilerinde, koşulsuz olarak dolasız gerçeğin erine, kendi dolasız gerçeği olan zihne n celik erdi Kendi özel duruşu aman zaman ritüele akınlaşırdı Burada Stefan George e Benjamin'in gençliğinden itibaren flsefi olarak hiç bağdaşmadığı George ekolünün etkisini aramak gerekir Benjamin, Georgeden ritüelin planını öğrenmişti Bu plan mektuplarda tipografik görüntüe, hatt Benjain'in çok önem erdiği kğıt seçimine kadar uzanır; Benjamin'e göçmen olarak aşadığı zamanda bile dostu Alfred Cohn trafından belirli bir tür mektup kğıdı hedie glirdi Ritüel öelikler daha çok gençlik döemine denk düşer; bunlar ancak aamının son ılarında, sanki ölümden daha korkunç olandan faciadan koru, ifadenin derinlerde gizli kalan, ölümü taklit ederek uzaklaştırdığı spontaneliğini canlandırmışçasına azalır. Benjaıin büük bir mektup azarıdı; apaçık bir tutkula mektup azıordu İ saaşa, Hitler Almanası e göçmenliğe rağmen mektupların çoğu muhafaza dildi; aralarından ba zılarını seçmek zor oldu. ektup, Benjamin'in azı biçimi haline dönüşmüştü. Bu biçim önce itkilere izin erior, ama bu itkilerle mektup alıcısının arasına azının biçimini tıpkı nes nelleştirmenin asalarına bağlımış, sanki ancak bu şekilde o anın e o erin sunduklarına rağmen e onlrın saesinde itki ler meşrulaşacakmış gibi üçüncü bir unsur olarak kouordu Tıpkı bütün çok güçlü düşünürlerde olduğu ibi, Benjamind
Mku Yazar
5
di iç dünasının ktibi olmasıla ilgili ünlü ifade buna ugun bi durumdur Benjaminin alışkanlık haline getirdiği şelerin kendini beğenmişlikle hiç ilgisi oktur; zaten Benjamin böle bir suçlama soğukkanlılıkla kabul ederdi. Mektup, önceden ildirilecek olan, nesnelleştirilmiş, dolasız gerçeğe ulaşaa cesarelendirr insanı. Mektup azmak, araç oan durağan söz cüğün içinde aşam armış görüntüsü erir. Mektupla, uzakta kalmaa dem ederek uzak olma reddedebilir insan Yazşmala brebir ilgisi olmaan br deta, mektup aza r Benjamine özel olan bir duruma ışık tutar Bir sohbette, azı e konuşma dil araındaki farklardan, gündlik konuşmalarda nsana özgü bir daranış olarak konuşma stilinin biraz geşe diğinden e dilbilgisi açısından geçmiş zaman hikesinin kul lanlası doğru olduğu halde eçmiş zaman kullanıldığndan ö edilir Dildeki nüanslara karşı son derece hassa ola Benja min, bu iki geçmiş zaman arasındaki farkı koruma zor bulur anki arasına dokunulmuş gibi belli bir heecanla reddeder di Benjaminin mektupları konuşan bir sesin figürleridir e bu ses konuşara azar. Mektuplara damgasın uran azı dilinden azgeçilirken ektuplar laıkıla ödüllendirilmişlerdir Bu durum geniş br okuucu kiteine uaşmalarnı hakı kılar. Bugünkü aşamın enkli solgunluğuna gerçek anlamda sahip olanlara, geçmişe hükmetme ücü erilmişti. Mektup biçim olarak tarihe akırı dr e Benjamnin aşadığı dönemde akır olmaa başlamıştr aa bu durum Benjamin'in mektuplarını ollarından alıko a. Bunun göstergesi Benjamin'in azılarn mümkün olduğu üece, daktilo ullanılmaa baladıktan çok uzun süre sonra bile, el azısla kğıda dökmesidir; ine fiziksel bir edim ola rak azı azmak Benjamin'e zek erdiği gibi özetler çıkarma e temize çekmei seerdi makinelere karş oluşu da ona ecan erirdi Bu bağlada Tekğn Oanaklaa Yeniden ibiiği Çağda Sana Yap çalışması düşünsel tarihindeki aşka baz çalışmalar ibi, saldırganla özdeşleşmesi anlamına elordu. Mektup azmak brein bir taleini, iddasını dile
58
aer Be Üzr
aısında da olduğ gibi bu konula ilgilenmee başladı. Bireleri salt işee indirgeen gene bir toplumsa anlaışa göre hiç kimsenin artık mektupta kendinden hl karanamamış kişimiş gibi söz etmee hakkı oktur; mektuptaki "ben" her zaman bira haal çerir Ancak deneimin parçalandığı bir çağda, öznel bakıldığında, insanlar artık mektup azmak isteior. eknik, ektupların önkoşularnı ortadan kaldırmış gibi görünüor. letişimin hızlı olanaları zamanmknal uaklıkların azalması, mektup azmaı artık gereksiz kıldğı için, mektubun özü de ok oluor. Benjmin mektuba antik e fütursu bir hüner katmıştı; geçip gitmekte olan, mektubun eniden haat bulmasını içeren ütopala birleşiordu. Benja mini mektup azmaa cezbeden şe, tarihsel biçimleri mektup da öledir doğa olara gören deneim usulüle de ilglidi; bu tarihsel biçimleri çözmek onların burularna umak gerekirdu ektup azarı olarak duruşu alegori apanların kne benzer Mektuplar Benjamin iin geçiciliği aşabienin dğabilisel grüntüleridi Benjainin mektuplar anllarn ölümlü ifadelerine benzemedikleri için insana kışan şekil e arıştırma için gerekli nesnel üce shiptirler. Gözler henüz itirmekte olduklarıın asını tutarak, bir gn eniden mümkün olacakış gibi, öesine sabırla e oğun bir şekilde şelere ba· kıorlar Benjamin'e ait bir söz bizi mektuplrının sırrına ulaştırır Ben insanlarla değil sadee şelrle ilgileniorum. Burada dışaurulan olumsulamanın gücü Benjaminin üretkenliğile birdir. Benjamin'in ik mektupar çoğunlukla, ikersdrf Bağımsız Okullar Cemieti"nin düüncelerine en akın duran, Gusta nkenin liderliğinde radikal bir grup olan "Bağı sız Aln Gençik Hareketi"nden arkadaşlarna azdıklarıdır Bu hareketin 934 ılarnda çok ses getiren bir ergisi la Ang için de oğun olark alşordu. Benjamini, adeta aerjik bir tepki duduğu bu tür bir hareket, daha doğrusu herhangi bir hareket içinde düşünmek bir çelişkidir. Hiç koşuluz b hareketlerin içine daası Konuma Salonlaı"nda bugün d I
zr Benm
59
de edebilmek için, geneli özein uç noktasında ouştruordu e aslında bundan ölesine mustaripti ki, olgunluk döneminde dahi, olanca kuetile ama tabii boşuna kolektif olanı araacaktı Bunun ötesinde genç ruharın genel eğilimi olduğu üzere, tanıştığı insanları önce gözünde büütürdü. ntelektüel arıına başından sonuna kadar can eren uçlarda geinme i", saf iradee gn biçimde, normal e sıradan olan bumuş gibi arkadaşlarına aktardı Arkadaşlarını çoğunun sadece bir ıçrama apmak için gerekli güce bu gücün arlığına kendinden a çıkarak karar vermişti sahip olmamaarı değil, insnoğlunun potansieli olduğu için arkadaşlarının da ulaşabileceklerine inandığı uç noktaı" aslında istememeleri, Bena minin acı deneimerinin en önemsizi değildir muhakkak. Benamin bölece kendini ısrra özdeşleştirdiği gençli ği e dşüncesnde bir genç olarak kedini de anımış oldu. Genç lmak Benamin için bilincin bir duruşu haline geldi B duumun gençliğin baz aldığı nifliği reddetmesinin e hatta Genliğin etafiiği'ni azmaı planlamasınn arattığı çelişkii kendinden emn bir biçimde umursamıordu. enamin daha sonra, gençlik mektuplana damgasını uran b durumu gençliğe sagı duduunu ifade ettiği cümlese kendi doğrarına çekti Kendi nitelikeri e katıldığı çerele arasın daki uçurumu, hükmetme gereksinimile kapamaa çalıştığı ölenebilir Benamin henü Bark Kiab üerinde çalışrken, kral imgesi gibi bir imgenin önceleri onun için çok öneml olduğunu sölemiti. Hükmedici, zorba aaflar gençlik mektupardaki bulutların arasından etrafı ateşe ermek isteen şimeker gibi her eri sarar; estler zihinse gücün apabileceklerni anasıdır Genç insanların, mesela üniersite öğrencilerinin rahatlıkla e seerek en eteneklilerin kbirli olduklarını ölemeleri Benamin için bir prottip oluşturuordu herhalde. Bu kibri reddetmek mümkün değil. Kibr, en üst düşünse dü edeki insanlaın kendilerinde bir olanak olarak gördüklerile, b insanların gerçekte ne odukarı arasındak farkı ortaa koar. Bu farkı ornlu olarak, dışarıdan bakıdığında küstah
60
Wa Bj Ürin
kusursuz, aşırı zarif e kibar bir insandı; bu kibarlığı mektuplarnda da belgelenmiştir Bu konuda Brechte bener; her ikisinin de bu özelliği olmasadı dostluklarının kalıcı olması mümkün olmadı Bu tür bir iddiası olan insanların ilk ıllarında etersizlikleri karşısında sık sık dudukları kendi kendilerini takdir etmelerile anı kapıa çıkan utanca Benjamin, gençlik hareketinin içinde olduğu dönemde, kendi utancının farkına ardğında son erdi Sadece Alfred Cohn e birkaç akadaşla ilişkisini sürdürdü; tabii dostlukları ölümüne kadar süren Ernst Schoenle de Schoenin tarifsiz kibarlığı e duar lılığı Benjamini derinden etkilemiş olmalı; tanıtığı insanlar arasnda, Schoen'in kendine çok benzeenlerden biri olduğu uhakkak Benjaminin, akademik planların erçekleşmeesi e faşizmin patlak ermesinden sonraki birkaç ılı nispeten tasasız geçirmiş olmasında Frankfurt Radosunda program önetmeni olarak Benamin'e bu rado için sık sık e uzun süreli çalışma imknı sağlaan Schoenle danışma içinde olmasının rolü büüktür Schon kend arlığına duduğu derin bi güenle, en küçük hınç, kin hissetmeden, kendini ok etmee aracak kadar gerid kalmaı seen in sanlardan biridi Benjaminin kişiliğinden söz ederken Scho enin kişiliğini anmak için daha ii bir esile olamaz Benjamiin özgürleşme döneminde, Dora Kener'le eli liği dışında, düşünsel anlamda kndisile eşit olan Scholemle dostluğu bu beki de Benjaminin aşamındaki en akın dostluktu belirleici olmuştu Dostluk kurma eteneği birçok önden mektup azmaa; daha da çılgın elliklerile dostlarını mümkün olduğu sürce birbirlerinden uzak tutmaa ten "sır çerçiliğine" benziordu daha sonra bu dostlar, düenli olarak, sınlı kalmak zornda olan çereerde ne de birbirlerile t nışıordu Benjamin kültürdilbilim klişelrine duduğu nefretten dolaı çalışmalaının kendiliğinden gelitiği fikrini ka bul tmese de, serlerinin ükseliş eğrisinin anı sıra Sco leme azdığı ilk mektupların daha önceki tm mektuplarından
Mkp Yzr Bnjmn
6
erini garip bir şekide nesneeştirimiş, bakir tarzıa Benjamin'e öze haatında da inanımaz bir cazibe eren çok ince bir ironi aıordu Bu cazibenin unsurarndan bii hassas derece de seçiciiğie, fokorik öğeere, örneğin Berin ehçesi a da ahudi diine ait deimere onamasıdır. Yirmii ıarın başarına ait mektupar Birnci Düna Saaşı öncesinde azıanar kadar uzak deği biz Benjamin bu mektuparda segi dou anatıara, özene seçimiş uucu öeişere e zman zaman çok sık omasa da teorik tarışmaara kendini geiştirir. Gezgin Benjamin, uzak mesafeer üünen aştığ kişie sözü bir tatışmaa giremediği için, kendini böe azmaa zorunu hissediordu. Edebiat iişkieri çok genişti Önce unutuup, sonra eniden keşfedien biri değidi asa. Niteiğn sadece kıskananar anamak istemezdi; Fkfe Zeig e ieie We ibi aın organarı sa esinde geniş kiteer tarafından tanınıordu. Faşizm öncesi dönemde geri panda kamıştı Hiter diktatörüğünün ik ı arında Amanada taka isime birçok azı aınamaa deam edebimişti ektupara sıraıa bakıdığında, bunardan sadece enjamine deği, dönemin düşünse atmosferine ait bir izenim de edinmek mümkündü Siaset, Benjamin'in oğun iş e öze iişkierini sektee uğratamamıştı Bu iişkier Forens hritian Ran e Hofmannstha'dan Brecht'e kadar uzaordu; teoojk e topumsa motilerin karmaşıkığı azışmaarda açıkça görünür Benjamin kendine özgü oandan taiz er meden azıştığı kişiere uum sağardı; o zaman Benamin'in bütün mektuparının dise birimeri oan biçim duguu e uzakık bei bir dipomasi düşüncesine hizmet ederdi. aman zaan sanata oğrumuş oan tümerin Benjaminin haatını hiç de koaaştıramadıkarı, Benjaminin geçici başaara rağ men mecut oana karşı kabu ediemez e öçüemez bir taır koruduğu düşünüdüğünde, bu dipomasinin dokunak bir a nı da ardır. İk göçmenik ıllarnın maddi açıdan çok zor koşuar atnda geçmesine e Fransa'da kamasının aratacağı tehke ko
62
Walc Bnamn Üzn
nurlu e sğukkanlııkla katlandğına burada işaret etmek gereki. Benjamin bütün bunar başaptı için sine e çekti Özel haatına ait olmaan, neredese özelin zıddı lan şeler, o dönemde haattki duruşuna blluk e bereket getird içinde barındıdığ sonsu big e denei m zenginiğine rağmen a da tam da bu üzden, aşamı kendi kendinin amacı değil, kendini düşüncelerinin aacı olarak kabu ettiği gibi, kaderinden de kişisel bir şanssızlık olarak akınmad Kaderin nesnel koşulları içinde karaabilmesi, nu aşması için gerek i gücü henüz 940 ılında, belki de kendi ölümü üzerine düşünürken, Th Kvm Üzerin adl ezleri azmasna lanak sağlaan gücü erdi Benjamin'e Benamin ancak aşamnı kurban ederek, kurban karm na er ermeen bir düşüncede haat buan bir ruh olmuştur
Notl 6 Eimind yaıan bu yazı
Bejami Mktuplar itabında yaynland
Kitabı ndi ntlarla yaya aıraanar rso Som v Tdor W drno Cit Franfur a.M 6 s. Mtin brada Yya Hazan İ c ü oara yr alıyr v zl bi baığı yo bu baıdai baş Adornon l yazısıyla d üzlttiği dati o alaan almr Balı şli Ado hf Cilt No u Wa bası Franfur a.M 8 s 83
Bnaminin mtularınn önözd biriln bass. rş b bu r s s 53 3 rş. Bnaminin framan alind almış aynı adlı yaısından
s
Benjamin'in Anısına
nun 1 Ekm 90 tarhnd ölüm ilanını aınladığı alter Benjamin, Almanada geniş ölçüde gazeteci azar, özelikle de nkre Zeig e ierrishe We in azarı arak ism apmışt Çoğu kimse ise Benjamn'i Proustun roman külliatının büük bir bölümünün usta çeirmeni olarak iordu. Ancak Bnjamin'in değeri başka boutara sahiptir özden düşmüş lan "düşünür karamı"na tekrar tbar kaandıran, düşüncenin gücünde e kendine özel oluşunda ger eğin olanaklarının farkına aran biri arsa şaet, alter Benjamndr bu. Bnjamin'in, eteneğinin saçtığı ııkla ünlenme hak ettği halde, genş kitleler tarafından bilnmior olması bu durumun en gerçekçi fadesidir. Benjamn kendn oraan, özündek bners bir eteneğn peşinden gitt e arolana, elsefi okullara e kabul gören düşünce geleneklerne sığınmadı Tüm nesneere bunla ona abanclaşana e bi abanc oarak sırlarını ortaa koana kadar akından bakmakta nat etti. Benjamn'n rıza eksikliğ diğrlr tarafından hiç affedilmedi üşünme başladığı andan itibaren dünanın ondan esirgeee çalıştığı bir haat sürdü. Benjaminin felsefi çalışmaları, bir sistem a da boşlukta salınan taslaklar olarak değil metin orumu a da eleştiris arak ortaa çıktılar Bu çalışmalarda Yahudi teolojisi geleneği n az geçit eren katmanlarında da gerçeğin izini akalaabil-
4
Walce Bnamn Üerine
e Aman Bark tiatrosunu, resmi estetik anaış tarafından asakanmış oan aegorii kurtarmak" adına orumlamaa girişen Aman Tgedasn Kökeneri Benamin'in felsesi, "ümitsizliğn gerçekdışılığı ile doğanın eine geçmiş kader e mitolojideki "canlının suç iişkisi" arasındaki geriimin etkisindedi. Bu geriim ieriki ılarda Benjamin için, ik eğiiminden hiç ödün ermeden, toplumsa bir geriime dönüştü. Aforizmaar kitabı Tek Yön bu dönemin başangıcıdır; çağın en mükemme tarih fesefes belgesi oan, Zeisci Sozialoscng aınanan Baudelaire üzerine çaışma da bu dönemin sonunu oluşturur. Bu çaışma Benjamin'in 9 üzıın İlktaihini azmaı amaçladığı Paris üzerine oan bir eserin parçasıdır. Benjaminin üerinde on beş ı çaıştğı e fesefesinin tüm motiferini ugulamaı düşündüğü bu eser arım kamıştır. Benjamin'in fesefesini, genel hatarıa dahi osa sadece birkaç sözcüke aktarak ümkün deği Bu fesefe bugüne kadar "anız e dışa kapaı" omasıa korunabilmiştir. Zaman içinde geişecektir, çünkü bu felsefenin en giz amacı, hkesin amaıa anıdır. Ama dünaı bir önün perspekifinden düna adeta güneş tutulması atındamış gibi görn göz ok olmuştur Kurtamış oanın bakışarında düna gerçekten odğu gibi gö rünüor ola gere Ölümün hüznünü taşıan bu bakış, sğuup sönen haaa sanmadan scakık e ut erdi
Notar Nekrooj baıdığı yay A{bu ewih Week gli (New ok C 6 ı şk Adoo, e S Gre Adoou vd. katkıaya yaya hazıraya R Tedema Cit 0. Sc/ien Fku aM. 1986 s 9 v dvam 1 Bejam 6 Eyü 140ta orBod ödü Bkz bu se s v s 4 16 po
Bin Dokuz Yzlein Başında Belin'de Çocukluk Sonsöz
Berin'de doğan alter Benjamin, göç edene kadar burada a şadı. zun seahatler Paris'te, Capri'de, Balear Adaları'nda ge çen uzn arıkar Benjamin'in kente üz çeirmesine neden omadı Hiç kimse kentin ara okaklarını onun kadar i bile mezdi er e cadde simeri Benjamin için aradlış tarihinn isimleri kadar tanıdıktı. Köklü bir Berlinli Yahudi ailenin e bir antikacının oğlu olan Benjamine, NeoAlman başkentinin dönme özgü gelenekere akırıığı, her zaman en eni ola ın en esk olanı temsil ettiği geleneğin arants atında görü üordu. Beie Çockk 0'lu ılarn başaında olutu. Bu eser Benjaminin aşamının son on beş ılı bounca uğraştığı, mo dernizmin ilktarihinin çerçeesinde er alır e Paris pasajları hakkıda tasarladığı eser çin topladığı malzeme ığının kar şısında öznel ir denge olşrur. Benjamn'n bu kitapta, pramatktopumsa kökenerinden ola çıkarak eliştirmek stedi ği tarihsel arketipler, Berin kitabında anıların dolaszğının içnden bir kez ok olduğunda oğunlaşarak kendi kabolu unun alegorisne dönüşüp, tekrar ger getirlemeen karşısında duulan acının gücüle aniden parılamalıdı. Çünkü kitabın çekip abancılaacak kadar aka aldığı
W[ Benin Üzein
müştür. Dehşeti çok önceden oana mükemme bir şekide bireştirirer. Burua sınıfının düşünse etisi, kendi özgeçmi şinin parçaanan atmosferinin gögesinde panik içinde sadece br örüntü duğunun bizzat kendisinin farkına arır. Benaminin kitabın tamamının aınanmasını göreemş oması göç ettiken sonraki ik ıarda oksuuktan kitabn böüm erini öeike nke e Vice Zeig gibi gazeteere geneike takma ada bir keree mahsus olarak aınanmak üzere ermiş oması, kitabın özüne çok ugundur. Benamin sıraamaı tespit etmemiştir; farkı tasakarda sıraama da farkıdır. Ancak kambur küçük adam en sonda omak zorundadr. Kambur figür geri dönüşü omaanı içinde barındırdığı kadar, anatıcısı da ancak adı biinmediği sürece aşaması mümkn oan e adını kendi ifşa eden R eizcen* benzer. Benjaminin betimemeerinde canlanmaa başaan meknardaki haa öümcüdür Hüküm gi miş oanın bakışarı bu eknara çeriir e Benamin onarı hüküm gimiş birinin gözlerie grür. nkaz atındaki Berin kentte 900 ıarında hükm üren öfkei uarımara bir anıttır Ama tıpkı ks kıs gülen Rumpeszhenin mite deği masaa ait olmaı gibi ödürüü haa da masa haasıdır Benamin bu kötüük ua<ıkırıgan minatürerin içinde d fesefenin hazine müdürü cüceerin kraıdır Haal kırıkığının arattığı patamada anışıka Höderine ma edimiş bir şiirde bahsedien perier ükesi ortaa çıkar iir Bena minin azıarına benzer e Benamin giderek şiiri seme başar Güer dokumuş Yaşamarın öümüern i kapi perier; Gzinior hareket ediorar Kııktan kıığa girerek, Kh çirkin kh üze
Bn Dok Yütn Başıda Beln'e Çocukluka Sonsö
67
Hüküm sürdükleri yerde, Gülüyor her şey iekler ve yeşil mineler arasından a yakuttan sarayla lmaslarla süslü vazolayla, Muhteşem onsuzdur havası Seya kokularının, Baheeri doldurur Üke dehlzleri de lduğu gi Kum yerie rlantayla bezenmiş Süema eygamberden bu yana, iir havac gememş Bu havadar üee, Buaı sdad Bana r hava tanrısı ua mezarının iinden tak masl otoğrafla sadece uzaklarda
kalmı yaşamların kuşbakışı enkazı değl, modelern neşel halleriyle lümsüzleştirmek isteyen havaın havadar ülkeden ektği toğraflardır.
Nlr 0 ınn Ağs ınd zımş n men nnim bş
nmin'in bi kibnn ik bsknd ömnden n ınndı: i Başmda Berlin' Ç nk M 0 6-0 B bskdk şk hzın ii-sıı ki Adn G/ Sıft, Cilt. : Visıt ırt Fnk M 986 . 02
6
We Benin Üzerine
3 "elseei aze Müdürü auu lm He adı eserideki Yeşi Çam Ormaıdaki azie Müdürüe "Cüceler Kralı" ise Georgei ie es egeı' bir gödermed ir Bejami her ikisii de masalı ve şiiri çok be ğeirdi krşl 1 314 ve 4 Şiir Friedrich Mahisso'u Pee lkes şiirii kısalması. "Bu şiiri ilk ü ve soda bir öceki kıaları okalama işareerideki bazı arklılıklaa e cuur krş. ölderli Slihe Wrke. Gosse Sugarer Ausgabe Cilt böü Sugar 1951 s. 984 Bliıe Çoukluk ik baskısda kaar ayrılmaışı bu kouyla ilgili Adorou eserleride şu söer yer alr Berlie Çoklk yei baskısıa .. WA buu dışda şiiri yaza kişi edeiyle sosözde bazı küçük değişikliker yapmak ve şiiri yapısıa uygu olarak dör ısralı kıalar halide basılmasıı istiyor Acak şiiri yapısıa dör değil altı ısralık kıtalar uygudur. "Kısalmaı" gerçeke ölderli araıda yaplıp yapıladığ bell deil krşl. Wer Kra Ageblik e Diluıg Kiie Begı Müih 94 s 77
Hatralar
Benjamini anıdığımda çok etkilenmiştim onu tam olarak n n tanıdığıı söleebilmem mümkün değil. ılında olduğunu biliorum. Ancak peş peşe iki kez görmüştü e bu görüşmelerden hangisinin daha önce olduğunu şimdi kesin olarak bilemiorum Her halükrda biri, o zamanlar Frankfurt'ta Opera edanı'nda bulunan Caf estendde, buluşma ı aarlaan arkadaşım racauer'le bilike gittiğim bir randeudu. Bir başka kez ise diğerinden önce midi sonra mıdı tam hatırlamıorum geçenlerde ölen Gottfried SalomonDelatourun erdiği bir seminerde, bir sosoloji seminerindedi. Seinerin konusu rnst roeltschun eni çıkan Te/k ki abıdı. Bu seminerde aralarında daha sonra in genel aın önemeni olacak Kurt Hirschfeldin de bulunduğ, ilerde sık sık bir araa gelecek olan isimler de ardı Benjamin o dönemde Frankfurt'a gelmişi e Salomon'un da ısrarla destek ediği doçentlik tezini ermek için uzun süre burada kalmıştı. Beni ekileen ilenimlerimden birini gözümde canlandırmaa çalışaım Çok ii hatırlıorum, Salomon bir seminerde biraz konudan sapmak istemiş, ciddi bir sıralama takip etmemee başlamıştı ki, Benjamin, Salomon konudan her uzaklaştığında aptığı gibi sessizce gülen bir edala Salomon'un sözünü kesip, bir kitaptan alıntıa benzeen şu sözlerle müdahale etti "Ad ocem Troelsch, Ad ocem Troeltsch" Sesinin tonunun b şe-
0
Wcr Bnin Üzin
Benjamn oldukça sık görüordum. Frankfurtta bulunduğu sürece en az haftada br kez, belk de daha sık gördüğümü söleeblrm. Daha sonra da düzenl e sık görüştük, sadece buraa geldğnde değl, özellkle de Berln'de. Sanırım br kez de, galba 925 ılıdı, talada, Naplde brlktedk, ama bundan tam emn değlm. Buluşmamızn br "amacı" olduğunu sölemek pek mümkün değl 40 ıl önce entelektüeller nasıl k ölesne sohbet etmek e kemrp durdukarı teor braz daha çekştrp hırpalamak çn br araa gelorlardı, bz de njamn'le öle br araa geloruk. Ben o dönemde çok gençtm Benjamn ne de olsa benden 11 aş büüktü e ben kendm kesnlkle "öğrenen" olaak görüordum. Onu büülenmş gb dnledğm, bazen detalarla lgl sorular önelttğm atırlıorum. Kısa br süre sonra, henüz aınlanmamış çalşmalarını, Cö Bğ' daktlo edlmş br taslağını e br daktlo kopasını okudum; daha snra da Baudelaren ex sie ns 'ne azdğı, çermenn göreler üerne önsözü Bu önsözün br aıne tarafndan galba Hedelbergde adı eissbah olan br aıned baslan lk baskı proasını oku dum Daha sonra kter Zeit aınladığı uzuna br makalesnden çk etklenştm Bu makal Benjamn e Baan Asja Lacs adıla anlanmıştı; sa bu akalenn tümünüı Benjamnn ürünü olduğu konusunda hç şüphe oktu B çalışmalara başkalaı eklend e ilşkmz aslnda br daha hç kopmadı Belrl aralıklarla görüştük, en çok da göç dönemnde Parte, daha önce 1929 ılında bze dan lk menlern okuduğu zaman Köngsberg'de. Bunların dışında da dünanın dört br annda br araa geldk; ama plansız e amaçsız, ukalalık olarak anlaşılasını stemem bunun sa dece brlkte felsefe apmak adına. Benjamnn tükenmeen, kend kendn enleen br üretkenlğ ardı Benjamn le en baağı e önemsz görünen şeler hakkında konuşurken, onun üretkenlğ dkuduğu her şe değştrr e etklerd. Birkte felsefe aptık dedem, bundan felsefele lglenen gnç nanların aralarında aptıkları türden felefe ohbtler nlaşıl-
rr
siz mazmei de kapsamasıd. Hatta konular elsfenin resmi mazemesinden uzaklaştıkça, Benamin'in felsefi açıdan daha da paradığı söenebilirdi Bu nedene sohbet konuarının sınırlarını saptamak zor Ama dar anlamda fesefi konular üze rinde tartıştığmıda çok kısa, eci tümcelerle oağanüstü bir etki arattığını hatrıorum Bir kez belli bir bilgikuramsa düşünceler bağlamında nesne anamında" önelim e "thetik" önelim arasında bir fark geliştirmee çalışıordum ki, Bnamin, işte bunlar nesne anlamında' öneim e thetik' önelimdir" ierek dostane ama anı amanda eleştire bir biçimde konuu noktaad öece, mesela Husserl'in fenomenooisinin daandığı tüm anın, argümanlara karı uzun bir saaşım ermeden e onarı çürütmeden, Benaıi'in somut düşünme biçimile e somut nesneern kırlıp açılmasıla bu argümanları bira akademik katılığı e önemsi özeri nede nie dere dışı bırakıdığını anadım. Benamin'i ilk gördüğün andan itibare, tanıdığım en önem insan oduğuna dair edindiğim izenim bir nostai değldir. O aman 2 aşıdadım ine de felsefi açıdan epei pişmiştim ama şimdi kitsch" aartmalara başurmadan izenimimin gücünü anatacak doğru söcükeri bumam çok or. Feseeni aat ettiğini gerçekeştirebimesi e deeimi içinde kalanla deneimin olanaklarının sınırarını aşan arasında Kant'ın arattğ arıma umamak için gerçekte ne olma sı gerektiğini bu felsefe sasinde anlamış gibidim adeta. Bir kez bu durumu şu sözlerle ifade etmiştim Benami söe dikleri gizemi bir erden çıkmış gibidi ama bu gizem asl ülkedeki düşünürlerinkine benzer meşum bir anlamda deği, aışılagelmiş düşüncelerin üzün bir şamar gibi inen görüşlerin kendierine özgü bir nemi oması e sır a da hatt Benami'i konuşma e düşünce biiminin poker oucuarıın özellikerine hiç de uzak olmamaına rağmen böf olma şüphesinden tamamen arınmış olmas anlamındadı. Nitelike ilgi i hassasietleri oan, kin e hasedin göerii kör etmediği bir inann, burada düşünse görüş e dşücein sonuçları ko
72
aer Benamin Üzeine
Benaminn dış görünüşünü anlatacak olsam şaet Si hirbaza benzer bir hali ardı, ama metaforik anlamda değil, kelimenin tam anlamıla bir sihirbaz. Onu uzun bir şapka e sihirli bir bastonla gözünüzün önüne getirebilirdiniz. Çukur e miop olan, anı anda hem umuşak, hem de keskin bakormuş izlenimi eren gözleri çok garipti. Kendine özgü bir parlaklığı olan saçları da çok özeldi. Aslında üzü çok orantlıdı. Ama anı zamanda işte ine doğru sözcüğü bulmakta zorlanıorum aurtlarında ieceğini saklaan bir haana benzer bir hali ardı. Düşünce sisteminde inanılmaz bir anla mı olan antikacı e koleksioncu anı, fizonomisini de etki lemişti. Ancak Benjamini tanımak demek, onda, insana özgü klasik alamda dolasızlık e sıcalık gibi bir şen olmadığını bilmek demekti Ama burada sözü edilen, basit bir soğuk entelektüellik düşüncesi değildir Aksine, gördüğü e kein söz cüklerle ifade etmee çalıştığı şelerin metafizik gücü karşısın da korkunç bir bedel ödemek zorunda kalıor gbid aşaan insanlara nasip olmaan bir biçide, şeleri kendi alınlıkları e sessizlikleri içinde algılaabilmesinin bedelini bir ölü gibi konuşarak ödüordu sanki Asla çileci, aıf a da buna benzer bir anı olmamasına rağmen, dünei olaan bir önü de ardı. Tüm arlığı, grgül (ampirk arlığı dahi bölesine dü şüncele oğrulmuş bir insana rastlamadım daha önce. Buna rağmen sölediği her söz bir nei düşünsel dünei mutluluğu elki de ondan esirgenen omut dolasız canlı br mutluluğu içinde barındırırdı. Benjamin, kendisini tanıdığım dönemde "ün" olarak nitelenen şee sahip değildi herhalde Ancak bunun erine, kendi terminolojisine de çok uacak bir şee bir nei kutsal halee sahipti. Olağandışı olana zgü bir anlam atmosferi ard Kra cauer e benmle tanıştığında bu tanışmaa benim de o za man henüz tanımadığım e beş ıl sonra Berlinde ilk kez karşılaştğ Ernst Boch damgasını urmştu konu, Benjaminin a da Kracauerin a da ikisinin birlikte üzerinde çalıştıkları teorik esihlik sitemile ilgili bir plad. Aa Benjaminin
aı
73
teorik aklaşmlarının, gençliğinde Kantçlıkla nasıl kanaştığı blindiği takdirde, teorik esihlik tasarımının geç dönem, hatta tüm olgunluk dönemindeki aınlarından da anlaşılacağı gibi Benjamin'e hiç de abancı olmadığı görülür Ama ben da ha o dnemde Bloch'un felsefesini çok ii bildiğim için, birkaç kez buluştuktan sonra düşünsel bouttaki dostlukları nasıl olursa olsun düşünsel bağmllığa benzer bir şeden, hatta düşünceleri arasında hrhangi bir bağ anlamında bir intiden söz edilemeeceğini, Benjaminin felsefi bakşnda, bir uzu gibi bu bakışa eklemlenmiş, kıaslanamaz bir şe, özellikle de somut olann içinde kabouşa işret eden kendine has bir güç gördüm. Diğer düşünürlerin aksine, mesela Blochun aksine, düşünce sistemi kulağa n kadar paradoks gelse de karamlar etrafında dönmüordu Bu düşünce sistemi, tam da karamsz detaların somut etkenerin düşünsel içeriğini ele geçiriordu. Benjamin açılamaz olanı büülü bir anahtarla açıor e bölece tüm resmi felsefenin sınıflandıran, soutlaan, kapsaan de arlıı karşısında istemeden e özellkle urgulamadan ortadan kalkması mümkün olmaan bir tezat oluşturuordu. Onun mukaese edilemez gücü ölesine parıldıordu ki, insan henüz onu tanımadan, sadece adını şöle bir duduğunda dahi bu gücü algılıordu. Baştan beri, Benjamin'in en büüğü, en iii başaracağına inanıordum. Ve Pasajlar tasarlandğnda Benjamin bu çalışmaı bitireemiştir bu düşüncee, tamamen malzemele çalşılmış, anı zamanda somut e transandantal bir felsefee ger çekten çok akınaştığını düşünmüştüm Benjamin'in gücünden hiç şüphe etmedim hatta Pasajlar bitmek bilmeip uzadığında bu deasa projenin altından kalkıp kalkamaacağından şüphe etmek olağan olduğunda dahi, böle bir şüphei iç ortaa atmadım. Bu çalışmanın en temel e en belirleici konular kapsadğı e Benjaminin bunu apmaa etkin olduğu açıktı. 940 ılının sonbaharında, New Yorkta ölüm haberini aldğımda, gerçekten e kelimenin tam anlamıla, büük bir eserin arım kalmasına neden olan bu ölümün, felsefei haal edilebi
4
azabiecekerine kıasla sadee fragman olan azılar bir araa getme, en azından Benjann potanelle lgl tek rar bir fikir oluşturabilmek için, gücü ettiğine her şei amaı br göre olarak gördü.
r Meti oluşmasıyla ilgili ilk kez basldğ D M dergisd yaz işlerie ai bir oa şu bilgi var O döemde Per Szodi eodor W Adooda Ers Blocta Ma Rycerde ve Gersom Scolemde Freies Berli Radyosuu 3 programıda Waler Bejamile ilgili aılaı dile eirmelerii rica eder Bu kouşmalarn yazıa dökümüş ai yazaa taafda düii Szodi 'i sorduğu brka soru moajda çıkarılmıştır Yie de yazılmamış spoae kouşma dilide alaılmş aılar olarak kalır" Radyo programı 965 Şubaıda yayılar Düelilmiş versiyou ilk baldı yer De Mo Yıl 8 s 35 38 Eylül 966) Basılı şekli Adoro Gse Se Clt 0 1: Vemisıe Sıfe Frakfur aM 8 s 778 Birlik İtayada seyaa ede Adoro ve Siegfried Kracauer Eylül ayıı souda Bejami ie Napolide buluşmuşlardı krşl 1 06 3 Bkz bu eser s 3
Rol Tedemann Walte Benjaiin
Felsefi İnceleelei Ö
alter Bnjamin 20li ılların başında Frankfurtta aşadığı dönemden beri Sosal Araştırmaar nstitüsü ile akın iliş ki içindedi; göçmenlik döneminde enstitünün üesi olmuştu. Franko rejiminn kurumları tarafndan PortBouda Fransa'nın Hitler rejimile işbirliği apan bölümüne geri dönmee zorlan dığı için intihar ettiğinde New Yorka taşınabimesi için gerekli güenlik önlemeri alınmıştı Bu nedenle Benaminin eserlerile ilgii ilk büük çaışmanın ke 'de aınlanmış olmasının arkasında başka bir neden aramaa gerek ok. Benjamin'in kendi eserleri gibi bu alışma da felsefi konulara değinir. Anak biide kasikleşmiş iş bölümüne katı br şekilde uumaması, Sosa Araştırmalar nstitüsü'nün çalışma tarzının öeliğidir. Bu tür bir iş bölümü her şein somuta in dirgendiği bir bilinci ifade eder e bu bilinci aratan toplumsal koşular biince karş koa Benjaminin düşünsel deinimlei, sistemin imknarı ko nusunda şüphelele dolu zoru e uzun bir süreçte kendi gücüle giderek aha fazla içerik ele etikçe, iedemannın ça lşmasının basılması daha çok önem kazandı. Bu deinimler, nihaetinde toplum teorisine, ürütülen malzemesosolojisi e an zaana ieolojieştirisi ola aaşırmaara dönüştü
76
at Bnamn Üzine
nanması Benjamin'in duruşundak bu aşırı değişmn göstergesdr. Bu duruşu felsefecilern aptığı gb "sosolojzm" olarak anlaanlar hata eder. Benjamn, felsefi sorularla lgl düşüncelerin erine bu soruların toplumsal oluşumlarıla ilgii soruları komak istemiordu; daha çok tıpkı Pasajlar taslağının kışkırtıcı fraganında "sonuz olan her durumda bir düşünceden çok br elbisenin kırmalı süsüdür" sözünde olduğu gib toplumsalı somutlaştırarak felsef gerçeğn özüne ulaşmak stiordu k bu olağanüstü önemli br düşüncedr. İşte bu sözler Benjamin'n anlış anlaşılasına sebep oldu; bu anlış anlama zihnsel nitelklere karşı henüz tamamen körlemiş olan hiç kimsenin kas kalamaacağ bilgileri en azından nötrleştrme steğile bağlantılıdır Yazıları Suhrkaıp Yaıneinde ki clt halinde aınlandıktan sonra Benjamn'n etksi özelikle de zamanında A geds ökeer adlı eserini ok saan edebiat blminde kuşkusuz çok arttı. Buna karşılık Benjaminin tüm eserler günümüze kadar büük ölçüde azıların griş bölümlernn bu klişeler ertaraf etme ça balarıa rağmen dar bir manada edebiat eleştris hatta belki denee olarak kabul edilegelmiştir. Bu klişeer gerçek olsad şaet Benjamin a kendni düşün tarh aı erlen bu kısmen uzmanlaşmış alanla sınırlandırırdı a da ürettkleri birbrle bağatlı olmaan fkilern toplamıdan baretmiş gbi Hegel'in Fransız Adınlanma Hareketi'nin edebi ifade gücü karşı sında Alman geleneğine öfkelendiğnden bu ana bu geleneğn mustarp olduğu, düşünsel zengnlğe sahip olanlara karşı du ulan nefretle hareket ederd. Aslında Benjamn bunlar ister felsefi olarak ister sosolojik olarak anılsın en üs düzede te orlern peşinded Benjamn sadece eleştiel estetk olanla etnr gbi göründüğü erde de kend spekülatf motiflrini dün eileştirordu. Ancak eleştrelestetk olanla bu motflerin her türlü değişme rağmen süregelen bağlantıları Benjamin'in omut analizlerine gerçek ağılıklarını kaandırıorlardı; önceden sadece büülemekle etinen bu motifler ancak içerkle gl teorilele açıklandığında önemlerini de ortaa kouorlar-
Rolf Ro lf Tied Tiedem emann'ın ann'ın Wr Wre e Bnm Bnmn n Fes es. .
77
kısaca ilk kez, ancak ine de geniş bir çerçeede anlatmasını e orumlamasını büük bir hizmet olarak değerlendirmek bir abartma olmaacaktır. Tiedemann'n apmak istediği Benjaminin külliatını Schlling'in konstrüksion karamı anlamında apılandırmaktır Eserrde geleneksel felsefi üşünce den önemli ölçüde arıldığı bölümler tam da bu düşüncenin itkilerinin peşinden gittiği erlerde ortaa konur Tiedemann bunu apar aparken ken,, Benjamin' Benj amin'in in gençli gen çlikk azılarında azılarında çoğu çoğ u kez kez ezoterik olan dilini geleneksel dile tercüme eder Konular önce bilgi kuramı, estetik, sanat soslojisi, tarih felsefesi gibi geleneksel disiplinlerle eşleştirilir. Ancak Tiedemann bu tür eşleş tirmeleri Benjaminin felsefe apma biçiinden kanaklanan nedenlerle etersiz bulur. Benjamin, nasıl en küçük detalarda gerçeğin büük içeriğini aradısa, bu araştırma da teorinin de talarının üzerinde ısrarla durur; bu detalardan bütüne ulaşmaı umar. Araştırma bu ugulamala, Benjaminin idealizm e siste sis tem m iç içind indee düşünmee düşünmee öneli önelikk eleştirisinden eleştirisinden nasıl özel özel bir bi r smutlaştırma aramı türettiğini gösterir. Tiedemann'a göre Benjain, transandanta olana, kendinden olana, Kant tarafından dogmatik olarak dışarıda bırakılmış alana düşünce olula hem de paradoks bir şekilde ampirik öntemlere, "dneime" aklaşan aklaşan bir nesnllikle ine de ulaşmak isti is tior ordu du Gethnin oldukça oldukça agın agın olarak kullanıl kull anılan an "narin dene" sözü tekrar bü ü k ciddiet kazanır k azanır.. Tiedemann bu çalışmasında büük öçüde Benjaminin aınlanmamış müseddelerinden fadalanma olanağı bulmuş tur Elindeki mlzeee odaklanınca, metinlerin iddiasının ak sine, öntemi de eleştirie Benjamin'in ilk dönemlerinde eleştirelikten kurtulmak için zorunlu olarak dogmatik olan çabalarının eleştirisine eleştirisine dönüşür dönüşür Bu çaba çaba ancak anc ak Benjam Benjamin' in'in in Baro Barokk Kitabı'na giriş aptığı bilgi kuramında prensipte başarılı olmuş görünür. Benjamin'in sınflandırıcı karam türetmee karşı çıkmasıla transandantal felsefenin erini dil felsefesi alır Dil felsefesi Heidegger'in daha sonra ele alacağı bazı şelere de değinir. Benjaminin öğretisinde, gerçeğin içind ontolojik açıdan
8
W Dnamn Ün
alana, sanata dair azlarna geçilir. Burada önemli bir karam ola olann "köke "köken" n",, Benj B enjami amin'i n'inn geride geride bıraktkları bırakt klarının nın içindeki için deki el azs bir nota daanarak Gethenin doadaki "ilk fenomen"ine tercüme edilerek orumlanır Bu tür bir "köken anaışı"nın modeli Benjamin'in trageda teorisi. Geç dönem sos olojik çaışmaarının analizni çeren ikinci bölümün üçüncü ksm tarih felseesine arılmş olan üçüncü araştrmaa bir ön hazrlıktr. Benjamin'in estetik anlaş, sanat eserlerinin içe çerdi rdiği ği gerç gerçeğ eğii aro arolman lm ann n mits mi tsel el orumunun karşsnd karş sndaa ko numlandrrken, ani sanatta trihseltoplumsal temelin karşısnda bir ilerleme nosonu olduğuna inanırken tarih felsee si de, Vico'dan arx'a, nispeen eni tarih felsefesinde öneml er tutan ilereme karamınn eleştirisile birleşir Bu kişile rin hepsi ilerlemei, tarihin akış içinde teleolojik bir temele dandrr Anak Benjami, tıpkı daha sonra anlanan bir aforizmada Kafkann da aptığı gibi, aslnda bir ilerlemenin henüz gerçekleşmediği konusund konusundaa ısrar eder. eder. Ben B enja jami minn bir taraftan raftan da d a Wilhelm Dilthe'n en önemli temsilcisi olduğu tarih ekolünün teel teel duruşunu "g "geçmişi sezm sezme" e" şidele eleşt eleşt rir; bu duruşun öznelcilik açısıdan etersiz olduğunu söler. Benjamin'in ütopa karamı bir taraftan idelist tarih felseesinin, diğer taraftan tarihseiliğin çeresinde netlik kazanır. Yahudi esihlik geleneğine uarak, kurtuluşun bu dünada olduu e toplumsal özgürleşmele an anlama geldiği konu sunda srar eder tam da bu nedenle kurtuluş e özgürleşmei salt öznellikten ola çıkarak gerçekleştirmei, kurnazlıkla önceden zihin aracılğıla elde etmei teorisinden dışlar. Tiede mann, Benjamin'in fragman halindeki geç dönem eserlerile ilgili bir açıklamadan ola çıkarak, Benjaminin bütün teorisinin merkezi olarak saptadığı ütopa karamnn içeriğini geliştirir Gerçi Tiedemann kendini birkaç temel oluşumla sınırl tutar e meşum "bütünü kapama" idealinden uzak durur, ama ine de oğunlaşması saesinde Benjamin'in düşünce sisteminin birliğini, kesin bütünlüünü e aplandrıcı gücünü ortaa komaı başarır. Bu çalımadan sonra hiç kimsenin
R R nn nnn n n n n n nn . . .
9
Dil bilimine inanlmaz bir sadakatle hazırlanmış olan bü yük biogra de bu amaca hizmet eder rtık Benaminle bilimsel anlamda ilgilenen herkes bu bi yografden ola ıkmak orunda kaacağı ibi edemannın teorik alışmas da Benaminle ilgil her alışmaya teel olu turacaktır
Nl 196 yıınn
Myı ynd kleme nmş ln b e Adorno'u hzırldı ğ dokor tenn kp bkınd er mşr: <l Tdemnn Sıdien zm Plospl War Bejs M einr Vod vo Thodor W. Adoro, rkur M. lı şek Adorno Adorno Ge Ge-96 (rafırter Bemg z� Soz/ge i 16 s II lı sa/t Schren Cl 20 1: sht Sclrf rnkfrt M. 986 s -82
kş edmnn nöde belre bk
r 7; k bu eer s 12 bkz b sr 46. kr V 7 edenn ... e dem yen k k Ö e em edenn ur 973, 7 e dem) 6 kş Kk Hetsvbg u{ d L1de e erernden dğer dü yz r M 166 s 44 lerlmeye nnmk lerlemenn olup ğe nnm n nmk k deid deidr r u br n om de eee lk bkıd yer lmkdır) l mkdır) 7 şl edemn g.e 5215 yogrf d
2 3 4
Muvakkat Kar
Almnd rtk susmk d tehlikeli oduğu için, 2 Şubt't nke Rndca nn nd, Aernaive z işerinin tekzip zsn ntorum Çok ks olrk bz şeere değineceğim Rolf iedemnn bugünlerde Agen' Aenaive' iddilrn detl bir nt erecek nke Rndsa d geçen 'd nlnn, Benjmin'in nesne olrk orumlnsn konu n iki mklele igili düşüncelerim Bn Arendt'in denemesinin konusunu tm ork öğrendikte sonr ntcğım. O dönemde Benjmin'in Aan aizinin Teoiei dl çlşmsnn Agen' nlnms için son cümlenin z dn çkrlmsn şrt koştuğum doğrudur B Reiche bn z işlerinin de benim endişemi plştğn zmşt Çkr lck erleri şlgediği gibi prntez içinde birkç noktl göstermeerini önermiştim Her şe bundn ibret slnd "Önceki bsklrd" konu çsndn önemli oln erlerin çkrlm gibi bir durum söz konusu değildir sdece er kznmk için birkç teknik dipnot e doktor tezi ile Brok Kitb'ndki knk kitplr bölümleri çıkrd ki citten ouşn bsk, benim zdğm önsözde n toojie dhi edimişti kitbn bkş çsn burd ort ko dum. Fuchs'un bu srd nnn mkesini kitb m-
Mvakka Kaa
ortaa çıkan bir mektupla da kanıtlanmış oldu lk Baudela ire metnini de çıkardım çünkü erimiz toplam 200 safala çok snırlı olduğundan, diğerinden kesinlikle daha başarılı bulduğum daha sonraki Baudeaire metnini kitaba almaı daha gerekli buldum. Bu arada eski Baudelaire metninin br bölümünün Neue Rudscha' aınlandığını bir başka bölümünün de 'te aınlanacağını e kalan kısmın da hemen bunun arkasından basılacağını göz önünde bulundurarak, bu konuda mantıklı daranıp daranmadığıma herkes kendi karar ersin. "Yeniden Üretilme" teorisinden Horkheimer'in önerisile ıkarılan bölümler, Horkheimer'in haklı olarak etersiz bul duğu Benjamin'in materalist kategorileri kullanımıla ilgili olan erlerdi. Yaıncı e azar arasında bu tür tartışmalar Ar gume önetiminn de mutlaka bileceği gibi, tamamen normaldir. Bu konudaki tartışma nesnel e daanışma içinde bir ortamda gelişti bugün Benjamin'in e benim adımı kullanarak reklam amacıla sansason aratmaa çabalaanlar böle bir şeden bihabermiş ibi görünüorlar. Aeave' göre gizleee çalıştığım şe Eserer' azdığım önsözde de geçer Yeniden Üretim Teorisi izliden gizlie Benjaminin kendi azarlığı ile ilgili br proram da içerir aer Bei, Scrie [Eserer Frankfurt 955 s nsan en azından sadıracağı metinleri okumalı. Bu iki ciltlik baskının içerdiği mektuplarda, det olduğu gibi, sadece önemsiz e henüz haatta olanları initecek tüceler ıkarıldı bu bölümlerin hepsi baskıda anlaşılacak şeklde belirtildi. Eski muhaliflerin sorunlu birlikteliği ile eserlerinin aıncısı e orumcusu Theodor Adono"dan söz etmek çok nlamsı Benjamin e ben asla "muhalif" olmadık. Anı düşünsel ortamdan çıkmış e an sorularla uğraşan arkadaşlar rasında olağan olduğu gibi çalışmalarımızı kişisel ilişkimizi zerre kadar zedelemeecek şekilde karşılıklı eleştirdi Bunun ispatı daha Benjamin enstitünün üesi olmadan 2 Ağus-
8
ae Benan Üzine
üzerine 6 Ağustos 935te bana şunları yazdı: Mektubunuzu benim için olağanüstü ve itrazınızın isabeti ve ivediliğine rağmn böylesine özl ve verimli kılan, konunun benim algıladığım düşünsel dünyayla birebir rtüşmesidir; ifadelerinizin her biri ya da hemen hepsi diyelim üretici merkeze varana kadar asla hedefi şaşmıyor. Her ne kadar bana ne şekilde etki deceği, ya da bu etkinin bizzat kendisi hakkında bir fikrim olmasa da, iki şey kesin Bu sadece teşvik edici ve sadece dostluğumuzu kanıtlayan güçlendiren bir şey olabilir" ae Beami, Mekuar ankfurt 1966, 2. cilt s 66). Sadece bnim tek taraflı Benjamini eleştirmediğim, onun da ben eleştir diği, okuduğu son çalışam olan Mayıs 940 tarihli, eorge ve Hofmannsthalle ilgili yazıma değinen mektubundan (bkz. adı geçen eser s 51 ve devamı) anlaşılmaktadır. Başka türlü de olamazdı zaten aramızda. Benjaminin ayn eleştirellikle Pariste ben Amerikaya taşınana dek age Üzere Deeme' yazdığım kadarını benimle detaylarıyla konuştuğunu çok net hatırlıyorum Gençlik yıllarımzdan (1923) tanıdığım birini yorumlamaya yani Benjaminin felsefesini abi eee herkesin olduğu kadar benim de hakkım var o halde. Burada söz konu su olan asla "resmi" bir hak değil, lsa olsa uzanlk hakkıdır. Sosyal Araştırmalar Enstitüsündki Benjamin arşivnin tekelleşmei söz konusu değil. Kaynakların tek yerde toplanması ve sadece insanların bilgim dahilinde bunlarla çalışabiesi için çabalamaktır tek yaptığım. Szondinin bana önerdiği Berlinli bir öğrenciden başka kimse de ilgilenmedi zaten Suhrkamp Yayınevi şimdi, in önsözünde üstüne basa basa belirttiğim gibi, hazırık süresinin darığı sebbiyle yer verile meyen, dilbilimsel iddiaları da le alan, geniş bir baskı hazırlı yor. Yeni baskı hazır olur olma, yeni bilimsel çalşmalara imkn sağlamak için, Benjaminden gerid kalan tüm belgelrin tek bir yerde toplanmasını sağlayacağım. Bana yöneltilen suçlamalarda asıl iftira niteliği taşıyan, te orik tartışmalarla Benjaminin maddi durumu arasında bir bağantı kurulmaya çalşlması. Bu asla doğru değil. Doğru ha
akk Ka
3
sonra d a düzenli bir maaş alıyordu tek bir insann dahi aklına, u bağlamda görüşleri ile ilgili bir baskı veya sansür uyguamak glmmiştir Benim 193 Şubatından itibaren ew Yorkta Benjamine maddi destek sağlanması konusunda karar veren pozisyonunda olmam konusu ise, tamamen bir saçmaıkt o zamanlar enstitünün müdürü dahi değildim Almanyaya döndükten sonra müdür oldum Ancak Benjaminin enstitüye ilişkisini benim sağlamış olduğum doğrudur. Benjaminin, Yeniden retilme çalışmasyla Brechti radikallike gölgede bırakma istediği yönündeki sözlerini gayet ne haırıyorum Yazıarnın birebi Brechtle igili olmayan ların yazdığı sırada bana gösterir, ama belki de çok iyi bulmadığ için Brechte göstermezdi. Maddi nedenlerle benden çekiniyr olması tamamen uydurmadır Mektupların ikinci cildi bunu katlamaya yeterlidir 93 yılının Ocak ayında San Remo rıhtımında Benjamine geçirdiğim son gece, savaşın yaklaşmakta ve Fransız faciasnın kaçınılmaz olduğundan emin olarak, karm ve ben Benjamine ekrar tekrar, hemen Amerikaya gelmesi yönünde ısrar ettik geri kan her şeyin orada haledileceğini söyledik Benjamin bunu reddetti ve tam oarak şunu söyledi Avrupada savunulmas gereken cepheler var" Bana karş yürütüln bu yoğun harekete eklenecek başka bir şey yok Bu hareketin tek amacı, yoktan bir skandal yaratmak ve muhaliflerim olarak niteendir ek istemeyeceğim o kişilerin adınn duyulmasını sağlamaktr
Nota ein 63968 ariinde Fak da yaınlndı yayınanmadan mn önce yazılmışı Baslı şekli Adoo Gnnl Scif, Cil 2 V 1c Sc Franku a.M 986, 886 Bu iadede Naz Almanyasnda oplama kamplarnn inşa dlmesine kaılan dönemin başbakanı einric übke'ye aıa bulunmakadır übke b knda
4
ale Benamn Üzene
Aralık 1967. Bu saldırılar hakkıda Wolram Schütt 1911968'de rıkfrer Rıds/u bilgi vermiş yazdıkları yie ayı gaetede 4.1.168 tarihide Siegried Useld taraıda reddedilmit rıkıre Rndchu yazı işlerii 511968 tarihli yaıtıı li dergisi 91.1968'de tekzip etmiş Rol iedema 7168'de buu yaıtlamıştı. Adorou Mıvkk Kr başlıklı 8.1968 tarihide rıkfırer Rdshı yayılaa yazısı lernive yazı işlerie ikici bir yaıttır 3 krşl. R Tiedema Zır "Bescılg!ıme Wer Bejmiııs oder Wi mı mi der P!ıiloloi S!ıiı f!ı: Argume ; yıl 10 sayı / Mart 1968 s. 7493 krş. aah Ard W!er Bemi bölüm Mer yıl sayı / Ocak/Şubat 1968 s. 5065 ve Helmut Heissebüttel Z Wlr Bımiı Sp werk ayı erde s 19185. S Bu pla Adoro taraıda gerçekleştirilmedi krşl tasarlaa makale bu eserde s 888. 6 krşl. Beami ıeoriı d• dusc!ıı sc!ıismus Bspr} ri nd rieger, yayı a hazlaya Erst üger Berli 1930 yayıladığ yer: Ds Arıı 30 yl 6 sayı 3 Ekim 964 s 1937 Reimu Reiche D ıf ya işeride görevli bri olarak Adoroya yazışmaları burada yürüttü amamı içi krşl R. Tiedema Zır Besc/ıl!ıme Wlr Bemis, age s. 87 ve devamı 7 krşl. l 3 354 8 krşl. Bejami der Flnır Ro Tiedema'ı ösözüyle yayıladığı yer N ıe Rıds! 78 1967 s. 54954 9 krş. Beami Di Modrıı R. idemaı sosözüyle yaıladığ er D rgumen, yı 46 10. say I / Mar 968 s Ma Horkheimer Zeisc!ri r Sozilfors!ıg yay ısı olarak ilk z bura da yayılaa saat eseri üzerie mkalei Frasızca çeviriside krşl. imd [] 709739 bir dizi kısaltma ve değişiklikler yaptırmşt krşl şimdi [3 987 1000 1 Bkz. bu eser s 4 Bk. bu eser s. 1 1113. 13 amii kala eserlerii Adoroda bulua kımı bugü heodor Adr o Arşiidedr rkurt a.M. 14 Beam gerçekte de 1934 yılıı Temmuz'uda tibar Sosal Araştırma lar Estitüsüd düzeli yardım alyordu 15 leive Tiedemaı Adoro sözlü bir iadesii aktardığı sözler itiraz edilmişti. krşl. Sudin zur Philosohi Wle Bıjmins, Frakurt aM. 1965 s 89 16 Bu beer bir iddiayı da Haah Aredt ortaya atmıştı krşl a.ge. s. 56 ve deamı 4 dipot
Benjamin'i Yorumlamak
Tasalanan bi makale için notlar
Belirleyici olan dşarda olann jestleri bakş açsın" ihmal ederek eğilimlerin betimlenmesi, bir nevi "çevresnden dolaş ma" tekniği Konunun içinden "ekstrapolasyon" ile elde edilmesi gereken ihmal edilen" unsurun tespit edilmesi önemli. Ama bu teolojik bir unsurdan başkas olamaz. esnellik ve Yeiden Ürtim eorisi çaşmaarya ilgii begeer. eoojyi kü ülmüş ve çirkinleşmiş olarak tespit etmek için tarih felsefesi teorileri Tiedemann'n savunmas Salt dolayszlktan vazgeçerek tarih felsefesine gerçeken geçiş. O kadar çok şey öğrendiğim irinin benden de bir şeyler öğrenmiş olmas bu kadar korkunç u? Arendtin yekpare imgeleri. H [annah] Arendtin ve Heissenbüttelin çelişkili suçlaalarna değinilece Bunun sonuçlar. HAnn bulduğu şeyleri WB. ve Gethenin ilk feno en"i arasndaki bağlanty Tedemanna borçlu olduğu7 Bu egelenecek!
6
alter Bjm i Üzi
vukluk yapmakla suçlayan A'nın dalkavukluk yaptığı Bay Heideggerin felsefe kavramı. elsfe neresinde gösterilecek. WB.'de elei kavramı, tözelliğini felsefi içeriğine borçlu; aksi takdirde bu eleştirinin, gerçekleştirildiği yerde Benjamini normal olanın üstünde bir yere yükselten bir empati iddiası ola mazdı. Bunun için model A. işte bu bağlayıcılıktan mahrum et mk stiyordu onu Yanlış biyografik bilgiye ve tarihsel konulara öncelik verilesi, ki bunlar özdeşliklerine rağmen diğerlerini asla yıkmadılar. Bu durumun, H.Anın geri çekilmesine neden olan konuyla doğda bağlantısı yok. Sorguladığı şeyin vurgusu doğru de ğil. Onun en az yıl hayatta kalmasını sağlayan bizleri onun katili yapmak istiyor. WB'nn çocuksu diplomasiyle bağlantı olrak belirli öl çüde çok anlamlı olduğunu kabul et B[ertolt] B[recht ve kliği ne karşı Benjamin'in Marksizminin deysel karakteri konusun da suskun kalmış olması mümkün Kumarbaz hep kazanma zoda Onu olayara dayanarak güçlendirme gerekiyo. İkilem Moskva çalışmasında bile (belgelenmel). Bayan La cis'in Moskovaya gitti Kudüs'e değil sözlerini ama onun orada kaadığ belirterek yantlamak lazım Sea tanık lığı da bu yönde W.B. için seçici karakter duruşunda bir baa byukluk unsur olması çok belirleyci Burada kutsal metinlerdeki te olojik motifin dünyevileştirilmesi ve özerkliğin de eii Eğer ona muhalefet edilecek bir nokta varsa şayet bu onun eleştiriyi çok dolaysı yoldan olumlu alamasıdır. atbiki sanat düşüncesi barındıran bir unsur sanki barındıran .. Aynı za anda da pozitivist bir an Çalışma Hipotezi Ancak düşünse
Bnamini oaa
7
entelektüelin Marksizmle ilişkisi benzer, bnimki de Yabancı nesnelerin" vazgeçimezliği Ama bugün bunun bedeli ödeek zda [Ek, belki üçüncü tümceye esil meselesi Anlam dolu bir dönemin ardından metafiziğin bizzat anlam olduğu ukcs'ta olduğu gibi. WBnin Mar'ı çok sınırlı tanıdığı ve anladığını söylemek gerek. Brecht'te daha da fzla artı değer teorisi meselesi Şair ve düşün ür olarak buna ihtiyaçları olmadığı yönündeki iddiaya karşı. nsan anlamadığı bir şeyin teorik olarak arkasında olamaz ya da anlamadığı bir şeyi öğretemez. Ayrıca WB için ancak Marx'taki dca iaia sayesinde, kendi deneyim tarıyla, en keskn tezatlarla maddeciliğe geçebilmek mümkün olmuştu enin'in bütün bağlantıların birlikte düşünülmesi konusundaki aksiymunun aksine, WB'nin düşünce sistemindeki dolaysızlık B.B'yi 92 yılından sonra, ilk kez 1941 sonbaharnda göç mn olarak tekrar ördüğümde, WB çn kendsnn en yi eleş tirmeni olduğunu söylemesi
otar at 98'd kaeme aıa bu ola aah edt ve Hemut Hissebüei Beamii düşüce itemi Adou youmua ve yazıaı ve mektup aıı edaksiyoua kaşı başlattıkaı poemiğe Adoo yaıt vemek ted b makae ö aşmaaıdı bk bu ese s 804 Rud art Ado'u yaıtı Ne Rımdıuda yayıamak istemişi acak Adoo b u eddeti " Şu ada üeimde hissttiğim yük, ya da daha düüstçe söyemek ekis hissttiğim heyea yesie büyük k Beamie igi bu yazıyı yaz aya csaet edemiyoum" Belisiz etii Oaak Yaada söz ediiyo oması muhteml kşl [ 870 D ırk im Zier seinr /ınscn Reproduierki kş l[ 0
Benn Üzeine
4 Hssenbütte ve Aendtn sadııana aş anamında Aend edemannn bnna g een mş ddaa a a eyean gen b adamn vee oaa betmemşt (Hanna Aendt, Waler Benamn sm yaynandğ ye Merr 28 y sayı /2 Oa bat 968, s ) 1 6 ş Aendt e Hemt Hesenbütten dpnotta been aışmas, Z Waer Benamn Spr yayınandğı ye Mrr 28 yı 22 sayı /2 Oca Ş ba 968) s 98 ş Aendt, ag.e s 8 ve daa ön Ro edemann, Sden r Ploo Waer Bam Fan a.. 96 s 669 2 bas Fant a 93 s 989). 8 ş 2 693 9 ş V] 36348 Asa as b tü şeye s sı söyed Ro edemanna da söyemş ve o d bn Adooya bdşt. Kş Asa as Sd d Menıe Erıneı gen yaynandğı ye Si d Form 2 969, s 34 (say 6 ya da ayn yaı on Berı Berice r proarc ear er Mrod Brec Beamn d Pcao yaya aayan degad Benne ün 9 s 4
8%8 ta Adonoya yadğı b metta şöye de Baamn 3 y-
aın sonna doğ on son e gödüğmde asme omasa da Soyete Bğne aşı gö ettğ dönee oana daa eeşte yaaştğını atadğı m sanyom" 2 Adono Betn axa göe at değe maneen üetğ osda s a ettğn söyemşt
A lca de tous les couants (Büün Akmlara Mesael
Benjminin içinden çıktığı düşünsel ortam hakkında bir şeyler öylemek kolay değil. Onu, Birinci Dünya Savaşından önceki yıllarda Berlinde hüküm süren düşünsel akımlarla birebir iliş kilendirmek imknsız. Ama doğaldır ki sıra dışı bir yeteneğe ahip bu insan izole değildi Benaminin yaşarken tanınmadı ğı, ancak ölümünden sonra keşfedildiği düşüncesi ise dokunaklı bir efsanedir Benamin 1933 yılında Almanyayı bir daha dön meek üzere terk ettiğinde, belirli çevreerde saygık kazanmıştı zaten Berindeki edebiyat dünyasıyla ilişkileri daha geniş lana yayılmıştı Ancak bir yazarlar ve düşünürler gruplaşmaıa dahil de değildi. Özellikle e Berlin Dışavurumcuuğuna aşından itibaren mesafeli durduğu söylenebilir Bu grupla bağlantıs belki e Kurt Hillerdi, ancak onunla olan ilişkisi de hızla oğudu. Benaminin nesnelci olarak adlandırılabilecek özeliği, onu başından itibaren belli bir ölçüde dışavurumcuuğun karşı ında konumandırmşt Ancak ayı zamanda Kleenin olağanışı niteliğini kavramıştı ve onun einden çıkma bir kıt Benain için adeta ruhani bir yasa halne gelmişti Hakiki sanatsal avangartla ie, dışavurumculuk akımı etisini yitrdikten sonra, özellikle de dışavurumcuların çıkça rşısında yer alan Brecht aracılığıyla ilişkiye girdi 920lerin onu ve 1930ların başında, Brecht dışında, Kurt eill, KlempeMohlyagy ile ilişkideydi Dışavurumculara dahil edi-
90
ater enamn Üzerne
öğeyi dil getirmeyi seviyordu Benamin'i kendi nesli ve çevresindeki dehalardan ayıran, bu jstlerdn tamamen bağımsz omasıydı. Daha ilk çalışmalarında, uyuma tamamen yabancı ve tamamen mesafeli durarak bilurlaşmış olana, duyulara yönelik bir ifadeye ulaşaya çalışyordu Bu bakımdan, en özgün yazarlarda da az rastlanmayan bi şekilde, biraz tarihe aykırıydı. Hölderlinin dışında kendi yaşıtlarından çok, biraz demode olan George'den etkilenmiş görü nüyordu abii ki asla Georgenin çevresine dahil olmamışt Kendi nesliyle ilişkisi belki de yaşamöyküsel nedenlerle hiç beklenmeyen bir alanda, Wickersdorf Bağımsız Okullar Ceiyetine dahil olmasında beliginleşirdu. Gençlik hareketle rinde, hem de en radikal kanatta etkindi belli ki 19ten önc Gustav Wynekn onun üzerinde çok etkiliydi Buradaki roü çok önliydi bir süre Berlin Bağımsız Öğrenci Grubunun başkanlığını yapmıştı. Bugün tam olarak gözümüzün önüne getire meyeceğimiz eğiimlerin kavgasında, ayn zamanda Konuşma Salonlar adıyla bilinen kurumda oğun biçimde etkindi Benjamin gibi, daha ilk yadığı sözcükte konformist olma dığ anlaşılan bir düşünürde o dönein moderizm harketi nin biryci akımarna değil, kolktivist akımlara meyletme sindeki paradksun farkına varmamak mümkün değil. Anca gençlik hareketinin adikal kanadının ok öncden antisemi= tizmin yanında yer alan çunluğun aksie, çoğunlukla gen Yahudi entelektüellerden oluştuğunu hatırlamakta fayda va Bunun ötesinde Benjamnin sıra dışı ve başkalarında kıskançlı uyandıran yetneği yüzünden kendisini mahkm ettiği yalnızlğın acısının da bir rolü olsa gerek. pluluklara katıma, ye düzenlere himet etme ölemi içindydi. Bu yöndki dürtüs gençliğinde gelişti ve daha sonra siyasileşecek bir yere yöni. Doğaldır ki, gençlik hareketiyl ilişkisinde sahte değişimi faydasızlığı hemen su yüzüne çıktı. Benjaminin bu dönmde arkadaşlarının nredeyse hpsiyle ilişkisinin bozulmasın, p koljik dği, zihinsel doğasının asınd peşinden koşuğu z runuluklarla uyuşmazlığının kanıtı olarak görmek gerekir Benjamin gençliğinde genç edebiyatçıların yanında yer a
ün Akımlara Mal
9
ama sadece a öz annesiyle bile birlie bir cephe urma isemediğini ifade eiği anlamda bu guruba ne ada uygun olmadığnı anlama için yapyordu bunu. Bu durum sonunda onun "reddedici" uumunu güçlendirdi ve onu edebiya çevrelerinden uza uu Benjamin sessizce oluşan bir yeene değildi aınya arşı umusuzca yüzere endini bulan bir dhiydi Gençli yıllarının üm zihinsel aımlarını endin yansıı onlala endini olşurdu ama hiçbirine ai olmadı. Bir arafan dehası endini izole edebilece biçimde derin eleşirel bir yapıya sahipen diğer arafan da Benjamin isese bile uyum sağlayamayaca adar güçlü bir insandı 192 yılı civarında Sosyal Araırmalar Ensiüsü'nün çevresiye yaınlaşı ve göçle arise ve ensiü vasıasıyla Ameriaya giien snra da ensiüye bağlı aldı. Bu çevreden çıan şidi ensiünün müdürlerindn olan biri için Benjaminin burada 140 yılındai faciaya adar eneleüel özerli ve bir grubun düşünce sisemi arasndai bağlanıya beneyen beli de h hayal eiği şeyi buduğunu söylemenin üsahlı anlamına gelmeyeceğini uyorum.
oar Adrnonn Benjamn üerne on alımaı 99n r yının sonnda yaıldı rr ssan ransızca ev L da yayınanı 9 Splmnt a No: 7582 s IV Almanca metn 97t b tabın l baıına yayınlandı Adon b met• balı oymadı tabı yaa haırlayn taraından nan Fran ızc vrsnn başlığı n ono nları söylmr: Balı bene de ygn a o lgl olmayan br o b dşünclerde geen Bnamne a a ey old yönünd traz deblr. Neyse bn yne e abl edy ve böyle Bnjamn n br şeylr yapableceğm düünüyorm Basılı e Adoo ·Ga Sc/ırifte, Cl 20. : Vmisle Sc•n n a 98 89 Brada söü dlen namnn shp od 92 tarhl üernden sb ya e gelmş yağlıboya br tablo olan gLu Nv. Anel Nvs Bn amn'n 920 yıllın baında aynlaaı planladığı br drnn adı olara düünülmüştü rl [] 224) on alıma Tah Kaa d dah
WALTER ENJAMIN'E MEKTUPLARDAN
Fanz Kafka Üzrin Ölüm Yıl Anısına
1 Ofod 5.121934
Berlnde] Çocuklukun yen bölümlern ve özellkle de Kafkayı gerçekten çok okumak sterm e de olsa hepmz Kafkaya onu kurtaracak br söz borçluyuz en çok da Kracauer Kafka'yı varoluşçu br teolojden kurtarıp, dğer çn hazır duruma getrmek vedlkle yapılmasın stedğmz br şey Yakında görüşemeyeceğmze göre, bu çalışmayı bana şmd gön dermenz mümkün mü acaba? 2. n 6.2 1934
Egon ssng sayesnde Kafka çalışanızı nceleme fırsatım old u. Bugün sze bu çalşmanın şledğ motflerden ola ğanüstü etklndğm söylemek sterm; Kraustan sonak aşmalarınz arasında ben en çok etkleye bu oldu. marım bu günlerde kapsamlı br yorum yapablecek zamanı buablrm ama başlangıç olarak, üçüncü bölümün sonunda duanın arhse fgürü olarak dkkatllk kavramının olağanüstü ta ımına değnmek sterm. Ayrıca fesefnn temelnde hemfkr oluşumuz, bu çalışmaya kadar böylesne netleşmemşt be-
96
W Bnjamin Üzern
3 B 17121934
İzin verin çabucak çünkü elicitas Kafka yazınızı hemen eliden almak istiyor sözümü yerine getireyim ve bu olağanüstü fraganı tamamen keşfedebilecğim ve hatta de ğerlendirebileceğim gibi bir yangıya düştüğüm için değil, kapldığm derin şükran duyguarımı ifade etmek için birka söz söyeyeyim. Daha önce bu kadar açık olarak temel fesefi konuarda hemfikir olduğumuzun biincine varmamıştım; bu nu saygısızlık oarak yorumamayın lütfen Size dokuz yıl öncesine ait, en eski Kafkayı yorumama denememi aktarayı Kafka, yeryüzündeki yaşamın, kurtarımış olanın perspektifinden bir fotoğrafıdır ve bu fotoğrafta görünen tek şey siyah bir be parçasınn ucudur; diğer taraftan fotoğrafn korkunç bir şekide kaydırılmış optiği, eğik duran fotoğra makinesinden başka bir şey değildir bu durumda, sizin analizleriniz bu yo rumun dşına çksa da hemfikir oduğumu konusunda başka söze gerek yok. Ancak bu yorum ayn zamanda ve esas itibariyle teoojik duruşla da igili İçinde düşüneerimizin yok omasından memnun olacağı bir oloji igesinin adı ters teoloji de olabilir bunun şimdi sizin düşüncelerinizin belen diği imgeden başka bir şey olmaması, siz Pasajlara başlamada önce bunu ısrarla söylediğim için, şimdi daha da öneml geiyor bana. Burada lk kez bu kadar net ifade bulan doğaya uygun ve doğaüstü yorumlara karşı duruş bana en ince noktalarına de ğin benim duruummuş tam da bu konuya ilgili oan Kirkgaard7 çaşmam gibi görünüyor ve siz, Kafkayla Pascal v Kierkegaard arasnda bağlantı kurumasıyla aay ediyorsanı şayet, o halde size benim Kierkegaardda da, Kierkegaarla Pasca ve Augustin arasdaki bağantının aaycı bir tona di le getirildiğini hatıratama izin verin• Ayrıc ben hl Kierkegaard ve Kafka arasında bir ilişkide ısrar ediyorsam şayet, Kafkadan önce Schoepsin savunduğu diyaektik teoloi açı sından bir ilişkidir bu nihayetinde. Yazının, Kafkanın diya ektik teoloinin kaltsı zannettiği şeyin, toplumsa açıdan
Fran Kafa Üzrne
97
in şifre karakteri başka bir şey değil ama elbette daha a da değil. Teolojinin bu noktada inanlma bir şiddetl sınrlar yk mas, Pasajlarn ilk fraganlarn okuduğumdan bu yana, fel sefi anlamda başaya ulaşmş olmann en güel delili benim için. Hemfikir oluğmu noktalara bir de müik, gramofon ve fotoğrafla ve öellikle de güellik ve umutsuluk ile ilgili cümleleri eklemek istiyorum. Barok Kitabnn belli bir bölümünden yola çkarak, siin Kafka çalşmanda oluş turduğunua birebir örtüşeck biçimde metaya yabanclaş ma ve arka yü katgorisinn kullanldğ yaklaşk bir yl önce yadğm plağn biçimiyle ilgili bu çalşman bir haf ta içinde elinie geçeceğini umuyorum. esmi tolojik Kafka yorumlarnn hiçbir işe yaramamas dile getirilmesine rağmen, Gö1ül nda Gundolfun yorumunda olduğ gibi enine boyuna irdelenmemiş olmasna çok üüldüm (bu arada psikanalici Kaiserin ilk yalarının brjuvainin düşünsel de rinliği kadar gerçeği saptrmadğn da söyleyeyim). Tekbiçim ve bilinçaltndaki baba imgesi reudda bir aradadr Madem ki si bu çalşmay bitmemiş olarak görüyorsu nu, benim bna itira etmm sradan ve aptalca olur Burada önemli noktann fragmanlara bağlantıl olduğunu si de çok iyi biliyorsunu. Ama bu, bitmemi olan kmn belirtilme sine engl değil çünkü bu çalşma Pasajlardan önce yald. ünkü bu çalmann eksik olan yanı işte bu. lktarih ve modernim ilişkisi henü kavramsallaştrlmamş ve bir Kafka yorumnun başarl olup olmamas neticede buna bağldr lk eksik başlangçtaki Lukcs alntsnda ve (aman dilimi/ (Zeitalter) ve o (yaşam süresi, sonsuluk/ ltalter) ile ilgili antitede Bu antite salt bir karştlk olarak değil, biat salt diyalektik anlamda olgnlaştrlabilir Bence bii için (tpk siin burada yktğn dkadans ve ilrlemeyi en açk anlamyla tanmamam gibi) ksinlikle değil, sadece taşlaşmş şimdiki amann kstrapolasyonu ola rak ion mect Ayrca bun torik dülemde bana itiraf ede cek siden başka kimse olmadğn biliyorum ncak Kafkada
9
Wale Benjamin Üerne
ğınz yoğunlukta Hegelle ilişkili olduğunu söyleyeyim. Buna bir örnek, hiçlik ve bir şey" ile ilgili böümün ve bu burada yer aan ahudi geleneğinden ve tabii mutaka egein hukuk felsefesinden alnmış olsa da Cohendeki mitsel adaletin uça dönüşmesi motifinin, Hegeldeki VarlkHiçlikOluş" kavramıyla tamamen uyum içinde olmas. Ama bu, çalışmanıda Kafkada ilktarihin asanmasnn ya da "unutulma snn" diyalektik bir çözümlemeden ziyade arkaik anlamda yorumlanmş olmasndan başka anlama gelmez Böylece bu çalışma da Pasaların giriş bölümüne yaklaşyor. Burada hüküm verecek son kişi benim çünkü biliyorum ki aynı hata mit kavramınn ayn şekilde yetersiz dile getirilmesi Kierke gaard çalşam için de geçerli Gerçi Kierkegaardda mit kavram mantksal bir konstrüksiyon olarak ortadan kalkyor ama somut olarak değil. şte tam da bu nedenl bu noktaya değin eye hakkm var diyorum orumlanan anekdotlarn içinden birinin Kafkann çocukluğuyla ilgili anekdotun yolanIIŞ olmas tesadüf deği Ama bu anekdotun yorumlanmas un hla tarafsızlaşmana eşdeğer olurdu Bu da gerçekte her türden tutarszlk anlama gelir burada da arkaik peşin hükümlerin ve mitsel diyalektiğin derinlemesine işlenmemeinin semptomları var Bana burada en önemli gelen Odradekin tutarslklar• Çünkü Odradeki, çok önemli olarak tespit ettiğini gibi prlog olarak yeniden okumak yerine "geçmiş devirlerden ve suçun" içinden ortaya çkarmak başl başna araik zaten. Odraekin yri aile babasının yanıya, Odradek babann "kaygıs" ve tehlikesi değil mi? Odradekle yaratklara özgü suç ilişkiinin ortadan kaldrılması ima edilmiyor mu? Heideggerin ayaklar üstünde dikilmiş hali olan ayg evin ortadan kaldrımasnın şifresi hatta w dair verilmiş en üvenlir söz değil mi? dradek nesne dünyasnın arka yüzü oarak defrmasyonun bir gösergesi muhakkak ama böyece transandantal olana özgü, yani organik ile inorganik dünyann arasndaki snrarın kalktğ ve bir uzlaşma sağlandığ ve ölümün ortadan kalktğı bir motif: Odradek "sağ kalacak"
ran Kaf Üzrne
99
nı verilmiş.* Burada "bulut"tan fazlası vardır Diyalektik. Ve bir Kafka yorumlamasında buutun biçimini "açıklamak" deği ama diyalektik biçimde çözümleek bir anlamda öyküy yağmur olarak yağdırmak en temel hedeftir; tıpkı "diyalektik imgenin teorik düzeyde açık bir şekilde dile getirilmesinde ol duğu gbi. ayır Odradek, onun için "neredeyse hiçbir şey, her şeyi düzeltti" denecek kadar diyalektik Aynı konya masal ve mitle ilgili bölüm dahil. Burada bir kere pragmatik açıdan mitin aldatılmış ve kırılmış hali olarak masal olgusu sakıncalı. Attik Yarımadasının trgedya yazarları masal yazarı olarak ele alınmış, oysa bu onlar için en son söylenecek şey ve it si dünya değil de, nesnel olarak şifresi çözülmüş gibi görünen, suçun varolmadığı dünya masalın ana karakteriymiş gibi ele alınmış. Çalşmanın eleştrilebilecek "hata"larının hepsinin bu bölümde bulunması gerçekten çok garip Çünkü şayet hafıam bni tamamen yanıltmıyorsa makine suçular kolonisinin suç lularının sadece sırtlarının değil bütün bedenlerinin üzerine yazar; hatta makinenin onları döndürdüğü bir işlemden de söz edilir (anlama anında da olduu gibi, döndürme işlemi hikyenin can damarını oluşturur ayrıca sizin de haklı nedenler le reddettiğiniz Aozr da olduğu gibi özellikle ana bölümde belli ölçüde idealist bir soyutluk olan bu hikyede, eski valinin kahvehanedeki masanın altında buunan mezarınn yer adığı farklı sonu da unutmamak gerek). çık hava tiyatrosunun yorumundaki "taşra kermesleri ve çocuk şenlikleri" ifadesi de arkaik göründü bana 'li yıllara özgü büyük kentte bir şarkı festivai bence daha gerçekçi ourdu Morgens tern'in Dot0 da hep şüpheyle yakaşmışımdır. Kafka bir din kurucusu olmadığı gibi çok haklısını, asla öyle değildi Kafka! asla Yahudi bir vatan şairi de değildi. Bu bölümde Almanlık ve Yahudiliğin karşı karşıya getirildiği tümceleri çok önemli buluyorum Meleklerin bağlanmış kanatarı bir ksiklik değil, onların "geçit aayıkarakteri" meleklerin yıpranmış görüntüsü mudun bizzat kendisi ve onlardan başka umut yok.
00
Waler Benjmn Üzin
Buradan, önmodernizm olarak görüntünün diyalektiğinden sizin ilk kez olması gerektiği gibi merkeze otrttuğunuz tiyatronun ve jestlerin işlevi tamamen ortaya çıkıyor kanımca Bu sürecin taşıdığı anlamlar da tam kendine uygun Jest lerin nedenleri aranacaksa şayet, bun Çin tiyatrosundan çok modern olanda yani dilin yok olmasında aramak gerekirdi bence. Kafka'nn estlerinde, nesnelere ad olan sözcükler elinden alınmış lan yaratık kurtlr Böylece sizin de söylediğiniz gibi derin düşüncelere daar ya da duaları incelemeye koyulr bence bun deneme talimatı olarak anlamamak gerekiyor ve bana bu çalışmanın malzemesine uymayan tek şey epik tiyatronun kategorierinin kulanılması gibi geliyor Çünkü tek iz leyicisi Tanrı olan bir tiyatro olarak dünya, sahne olarak hizmet etmek üzere dışarıdan herhangi bir görüşe ahammül eemez sizin söylediğiniz gibi gökyzü resim çerçevesi içinde nasıl duvara asılamazsa, bu perdenin oynanabileceği bir sahne de mevcut değildi (tabii bu yarış pistinin üzerindeki gökyüzüyse başka) ve bu nedenle sözcüğü hiç tartışmadan alalım buraya dünyanın bir kurtuluş tiyatrosu olarak tasamına biçim anlamında (ve dolaysız öğretici figür reddedildiğine gör, anat biçimi açısından yakaşmak kaçınıaz oluor abii) şunu da eklemek gerekir ki, Kafkanın yaptığı sanat türü tiyatroya çok keskin bir antitez oluşturur ve bir romandır. Burada Brd'un fi me benzerliği ile ilgili yaptığı banal hatırlatma, kendisinin farkında bile olmadığ bir doğruluk payı taşıyor bence. Kafkanın romanları deneysel tiyatro için yazılmış reji defterleri değildir, çünkü oyuna müdahale edecek izleyicileri prensip olarak yk tur Bu romanlar sessiz inemayla kaybolmaya yüz tutmuş son bağlantı metinleridir (ve sessiz sinemanın Kafkanın ölümüyle neredeyse aynı dönemde tarihe karışmış olması da tesadüf değildir); jestlerin çift anlamlılığının unsurları, (dilin yıkılmasıy la) sessizliğe gömülüş ve b sessizliğin içinden müziğin güvenli ortamına geçiştir O halde jesthayvanmüzik birleşiminin yer aldığı en önemli eser, ses çıkarmadan müzik yapan bir köpek rubunn bir köpeğn kaleminden hikyesidir. Bu hikyeyi
ranz aa Üzene
10
rin bir de, fragman karakteriyle ilgili olarak, unutma ve anımsamanın ilişkisinin mutlaka çok önemli olduğunu ama benim için hl anlaşılır lmadığını, belki daha açık ve daha kesin bir şekilde dile getirilmesi gerektiğini söyleyeyim. Garip olması ne deniyle izin verin karaktersizlik bölümüyle ilgili de şunu söyleyeyim Geçen yıl Aynılştı4 adıyla, bireysel karakterin ortadan kaldırılmasını aynı şekilde olumlu aldığım küçük bir oyun yazmıştım Size yazmak istediğim bir başka gariplik de, ilkbaharda Londrada kentteki otobüslerde kulanılan sayısı renki bilet çeşitleriyle ilgili bir oyun yazmış olmam Bu oyunun Berlin'de Ç ulutaki4 renkler bölümüne yakın olduğunu elizitas söyledi. Ama izin verirseniz burada özellikle dua olarak dikkatliliğin yer aldığı bölümün önemini tekrar vurgula yacağım Yazdıklarınızın içnde bundan önemi ve en derin deki motifleri bu kadar titizlikle ortaya koyduğunuzbaşka bir şey hatırlamıyorum. Sanki sizin Kafkayla neredeyse, dostumuz Ernstin günahının cezası çekiliyor gibi geldi bana. r kş. ) 409438 Kacaen Kaka üzene eşt aışmaaının homas Y Levnde blnd kanıtandı Seged Kacae. Eine Bibliogıi ei Shr abac aN 989 kş s 395 Ada Dzn. 3 kş 3346 4 kş ll 43 Benamn Gete Adonoya böye htap eded. 6 Bnamad ve bek de basmadı. kş. Adono, Gel Sıriı Ct Kirkerd. Koırkioı ds A sh isc/ıeı Fankt a 99 8 kş. l ) 9 kş Adono ag.e s. 9 ax Boda bkte ged baktıkandan oştdkaı Bim B der Cııesis Bn 93) yayınayan Han s }oacm Scoep. ll kş. ) 43 Benjamn, 99 yıının Eyü ya da Ekm aynda Fanktta ve öngstenda
ar Benamn Üzeine
3 rş l (2) 46 ve 43 4 rş I (2) 43 ve devamı rş Adrn Gml Schre Ci 9, Mskh Scri I, Franrt a 984 s 5305 6 rşl () 5767 7 Adrnnn n s eo (Viyana 93) adı iabına atıfta bndğ Hemth air rş l (2)425 8 rş l (2), 40 9 rş l ( 435 20 rş (2), 42. 2 rşl. l (2), 4 ve VI () 50 itibaren şei 24] 22 aann E ı adı itabndai D Sor s ıs adı hiyesin den 23 ş l (2), 43 24 rş (2) 420 25 Adrnnn bir msras rş Der Shz r I1i o Sgspi nh Mk T yayına haıraan R edemann Franrt a. 979, 95 26 ş (2) 4 27 rş (2), 432 28 aann Bı1 br S1e L i Ho n wıe 'i üzeine rş (2), 425 ve devam. 29 rş l (2), 423 (2, 423te antıanmış an Sma rgensterne ait bir aa rm 3 rş l (2) 424 2 rş (2) 432 33 rş (2) 423 34 ş (2) 48420 35 rş. (2) 8 Br�htin epi tiyatr teriiyle bağantıı ara deneme taima t avramının andğ böüm 36rş. l (2),49 7 rş aanın Bscıibıg i1 mf ad itabındai aynı ad taşıyan hiye 38 rş. Hoc/zeisvorberıge1 f m e' De Wırı b S1ıo Pa1s; Benamin ( 438de b metne önderme yapyr 3 rş. (2), 429432 4 rş (2) 48 4 ayıp 42 Adrndan aan yazıar arasnda mevct 4 rş V 23 ve V () 424 rş (2), 432 45 Brada Ernt Bhan ö edidii mhaa Beli de Adrn hemen nce iinde aa'ya igii bir bölüm bnan Ebf sr Zi ( Zürih 95
XX
Yyıl'n Başkeni Pais zerine
1. Oxfod 25.1935
Her k mektubunuz çn de çok teşekkür ederm Brnc mektubunuzun yanıtını saygısılık derecesnde gecktrdm, çünkü brkaç gün ondra'da geçrmek zorunda kalp, şle lgl görevlermden ger kalınca bunları telaf etmek zoruna hsset tm kendm knc mektubunuzu daha çabuk yanıtlamaya çalışacağım Şemanın hazırlanmış olması szden duyabeceğm en öneml ve en sevndrc şeyd gerçekten ve ne kadar büyük br hevesle şemayı görmek steğm br daktlo kopyası varsa şayet sze söylememe gerek yok herhalde Orjnal metn elnzden çkarmak ve yne güvenlr olmayan o aracıya teslm etmek stemeyşnz çok y anlıyorum Ama szden pan stememn tek neden bu çalışmanızla teork anlamda lglenyor olmam değ bazı uygulanablr düşünceler çalışmaza lgm, dğerlerne olduğundan çok daha fazla ölçüde tam br dayanışma olarak anlaşlmalı Pllockla Londra'da uzun uzun görüştüm ve tabi konuşmaarmızın büyük br bölümü sznle lglyd ollock bana çok net olarak Ensttünün bazı kıstlamalara (bu kııtlamaarın sonuncusu ondradak şubenn kaldırılmasına neden oldu) rağmen sze madd olarak destek olacağına söz verd ta
04
Wa Bnamn Üin
tiğini bilmem değil, aynı zamanda Enstitüyle ilişkim. Sizin de bildiğiniz gibi, Enstitü uzun yıllar sıkı bir işbirliği içinde olma mıza rağmen benim için hiçbir şey yapmadı aslnda. Bu durum artık Horkheimeri e Pollocku ciddi olarak rahatsız etme nok tasına geldi e Pllockun en büyük isteği geçmiş olanları telafi etmekti Önümüzdeki yıl benim Oxfordda kalmaya deam et meme e çalışmamı bitirmeme karar erdik uun adeli planlar henüz kesinleşmdi; yani nstitüye karşı, Enstitüye dahil ama şimdilik kendisi için bir şey istemeyen biri olarak h ol dukça aantajlı bir konumdayım. srar ettiim tek konu, Ensti tünün size yardım etmesi e yine de ihtiyatla söymek gerek ama bu sorumluuktan kaçacaklarnı anmıyorum. Pllock şimdi Enstitü'nün sizden bunun karşılığında yaz istemeye hakkı olduğunu düşündüğünü söyledi e Enstitü'nün üretkenliğine güenebileceği çok az sayıda insan oluğunu bildiğim için bn de itiraz edemedim. Bana üç ayrı plandan söz etti uchs hakkındaki makale, saaş öncesi sosyal demokrat kültü politikasıyl ilgili bir makale7 e nihaye çok şaırdım buna Pasajlar Ben de siden bu iki uzun yazıy yazanızın istnmesı gerektiğini düşündüğümü söyledim umarım siz de aynı fikirdesinizdir Hem bu yazılar dergi için inanılmaz bir kazanç olabilir, hem de doğruyu söylemek gerekirse, bu yazılarla sizi çok meşgul etmeyeck bir ek iş karşılığında yani Pasajların yanı sıra maddi bir destek alırsınız. Pasalar ise çok kolay olmadı benim için; özellikle de, siz Pollocka bazı bilgiler ermiş olmanıza rağmen, ben daha taslağı görmediğim için. Pllockun bana söylediğine göre tarihselsosyolojik bir çalıanın özeliklerini taşıyordu e Paris, capitale du XXime sicle gibi güzel bir başlığı ardı. Enstitünün, hatta hl [Leo Löwenthal'in önemli ölçüde etkin olduğu bir derginin bu tür bir tarihselosyolojik çalışmadan farklı bir şeyi dergiye adapte etmelerinin zor olduğunu biliyorum Pasajlar çalışmasını tarihselsosyolojik bir araştırmadan çok, size özgü bir "pm phiopi olarak görmek istediğimi açık açık söy-
Yüzyılın Başkn Pai Üzn
0
bizza materyalde aranması gerektiğini hiç kise benden iyi bilemez. ma yne hç kse yrum ve kavralara dökülmüş bir açıklamadan vazgeçmek stemeyecektr. Taslağnız, sizin niyetinizn de bu olduğunu anayacak kadar iyi tanıdığıı düşünüyorum Zaten siz de sürrealzm makalenz ve eh 'te yayınlanan otoğrafa ilgl yaınızda materyalin yo umlanmamış olmasını, Pasajlar çalımasında tamamnın yo rumlanacağı şeklinde erekçelendirmiştniz 9 yüzylın ilktarih: ep aynı olann, eskden ziyade yeninn tezi, kumarbaz, pelüş bunların hepsi felsef kuramn alanına giryor. Ama bu kuramın sadece toplual ve teolojk kategorilern kutuplaşmasıya kend diyaekiğine laabileceğinden ve böylece sadece yorumlama yöntemiyle benim K ierkegaard olduğu gib, hayır ondan bn kez daha iyi prensip olara Enstitü çalışmalarının öncelkleri arasında yer alamayacağından emnim. Bugün buna karşı koyma imknı lduğunu blyoum. Bugün bunları yorumlamaın sizn amacınız olmadığını, motajlanmış materyain zate kendsinin br anlatc olduğunu ama vazgeçilemeyecek olanın Enstitü olduğunu ve onun yöntemle rine umak gerektiğin söyleyebilirsiniz tabi. Ama sizi buna zor koşulların mecbur kıldığın blsem de, böyle bir yaklaşımı paylaşa mümkün değil Çok aık ve böyle bir durumda en azındn çok açık olmay istemeye hakkı olduğunu düşünen br dostluğun verdği hakla konuşayım. Pasalar çalışmasnı adece sizn felsefenizin merkezi deil, bugün felsefi anlamda söylenecek en önemli söz, benzeri olmayan br başyapıt ve her anlamda öel olarak da, başarı anlamında da çok önemli buluyorum ve bu nedenle çalışmanın özdeki iddiaların zayıfa lmasnı ve böylece ana kategorilerden zorunlu olarak feragat edlmesni br felaket ve kesinlikle telafisi mümkün olmayan bir durum olarak görüyorum. Sz yaşamınızı nasl örgütlerseiz örgütleyn, hibr kurumun bu çalışma üzerinde söz hakkı olmamaı gerektiğini üşünüyorum. Brechtin çalışaız üzerde etkili olmasını nasıl gerçek br talihsizlk olarak görü yorsam (Brecht içn önyagılı olmak stemyorum, ama burada,
16
Walter Bejamin Üzene
etmesinin oas görünmeesini de bir taihsilik oarak görüyoru. Ama işte taslağzı görmediğim için bu konuda bir şey söylemem mümkün değildi Bu nedene gerçi Pllock'la Pasajlar çalşması hakkında benim ne düşündüğü konusunu açık bir şe kilde konuştum, ama Enstitü'de kullanılası için diğer işleri öne çıkardm. Bu konuda sizin fikrinizi ve Enstitü'yle görüşmeerin hangi aşamada olduğunu öğrenmek çok öneli benim için abii ayrıca ükünse taslakla ilgili konuşak isterim, çünkü Plock'la yakın bir zaanda görüşeceğim. Ama, işin pratik amacını bir yana bırakacak olursak şayet, sizden Pasajarı kendi iktarihinze sadık kalarak yazanzı ısrarla rica ediyorum Hatta yapıtın, Marksist bir yaklaşıla en doğru şekilde ilerleyeceğine tamamen inanıyorum; ve bizim için (kendimi de kattığım için kusura bakmayın) toplumsal konulara girebilmeni, varolanı ça lışaıza katarak bir şeyler yapmak yerine, daha çok kendi kate gorilerimize bağlı kalarak mümkün olduğuna inanıyorum, çünkü kurduğumuz teme nedenseliklerde Marksiin karamları genellikle çok soyut ve bütünden kopuk kalıyor, mekanik bir etki yaratıyor ve estetiklik zor yakalanıyor n azından benm dne yi bu yönde ne deni itzlike ve sebaa estetk kaynaklara sadık kalırsak tam da biz estetiği reddettiğimiz noktada sadk kalırsak denli gerçekçi olacağımıza inanıyorum Ve böyle bir şeyi söylei olmamın, ökmüş, eski, mevcut lanın kurtara sına hizet etmeyeceğini açıklamaya gerek yok sanırım Çünkü ben de sanatın tasfiyesinin kendine uygun olduğu şekilde sade ce estetik içinde gerçekleştirilesi gerektiğine inanyorum Gerici olduğumu düşünmeyeceğiniden emini ve hakkı verilmiş bir Pasajlar alışmasının yaratacağı şokun, kent yapılarının aydınlğa kavuşmamış toplusal özünü öylesine incelemekten çok sürrealz gib devrmc bir yaklaşıma benzer olacağına inanıyorum. .] Max Est'i tanıyor musunuz? Ben kendisiyle hiç karşılaşadm ama onun o yakn bir dosu an otte enja arac lığıyla sizin onunla tanışmanızı sağlayabiliri Ve sizin Pasaj
Yzılın Başken Pars Üzene
Oxfod 5.6.935
Bir ricayla sizi rahatsız edeceğim. Materyalle ilgili notları yazının kenarındaki baştan çıkarıcı genişlikteki boş alana kurşn kalemle not alama izin vermeniz, Pasaların sini (b eski sözcükten vageçemiyorum) yanıtlarken hem teknik hem de vakit açısndan çok kolaylaştıracak işimi Bu notları sonradan silmek çok kolay, ama böyle bir şeye siin izniniz ol madan cesaret edemem. Ayrıca epeyce ciddi bir tetkikten sonra şunu söyleyebileceğime inanıyorum: Enstitüyle ilgili endişelerim taamen geçersiz artık. alışmanın tamamının Enstitü tarafından kabul edilebileceğini, edilmesi gerektiğini, brada yayınlanmayı ranz von Borkenudan daha fala hak ettiğini taviz vermeniz gerekme diğin, Enstitünün de aviz vermesine gerek olmadıını düşünüyorum. Horkheimer çalımanın bazı noktalarda toplmsal açı dan daha somut olmasını isterse eğer, bu hem sizin hem de benim için iyi olr mtlaka. Bunlardan biri 19 yüzyılı ö olarak açıklayabilmek için taslakta çok genel olan meta kategorisi (benim Kierkegaardda da öyle) Ve bu kategoriyi sadece teknoloik açıdan daha yakından fabrikasyon olarak tespit etmek yeerli lmaz; özellikle de fabrikasynun ekonomik işlevinin, ya ni modern kapitalizmden çok ilk kapitalizmin paar yasalarının titilikle sorgulanması gerekir. Diğer bir kavram da tabii kolektif bilinç Ama bu kavramın açıklanması, kavramın çok sorun lu olmasından ve insana yüklediği sorumllktan ötürü şimdi üstükörü bir şekilde anlatmaya girişmeyeceğim temel bir tartışmaya yol çmıştı. İzin verin burada akla çok uygun bir tespit yapma riskine girei Markszin kend içinde diyalektik ol mayan ve sınıf etkenini entegre ederek içermeyen kolektif bilinç gbi bir yapıya itirazı belki de benim tamamen başka bir yerde konumlandıracağım bir itirala, diyalektik imgenin asla ya da bilinçaltına kaydılmaması gerektiği talebimle örtüşüyor. Ama her nasıl olursa olsun burada da her amanki gibi ampirik belirlemenin yorm da içerdiği şüphesi görünüyor bana. E
108
Waler Bjamn Üere
Eserne bçtğ değer karşısında yaplan her abartıl övü kutsal br şeye küfür bdr. Ama ben en çok etkleyen brkaç şey ele almanın cabesnden alıkoyaıyoru kendm. Bunların lk yenk kuraı ve çok haklı larak alerye paralel konulandırdığını bu katernn nanılma ücünün drak (Aslnda Barok Ktabı le Pasajarın lşksn ortaya koyan e 19. yüylın lşksn erde detaylı olarak tartışmak erekecek). Ve sonra, k yıık ayrılığa rağmen düşüncelern brbrne ne kadar yakın olduğunu tekrar an laığı, fetş üerne olan bölüm Çünkü yaklaşık üç ay önce orkheere yadığm uun br mektupta ve kısa br sü re önce Pllockla yaptığım örüşmede, Erch rmm ve öellkle de Wlhelm Rechın aksne toplum ve pskoloj arasındak erçek letşn alede değl, metanın karakternde ve fetşte oluştuğunu fetşn, metalaşmanın asıl tamamlayıcısı bağlılaşı olduğu örüşünü savundu. Ayrıca s burada, belk de farkında lmadan, reudla tamamen örtüşüyorsunu; reudda da emnm trnaklar ve salarla ll br şeyler vardır reud ve çok öneml olan erencde anal karakter ve anal sorunla ll ne varsa mutlak okumalısını. Bunun b b benerlk, benm çn çok yen olan kentn taşraya dönüşmes kuranda var: B, sn örmedğn, tamamlanmaış Maupassant çalışmaın temel teyd (materya bulursa, çok uyun olduu çn bütününü Pasajların hmetne sunaca ğı) Bu çalışmada kentten av alanı olarak sö edlyordu avcı karam çalışmanın bütününde (rneğ tekbçm kuramı Bütün avcların örüntüsü aynıdır) çok önemlyd. Ayrıca Mde Paar ünü avcıları değl ama, ona çok yakn olan oranda herhalde dyalektk br me oluşturan Paar ünü atlıları üerne br hkye var. Tekrar ısrarla Maupassanta dkkatn çekek styorum İnanlma br hkye olan Gee br karabasan lan bu hkye, Poenun Kllkr na dyalektk açıdan br karşılık oluşturuyor ve dört öle sn yorularn bklyr Br de, 9. yüyılın uçağın cadıyla sona erdğ yönündek
Yıln Başeni Pari Üzrin
9
kent ve kırsal kesm araındak ıtlğn ortadan kaldırıması ge rektğn aten blyorsunudur V ugünük son olarak grşn onu, ekn dğl k r not: "Yakı gemş, kendn her durumda adeta felaketler tarafından yok edlmş olara unar." 3 Adama Hakh' Oxad 86.1935
Dostunuzun [iedicı Poloc umdğııuzı asine ona:a gelmemesi ço yazı. Oysa onuşulaca ne ço şey vadı Bugn size yaam neden oan on da son göüşemizde de olduğu gib bu göüşenin bir paçası olacatı Söz onusu işi Walte Benjaınin Poloc bana, Benjainle yıldı aala adı altında aımalazın eezini oluşun XX Yüyıl' Başkent Pars çalışas asla�ın Benainiı aiste endisine snduğnu syledi Polloca bu çalışmayı Bena inin başapıt teo anlda düünüleblee en büyü alı çalış ve böyle dile getire üünse şayet diyane bir asam ola gödüğüü söyledi. Aa ayn zaanda düüstçe anai söylee gereise Kieegaad gibi bu itab da Enstitünün çalış a plana alınma engelleyece ölçüde yoğun olaa etaiziğe ağılı vediği yönündei görüşüü dile getirdi. abii Benjamiıi önemli ölçüde finanse ettiği için nstitünn de ondan endi işine ya bi aşılı belee zounda olduğunu anlayabildiğiden Ben jainiı şimdi oandır arlaştlş olan şeyleri (yani us ve Neue Zeit'ı) ve asajları br anlada özel işi gibi bunlan yanı sı yazmas önedim Bu öneide azı değişilile yaa geeiyo. Benamin bana asajlar çalışas bir aslağı gönderdi aslağ iyicene inceledi en sonr bu çalışan diyale maeyazm asndan soımlu l stlenilemeyece içbi şey içeediği aıaatiıe vadım. Çalışma daa önce saip olduğu meafii dğaçama aerini tamameı yi iiş Haa nn onça oı bi şy oldunu dai öyleye
1 10
Wer Bnamn Üerin
içiıde değelendiili bi tıdı Ve oty ttığı teel ounun ye ni olı, biiel çlış otd nonl olndn keiı bi çiz giyle ylı bi dezvıtj değil vntjdı Bu çlışn ko yüzyı/ diylektik bi ige olk et ktegoii üzeindn tz olk çıkı ypıl dneek n geli Bildiği kdıyl b tlk ize çok şey boçlu beni tğ yılldı çok şey boçl ol gibi nkftt] ton Otelinde yıll öne iz ben ve Benjinin A i ve Getl ile diylektik igele zeine yptığız o tıı yılı koıuşd, tisel bi ignin b özelliğiin et için en öneli şey o/dğı öyleyeı iz diıiz ve o konşdn bu yn Bn_inin ve beni b konudki dşneleiizde öneli dönşl old Kikgd kitbı ı keı Pjl i çıkç içeiy A jl izin konnuz bğlntıl olk bşk bi çıdn d çok öneli Belki tııyouıuz d, bikç y öneki bi ektud toplu ve ikoloi d iletişi kı öneli tegoi olk ileyi değil e kkteii gödüğüü yzıştı Bu göş kı bi üe öıe Pollok d vıd O zn Benjinin de y yoldn gittiğini biliyo ol b tkl kendii onylnış ietei dı Bd e t fetiş kktei yyıl bjvziinı biliıi ve bilinçltı için kilit nokt olk lıyo e dny fulı üzine e de Budelie kkdki kel bölle b kond teel noktl içei yo Bu konyl ilili yzklı şidilik b kd A tkl e noktd efiki de<ili tbii Bzı çok knşık bilgikl ıı bn dil etiyoı bd en zın d t/kt tel /dığ biçiiyle (keinlikle ungt i edileiş ol en, on ıltn v ıf özelliğiin d kekin bi biçide dile getiiliş liyle k deeyeeği bi kolektif bilinç kı v yüzyıl ve et kkteinin bileştiilei de (iekegdd od gi> bı l çk oyut geliyo et onç t d öneden de vdı Bud öz konuu edilen eifik olk fbikd üetilen l Be1jin ı byk bi olılkl teknolojik çıdn yklşyo Jence (şyet typı geekten şefff/ştııl k iteniyo endtyl et biçiinin ekoıoik kktinin tepit edilei keinlikle geekli Yine lzeeyle ilgili tn iddi
XX z'n akn ai Üzrin
i ben bazı özürlüler tanınmasdan anaıı hel de zaann da Ba von Borenau'a verilen özgürlüü dşündümd Borenaı antropoloji profesörü olaa üne Afriaa gidior herhalde b ne anlama geldiini sölememe gere size!) O halde özellile biz siz ve ben tasama domadan, sözü edile notalrı ve dier başa notaları letirel olara hızla deiştirirse hm b çalışala ndini özdeşleştirebilee olan Enstite hem de bölee çalışması daha başarıl olaca olan Benjamin ardım etiş olrz O halde drn ş ae Be1jain b çalışaı gerçeten aza sa, o zaan anı anda başa şelr apası müün deil B tasla bir insanın bütün zaanını alaa nitelte. Benjamin'in şidi aşa ma için Fs ve Neue Zeitı azma zornda alması asajlar bilinmeen bir zamana ertelenesi anlaına glir ve o zaa Bnainin bn başarıp baaramaaaıı ise bilez. Bn alış aı teorie olaanüstü bir atı ola görüorm ve bölesin üç bir üreti gl arşı/aşıp eliizden gelen her şei apa sorumlulı taşıaaaaıızı düşünüorum bizi de so1ta üretim ilişlerimiz vasıtasıla b üreti güünü engellemememiz ge reir er felsefi ılerimin sizin için erangi bir deeri varsa (ve dou söleme greirse her zama1 son olar antroploji maalsind de7 oldu gibi aaçlamızın örtüştüünü gördüümde bndan şpe etmem müün dei/) zaı lütfen sadee nesnel açıdan deil 1stitü için de Enstin a adına) Fcs ve Nu Zeittan daha öneli olan asajlar çalışas azılmasna imn verin Dergide maeral bölü/erini t te mi, osa bana da gı gldii gibi) bir dizi halinde i ala1aaına tabii i siz arar vreesiniz. Ama sizden e gerçeten büt1 saimieti/e Ensti tü lem de Benjamin ada ria edioru; lütfen Benjamine b a lışasını bitirene adar aaa alma imn salaın asi halde b çalışmaı geiiree sorllla ülenme zornda alaa 4 Hobg 2-4 ve 58.1935
2
Wlr Benamin Ün
kında bir şeyer söyleeye aışayı; eliitas da yanıta taaen katılıyor. Konunun öneine atfen siin de bildiğini ibi çok önesiyoru konuyu taaen dürüstçe ve iriş yapadan teel sorulara değineyi uyun örüyoru. Bu soruları her ikii için de teel sorunlar olaak örebiliri Aa eeştirel tartışaya eçedn önce siin çalışma tarınıda konunun çerevesinin e birbirini takip eden düşünceerin sıralanışının yeterli bir fikir vermeesine rağen kavrayışın en önemli yeniliker açısından taalanış ibi öründüğünü söyeek isteri Bunların arasından, i bırakak anlaında ikaet eteyi, koeksiyoncuyla ilili öneli tüceleri şeylerin lanetten kurtuluşlarının yararı oduğunu ve Hausmannın diyaektik yoruunu öne çıkarak istiyoru. ine Baudeaire bölümünün şairin yoruu olarak tarıı ve nouveaut (yeni I ik) kateorisinin devreye irişi s. 2 taaen başaıl. Artık tahin ediyorsunudur ki aten herhalde başka türüsünü bekleiyordunu burada beni 9. yüyılın ilktarihi, diyalektik ie, it ve odern oanın konfiürasyonu konularının olduğu bütün ililendiriyor. Bu bütün, "addeci" ve "biikurasa" oanın ayrılasını bir taraa bırakacak lursak şayet o aan hadi diyeli tslağın kavrayışının dış dü eniyle oladı yine de teel fesfi le bağantı iinde olalıydı e bu öün hareketlerinde tıpkı tarhten aktarıış nis peten yeni ik diyalekik tasarımda bu karşıtık yok olaydı. İin verin, çıkış noktası oarak 3 sayfadaki "Her çağ halefini düşer" öü söünü alayım. Bu tüce bana teede eeştiriesi ereken, he de diyaektik oladığı için eleştirilesi e reken diyalektik ie teorisinin tü otiflerinin bu tücenin çevresinde billurlaşmış olasından ötürü, öneli bir araç oarak örünüyor ve böylece bu tüceyi eliine ederek teorinin de tasfiye edilebilesi ükün örünüyor. Çünkü bu tüce üç şey içeriyor: Diyalektik ie, yani koektif de osa biincin öü düşüncesi bu ienin ütopya olark elecekle doğusal hatta neredeyse elişisel diyeceği ilişkisi; ve "çağ" düşüncesinin, bu önel biince ait ve onunla birlik olan öne olarak
Yüzlın Başkt Pai Üzeine
13
ce teolojik olan kökten gücü tehlikeye atıldığı gibi burada sa dece öznel nüansa deği aynı zamanda içerdiği gerçeğe de saldıran bir basitleştirme de ortaya çıkar ve sizin uğruna teolojiyi kurban ettiğiniz sö konusu toplumsal hareket bu çelişki so nucu yanlış yöne gider Diyalektik i mgeyi düş olarak bilince yereştirdiğinizde karamın büyüsü bozulmakla ve uyumlu hale gelmekle kalmayıp tam da bu kavramı maddeci anlamda meşru kılacak temel nesnel gücü yok oluyor. Metanın fetiş karakteri bilinçten doğmaz aksine bilinci ürettiği için bu çok önemli bağlamda diyalektiktir Ancak bu durum da bilinç ya da biinçaltının diyalektik imgeyi öylece düş olarak şekillendiremeyeceğini aksine onu arzu ve korkuyla aynı ölçüde yanıtayacağını gösterir Ama diyalektik imgenin bugün anlaşıldığı içkin biçiminin içerdiği sembol gerçekçiliğiylebu tanımı mazur görün lüt fen tam da bu fetiş karakterin diyalektik gücü yok oluyor Buna önce Pasajlar taslağının o enfes diliyle itiraz edelim: Şayet diyalektik imge kolektif bilinçteki fetiş karakterinin kavranış biçiminden başka bir şey değilse, o halde SaintSimonun me ta dünyasının bir ütopya olarak tasarımı arka yüzü değil 9. yüzyılın diyalektik imgesi ehee olarak ortaya çıkar Çünkü ancak bu şekilde Altın Çağın imgesi doğru yerini buur ve tam da Ofenbachın bir yorumu bu iki anlamlılığı en mantıklı biçimde ortaya koyar Yeraltı dünyası ve Arkadia arasında ki iki anlamlılık her ikisi de Offenbachta açık kategorilrdir ve kavrasallaştırma detaylarına kadar izlenebilir. Taslaktaki cehennem kategorisinden vazgeçilmesi ve özellikle de kumarbazla ilgili dhiyane bölümün eksikliği ki spekülasyon ve şan oyunları bölümü asla onun yerini tutamaz hem çalışmanın görkeminin hem de diyalektik uyuun yitirilmesine sebep oluyor bence. 9 yüzyıl için bilincin içeriğinin önemini kavramayacak son kişi benim. Ama diyalektik imge kavramı buradan türetilemez aksine bilincin içeriğinin kendisi interieur (içmekn) eklinde, yabancılaşma olarak 9 yüzyılın diyalektik imgesidir Kierkegaardın ikincini bölümünün kaını
1 14
Wal Bnan Üzene
yesinde düş haricieştirilmeli ve bilincin içeriği biat gerçek bir durum gibi anlaşılmalı sanki cehennemin insanlğın içinde geindiği astronomik dönem gibi Bence ancak böyle bir geintinin yıldı haritası tarihe ilktarih olarak bakmayı mümkün kılar İin erin aynı itiraı en karşıt açıdan bakarak yeniden ifade edeyim. Diyalektik imgenin içerik düşüncesinde (ki bunu oumu bir ifade kulanmak adına eski oe karamınıın karşısına koymak istiyorum), ilk taslağınıın merkeinde yer alan, en eski ile en yeni olanın ilişkisini "sınıfsı toplum"a ütopik bir yaklaşım olarak yapılandırıyorsunu. Böylece arkaik olan "en yeni"nin biat kendisi olmak yerine, onu tamamlayan eklem lenmiş bir şey oluyor; yani diyalektik olmaktan çıkıyor Ama aynı amanda ve yine diyalektik olmayan bir şekide, sınıf sılık imgesi, sadece den (arkhe başlangıç, köken yola çıkarak kabul edildiği ürece, gerçektn cehennem fantamagoryası olarak şefaflaşmak yerine mi dönemine konumlandırıyor. Bu nedenle arkaik olanın modernim içinde eridiği kategorinin altn çağdan iyade felakt olduğunu düşünüyorum. Bir ke, yakın geçmişin kendisini her durumda adea felaketler tarafından yok edilmiş olarak unduunu yamışım. Oysa şimdi şöyle derdim: Böylece kendni ilktarih olarak sunuyor". Ve burada Tragedya Kitabıın en cesur bölümüyle hemfiki ol duğumu da biliyorum Eğer diyalektik imgenin "düş" olarak büyüünün boulması bir psikolojikleşme yaratıyorsa, bu tam da burjuai psikolojisinin büyüüne kapılmaktır. Çünkü kimdir düşün önesi? 9. yüyılda bu bireyden başkası değildir kesikle ama bireyin düşlerinden ne fetiş karakter, ne de onun eserleri dolaysı birebir okunabilir şte bu edene de, bugün anlaşıldığı anlamıla kolektif bilince başurulur, ki bunun Jungun anlayışından ayrıştırılmamış olmasından endişe ediyo rum. Bu iki taraftan da eleştiriye açıktır: Toplumsal süreç açısndan ve psikoloji açısından Toplumsal süreçte arkaik imgeler, diyalektik imgelerin fetiş karakterleri nedeniyle, arkaik bir "kolektif ego" içinde değil, burjuva toplumunda yabanclaşmış bi reylerde üretildiği yerde gerçekleşiyor; psikolojik açıdan bakıl-
üzy' B� Pari Üzri
15
su" sadece deprem ve kitlesel felaketlerde bulunuyor. Kolektif bilinç sadece erçek nesnelliği ve onun bağlı olduğu bir değer olan yabancılamı önelliği örtbas etmek için icat edilmitir. Biim yapmamı ereken, bu bilini", meta karakterinin bağlı olduğu imesel öğe olarak pekitirek değil, içindeki toplum ve birey karıtlığı diyalektik yöntemle ortaya çıkarmak ve ayrıtırmaktır. Düsel kolektifte sınıflar arasında fark olmaması, yeteri kadar açık ve uyarıcıdır. Ancak "Altın Çağın" mitselarkaik kateorisinin ve bu bana toplumsal açıdan belirleyici eliyor nihayetinde biat meta kateorisi açısından ahim sonuçları var. Altın çağda belireyici olan çift anlamlılık" (ayrıca bu kavramın da bir teoiye yoğun ereksinimi var ve asla öylesine ortaya konulmamalı), yani ehenneme dair çift anlamlılık ili kalırsa, o aman meta çağın öü olara mutlaka cehenneme dönüür ve erçekte dolaysılıı erçeğin ilk biçimi olarak östermek isteyen bir biçimde reddedilir: Bu durumda diyalektik imenin büyüsünün boulması bii doğrudan kırılmaya uğramamı mitsel düüneye ötürür ve nasl orada Jun tehlikesi varsa burada da Klaes tehlike olarak ortaya çıkar. Ancak talak en çok da bu nktada çöüm unar Burası eyleri faydalı olma belasından kurtaran koleksi yoncunun öğretisinin merke noktası olabilir ve eğer doğru anladıysam, sınıf bilinci tam da Heeli benlik duyusunda meta karakterinin tamamen olumasıyla fantamaoryanın parçalanmasını balatan Hausmann da buraya ait. Metayı diyalektik ime olarak anlamak, onu eski olana eri dönü yerine aynı amanda kendi yok oluunun ve "yükseliinin" motifi olarak anlamak demek Meta, bir taraftan kullanım değeri tükenerek yabancılatırılan, diğer taraftan da yabancılamı olarak dolay sılığı aıp kurtulandır. Meta sayesinde, insanlar için anlamı açısndan değil, biat kendisi için ölümsülük vaadini alırı ve feti bunu siin haklı olarak Barok Kitabyla kurduğunu bağantıyı ürdürmek için söylüyorum 19 yüyl için sadece kurukafa ibi aslına sadık olmayan son bir imedir. Bura da Kafkanın en önemli karakteri, öellikle de Odradek fiürü
1 16
Walt Walter er Benj Benjam am n Ü Üer erne ne
masada da erçeküstücüük sona ermiş oabiir Ancak topu mun içinden bakıdığında metanın karakterini eeştirek için sat "değişim değei" kavramı yetei oma; bu kavam metay ancak işböümü öncesi döneme eri döndürür. Berta'ya iii çekincem hep buydu; onun hem "koektif" hem de doaysı "işev" kavramarına, "eieme" oarak bie bu nedene şüpheye yakaşım esne içerik oarak tasakta tam da Bertannkiere uyuşan kateoriere karş çıkmamın, öerk sanatı ya da beneri bir şeyi kurtarmak uğruna dar örüşü bir çaba omadığını, aksine kökten addettiğim fesefi dostuumuun motiferi ie derinden bağantıı oduğunu bu düşünceden anamışsınıdır. Eeştirierimi ene çiisini öeteyecek ouram şaye, bu en uç nokta noktaar arıı kuşatacaktır kuşatacaktır başka başka türü türü de oamadı oamadı at aten en oojinin eski haine döndürümesi ya diyaektiğin eoojinin en derinerdeki katmanarına kadar adikaeştirimesi diyeim topumsadiyaektik, hatta ekonomik motifin en üst seviyede neteştirimesini orunu kıar. Bunu aynı amanda tarihse oarak da ee amak erekir 9 yüyıa ö oan meta karakte ri, yani endüstriye a üetimi, maddese oarak ok daha net ortaya konumaıydı; çünkü meta kaakteri ve yabancıatırma kapitalimin başından bu yana yani brikaarın ouştuu Barok rok dönem dönemind inden en beri var tıpkı tıpkı bir yandan da moderni modernimin min "biriğinin" o amandan beri meta karakterinde varoması ibi. Ancak endüstriye ma biçiminin tarihse anamda eski meta biçi b içiminden minden çok farkıaşmış farkıaşmış oarak oarak tespit edimes edi mesii "iktarihi "ikt arihi"" ve 9. yüyıın ontoojisini tamamen ortaya koyabir; sat eta biçimiye iii bağıntıar, bu iktarihe böye ciddi bir durum da kabu edi e die eme meye yece cek k bei be i bir bi r mtaorik karakter ver veriy iyor ord d.. Kendinii, Kendi nii, tamamen tama men maemeye maemeye çaışmadan ouşan yön yönte tem m iniini e tesim ettiğinide, yorumarınıda en iyi sonuçara uaşacağınıı umuyorum. ayet eeştirim buna rağmen bei bir teorik soyutaa içerisinde hareket ediyorsa bu kesinike bir ereksinimden kaynakanıyor; ama siin bu ereksinimi bir "dünya örüşü örüşü"" oarak değer değerlend lendireye ireyeceğini ceğinii i ve böyece böyec e çekinceeriçek inceerimi bertaaf edeceği edeceğini nii i biiyrum
XX üzyln Başke Pa Üene
17
şu şu "Başkent" deği, deği, " "9. 9. Yüyılı Yüyılınn Başkenti Başkent i Par Paris is"" cehennem cehennem ile "Pasajlar başlığın diritmeyi düşünmüyorsanı eğer Böümein kişilerin adarına göre oluşturumsı bana çok başarılı gelmed gelmedi;i; bu isimle is imlerde rdenn yoa yoa çıkak çıkak sistematik bir bi r dış mimariyi mimari yi dayatıyor belli ölçüde ve bu benim çok hoşuma gitmedi Daha önce bölümlerin isimeri "peluş", "to" v.b. maleme değil miy di? Öellike ourier ve asajlar bağantısını tam anlayamadım. Bence burada kente ögü farklı malemeerin ve malların uygn bir sıralamasından oluşan bir yapılandırma mümkü; ve bu yapılandırma daha ierdeki bölümlerde diyalektik imge ve aynı amanda onun teorisi olarak ortaya konabilir Birinci sayfadaki ölü söde yer alan "portique" söcüğü "antik çağ" motifini çok güel ortaya koymuş; belki burada, en eski olarak ye ni bağlamında imparatorluğun morfolojisini öğeler itibariye ee almak gerekir (Barok Kitabındaki melankoli gibi) 2 sayfada, imparatorluğun devleti kendi başına amaç bilmesinin sadece bir ideoloj olarak kavrandığı ilerleyen sayfalarda si de bunu böyle düşünmüşsünü düşünmü şsünü anladığım an ladığım kadarıyl kadarıyla a tamamen açıkaçıklığa kavuşturulmalıydı Burada konstrüksiyon kavramı hiç açıklanmam açıkl anmamış ış;; bana ba na sora ora rsanı bu kavram male maleeye eye yabancı yabancı-laşma e maleeye hükmetme anlamında diyalektik açıdan iyicene iyicene açıklanma açı klanmalıydı lıydı (konstrükiyo (konstrükiyonn kavr kavraa mının mın ın günümüde günümüde kullanılan şekliyle kesin bir çigi var arasında; belki de 9. yüyıla ödeşleşmiş olan "mühendis" terimi kulanma daha uy gun!) gun !) Burada karşımıa karşımıa çıkan koektif ekt if bilinçaltı bilinça ltı kavramı da ki ki bu kavramla ilgili prensipte baı şeyler söylemiştim daha önce kullan ce kul lanlldğ dğıı yer ve sunumu itibariyle çok çok açık açık değil 3 saysayfayla ilgii dökme demirin gerekten ilk suni yapı malemesi olup olmadığını sormak isterim (tuğla!); aten genel olarak "ilk" öcüğü baen hiç hoşuma gitmiyor. Belki burada şöyle bir bi r tamamlayıcı açıklama yapılabilir Her Her çağ kendini felaketler felaketler arafından yok edilmiş olarak düşler Sayfa . "Yeninin eskiyle i ç içe girdiği" yönündeki ifade, gerileme olarak diyalektik imgeyl geylee ilg i lgililii eleştirim açısınd açı sından an çok şüpheli şüpheli görünüy görünüyor or bana ba na Bu Bu rada eskiye geri dönülme, aksine bir görüntü ve fantamagor-
8
Wa Wa Bna Bn an n Üzne
bu arada çift anlamlılığı da hatırlamakta fayd var. Eklemek istediklerim şunlar: Diyalektik imgeler model olarak, toplumsal ürünler değil toplumsal durumun kendini gösterdiği nesnel ouşumlardır. Bunun sonucu olarak diyalektik imgeden ideolo jik ve hele d sosyal bir "işlev" asla bekleneme. Metalaştrmaya olumsu yaklaşılmasıa benim itiraım taslağın "Klages" yanının yanın ın eleştirisi ağırlıklı ola olara rakk 4.4. sayfa sayfadak dakii maki ma kine nellerle erle ilgi il gill böüme. Makine tekniğine ve makinenin kendisine fala önem vermek, her aman burjuvainin geriye dönük teorilerinin bir elliğir böylece üretim araçlarna soyut gndermelerle üretim ilişkileri gilenir. 6 sayfaya Hegelin, o amandan ber Georg [Lukcs] tarafından ele alınan, çok önemli bir kavram olan "ikinci doğa" eklenmeli. Parisin şeytanı, ehenneme de idebilir. sayfa: İşçinin "son ke" süsleyici bir öğe v.b olarak rtaya çıktığı ifadesinin doğruuğundan pek emin değiim Gaete yalarının ilktarihi ie ilgili düşünce siin Krausla ilgil yaını yaınıda da7 7 bu konu konuya ya dai d airr çok şey var var bana çok gö kamaştıkamaştırıcı geldi burada eineye de yer verilmeli Bu konuyla igili aklıma aklı ma gaet gaeteci ecililikk dilindeki dil indeki eski bir ifad ifadee gedi gedi "Ş "Şab ablo lonn stili stili ki bu kavramın kökeneri de araştıılayı bekliyor Bir ültür ve düşünce tarihi trimi olarak "yaşam dugusu" çok sakıncalı. Bence tekniğin ilk ortaya çıkışının bir inançmış gibi kabulü, arkaik olanın değerinin abarılmasyla bağlantılı Ş ifadeyi not etmiştim Mit gerçek toplumun sınıfarüstü lemi değil, biat yabancılaşmış mtanın nesnel karakteridir Sayfa 9: 9 yüyılda rsim sanatı tarihinin, fotoğrafın sahneye masıyla bir kaçış larak tasaanması (ki müiğin "banal olandan kaçışıyla çok yoğun olarak örtüşüyor bu) çok başarlı, ancak bu da diyalektik deği; yani resim res im sanatnda, ürtim güçlerinin g üçlerinin eta biçimine dönüşmemiş kısmı bu şekilde somutlaştırılmayıp, olumsulanarak fotoğraftan kaçışın ileriyle açıklanıyor diya lektiğin en somut olduğu yer belki de Manetdir) Bu bana tasla ğn mitolojikleştiren ve arkaik olan eğilimiyle bağlantılı gibi geliyor. Geçmişte kalmış olan resim kalıntıları, üretim güçleri onları ları terk terk etti et tiği ği için içi n bir anlamda anl amda tari tarihh fels felsef efes esii nin ni n durağan durağan yıldı
Yzyıl ın Bkni ari Ü
·
1
daki altın çağ belki de cehenneme gerçek geçişti Dünya fuarlarının işçi sınıfyla bağlantısı benim için çok açk değil ve sadece bir tahminmiş gibi geliyor bana; bunu iddi edrken çok dikkatli olmak gerekir sayfada fantazmagorynn uzun bir tanm ve teorisi olmal elbette 2. sayfa benim içn yaaşmakta olan bir tehlikenin habercisi gibiydi O zaman Satürn alın tısını okuduğumuzda eliitas ile nasıl etkilendiimizi hatırlıyorum hl ama bu alıntı kendime gelmemi gellyemedi Satürn'ün halksı ökme demirden yapılmş bir alkona değil balkon Satürn'ün halkasına dönüşmeliydi; buraa yapacağım karı öneri soyut bir şey değil, size ait bir başarı oduğu için çok mutluyum Berie Çockk9 benzersiz ay bölümü; bu bölüm buraya tam uyar alında Bir kez Pasajlar çalışmasyla ilgili söyledikleriniz aklıma geldi imdi Bu çalmanın ancak deliliğin uzaından çkilip alınabileceğini söyleiştini; çalşmanın kendini deliliğe teslim edeceğine ondan uzaklaşması, delilie çarpıp geri dönen Satürn alıntısnın yoruunun bir deIli İşte benim asl itirazım buraya Siegfried [Kracaue bundan büyülenebilirdi am ben burada konu çok ciddi olduğu için acımasz olmak zorundayım Metann fetiş kavramı, bu kavramı bulanın ilgili bölümleriyle kantlanmalı sizin de niyetiniz buydu herhalde ine 2 sayfda karşııza çkan ve durağan bir antropolojiye işaret eden organik kvramı, bu şe kilde kalamaz, ya da ancak sadece fetişten önce rolan bir şey olarak, yani peyzaj gibi bizzat kendisi tarihsl ir boyuta sa hipse bu şekliyle kalabilir 3. sayfaya Odradekin diyalektik meta motifi de girmeli diye düşünüyorum Burda işçi sınıfı hareketi biraz es ex mc (beklenilmeyen br anda gelen yardm) gibi ele alınmış sanki; tabii bu, diğer bzı ifadeler de olduğu gibi, taslağın kısaltılma biçimiyle alaka olabilir bu benim birçok itirazıma karşı öne sürülebilecek ir itiraz Mo dayla ilgili bölüm çok önemli bence, ama geliştirilirken orga nik kavramndan kurtarlarak canlılarla yani öncül bir doğayla değil ilişkilendirilmeli aklıma, 19 yüzyıl anatma gücüne sahip ve aynı zamanda endüstriyel işlemlrle bağlantlı
0
Walr Benjamn Ürne
bir iiyle izediğimiz Bayan Hessel bu konuda bili sahibidir 4 sayfa, meta kateorisinin çok soyut kullanlmış olmasıyla ilii endişelerimi ifade etmem ereken bir bölüm Bu kateori sanki ik kez" 9. yüzyılda ortaya çıkmş ibi ee alınmış (bu arada aynı tirazın Kierkeaarddaki içmekn ve içseliğin sosyolojisi için de eçeri oduğunu ve sizin taslağza itiraz ettiğim noktalarda kendi eski çaışama da itiraz ettiğimi söyeyeyim). Bence meta kateorisi, dünya ticareti ve emperyalizm ibi özelikle modern kateorilerde örneğin bu döneme ait pazar olarak pasajar, ya da eici oan için dünya ticaret pazarları olarak antikacı dükknları çok iyi somutlaştırılabiir Uzakta olanların topanmasının anlamı, beki de bilinçsiz sınıfların kazanılması sorunu ve imparatorluğa ait istiladır Sadece hemen aklıma elenleri yazıyorum Tabii ki burada malzeede inanlmaz özlü şeyler ortaya ıkarabilir ve 19 yüzyılın şeyler dünya sının (belki örünmeyen tarafından, çöplerden kaıntlardan, enkazardan yaklaşarak) öze biimini saptayabilirsiniz. Büro ile iili blüm de tarihsel bir kesinlikten yoksun ibi. Bu bana sat bir karşıtlıktan çok, eski belki de Barok oda biçimlerinin kaıntıarı ibi öründü (krşl. içdeki küreler, duvar hari taları, parmaklıklar ve başka malzeme biçmleri). 5 sayfadaki uendstil teorisi uendsti üslubunun içmeknda beirleyic bir sarsıntı yarattığ konuunda sizine hem fikir olam da "içseliğin bütü ülerini harekete eçirmesi"ni kabu etmem söz konusu değil. Juendstil içselliği daha çok "haricileşirerek" kurtarmaya ve erekleştirmeye çaışır (Kierkeaarddakinin tam zıddı bir anama sahip oan sembolizm teorisi ve Mallarmnin imeknlarından bahsetmenin tam yeri burası) Juendstilde içselik yerine cinsiyet var. Burada Juendstiin cin siyetle ilşkiendirilmesinin nedeni bireyin burada içse anam da değil, bizzat bedeniyle yer alması Bu durum, bsenden Maeterlinck ve dAnnunzioya, uendstil sanatnn tamamı için eçerlidir Strauss ve Juendsti müziğinin kökeneri de Brahmsın oda müziğinde deği Wanerdedir Bence beton u endstil için karakteristik değil; 90ardaki arip döneme ait
üılı Başk a Üze
1
öncesi konjonktüre ait bir yapı malzemesi. 16. sayfa Wedekindin eserindeki yapı ustası Sllness'in çok ilginç yorumuna dikkatinizi çekmek isterim. yanışı konu alan psikanalizle ilgili edebiyatı tanımıyorum, ama bakacağım Ancak, polemik yaparak hipnozdan çok net bir şekilde kend n farklılaştıran (bu nun delili Freud'un erdiği derslerdi) rüya yorumu e uyanışı konu alan psikanaliz de, aynı zamana denk düşen Jugenstile ait değil mi? Burada konumuzun sınırlarını aşacak çok önemli bir sorun olabilir. Genel eleştiriyi düzeltme anlamında bazı şeyler ekleek istiyorum Kolekti bilinç karamıın kullanılmaını reddediyorsam, bunun sebebi elbette burjua bireyi asıl temel olarak göstermeye çalışmak değil Amacım içmeknı sosyal işlei açısndan netleştirmek e dışa kapalılığının sadece yanıltıcı bir görüntüden ama kişileştirilmiş kolktif bilince karşı değil, bizzat gerçek tolumsal sürece karşı bir görüntüden ibaret olduunu ortaya çıkarmak Burada birey, miteşirerek ortadan kaldıramas gereken, sadece saklanmas gereken diyaektk bir geçiş aracıdır. Burada şeyleri faydalı oabilmeleri için angaryadan kurtulmasının ele alındığı bölümün metanın diyalektik kurtarılışıyla lgili dhiyane bir dönüm noktası olarak altını bir daha çizmek istiyorum. 17 sayfada koleksiyoncunun e içmeknın mahfaza olduğu teorisinn daha da detaylandırılmasını isterim. . sayfayla ilgili olarak diyalektik bi son bölüm olark Poe'nun A 'nın temelini teşkil edebilecek aupassant'ın 'sine dik katinizi çekmek istiyorum Ktlenin bir peçe olduğunu söylediğini bölüm harika. 19. sayfa diyalektik imgenin eleştirilmesi açısından uygun Buradaki teorinin konunun deasa iddiasını taşıyacak güçte olmadığını siz d biliyorsunuz eminim. Söyle mek istediğim tek şey, çift anlamlığın diyalektğn bir imge olarak ortaya çıkışı değil teori aracılığıyla iyice diyaektkleştirilecek mgenin izi olmasıdır Hatırladığım kadarıyla, Kierkegaard'da içmeknla ilgil bölümde sizin işinize yarayacak br tüce ar. 20. sayfaya belki P 'deki [Baudelaire büyük F in son kıtas konmalı Yanlış bilinç ka
122
Waler Bnjam Üzerine
mı kökeninde estetik değil, sosyal bir karamdır; Thackeray sayesinde kabul görmüştür. "Snb", "dandy" karamından kesinlikle ayrı tutulmalıdır. "Snob"un tarihini de araştırmak laım, bunun için en iyi maleme Proust'ta mecut 21. sayfadaki "sanat sanat içindir" e "bütünsel sanat yapıtı" te bu şekliyle sağlam değil aı anlamda bütünsel sanat yapıtı e artistlik, meta karakterinden kaş iin aşrı uçardaki iki denemedir ve birbirleriyle örtüşmeler Baudelairein Wagner il ilişkisi, onun bir fahişeyle birlikteliği kadar diyalektiktir 22. sayfadaki spekülasyon teorisi beni hiç tatmin etmedi. urada bir ker, Pasajlar'n tasağnda yer alan kumarbaın o olağanüstü teorisi yok diğer taraftan da speküatörün gerçek ekonomik teri si eksik. Spekülasyon, kapitalist mantığın mantıksılığının olumsu ifadesidr. Belki buraya "aşırılığın ekstrapolasyonu" ile ulaşılabilir 2 sayfada perspktifin dıal bir teorisi olmalıydı galiba ilk asajlar çalışmanıda ardı böyle bir tümce. Buraya 020 arasında icat edien stereokop girmeli. ausmann bölümünün çok güel olan iyalektik asarımı, beki tasak halindn yola çıkılarak yapılacak bir yorumlamayla, son şeklinde taslaktan daha kesin bir şekile ortaya çıkar Siden tekrar bu notların "dırdırcı" tarından ötürü öür dilerim; ancak baı noktaarda esasa yöneik eeştiride buln mayı kendim borç biliyoru. Kitapla ilgili olarak ondrada Warburg Enstitüs'ndeki dostum Wind'e bauracağım; umarım siin için kitab sağlayabilirim Ekte taslağı gönderiyorum Nihayet, bir kelik istisna olarak bu mektuptan kendim e e liitas için bi kopya yapmamı affetmenii diyorum. Umarm bunu teknik nedenlerle yapmış olmam daranışımı maur göstrecektir e teknik aıdan tartışmanın yürütülmesini kolayla tıracaktır Siegfried'dn sadece taslağını hakkındaki mektubu mun gecikmesini affetmenii rica etmiştim taslağın oluum süreci, hele de içeriği hakkında bilgi ermedim .. Ayrıca mektu bun görüntüsü için affınıı rica ediyorum. Epeyi bouk bir makinede yadım e uunuğu bir bütünlüğü olmasını engelledi [ ..]
üyı Başke Pari Üie
23
şüncenin nasıl ifade edileceğine dair buün aklma son elen le de sze bildirmeye iti beni Nesnelerin kullanım değeri yok olduğundan, yabancılaşan nesnelerin içi bşaltılır ve şifre olarak anlam ifade ederler. Öznellik nesnelerin içine istek ve korkulara ait yönelimler koya rak onlara hükmeteye başlar. Bu ölü nesneler öznel yönelimin imeleri olduklar için kalıcı ve ebedi örünürler. Diyalektik imeler yabancılaşmş nesneler ve onlara yüklenen anlamlar arasnda ölüm ve anlam arasndaki kayıtsızlk annda sessi kalan bir oluşumdur esneerde, örüntüde en yeni olan canlanır; ölüm, anlamları en eski olana dönüştürür
Notar İ ini metbn ayboldğ zannediliyo il metp se 93 taihind Paisten yaılan olmalı şl V[2, ve devamındai et 2 jlr astediliyo Fd Pooc (849 Bnmne 94 ynn Hazan aından iiaen maddi deste salaan Sosyal Aaştımala Enstitüsü'nün müdüünün assta nydı l e 9'da ayınlanan Mkiik de kisori (şl Adono s ılt Sırifte Cil , Mkiik de kıtsteie Drei Si Hel Fa a 9 24 Sosyal Aaşmaa Enstitüünün yayınladığ itchrf fr Silforscu n 6 şl (2 4 yazlmad 8 şl l ( 2930 9 şl l () 38 3 0 an Bona'nn Der be tm l rrlce Welbil adl tabı (Pais 934 Syal Aştmala Enstitüsü taaından aynlanmıştı şl 2) 246 2 l V 2) 243 şl V (2 24 lnamadı şl apassantn Moile Fifi delmsindi A cıvl adlı hye 6 şl (2 238
24
Walc Bnjamn Üzein Üzein
Bnjamnn Bnjamnn Adono Adonoya ya göndedğ taslağıns taslağ ınson on hal ha lnnden ok a faklı olan e e syon V 2) 237249'da mect; baskıda daktloyla yalmş taslağın sayfa nmaala köşel paante ne alınmıtı Adono'nn mektbnda e n takp takp eden bölümd beltlen belt len b b sayfa nmaal nm aalad ad. 9 l k slr taslağı btş b metn halnde dğld Benjamnn kends de b nc nc e e knc knc taslak tasl ak sölen tınak tınak nde nde kllan kl lanmış mıştı tı (kşl. (kşl. V2], V2], 38). 38). Ad Ad nonn bnc tala ya da lk taslak dedğ yaya haılayana söyledğne göe Benjamnn ona 929 yılında okdğ tek tek tek tek a agmanla gma nlad dı ı bnla bn la başığ al al nd ndak ak met me tn ne ed d kş. V 2, 00 0 09 9)) sr s asaaı başığ 20 kşl. kşl. V (2 (2 056 056 e de dea amı mı e V 2 e deamı 2 kşl k şl.. V (2) (2) 247. kşl. Adono Gsmmt Shıı Ct C t 2 irkgrd Fankf a 979 38 69. 24 bk. bk . b ese ese s Betold Bechtn takma sm Adono b mektb b Almanya yaetnde yamıştı 26 kşl Adono Gesmt Sritn Clt 2, age age s. 669 669 27 kşl kş l ) ) 334367 334367. Satrrig odr s om isıı başlıklı metn ok nken nken olabl olabl kşl V2 603 alıntı anı ye 060) Bağlant n kşl. V 2) 243 e aynı ye 350. 29 kş. V ) 300302 e V ), 42428 kşl. V 570 e deamı 3 Fan Hesseln kaıs olan Helen Hessl, Bjamn_n Pasl dstlaı aasın daydı; Pasten ı ık kurtr urtr ituıg ituı g yayod 32 kş. Fan a n k Wedeknd, edek nd, Gmme erk Ct 9 ünh 92 s 30358. 30358. 33 Tab bada 96/97 yıllaına at olan Vrlsıgı ur iü!ırug i d ed lyo. . Psııs sö edlyo 34 bk. b ese ese s 3 e 24 24 dpn dpnot ot 2 2 35 Benjan Vorrg dr Bibiohk Wrr sesnde ayınlanan, Fednand Noak oakın ın Tiııp!ı und Trumpog adl ı yaısını yaıs ını som somş şt t.. rumpog adlı 36 Doğ okndğ kes değl; Psr n b bölümü ıkap yaan Benamn egangn egangne e lk kaybolan) d ye ye okmşt okm şt kşl. V V 582
Tekniğin ekniği n Olanakayla Olanakayla Yenden ÜetHebildiği Çağda Sanat Sa nat Ya Yapt pt Üzerine Lod, 1831936
Buün oturup sie bu olağanüstü çalışanıla ilili baı notlar yaıyor olmamın amacı, bir eleştiri ya da çalışmaa yakışır bir yanıt vermeye çalışmak değil kesinlikle. İçinde buunduğum kork korkun unçç iş yoğunluğu büyük büyük mank k itabı, tabı, ik iki anal an ali i dışında haır olan olan rg Moogsi3 b itirilmesi tirilmesi ve ve c a araştırması araştırması bu tü t ü r bir bi r şey şeyee başlamaı imkns im knsı ı kılıy kılıyor hele hele de yaılı iletişimin yetersiliğinin ciddi biçimde bilincine vardığm bir çalışmayla karşılaşınca Çünkü burada siinle enine boyuna tartışmak istemediğim tek bir cümle bile yok artışmanın manı n en kısa kısa sürede süre de erçek erçekleş leşmes mesii n i u muyoru; muyoru; ama yine de sie ne kadar yetersi olursa olsun, yanıt verek için fala da bekleek istemiyorum. İin verin veri n temel temel bir çiiyle çiiyle sınırlı sınırlı tutayım kend end i mi Çalışanıın tutkuyla karşıladığı ve tamamen doğru bulduğum bölümü asıl aacıa (mit ve tarih ilişkisinin diyalektik olarak yapılandırılması) materyalist diyalektiğin düşünce katmanlarında ulaştığınıı ulaştığınıı düşündüğüm düşündü ğüm bölüm: Burada sanatın büyüsünün boulması olarak hedeflenen, mitin diyalekti yoldan kendi kendine ortadan kalkması. Biliyorsunu, uun yıllardır
2
Wal[ Wal[r r Bnjam Üzerine
nuyor olmam kesinlikle bu anlamda ve siin ikinci teknik kavr kavramını amını anlamında anlamın da anlaşılmalı. Burada ortak bir temel bulmuş olmamı şaşırtmıyo şaşırtmıyorr beni Barok K itabı itabın nda da ale a leg grin rinin in (yeni terminolojide öel bir atmosfer taşıyan) sembolden ayrılmasından de sanat yapıtının büyülü belgeleden ayrılmasından sonra bu beni hiç şaşırtmıyor. Bunun en güel kanıtı her ikimi için de demem umarım münasebetsilik olma ma sii si inn bilme bi lmedi diğin ğini i iki yıl yıl önc öncee Schö Schönb nberg erg için için haırlanan haırlan an kitapta yayınlanan bir makalede bu konuda diyalektik ve termino mi nolo lojijini ninn kavramsalaş kavramsalaştırılm tırılması ası ve teknikle olan olan ilişki ili şkinin nin dedeğişmiş olması ile ilgili yadıklarımla siinkilerin tamamen örtüşüyor olması İşte bu örtüşme şimdi benim için kriterlerin teşhis tmek orunda orunda olduğum farklılıklarını göste gösteriy riyor or ve şimdi hatları iyice netleşen temel çigimiden başka hiçbir amaca himet etmiyor. Herhalde önce deneysel eleştiriye dayanan eski yönte mimi mi mii i takip edebil edebilir irim im Yaılarını arasındaki devam devamlılı lılığın ğın ve tutarlılığn sürdüğü son yaınıda yapı olarak sanat yapıtı kavramını hem teolojinin sembolünden hem de büyülü tabudan ayırdını. Şimdi büyülü atmosfei hiç sorunsuca öerk sanat yapıtına aktarmanıı ve sanat yapıtna açık bir biçimde karşıdevrimci işlev yüklmenii düşündürücü buluyorum � burada Brechte ögü belli motiflerin çok inceltilmiş kalıntıları nı görüy görüyor orum um Sie burjuva burjuva sınıfının anat a nat yaptındaki yaptında ki büyülü öğenin blincinde olduğum konusunda güvence vermeme gerek yok (hele de estetik öerklik kavramına ait olan idealimin burjuva felsefesini mistik anlamda tamamen ortaya çıkarmaya sürekli uğraştığım iin) Ama bence alışılagelmiş konuşma biimi i mimi mi affed affedin in lütf lütfen en öer öerkk sanat yap yapıtını ıtınınn merke merkei i mitsel de de ğil; aksine biat kendi diyalektik ve büyülü olanı ögürlüğün işaretiyle birleştriyor. Şayet doğru hatrlıyorsam bir ke Mallarm ile ilgili olarak si si de bana bener şeyler söyl söylemiş em iştitini ni ve çalışmanın tamamıyla ilgili duygularımı siin hep Mallarmyle ilgili bir karı yaı yaanıı aru etmiş olmaı söyleyerek en iy açıklayabilirim; bence biim için büyük bir kaanç
Tknğn Olanaklarıyl Yend Ütblğ..
27
lektik değil; en temel ve bana müzikle ilili çalşmalarmda her eçen ün daha da önemli örünen deneyimi, yani tam da özerk sanatn teknolojik yasasn sk skya takip etmenin sanat yapt dğiştirdiğini ve sanat yaptn tabulaştrma ve fetişleştirm yerine, özülüğe, bilinçli olarak üretilebilene, yaplmas mümkün olana yaklaştrdğn örmezden eliyor Şiirlerin bir esinlenmden kaynaklanmadğn, sadece sözcüklerden oluştuğunu söyleyen Mallerm'deki tüceden daha iyi bir materya list plan örmedim alry ve (işçilr için açk bir şekilde söylenmeyecek ifadeler yer almasna rağmen materyalist olarak kabul edilebilecek, villa üzerine yaptğ çalşmasyla) Borchardt ibi en büyük tepkiyi verenerin hücrelerinin deriniklerinde bu patlayc madde hazr bulunuyor Eğer kitsch filmi dü zeyli film karşsnda kurtarmaksa niyetiniz, bu konuda hiç kimse benim kadar fikirerinizi paylaşamaz "sanat sanat içindiri d kurtarmak erekiyor ve sadece sanat sanat içindire karş oluşan, bence Brecht'ten ençlik hareketine kadar uzanan yek vücut cephe bile insan bunu yapmaya otive edbilir. Sanatn öğeleri olarak oyun ve örüntüden söz ediyorsunuz; ama neden oyunun diyalektik olduğunu ve Minon ve Helena'yla baş dertt olan Ottiliede kurtardğn örüntünün ayn şekilde diyalktik olmadğn anlamyorum. Ayrca burada tartşma hzla siyasi bir platforma çekiliyor elbette. Çünkü siz tek nikleşme ve yabanclaşmay (ok hakl olarak) diyalektik olarak ele alrken nesnelleştirilmiş öznellik için ayn şeyi yapmazsan bu siyai açdan (sinemann öznesi olarak) proletaryaya, Lenin'in cümlesin öre, sanat serinin lanetlenmiş larak nitelendirdiğiniz bölümüne ait olan entelektüellerin teorisinin diyalktik öznesi olmadan yrine etiremeyeceği bir örev yüklemekten başka bir anama lmez ütfen beni doğu anlay Sanat yaptnn özekliğini bir ayrcalk olarak aranti altna almak deil niyetim ve bn d sizin ibi sanat yaptndaki öze atmosferin (auratik unsurun) yok olmaya yüz tuttuğunu düşünüyorum v bu sras lmişken söyleyeyim sadece tkniğin olanaklaryla yniden üretbildiği için değil, özellik-
12
Wal Bejain Üzrne
mesi teorisinin konusu da bu). Ancak özerklik, yani sanat yaptının meta şekli, yapıtn büyülü yönüyle örtüşmez Nasıl ki sinemanın metalaşması tam olarak yok olmadı sanat yaptnn metalaşmaı da tam olarak yok olmadı; bu durumu eo adına reddetmek burjuvaya özü bir ercilikse, birebir kullanım de ğeri açısından bu metalaşmayı hükümsüz kılmak da anarşizin sınrlarnda ezinmek anlamna elir. Tıpkı sizin ibi, beni uç noktalar etkiliyor: Ama sadece en alt noktadaki ile en üst noktadakinin diyalektiği eşdeğerse; eğer en üst noktadakinin diyalektiği yozlaşmamışsa Her iki uç da kapitalizmin yaralarını taşıyor, deşim öğesini içinde barındıryor (tabii ki asla Schönber ve Amrikan sinemasının ortasında bir şey değil bu); her iki uç özürlüğün bütününün birbirinden ayrılmış iki parçası ama özürlüğü bu iki ucu tekrar birleştirerek elde et mek mümkün değil: Birini diğerine kurban etmek fazlasıyla romantik olur; bu ya kişiliği ve büyüyü içinde barındıran burjuva romantizmi, ya da tarihsel süreç içinde proltaryanın (ki bu proletaryay da burjuva üretmiştir) ücüne körü körüne üve nen anarşist bir romantizm demek olur. Çalşmaı belli bir ölçüde anarşist romantizm ile uçlamak durumundayım. anaı tabularından arındırdınız; ama şimdi siz yaklaşmakta olan vahşetten korkuyormuşunuz (benden başka kim sizinle b korkuyu paylaşabilir!) ve bu korkudan kurtulmak için korktuunuz şeyi tersine bir tabulaştırmayla yüceltiyormuşsunuz ibi örünüyor inema izleyicisinin ülmesi (bu konuyu Max [Horkheimer] ile de konuştum, size söylemiştir eminim) iyi ya da devrimci bir şey değil, en korkunç burjuva sadizmiyle dolu Spor tartışan azete satıcısı çocukların uzmanlık bilisi bana çok şüpheli örünüyor; ve nihayet ğlence teoriniz tüm şk edici çekiciliğine rağmen beni ikna edemedi en azından, komünist bir toplumda iş yaşamnın insanları yrmayacak ve aptal laştırmayacak bir şekilde oranie edileceği ve böylece insanların eğlenmeye ereksinimi olmayacağı ibi basit bir nedenle ol saydı. Öte taraftan kapitalist pratiğe özü test" ibi kavramlar bana nredeyse varlıkbilimsel anlamda katı ve tabulara uyun
eknğn Olanaklaryla Yidn Üreilebdi.
rin bir özelliği olacaktır. Küçük bir detaya daha değinecek olursam Chaplin filmi izleyen gericinin uzman bilgiyle avangart olabileceği de bana bir romantikleştirme gibi geldi çünkü ne Kracauerin Lbgini ode tan sonra bile) avangart sinemaya dahil edebilirim (bunun nedeni Caz çalışmamda iyice ortaya çıkacak), ne de buradaki aklı başıda öğeerden herhangi birinin bilinçle algılanabileceğini düşünüyorum. Neyle karş karşıya olduğumuzu anlamak için sadece bu filmin izle yicisinin naıl güldüğünü görmek yeter. Werfele indirdiğiniz darbe beni ziyadesiyle memnun etti. Ama Werfelin yerine Mcky Mouseu alacak olursak, işler epeyi karmaşıklaşır ve yenidn ürtimin gerçekte her insan tarafından filmdeki "a prioriyi mi oluşturduğu, yoksa daha ok burjuva karakteri konusunda Pariste tamamen aynı görüşte olduğumuz o naif realizme" mi ai olduğu sorusu ortaya çkar Nihayet sizin auratik olarak teknik olann karşısında konumlandırdığını o modern sanatı, laminck ve Rilkede olduğu gibi içkinlik açısın dan ço şüpheli olmas da bir tesadüf değil. Tabii alt dereenin Rilkeyle işi kolay; ama bunun yerine Kafka ve Schönberg gibi isimler olsaydı, o zaman sorun başka bir şey olurdu. Schönbergin müziği tabii ki auratik değl. Burada isteyebileceğim, bi z ı zl diyalektik. Bir taraftan kendi teknolojisi sayesinde planlanana tranandantal hale gelen "özerk" sanat yaptnn iyicene diyalektikleştirilmesi diğer taraftan kullanım sanatının kendi olumsuzluğu içinde daha da güçlü olarak diyalktikleştirilmesi bu olumsuzluğu göz ardı etmemişsiniz ama "sinemadaki kapital" gibi olukça soyut kategorilerle adlandırmışsınız ve bunları kendi içinde yani içkin bir usdışılkla sonuna kadar takip etmemişsiniz. İki yıl önce eubabelsbergdeki atölyelerde bir gün geçirmişti Burada beni en çok etkileyen sizin üzerinde durduğunuz montaj ve ilerleme diyebileceğimiz her şeyin gerçekte ne kadar z kullanılğını görmek oldu; yapılan şey, daha çok gerçeği beceriksizce taklit ederek yeniden inşa etmek ve sonra "fotoğrafını çekmek". Siz özerk sanatın teknik yönünü küçümsüyor, bağıml sanatınkini gözünüze büyütüyor-
1
Wa Bnjam n Üzrn
snda diyaektik bir bağ kuraak mümkün Kanmca bu eniş öçüde bir transformasyon oarak ee aınan Brechtteki motife rin tasfiye edimesinden başka bir şey deği özeike de her ür etkieşim bağamının doaysızığına ve burjuva sınıfndan devrime oan iisinden başka hçbir ayrıcaığı omayan, ama bunun dışında burjuva karakterine özü tüm hastaıkarın izerini taşıyan erçek proetaryanın erçek biincine yapıan her çağrının tasfiyesi. Bu bize işevimizin ne oduğunu açık biçimde österiyor bu işevi aydınarın aktivist bir tasarımı oarak aıamadığımdan eminim Ama bu işev yeni tabuaştır maara tabiri caiz ise tesere yöneerek tüm eski tabuaştırmaardan kaçabieceğimiz anamına ememei yine de. Devrimin amacı korkuyu yenmektir B nedene devrimden korkmmıza erek yok ve bu nedene de korkumuu varıkbiimse anamda amamaıyız. Hep yetendiğimiz ibi, kendi sorunarımızdan proetarya erdemi ni yaratmak yerine ki proetaryanın sorunarı da bizimkiere aynı ve biz nası k devrimi erçekeştirmek için proetaryaya muhtaçsak, o da bi için bize muhtaç, anayarak ve kavrayışı mıza yasakar koymadan proetarya ie dayanışma içide omak burjuva ideaizmi değidir. Bence estetik tartşma bundan böye enteektüeer ve proetarya arasndaki sizin çok iyi bir şekide açıışını yaptığınızbu hesapaşmaya bağı oarak iereyecek Aceeye yzdığım için affedin beni Tüm bunar ciddi oarak sadece her şeye rağmen büyüü omayan sevii Tanrının içinde bunduğu detayara inerek haediebiirdi, ama zamanın kısıtı oması asında kesinik e kaçınmam erektiğini sizden öğrendiğim eniş kateorie ri ee amak zorunda bıraktı beni Tasağa ekeme yaptığım yereri size beirtmek için akıma eeneri kurşun kaeme çabucak ekediğim notarı bazıarı herhani bir bii veremeyecek ka dar öyesine yazımış omasa rağmenöyec bıraktım Paar ünü Amanyaya idiyorum ondrada bitiremediğim Caz çaışmaı beki orad bitirebiirim. Çaışmayı (25 basıı sayfadn faza omayacaktır sanırım içine mektup ek
iği O ii
3
bitirmeye zamanım olup olmayacağını biliyorum ne de çalışmanın içeriğinin Almanya'dan gönderilmesinin tehlikeli olup olmayacağını. "Palyaço" kavramının çalışmanın odak noktasını oluşturduğunu sanırım Max söylemiştir size Sizinkiyle birlikte yaynlansa çok sevineceğim Konusu çok mütevaz olmasına rağmen temel notalarda sizin çalışmanızla örtüşüyor ve bugün olumsuz ifadeler kulandığım konuyla ilgili de elbette olumlu şeyler söylemeye çabalıyor. Bir kere caz hakkında, cazın ilerici öğeleini (montaj görüntüsü kolektif çalışma yeniden üretimin retim karşısındaki önceliği) gerçekte tamamen gerici olan unsurlaın görünen yüzü olarak gösteerek bütünsel bir hükme varıyor. Cazı çözümleeyi ve onun toplmsal işlevini österebilmeyi başardığıı sanıyorum Max çok etkilendi, sizin de etkilenecğinizi tahmin edebiliyorum Tıpkı sizinle aramızdaki teorik düzeydeki farkllıklaa ilgili olarak, aslında bu farkın bizim aramızda omadığını düşünmem ve Brecht'in güneşi egzotik sularda batıncaya kadar size el verem gibi. Siz den eleştirilerimi sadece bu şekilde algılamanızı rica ediyorum Proletaryanın "kitle" olarak devrim yoluyla parçalanmasıyla ilgili birkaç cümlenin Devle ve Dvrm' 6 okuduğumdan bu yana rastladığım en derin ve en güçlü siyasi teori olduğunu söylemeden bitiremeyeceğim [ ... ir de Dadaizm7 teorinize tamamıyla katıldığıı söyemek isterim. Dadaizm, çalışmanıza "tumturak" ve "dehşetin Barok Kitabı'nıza kattığı olgunluğu ve güelliği katmış!
Nota Adoo ki aary Y ii Çağa S aı' düzel ş kn şkn" uundu ki nüshandn tnd kşl V [
33
132
Walcer Benjamn Üzerne
şl Wili Reich Albı Berg Begin endi ve heodo WiesengndAdono ve Enst enein yazıa Viyana 9 Adononn yazıan büyü bi böümü 198 taihi BrgMogrp/ıi alınmıştı ş Gsm Shrife Clt 1 • mslisıı Moogrpıi Fant a. 1971 s. 1494 4 ş Adono Gesmmele S/ırieı Cilt 1 Msiklisı S/ırifı IV Fan a.. 98 s. 74108. ş Adono Gsmmle S/ıifeı Ct 17 age s 1980. ş Rdof Bohadt Pros yaya haıayan nst Zinnin ibiiğiye aie Lie Bochadt Stttgat 190 s. 870 de "nglche Satz gegen die Abeite s. 0. 7 Goeıs Wılvsıf Goıiı Göı BlrıJ yaısı atediiyo şl. 10 özeie 194 01. 8 Adononn geide bıatığı aışmaanda b alışmaya ait sayıız agman mevct. Ama bnaın hepsi Rdo olische ota yaıas planlanan bi alışmadan vazgetiten son yazılmış 9 19 aihi Capin iminin adı. 10 ş. 1) 11 Famincin [doğ yazılışı: aice Vaminc S ı maaeinin günü müze ada gen hibi vesiyonnda adı gemiyo Adononn hafıasında bei de Deainin dının yeini amıştı (ş VI [1 79 1 şl V 1) 57 e 70. 1 Adononn söz ettiği b nüsha günümüze aşmamş omaı Adnonn Cz ie adı maaei Zeis/ırif fr Soilfors Sı pıı adlı maaesinden bi sayı sona yaynandı· 1 şl. VII 1), 70 ve devamı [dipnot 1. 1 Leninin 1917 taihi aynı adı yazısı 17 şl. V (1), 79 ve devamı.
ikye Anaıcsı Üzeine ikolay eskov'un aptları Hakknda Düşünceler
Berlin, 6.91936
Hie Anltııs adl çalışanızla ilili n azndan bi-
kaç küçük yoru yapak iin söz konusu buluşaya kadar bekleek isteiyoru Brada önce, hikye anlatanın artık iknsz olduu yönündeki tarih felsefesi ile ilili düşüncenize taaen kaıldıı blirtek isteri. Bu iknsızlık beni için roan teorisi" ile ilili önderelerin çok öesinde, teorik bir hesaplaşaya ireden yllar öncesinde ksin olan, çok bildik bir düşünce. atrlyoru, dosu Reinhold Zickel'in 123 yl önce bana işierin isilerinin önünde belirlilik artikeli" yer alan ".. ie Sunna", vb} hikyeler okurdu ve ben de bu tutuun anatnn fiktif olarak o zaan bana i knsz ibi örünen bir dolayszlk iddiasnı österdiği için, bu dn hiç hoşlanazd. Ve işte bundan ötürü uzun zaandır Keller ve Stor çapında ontane'den hiç söz eteyeli zaten üya büyük hikyecilere karşı tpkiliydi. Geçenlerde Schnitzler'in in 'sinin Geor von Werenthin buün asada yapayalnz ouruyordu" diye başlayan ilk tücesini okuduğuda, aynı şokla sarsld. Sanki biri hakkında konuşabilirişiz ya da o kişinin ki olduğunu biliyoruşuz ibi onun hakknda yaz hakk da nereden eliyor? Eğer ya
1 34
Wal nan Üzerne
nılmıyorsam (siin de yorumladığını), isierin belli bir tereddütle sunulduğu Göül Bğr 'nın ilk tücesinin kökeninde Gethe'nin şaşma tarih elsefesine ölçü olan, anatmanın imknsılığı biinci vardır Ancak dolaysılık tavrının (eğer ininile şimi siin metnini dışında, kendi sorumsu terminoojime bağlı kaacak olursam) ne Hegeldeki tarih fesefesi anlamındaki dolaysığa, ne de bedense anlamda bir dolaysıığa indirgenmesini doğru buuyorum Ve bu farklılık beni daha önce hiç oladığı kadar tartışmamıın odak noktasına götürdü Çünkü siinle aslında prensipte ve somut olarak da tamamen aynı görüşte olmamıa rağmen farklı bulduğum tüm noktaar antropolojik materyalim başlığı altında toplanabilir, ki bunu kabu edemem Siin için somutlaştıranın ölçüsü adeta nsan be deni. Ama bu bence somut olan en önemli şeyin (yani arkaik değil diyalektik imgenin) şeklini boan değişme bir öçü Bu nedenle siin kullandığını jestler ve buna bener söcükler (ki ben de bu söcüğü kullanmamak niyetinde değilim, sadece yapısal olarak ele alınmış olmasını kastediyoum burada) beni rahatsı ediyor ve yanılmıyorsam, talaştırma beden için davranışçılık anlamında bir test olduğu srece (yani Tekniğin eniden retilmesi çalışmaa itira ettiğim nokta) di yaektiğin, metaaştırmanın ço düşünmeden kabulü ile abartılması, bu çalışada ortaya çktığı şekliyle, bedenin ilekik ol ontoojisinin arka yüüdü Galiba tartışmamı ancak bu iki kritik motifin birliğini (son felsefi çalışanı olan Pasajları gö önünde bulundurarak) göünüde neteştirebilirsem vrimli olacak Ve buluşmamıın bunu sağlamasından daha çok istediğim bir şey yok. [ Bu iki moifin birliği ile igii iddianın, bu mektupta henü bir te şeklinde ve yeters olduğunun fakındayım Bu ödeşik belki de estetik öerklik bağlamında daha ele tutulur olacaktır Bu bence Tekniğin eniden Üretilmesi çalışmanıda da (diyalektik olmadığı için gö ardı edilmiş Hikye Anatıcı
y A
5
nat eseri, eğence bedenn öçürine sab şekide oumu berendiği için asaranır Ama metaaşırmadaki özeklk buradaki davranşçığa ögü unsurar kadar diyaektikeşmeye abi tutumaı
Notla ş ( s 48465 Ad' 96 y im a ba ç padğ ais seyahati astediy. Geog Lukcs'ta e 90 4 Zcee igii . Adoo Gı'ammelt Sc/rifn, Cit 0 Vms ch Fant a 8 76767 ( ve dvam 6 bz. b se s. 28.
Baudelaie'de Baz Motifle Üzeine ve Budelaiede kinci mpaatoluk Dönemi Paisi Üzerne 1 New York 10111938
Bu mektubun ecikmesi benim ve hepimiz için tehditkr bir suçlamaya dönüştü. Ama bu suçlamanın içinde belki bir nebze de savunma var Çünkü Baudlaie yazza yanıtın tam bir ay ecikmesinin nedeninin kayıtsızlk olmadığ çık Gecikmenin nedenleri tamamen tik türden. Bu teknik nednler hepimizin taslağza yaklaşmyla ilili; ve Pasajlar çalışmaza yoğun ilim nedeniyle, hiç mütevazlık yapmadan, özellikle de benim yaklaşmıla ilili olduğunu söyleyebili rim Baudelaire'e ilili çalışaızn elimize eçmesi beni çok heyecanlandırdı ve yazyı kelimenin tam anlamıyla yutarcas na okudum Çalşmay zamanında bitirmiş olmanza hayran kaldım Ve işte bu hayrank benim tutkuyla umduklarm ile sizin metniniz arasındaki farklılıklardan söz tmeyi özllike zorlaşırıyor benim için Baudelaire çalışmanızda Pasajlara bir model oluşturma düşüncenizin çok zor olacağını düşündüm ve şeytanın dünyasna aust'un artık bazı muammalarn çözülecei yönü deki sözleriyle Brocken Dağının fantazmaoryalarna baktığndan farkl bakamadım. Çalışanızı okurken Mefisto'nun
Baudelaie Baz Mier Üene ..
137
bende bir çeşit hayal kırklığı yarattığını anayabilecek misiniz? Hayal kırıkığıın neeni çalışmanızın, bilğim bölümlerinin, Pasajlar'a ne bir model ne de bir giriş oluşturmas. Burada motifler bir araya toplanmış, ancak işlenmemiş. Max'a [Horkheimer çalışanızın ekinde gönderdiğiniz mektupta, aacınızın tam da bu olduğunu yazıyorunuz sorulara verilecek önemli teorik yantları ihmal etmenize neden olan e atta bunu, işin umanarının bu soruları fark emeerini sağlamak iin yapmış olmanıza nedn olan, sizi yöneten o çileci disiplini tanımıyr değilim Ama bu konuya karşı ve e böylesine zorunlu isel bir idia taşıyan bir bağlamda bu tür çileci bir yaklaşımın ne kadar yürütülebileceğini sormak isterim size Yazılarını sadakatle izleyen biri olarak, yapıtlarnızda bu yöntemin örnekerinin eksik olmadığını rahatlıkla söyleyebilirm. Ltiıe te yayınlanan Proust e gerçeküstücülük hakkınaki yalarınızı hatırlıyorum mesela Ama bu yöntem Pasajlar kompleksine aktarılabilir mi? Teorik bir yorum olmaksızın Panorama e İz", Flneur e Pasajlar, Modernizm e benzerei bu "materyl" keni atmosferi tarafından kmirilip bitmeden sabırla yorumlanayı bekleyebilir mi? Bu konuların pramatik içerikleri izole edildiklerinde, yorumanma olanaklarına neredeyse şeytani bir tavırla karşı durmaya ant içmiyorlar mı daha çok? Königsteindaki unutamaığım konuşmamızda bir ara, Pasalardaki her bir düşüncenin, çılgınlığn yönettiğ bir ünyadan ekip aınmak zoruna ouğunu söylemiştiniz Bu tür düşüncelerin önüne, ileci isiplininizin talep ettiği geçilmez katmanlardan duarlar örülmesi zorunluluğu beni şaşırtıyor Son metninizde, Pasajlar Flneur'ün yolda yürüme sini engelleyen aldırımların darlığna bir gönermele başlıyor. Bu pragmatik giriş, Hberger'le aıştığımız dönemde bile inatla vazgeçmeiğim fantazmagoryanın nesnelliğine, tıpkı ilk blümün başına fantazmagoryanın edebi in davranış biimlerine inirgenmesinde olduğu gibi aha baş tan önyargı getiriyor iye üşünüyorum. Çalışmanıda fantaz-
8
Waltr Bjamin Üzrin
endişelenmeyin. Ama olmas ereken yoğunlukta bir tasfiye ancak, fantamaoryann sosyal karakterlerin "örüntüsü" ola rak değil nesnel bir tarih felsefesi kateorisi olarak ele alnmas halinde erçekleşir Siin tasarımın tam da burada 9 yüyıla yaklaşmaya cesaret eden her şeyden ayrlor. Ama önermeniin kurtuluşunun hiç elmeyecek bir amana ertelenmesi ve konunun arars bir şekilde ortaya knarak harlanmas mümkün değil Benim itiram bu. Üçüncü bölümde, eski terminolojiyle söylemek erekirse 9 üyln lktarihinin yerini 9 üylda karih'in almas öellikle de Victor Huo üerine uydan yaplan alntda ayn durumu farkl bir şekilde ifade etmek anlamna elir sadece Ama bu itiram asla yoruma karş duran bir ilecilikl çileciliğin karş olduğu, tarih ve büyüün birlikte salndğ bir alana ien bir konunun "ihma edilmesi"nin şüpheli örün esinden kaynaklanmyor. Metnin kendi önsel önermelerinin (apriorisinin) erisine düştüğü yerleri daha çok diyalektik materyalimle ilişkisinde sk bir bağlant içinde örüyoru ve tam da bu noktada sadece kend adıma değil bu sorunu en ince detaylarna kadar tartştğm Max adna da konuuyorum in verin burada kendimi mümkün olduğu kadar basit ve He ele öü bir biçimde ifade edeyim Eğer çok yanlmyorsam, bu diyalektiğin bir eksik taraf var Araclık Çalşmann tamamnda Baudelairen pramatik konularn birebir kendi döne minin sosyal tarihinin ilili öellikleriyle öellikle de mümkün olduğu kadar ekonomik lanlaryla ilişkilendirme eğilimi hkim Burada mesela şarap verisiyle lil bölümü 23 (2), 59 ve devamna tekabül ediyor, barikatlar i le ilili ba açklamalar ya da asajlardan ( 2) (2), 538 daha önce söü edilen ve bana çok sorunlu örünen bölümü kastediyorum çünkü bu bölümlerde prensipte teorik olan fiyolojiler üerine düşüncelerden, lneurün "somut" anlatmarna eçiş bir bütünlük içinde değil. Çalşmanıda yükümlülük içeren iadeler yerine metaforik ifadeler kullanldğ yerlerde bu tür bir yapaylk duyu
Baudd z o
için kentin bir içmekna dönüştüğü yerdir üyleri ürperrek soğuk suya atayan bir yüücü için duyulan hiçbir aman tammen kurulamadığımı endişeye bener bir endşeyle yak aşan bu tür söler, somut davranış biçimlerin bner bir çağrıyla sıkı bir bağlantı içindedir Bu somut davranşa burada lneur'de ve daha sonra kentte örmek ve duymak arasındaki ilişkiye ait bölümde rastanır ki burada Simmeden bir alın tya yer verilmesi boşun değidir Bunlar beni rahatsı ediyor Korkmayın bunu bahane edip aaflarma yenik düşecek değilim, sadece onarın ağına bir parmak bal çaacağım Ayrıca somu olanı bu öe biimine ve omutun davranşbilimel öelliklrine karşı oluşumun teorik nedenini anlatmaya çaışacağım Karşıtığıın nedeni, üstyapının her bir açık ve net öelliğini atyapının yakın öllikleriyle dolaysı ve hatta ndensl bir bağlamda ilişkiendirerek üstyapınn öeliklerine "materyalist" bir unsur yüklemeyi yöntem açsından doğru bulma mamdır Kütürel karakterlerin materyalist açıklaması sadece toplam süreç ö önünde bulundurulduğnda mümkündür Baudeaire'in şarap şiirlerinin yalma nedenleri şarap verisi e barikatlar olsa da, yapılarında bu motilerin tekrar tekar yer alması, dönemin toplumsa ve ekonomik nel eğilimleriyle açklanabilir ancak; yani siin çalşanıın temel sorunsal da Baudelairein yaşadığ dönemin meta biçiminin en inc noktalarına kadar incelenmesiye açıklanabiir Bu bağamdak orluklr hiç kime bnim kadar iyi bilem Waner'in antamaorya bölümü de hnü bu türden orlukları aşamadı Pasajlar da son şekliyle bu yükümülükten kaçamayaca Şarap veriinden şarabın ruhuna dair doğrudan bir ıkarsama yapmak, olulara kapitalimde kaybettikleri bir tür kendiliğinden k, ele tutuurluk ve yoğunluk veriyor erdeyse antropoloik materyalim diye adlandrabileceğim bu dolaysılıkta roanik bir öğe var ve Baudelaire'in biçimler dünyasınn, yaşamın dayattığı orunluluklarla yü yüe eldiği yerde bu romantik öğeyi daha açık ve katı bir şekide hissdiyorum rihs materyaime uyunluk iddiasnn perdelediği ve eksikliğini his-
140
Waler enjan zerne
malzemeyi arkte eçirir ve ona bir yandan sate bir destans özelik verirken, diğer yandan öne anlamda yaşanmş olan oulara eee aısndan erçek ağırıkarını kazandı rır. Bunu şöye de iade debiliriz Her şeyin bizzat ismiye anılmasını önöen teoojik motif çıplak ereğin ayretler içinde sunuuşuna dönüşme eğilimine irer Çok vurucu ifade edecek olursam, bu çalşann büyü ie oucuuğun kesiştiği yerde konumandğını da söyeyebilirim. Bu yer büyüüdür Ancak eori, sizin kendi fütursuz ve spküati teoriniz, bu çemberi k rabilir Size karşı koyuş um sizin teoriniz adınadır Buradan Waner deneyimim benim için ok önemli kı mış maı ki başka br konuya etiğim iin kusura bakma yın. Değinmek istediğim paavraı fiürü. Sefaetin sınırnda yaşayan biri olarak betimenen paçavracı, metinlerinizin bi rinde een paavracı sözcüğünün vaat ettiğini iermiyor. Bu kavramın iinde ne "köpek ibiliğe" dair, ne sırta eirilen u vala, ne mesela Carpentiers Lousede bir anlada bütün bir opera yapıtnın karanlık ışık kaynağın die etiren sese, ne de yaşlı adam arkasından ağayan ocukarın kuyrukluyıldızı izdiği kavise bnzer çığkana dair ir şey var asajar'n bu böümüne bakma cesaretini österecek oursam şayet a çavracı fiüründe ağmarın v katakmparın konuya dail ediesinin teorik açıdan ömlnmesi rekirdi. Bu eksiki ğn paavracın kapitaist düzndeki ievinin yani dilnciliği değişim dğrine tabi kılmanın dile etirilmemiş olmasıyla bağantıı oduğunu söersem ok mu abartıı our Bu noktada çaışmann iecilği Savonaroa'ya yakışacak bir biim alıyor Çünkü paavracının 3 böümdeki Baudeaire alıntısda tekrar ee alınması Savonarolaa dkunacak kadar yaklaşıyor7 Kim biir ona değinmeek size ne kadar zor elmiştir Bununla temel konuya değinmeyi kastediyorum Çalışman tamamnın yarattığı etki asla sadece benime ve asajlar'a oan sonsuz bağlılığıma snırı omayan bu etki sizin kendinize şiddet uyuamış omazdır Enstiüye olan bağlığız ki i kimsyi bnim kadar mutu edemz bu sizi arksiz-
B' Bz Üz
14
bağlantısı olmadığı ve maddesel sıralamaya neredeyse urafelere öü bir aydınlatma üü atfedildiği için bir yararı olma. Çünkü bu asla pramatik açıklamalara değil teorik oluşulara mafudur. Cesur ve en verimli düşüncelerinie ise materyalist kateorilerle (ki bunlar kesinlikle Marksist kateorilerle örtüşmüyor) söünü ettiğini "erteleme" biçiminde de olsa bir tür ön sansürle yasaklamalar etirdiğini için siin kendinie as öünüe yararı olma Bütün bunları dikkate almadan fikirlerinii eliştirmenii siin" üretimini açısından en iyisi olduğunu söylerken yetkilerini aşan biri bi sadece kendi adıma değil Horkeimer'in ve diğererinin adına da konuşuyorum (Aksine bu itiraa San Remo'da etidiğini karşı itiraı da çok ciddiye alıyorum) iç tamamayıcı unsurlar eklemeden kendinii sie öü örüşleriniin ve çıkarsamalarınıın kolIarına bırakmanıın diyalektik materyalim v enstitünün savunduğu teorik duruş açıından daa faydalı olacağını söylüyoru. Bu tamamlayıcı unsurları ametmenin sii raatsı ettiği öylesine açık ki bunun bir faydası olacağına inanmıyorum. anrının nedinde tek bir erçek var ve siin düşünce ücünü bu erçeğe ancak sie materyalim taraından sonradan eklenmiş ibi örünen kateorilerle ulaşabiliyorsa o alde içten içe sürekli mualefet ettiğini bir düşünce sistemini kullanmaktansa bundan erçekten daa çok faydalanabilirsini. Ni ayet "bu erçek" Nietsce'nin Soy etkiki Etiği"nde de Bucarinin ABC'sinden daa fala yer aır. Kanımca dile etirdiğim bu te üşeneçlik ve seçmecilik iddialarını aşmıştır Gön Bğ·ı ve Barok Kitabı şarap verisinden ve fantamaoryaların köşe yaarlarının davranışarından yapılan çıkarsamala rından daa yakındır Marksime. Teriniin yapacağı en aşırı amleleri bile benimseyeceğimi konusunda bie üvenin Ama bu amleleri erekten yapacaınıa da inanıyoru. Gre tel bir ke şakayla siin asajların diplerindeki nerde yaşadığınıı ve burayı terk etmek orunda kalırsını diye çalışanıı btirmekten korktuğunuu söyldi in erin bii aierin en yüksek mertebesine çıkaranı konusunda cesaretlendirelim
142
Waer Bnjmn Üerine
alışanızın eleeğiyle ilili olarak ise adeta bir şarkıyı icra eden kişi ibi davrana ereken, arip bir duru ortaya çktı şler boğuk davul sesi kıvanda ilerliyor. alışanı zın derinin elecek ayısında yayınlanası ükün değil yoksa szn çalışanızla ilili haftalarca süren tartışma baskı trihini kabul edileeyecek ölçüde eciktirecekti. Böylece ikinci bölüün taaının, üçüncü bölüün se kısen basılası planlandı Leo Löenthal taaen bundan yanaydı. Ben açık ça buna karşıyı Tabi ki yazı işleriyle ilili değil, bizzat sizin le ve Baudelairele ilili nedenlerden ötürü Bu çalışa sii b çalışanın tesil etesi erektiği ibi tesil etiyor Şundan kesinlikle eini ki, Baudelaire taslağını çok vurucu bir şekil de yazanı ükün; bu ndenle sizden ısrarla bu şekiyle basılaından vazeçmenizi ve yeniden yazanızı rica ediyo ru Yeni yazdığınızın farklı bir biçii olup olaası erektiğini ya da Baudelaire kitabınızın eksik olan son kısıyla biti rilip bitirileesi erektğini bn bilee Bunlara sadece siz karar verebilirsiniz. B konuda üstüne basarak söyleek istediği, bunun sadece beni bir rica olduğu ve y�zı işlerinin bir kararı ya da reddin in söz konusu oladığıdır. Açıklığa kavuşturulası ereken bir baka kon a, size niçin Baudelairedn soruu kişi olarak Maxın değil de beni yazdığ Max şu anda Scarsdaleye taşnasıyla ilili olarak inanlayacak ir yoğunuk içerisinde Önüüzdeki yıllarda tü ücünü hiç bölünedn Diyalektik Kitabına verek is tediğinden, idari sorululuklarınan kurtulak istiyor Bu da tm sorululuklarını "tasfiye etek" zorunda olduğu an laa eliyor. Maxı on dört ündür öredi. Benden Baudelaire'in bir anlada spnsoru olarak size yaaı rica etti. Onun ricası da beni iyeti yönündeydi Kendi işleriden bir dahaki ektupta detaylı olarak bah setek istiyoru. Huserlin yayınlanas yeniden ertelendi. ax, Eylül'de er döner döez benden uzun zaandır planladığı Mike Fe Kke Dmn Aksi adlı çalışmaı yaza rica etti Taslağı sizinki elie eçmeden üç
Baudelar'de Bazı Moer Üzrine ..
4
mik yaımı öndermesi çn talimat verdim. Çalışmanın acele ye eldği mutlaka belli oluyordur; ama belk de bu kötü değil. Öellikle de buün değşm değerinin tüketildiği konusundak teoriyle ilili örüşünüü heyecanla bekliyorum Bu teoriyle metanın ruhunun alıcdaki ödeşleim teorni arasındaki etkileş çok verimi olablir. Ayrıca benim çalışmaın sinkine oranla çok daha ararsı oluşundan ötürü sin benim yaım benim siinkini okuduğumdan daha fala hoşörüyle okumanıı umduğumu da buraya eklemek sterm [ . .ı in verirseni Baudelaire çn birkaç epilola btireyim. Önce Huonun ikinci Maeppa şiirnden bir kta (her şey örmesi ve anlamas ereken adam Atın sırtına bağlanmış olan Maeppa). Hercheln alt ayı yaşlı Satürnün halkası Kutup ve ecede kav çien şafk Kuey alnında kutbun Görüyor her şey ve ona öre senin yılma uçuşun An be an kaydyr bu sınrsı dünyadan İdeal uku. Sonra Gölemlediğini "sınırs ifadeler"e eğlm örnek verdiğini Balac ve onun Klblkl Admnda7 betmlediği memurların yan sıra şaşırtıcı br şeklde Sadeda da var Sade, ustinese eiyet eden bir bankerle lil şöyle yaıyor Mösyö Dubor bütün bankerler ibi şşman ksa ve kaba" Yabancı sevli motfine değşk bir biçimde Hebbeln şu arip satırlar çeren A ee Ubeke adlı şiirinde de rastlanır "Sana bçim ve şekl veremesem şayet hiçbir şekil sen mearın çne çekee" Ve nihayet ean Paulün sin den erçek br esn ürünü olan birka tümce "Güne tek br üneş verild am eceye binlerce; ve ökyüünün sonsu mav deni sulu sepken bir ışık yağmuruyla bie iniyr sanki. Kim bilir kaç sokak lambası Samanyolu boyunca bir aşağı bir yukarı
44
Walter Benjamn Üzerne
deki yıdızların mantosuyla süslmiyor kendini ben bu man toya kra kaftanı yerine daha üzel olan düşünsel üppe adını verdim üeliğini daha da ileretiyr ve spanyadaki hanımefendileri taklit ediyor Gece tıpkı karanlıkta taçlarındaki pır lantaların yerine ateş böcekleri koyan spanyol hanımefendileri ibi yıldıların parlamadığı mantolarının eteklerini böyle kü çük böceklerle süslüyor ve çocuklar çoğunukla alyor onları oradan." Aynı koleksiyonun bambaşka bir bölümüne ait olan şu tüceler de bana aynı şeyden ö ediyor ibi eldi Buna ben zer çok şey var çünkü fark ettiğim şey sadece biz buzlar ülke sinden elenler için İtalyanın burada üner ve eceler boyun ca herkesin ençlik rüyalarını süsleyen ezilip şarkıların çalınıp söylendiği eceleri erçekleştirdiğimi için mehtap altında bir cennet olması değildi. Kendime insanların neden eceleri sıkkın ece bekçileri ibi sokaklarda ezinip şarkılar söylediğini sordum. Oysa bunun yerine bütün sabah ve akşam yıldızlar kümeleri birleşip renkli bir dizi halinde (bunu her insan sever en üzel yapraklı ağaç ormanarını ve en mehtaplı çiekli vadileri mutlu bir şekilde einebilirler ve bu uyumlu kyfe bir de bu kısa ecenin iki ucunu ün doğuşu v ün batımı ile uatıp bir de bunları takip eden şafak ve alacakaranığa iki flüt nağmesi ekleyebilirlerdi." İnsan talyaya insanların uyumaya ereksinim duymadığ bu ülkye çeken özlem ileriki sayfalar daki üstü örtülü kent imesine çok benziyor Ama her iki ime de aynı biçimde ele lınan ışıktan, ean aul'ün henüz tanımadğı sokak az lambasından başka bir şey değil. 2 Nw Yrk 121939
Mektubumun ecikmesinin nedeni bu kez teorik sorunlar değil Aanyadaki üncel elişmeler .] Badelaire ile ilili Sii doğru anladıysam şayet öneriniz, bu taslağın bideki (başlığı lneur olan) bölümünün ikin-
aelr Haz Mr Üzrn
15
nünde Bölümün u andki uzunluğunu çok amamak kouluyla öneriyi kabul ediyoruz Eğer bazı bölümlere eklemler yapmak erekirse, belki bu tür bir makalenin sınırları çerçevesinde elitirilmesi zor olan özellikle son bölümü düünerek söylüyorum bunu) bazı yerler çıkartıla bilir Belki metinle ilii değiikliklerin nası yapılacağı konusundaki düüncelerimle ilili birkaç ey söylememde de fayda var Özellikle bu bölümün ilk tümcesinde fantazmaoryanın öznelletirilmesinin sakıncalı olacağını düünüyorum Bura da belki fa ntazmaoryanın tarih felefesi açısından özellikleri üzerine birkaç denelyici tüce çok yerinde olacaktır Fizyolojilerden lneurün tutumuna eçi (s. 2 U 2}, s. 538e tekabül ediyor yeteri kadar inandırıcı değil, çünkü bir kere "asfalt yol da inceleme amacyla bitki toplamaya çıkmak etninizdeki tarih felsefesi kateorilerinin erçeğe uyun olma zorunlulukIana denk dümüyor v tabi bir de pasajları dar kadırımarla kısmen teknolojik olan açıklamaya ulama hedeinizi erçekletirememisiniz ibi eldi bana Gerçi burada bina sahipleri nin, pasajların yaplması için birlemelerini sağlayan özel çıkar larını öz ardı edilemeyeceğin düünüyoru ben de Zaten bu eksiklik, pasajlar kateorisini baıbo ezinen debiyatçının "davranı biçimi olarak değil nesnel açıdan ele almanın eksikliğiye birliyor Yine asajlar'ı ele aldığınız pararafın so nu (s 3 orta kısım) I 2), 539 metafor tehlikesi içeriyor Burada adeta bir oyun ibi yapılan karılatırma, özdeletirıeden çok bir karıtlık yaratmı Bir sonraki pararafın ii cümle sini ("pek tekin değil) tam anlayamadım. Tekin olmayan daha çok fizyolojiler değil mi? Bundan sonraki Simmel bölümüyle bağlantılı çıkarsamayla ilili kayılarımı daha önce bildirıi tim Bu kayılarım yazının bir bölümünde insanların tepki biçimlerinin doğrudan burada duymadan örülen nesnelere karı duyulan korku ve sadece toplumsal açıdan el alınarak açıklanabilecek oluların nedeni olarak österilmesine kadar uzanıyor. Şayt fizyolojilerin, tepkierin dikkati dağıtan yöne riyle açıklanmasnı aırı bir eneee olarak örüyorsanız ki
4
Wacer enjmn Üzrne
özelliği kazanmasnda somutlaştırılabilr. Belki bu, her yönden örülebilme düşüncesi olarak moda bağantısıyla da ortaya ko nabilir. Elimde değil ne yapayım, Pasajlar çalışmasına kaynaklık eden hazinede Siımel alıntısından daha keskn, hançer ibi sözlr olduğuna inanıyorum ben. Bundan sonra oucaud'dan yapılan son derece tuhaf alıntı (s 4 ve devamı) [ (2), 540 ve de vamı ile ilili olarak ise, alntıyı yaptığınz bağlaın çok basit ve sıradan olması nedeniyle burada ancak ala etmiş olabileceğinizi düşündüğümü söylemek istiyorum. Oysa bence bu yalanın içindeki küçücük erçeği yani proletaryanın "dinlenmeye" karşı olduğu ve sömürünün, burjuvanin doğasının bir parça sı olduğu erçeğini ortaa çıkarmak olmalıydı burada önemli olan Yeni pararafta (s. 5) [ (2), 541 "erçek deney" sözcüğüne duyduğum alerjik hoşnutsuzluğu ki buna sizn de katıla cağıza inanıyorum dile etrmek istiyorum. Sadece [Siefried Kracauer'in bu kavramı kabul ettiğini düünmek bile, sizin kavramı listenize alacağınızdan emin olmama yetiyor Bunu takip eden bölümle, yani Balzac alntısından (s. 5) l (2), 541 0. sayfaya kadar 545 olan bölümle ilil olarak, sizin çalşmanızın, Sade ve yakın zamandaki Balzac okumlarıın harekete eçirdiği düşünceleri iletmek istiyorum Ancak önce şunu söylemek isterim Burada karakterle bağlantıl olarak ortaya çıkan en önemli soruna nsanların fantazmaoryada tek bir karakterle bnzetikleri sorununa değinilmiş ama bu sorun çözümlenemiş bence. Ancak iç pusulam yeni makalenizin mesela Poe'nun küçük memurları betimlediği bölümde, Pasajlar'ın izli niyetleriyle erçekten örtüştüğünü söylüyor. ukcs'ın Balzac ve Don Kişot'la ilili antitzinin eleştirisiyle başlamak istiyorum Balzacın kendisi bir Don Kişot karakteridir. Yaptğ enellemeler, tıpkı Don Kişot'un berber levhasında olduğu ibi, kapitalizmin yabancılaştırılmasına anlam yükleme yönündedir. Balzacn sınır tanımayan ifadelere düşkünlüğü buradan kaynaklanır Bu düşkünlüğün kaynağı burjuva sınıfıın iyim tarzının aynı olmasından doğan korkudur. Balzac dhilerin sokakta ilk bakışta fark edileceğini söylerken,
Baudlae"d Bz Moer Üzei ..
14
Ancak macera ve nesnelerin dünyasının Balac'a özgü büyüsü, alıcı davranışlarıyla ok yakından ilgilidir Alıcı nasıl ki camla kendinden ayrılmış vitrinde sergilenen maların üzerlerindeki fiyatlara değer olup olmadığını, göründükleri gibi olup olmadıklarını tahmin etmeye çalışırsa, Balzac da insanarı satış fiyatları açısından inceler ve burjuva tekdüzeliğinin yüzlerine taktıı maskeyi indirir. Her iki yöntemin ortak noktası spekülatif çizgileridir. Nasıl ki finanal spekülasyonlar döneminde fyat dalgalanmaları vitrindeki bir maı satın almak alıcı açısından inanılmaz bir kar ya da dolandırıla anlamına geliyorsa, fizyoloistler için de durum aynen böyledir Balzac sınır tanımayan aıklamalarıyla, borsadaki bir speülatöre aynı riskleri taşır. Bu nedenle Sadedan aldığım Balzacınkine benzeyen sınır tanımayan açıklamanın finans spekülatöreriyle ilgili olması asla tesadüf değil O dönemde Balzac'taki bir maskeli balo ile borsada fiyatların yükselmesi birbirine benziyordu herhalde Don Kişot benzeri öğeyle ilgili tezi sizin Fuchs7 alışmanzda da belirttiğiniz gibi, figürleri Balzac figürlerine çok benzeyen yağlıboya tabloundaki motiflerin arasında Don Kişotun en önemli motif olduğu Daumier'den yola ıkarak ifade etmek gerekirdi belki. aumernin "tipleri", büyük bir olasılıkla Bal zac'ın snır tanımayan ifadeleriyle birebir bağlantı içindeymiş, hatta bizzat onlarmış gibi görünüyor şimdi bana. Daumer'nin karikatürü Balzacın cüret ettiği özdeşleştirmeyle ilgili ani sürprizere benzer speküatif bir maceradır. Bunlar eşitliğin kılıfını fiyonmik olarak delip geçme denemeleridir. Tekbiçime karşı farklılaştıran detayları lçüsüzce ortaya ıkaran fizyonmik bakışın, genelin iindeki özeli kurtaratan başka bir anlamı yok. Daumier, hep aynı giysiler iinde olan dünyanın spekülatif ve maceracı yönünü ortaya koyabilmek için tıpkı Don Kişotun burjuvazinin ilk döneminde dünyayı algılayışı gibi karikatür yapmak ve "tipler izmek zorundadır Burada "tip" karam Bazacın, Nucingen Bankası'nı betimlerken banker türüne kendi uhaflıkarını yüklemesinde olduu gibi özel olanın aşırı büyük burunlar ve siri omuz
Wale Henjmi n Ürne
nen, tip"in, salt bireyi tekbiçimden kurtarması değil tipere öre snfandırılmış olan kitle kateorilerini bir anlamda doğabilimsel türler ve oyun çeşitleri olarak tanmlayarak kitleyi spekülatör için kavranabilir ale etirmek. Bir de oe'nun bu eğiime şdeğer, G / g (A/t Bök8 adlı yapıtnın yaılma nedeni oan, ne kadar karmaşık olursa olun er şifreli yaıyı deşifre edeceği yönündeki teini iade etmk isterim (bu arada oe'nun bu yapıtla yaşamndaki tek büyük satış başarısını yakaladığn ekleyeyim burada). Burada şifreli yaının kitle nin imesini oluşturduğu açık şifreleri de tam Baac ve Dau mier'nin "tipler"i olabilir. Bunun ve kalabalığın şifreli ya olarak ele alınışnn, Baudelaire'deki aleorik yöneimlerle ne kadar beneştiğini söylemek ereksi aten Ayrıca Poe ona sunuan er ili yaıyı deşire edeceğine dair verdiği söü tuttu. Böyle bir söü Baudeaire'in de Balac'ın da yapacağını düşünmek çok or dedektif ikyelerinin niçin Baudelairede değil de sadece Poeda bulunduğuna dair teorinie önemli bir katks olabiir bunun. İnsanlan şifreler oarak ele alınması ierkeaard'da da önemi onun "ajan" kavramını atıramakta ayda var. 8 sayfaya (2) 543 ve devam] ayran kadıı yaynevi broşüründen alıntı yaptığını bölüm, öelikle de daa çok si in yorumunu ibi örünen bu bölümün sonu çalışanıın e başarılı österesi kesinlikle Bölümün içerdiği nesnelikle er çeklik araındaki iişki çok net oarak ortaya çıkmış. Valry'nin Poe'daki öğeleri sıraladığ bölüm (s. 9) 545 Almanca ve yo rumlnmamış aliyle bira kopuk olmuş. 10. sayfanın 545 başında Baudelairein dedektif öyküleri yamamış olmasının yarttığı sınıramann çüdülerinin yapısı"yla açıklanmasını pk etkieyici bulmadm. Bu sınırlamayı nesnel kateriler aracılıyla erçkleştirmeyi denemenin çok verimli olacağdan eminim Gelip eenler" ve iler" bölümünü çok başarılı buuyorum. Ayrıca labalka A 'yl iii tartışmadan emen önce yr aan 13. sayfadaki [550 son bölüm muteşem. Sonya ilili söyeyecekrim tipolojiyle" ilili notlarımda vr aten; sadce 14. sayfayla [551] ilili olarak, 9 yüylda
Baudelarede Baz Moer Üzerne.
49
eklemek istiyorum. (Poe da herhalde ondra'da hiç bulunma mıştı) Tiperin tekdüeliğinin yorumu, tekdüeliğin abartılmasının sö konusu olduğu 1. sayfada [554 yapılsa daha iyi olurdu; yani bu abartı ve karikatürle ilişkisi yorumun konusu olabilirdi Senefeder litgrafisinin betimlenmesi (s 8) [555 olağanüstü güel ama daha yorumlanmaya gereksinimi var Tabii ki öellikle fetiş çalışmamı yaarken hiç farkında olmadığım "davranışların yansıması (s 19) [556 ile ilgili bölümden çok etkilendim Burada çok önemli bir tarih felsefesi ve siyaset motifi sö konusu olduğu için, başlangıçlarında sonlarını içeren dedektif öykülerinde olduğu gibi, faşimin süslü gösterilerinden başlayarak toplama kamplarının işkence odalarına geçiş yapılabilirdi (Bu bağlamda şunu söyleyeyim Bir yıl önce Viyana'da olanların Barselonada tekrarlanması bana en aından bir gösterge olarak geliyor Viyana'da bir gün önce muhalefettekilere teahürat edenler ve faşist istilacılara teahürat edenler aynı kitleydi.) Kalan kısım için detaylara girmeyeceğim Meta teorisi ile ilgili olrak bir anlamda tarafım ve bu nedenle önerilerde bu lunmak için uygun olmadığımı düşünüyorum Yine de inorganik malemeyle ödeşlenim kavramının belirleyici olduğunu düşünmüyorum Tabii burada dergide Sosa Aaraar Dr gisi tehlikeli sularda geiniyoru çünkü haklı olarak her söylenen söden yüde yü bir Marksist yeterlilik bekleniyor Değişim değerinin ikamesi ile ilgili benim yadıklarımı birinci taslaktaki cüretkr yorumun aksine Max'la birlikte inanılma bir uğraş vererek eğiştirdim. Ve meknsal uaklık srun yaratacak bir faktörse şayet bu en çok siin, metanın ruhuna ait teorinile ilgili olarak sö konusudur Bugün siden ricam, bu teoriyi tekrar dikkatle elden geçirmeni ve öellikle de Marx'ın birinci cildindeki Kapia 1. cildi fetiş konusuyla karşılaştırmanı. Aksi takdirde 2. sayfada [558 birinci paragrafın sonu ve ikinci paragrafın başı sorun yaratabilir Baudelaireden alıntıyla (s 22) [558 ilgili olarak "beklenmeyen" kavramının Ber-
50
War Bjn Üzr
istiyorum. Enel'den yaplan alıntı (s 23) 560] bence çok parlak bir çalıma değil ve eğer kısalta yapılacaksa tam da burada yapılmalı diye düünüyorum. Löwnthal alınının ilk bölümünü çıkarmamızı önerdi; bana sorarsanız tamamını çıkarmak iyi olur.) İücü olarak metayla ilili bölüm için yukarıda söylediklerim eçerli (s. 24) 56 emkinli olun Baudelaire'in küçük buruva sınıfı üzerinden tanımlanmasını çok iyi bulmadım. Genel bakıldığında kalabalıkla ilili pararaf bir öncekiyle aynı yoğunlukta değil; bu pararafa hazine kutunuzdan bir eyler ekleeniz iyi olacak. Huo'dan bir önceki pararafla ilili olarak s. 25) 562 Brecht'e ait olduğunu sandığım bu inanılmaz dörtlük Shelley'ye mal edilebilir mi diye soruyorum. Dolaysızlık ve sertlik Shelley'ye öre eyler değil alında. Yine de orii nalle karılatırmak lazım Son bölümle ilili ne söyleyeceği bilemiyorum (s. 26'dan itibaren) 562]. Huo'yla ilili bölümün tamamın tekrar tek rar ve en ince noktasına kadar okuama rağmen bu bölümün benim için rçekten tam açık ve anlaılır olmadığını ve çalı manın bütünü içindeki önemini de tam anlayamadıımı söylersem bana kızmazsınız değil mi? Burada çok önemli mtifl bulunduğundan hiç kuku yok. Böyle bir maalenin sınırları içinde bazı motifleri elitirmenin zr olduğunu söylerken öncelkle Huo le ilili bölümü kastetmitim. Bu blüm belk temel kateorisi kitle imesi olan bir metne koyulabilir. Ama ikinci bölümü bazı değiiklikler yaparak yaynlamaya karar verirsek ayet o zaman kitle imesinin tarih felsefesi içerik açısndan Huo bölümünü taıyacak kadar önemli olmayacak. Baudelaire üzerine sınrlı bir makalede baka bir yazara erektiğinden fazla yer verilmemesi yönündeki basit düünceyi de öz ardı etmemek lazım O halde benim önerim adı eçen bölümlerin tamamlanması kalabalıkla ilili kısmın vurucu bir son olutuacak ekilde öne çıkarılması ve Huo'yla ilili bölümün Baudelaire kitabında ya da asalar'da kullanmak üzere bir tarafa bırakılması yönünde. [ ]
Baueare'de Bazı Mer Üzeine
11
den de sevier. Hudson Nehri'ne bakıyor ve buz küteerinin nehrin akış yönünün aksi istikametinde iereyişini hayrete iziyoruz. ... İki öneride daha buunmama izin verin. Bunardan birini [Meyer] Schapiro'ya borçuyum Viiers de 'se Adam 19. yüzyı en iyi temsicierinden biri Ayca eadan hakkındakir de ona it. Buradan ço iyi şeyer yakaayacağınıza emi nim Diğer konu ise hem daha yakın, hem de daha uzak. Auust Comte'a ve özeike de Comte'un son dönemine ait oan "İnsanık Dini" ie iliendiniz mi hiç? Amerika'da 85361 yıarı arasında (Comte'un) oucuuk tarihi hakkında uzun zamandır ördüğüm en ari kitapardan biri oan (Hawkins'ten) bir kitap okumuştum Oye örünüyor ki Po, Comte'tan etkienmişti ve biimseik yönündeki iddiası buradan kaynakanıyordu. Comte'un SaintSimonizm ve Baude aire'e iişkisi nedir? Comtun yapmak istedikerinden biri de kendi "İnsanık Dini"ne "fetişizmi ekemekti. Eğer iieniyrsnız size Hawkins'n kitabını önderteyim. Kitapta önceike Comte ve onun Amerikan öncüsü poitik anamda beirin bir erici tona ourierciikten Comte'un otoritero ucu "İnsanık Dini"ne dönen Eder'in mektupaşmasına yer verimiş. Her şey sanki biz hya edip uydurmuşuz ibi! 3 ew 2921940
Baudeaire çaışmanızı nası bir coşkuya okuduğumu biiyorsunuz ve bu çaışmaya iii einize eçen teraf benzeri ya da başka kısa notarın hiçbirinde en küçük bir abartı yok. Bu Max için de benim için de eçeri. Bence bu çaışmayı Barok Kitabı ve Kraus yazınızan sonra yayınadığınız en yetkin ve kusursuz çaışma oarak dandırmak abartıı omaz. Bazen durmadan kusur buan etkieme çabaadan ötürü vicdan
152
Waer Benamn Üzerine
te böylesine diyalektik. Herhangi bir eyi ön plana çıkarak insız, çünü her nota merkeze aynı uzalıkta duruyor ve yapısı çok baarılı. Aa 8. ve 9. bölülerin en sevdiği böüler olduklarını tahin etsinizdir. Oyuncu kuraı bu etafora izin verin Pasajların tote ağacının ilk olgunlaan eyvesi. ık halesi' (aureoe) ile i lgili böüün nasıl bir esin aynağı oduğunu size söyleee gerek yok İzin verin birkaç tespitte bulunayı. Unuta ve ok üzerine olan teori benim üzikle ilgil yazdıklarıa, özellikle de revaçta olan arkıla rın algılanıına ço yakın Beki de sizin hatırlaadığınız, aa kendii onaylanı hissettiği için, beni utlu eden bir bağ lantı Burada sözünü ettiği, örneğin feti akalesindeki (s. 342) unutak hatırlaak ve rekla üzerine olan bölü. Ben zer eyleri yansıyana deneyiin tezat teki ettiği bölüde de düündü Materyalist antropolojiyle ilgili düünceeriin Aerika'da bulunduğum süre içinde "yansıtıcı özellik" kavra ı etrafında döndüğünü söyleyebiliri ve yönelilerimiz ite burada da birbirine çok yaın Sizin Baudelaire'inii, "yansıtıcı özelliğn" ilktarihi olarak görek üün Bu konulara ilgili Aanca yazdığı tek etin lan fetiiz çalıaın ter kültürü kurtarayla ilgii yanlı anlamann kötü bir ekide dile getirilmi olası nedeniyle olsun isterse de (ki bu da öte kiyle çok aakalı) yapısı itibariyle çok baarılı oaasından ötürü o zaalar hounuza gitediği duygusuna kapılıtı Aa ütfen idi beni için etne bu noktanın ıığı atında tekrar bakabilir misiniz? Ve etin gözlerinizin önünde ayrılak zorunda olduğu parçalara ayrıldığında, yazıın ba zı notalarıya tekrar barıabilirsiniz belki. Baudelaire'le ilgili tepkileriden endi çalıalarıa egoistçe bir dönü yaptı ğı için beni affedin aa bu tepki "yansıtıcı" değil ve bu tür bir etnin, okurunda, kendisini en çok ilgilendiren konularla ilgili olduğu izleniini yaratası, etnin nesnel gerçekliğinin bir delili Baudelaire'le ilgili çalıaza söyleyebileceği eletirel eyler hiç öneli değil Sadece kendi içiizde kayıt dümü o
ada Ba Mo Üzr
153
ve Baudelaire'e uyaranmasının çalışmaya dahil edilmesi benim için tam anlaşılır değil. Çok karmaşık bir sorun da temel izleniin bilinçsizlik olması ile ilgili soru zlenimin bilincin değil "istençdış belleğin" payına düşmesi için bilinçsizlik ge rekli görülüyor Böyle bir bilinçsizlikten söz etmek mümkün mü gerçekten? Proust'ta "istençdışı belleğe" temel oluşturan, Madeleine'den tat aldığı an gerçekten bilinçsiz miydi? Ben ce bu teoride diyalektik bir öğe, unutma öğesi eksik. Unutma, belli br biçimde her ikisi için, hem "deneyim" alanının ya da "istençdışı belleğin", hem de aniden hatırlanas unutayı öngören yansıtıcı özelliğin temelini oluşturuyor. Bir insanın deneyim kazanıp kazanmaması sonuçta nasıl unuttuğuna bağlıdır Bu konuyu, reud'un hatırlama ve bellek arasında önemli bir ayrım yapmadığıı belirttiğiniz dipnotta ima ediyorsunuz (bu dipnotu bir eleştiri olarak görüyorum ben). Peki ama "yaşantı" ve "deneyim karşıtlığına, "unutmaya" dair diyalektik bir teori eklemek gerekmez miydi? Buna metalaştırma teorisi de deni lebilir Çünkü her türlü metalaştırma bir unumadr Nesneler tespit edildikleri anda şeyleşir; bu anda nesneler tüm parçalarıyla varolmazlar nesneye ait bir şeyler unutulmuştur Ve bu rada unutmanın ne ölçüde deneyimi oluşturduğu sorusunu, yani bunun ne ölçüde epik bir unutma ve ne ölçüde yansıtıcı bir unutma olduğunu sormak gerekir Şimdi bu soruyu yantlamaya çalışmayacağım; sadece mümkün olduğu kadar net bir şekilde bu soruyu ortaya koymak istiyorum, çünkü ncak me talaştırmaya dair bir soruyla birlikte, sizin makalenizin ortaya koyduğu temel farklılıktan evrnel ve toplumsal anlamda verim sağlanabileceğine nanıyorum Hegel'in metalaştırmaya karşı olan hükmünü tekrarlamamızın bizim için söz konusu olmadığın, aksine metalaştırmann bir eleştirisi amaçlandığı, yani metalaştrmaya karşı unutmanın içinde barınan surlar geliştirmek istediğimizi burada söylememe hiç gerek yok. Bu na, iyi ve kötü metalaştırmayı ayrıştırmak da diyebiliriz. Mektuplar Kitabı'nda, Kantın erkek kardeşinin mektubunun 0 giri şinde olduğu gibi, belli bölümlerin bu bağlama işaret ettiklerini
154
Wl Bnmn Üzn
Diğeri ise atmosfer (aura) bölümüye iii. Ben, en iyi düşüncelerimizin daha henüz düşünmediklerimizin olduğundan eminim. Bu nedene "atmosfer" kavramı bana "henüz tam düşünülmemiş" ibi rünüyor Düşünüüp düşünülmmesi erektiği konusunda tartışılabilir. Bu nedenle yine de, bu kez başka bir çalışmayla, Waner'le ilili olanla ve özeikle de bu çalışmanın yayınanmamış olan 5 böümüyle örtüşen bir noktaya işaret etmek istiyorum. Baudelaire'de 84 sayfada (2), 646 ve devamına tekabü iyor] şöye demişsiniz "Bir nesnenin atmoserini duyumsamak, onu da, bakışarını karş tarafa yöneltme yetisiye donatmak anlamına eir." Bu tüce daha önceki ifadelerden "donatmak" kavramıyla ayrılıyor Bu kavram Waner'de fantaz maoryanın oluşumuna temel aldığım, insanın yaptğ iş ousuna işaret etmiyor mu? "Atmosfer" her durumda, "şey"de insa na air unutulanın izi ve bu yüzden unutmanın sizin deneyim dediğini biçimiyle bağlantılı deği mi? ealist spekülasyonların temeinde yatan deneyimin nedenini, bu izi hem de yabncılaşmış şeyerde tspit etmek için çaba östermekte bulacakar neredeyse. Belki de ne kadar rkemli olursa olsun bütün idealizm, modlini Baudaire'in örnek tmsi edeek biçinde elitirdiği bir "müsamere"den başka bir şey değildir [.. .]
Yahudilerle iili makaemi beğnmiş olmanıa ok sevindim Baudelaire ve Yahudilerle lili yazıların yanında Waner çalışmasının çok niteikli örünmeiğini söyemm asla boş bir a omaz. Max'ın sözleriyle şunu söyleyebilirim ancak "Attendons patiemment la roranisation des tramways" (tramvayarın yeniden düzenenmesini sabırla bekliyoruz) ] Önce Gide'i mi ele amanız, yoksa Baudeaire'i mi bitirmeniz erektiği konusundaki sorunuzu böye uzaktan yanıtamak çok zor. Gide, deriyle ilili teknik konular açısından biçimse anamda sorunar içermeiği takdirde, daha uyun olacaktır. Bu konuyu Mx'a bildirmeniz en iyisi7 Yeni Meusine üzerine bir yaı yazacak olursanı bu beni çok mutu eder bu, kesişme noktaarımızın en önemlilerinden biri kesin-
Bauelaede Ba Moer Üern
155
Nota 938 1 kşl (, 1104. Adono bu ve bunu takip eden mktupladaki "bi sözüğüyle, Şuba 198'de ABD'ye yeeşikten sona göevli olduğu eicıf ü Soilr/ımgun New ok az şlein i kastedio kşl 107. 4 Gekte Adononun da bildiği ü böüm Die he, Dr Fr ve D Modee va sadce Baudelaie kitabının diğe bölümleinin sadece haılık alış mala mevcu (kş öellikle V ] 75770 5 k () 089109. kş (1 0 e ayn yede 950 7 Bu konuşmala 199 yılının Eylül ya da Ekim aylaında yapıldı kşl V ( 08 ve bu se s 14, d ip no 19 8 kşl. ( 58. 9 bk. bu ee s. 11 1 10 kşl ( 587 1 Ado'nun aya iine aldığı ayfa numaalaı Benamin'in New Yoka gön dediği nüsaya at Bu kitabı yaya haılayan Geımeı Srio de bu sayfalaa tekabül eden ayfa numaalaını köşel aya iinde göstemişti. 1 kşl. ( 1 e devamı. 1 kş. I ( 58 ve devamı. 14 kşl I ( 59 e devamı 15 kşl. Adono Gemme Sie, Cil 1 Di mki$he Moorhieı, Fankut aM. 197 s 89 1 kşl () 50 ve devamı 7 kşl ( 58 ve devamı 1 Adono Avupa'yı ek etmeden önce 197yi 198e bağlayan yılbaşında Bena minle San Remo'da buuşmutu 9 kşl Nikolai Buchain ve E. eobashensky D ABC d mmıim o r rlrı d Prm ommihe Prei R Bo/c/ıi i, Hambug 91 Daha sonr Adonoyla bilikte yazılan Di/kkr m kastedilyo Adono'nun usselle ilgili alışmaı ilk ke 95da yayınlandı; kşl Gem m ıre Z Mr r rkııiıor. Dr e Hee Fank
fut aM 197 s 745 kşl Adono Gm Sıri, Diıı ung e Mikoili ankut aM. 97 s 1450.
6
ae Bej Üzeie
kşl l ( 558. Vito Hugo, res poiqes comples Runies e prsents par Franci Bue ais 19 s. 1 Les Orentals XXXI Maeppa 7 kşl ( 54 8 Histoire de sne ou Les Malheurs de la er Par le Marquis d Sade Tom premie en ollande 179 1. 9 Fiedih Hebbel Smtlicıe Werk Historischkriische Asgabe Cil DıerisGediche I e BerlinSegl o.J. s. 07 Au eine Unekaııııt 0 ean Paul Smtlice Werke yaya hazayan Nobe Mille Jugendwerke ud Vermische Schrin Cl mishe Sc/riten Münih 1978 s 180 1 ag s 9.
2939 1 4
7 8
10
ll
1 1
4
kşl. ( 1101 kşl I (, 57. bk bu e s 19 kşl Georg Lkcs Die ıeorie de Romans iı gescıic/pıilosophiscıer Ve/ r die Frmn der grossen pik . baskı, Neuwid Berlin 9 s 9 ve devam. krşl ( 541. bkz. bu eser s 4. Bnjaminin duard Fc/ı der ammr d der Hirkr adl çalışasınd (kl l 45505 bu kyalama yok. Edga Allan Poenun aynı adl hikyesi krşl ( 545 Poe'nun Tıe M ıe v abalkar Admı adl hikyesi kastedilyo bk bu eser s. 14 ve s. 15 dipno krşl Adono sammele Scırien Cilt 4 a.g.e s. 4 ve devamı Beh Shelleyi needeyse keimesi kelimesine ercüme emiş Hel is a ciy much !ike London/ A populous and a smoky city/ Thre ae al sos of people undne/ And hee is ile or no un done/ Smal jusie shown and sil lss pity" krşl ihmond auin awkin osiim iı te Uited Stae Cambridge Mass 98 ve Adornonun leşirisi: samlte Scırieı, Cilt 01 Vemise Scriten I Fankut aM 98 s. 4 ve devamı Benaminin bu konuyla ilgili yazıı göüşü kşl. ( 117
deede Bazı Mot Üze
7
29 p 1 r 2 3
2 r ), 128 1 66 4 r 1 2 v v r ), 2 Zeitschri r Sozilfg'ak r 7 8 r > f Ct g s. v v 7 22 v v 8 22 2 2 ( v v U 2 5 98Metn Ssy Arşrmlr Dergisinn Bd/rde Bazı M/ G e uuuu t g v A/m Isr- Mektupla Kbı ou r k 2 - kr. Adrn Gı Scrf, C g 8 - 81 kr örnn v v (2 v deva kr Adorn Gesam/ Schrifn g 82 M Hrkrde Gsnnc Shn, aran Ared Shdt ve nn Sh o, Ct S/ırif Frankr a M 988 308 drnnn Veu über W d dn raganar Bnan br e Mv b Baudlire (Br Bzı o Ün) ya v Hrn Zilrt Szafoschg'u sayısındak ae r nd panar e g rş 1 3 127-130 ve 11331135. 8 zn yar 20'i arn aşndn bre Wı Waerrnde yer aan asala g ym pan grked
ROLF TIEDEMANN'IN NOTU
Adorno'nun Walter Benjamin'in kişiliği ve eserleri hakkındaki çalışmalarının özden eçirilerek yeniden basılmasının nedenini uzun uzadıya açıklamaya erek yok. Benjamin'in yazılarının uzun süredir yarattığı etkiyi Adorno olmadan anlamak mümkün değil Benjamin'in ölümünden on yıl sonra 1950 ylında Benjamin'in felsefesinin anlamını ilk kez dile etiren kişi olan Adorno 5 yıl sonra karısı ve riedrich Podszus ile birlikte Benjamin'in yazılarından oluşan kapsamı bir seçki yayınladı ve bu seçkiyle Benjaminin neredeyse tamamen unutulmuş olan eserlerinin tanınması için erekli temel atılmış oldu. Adorno düşünce sisteminin temel kavramı olan bir sadakatle arkadaşı için editör olarak eserlerinin yayınlanmasıyla ilili özellikle teorilerini kendi çalışmalarında tartışarak ve eliştirerek onu her zaman destekledi Elinizdeki kitap yakın düşünce tarihinde benzerine pek rastlanmayan erçek bir essinvari irişim olan bu kurtarma çalışmasının belelerini içeriyor Daa o za mandan "ölçülerin dışına çıkan Benjamin'in filolojisi" (H. R. a uss) daha sonra iderek başka yollara saptı. Tabii yolların çok azı Roma'ya çıkıyordu çoğu ise erçek çıkmaz sokaklardı; bu nedenle Adorno'nun Benjamin'i yanlş anladığı noktalarda bile ünümüzde onu anlamak için moda olan postmodern yeni den yapılandırma ve yapısöküm çabalarıyla karşılaştırıamayacak kadar adil olan Benjamin yorumunu tekrar hatırlamak daha da önem kazandı. Kitabın ilk bölümünde Adorno'nun Benjamin üzerine yazdıklarının tamamı yer alıyor. Adorno en azından zaman zaman kapsamlı bir monorafi hazırlamayı düşünmüştü; kitaptaki fin
2
Wlr Bm Ürn
rir. Birinci bölümdeki diğer metinler Adornonun Benjaminin eserlerinin yardmına koştuğu ve mutlaka da çok yardmcı olduğu ünübirlik yalmış, bir anlamda yan ürünlerdir. Bu ksa yazlarn ağrlkları farkl olsa da, her biri konusuna en temel noktadan yaklaşmaktadr. 198 yılına ait eii or k adlı framan halindeki yazılar burada ilk kez yayınlanıyor. Adorno'nun sağlığında Benjamin'e yazdığı mektuplar, yazarın ölümünden sona yazdğ yaıların riş bölümünü oluşturuyor Dostunun düşünce biçimine yaklaşmndaki eleştirel dayanışmann delilleri, öellikle yaşamının son yıllarında çok yalnız olan Benjamin'in Adorno için ne ifade ettiğinin öteresidir Benjamin kendi ifadesiyle saac on Sinair ve ranz Overbeck'ten sonra muhakeme ücü yüksek sonraki nesillerin temsilcisdir ve bu konuda ancak eski dostu Gershom Scholemle karşılaştrılabilir Benjamin üzerine yaılar, Adornonun Ge/ Schri To r/er için titizlikle incelenmiş metinlerinden seçildi. Adoo'nun Benjamin'e yazdğ mektuplar bu kitab yayna hazrlyanın Adornodan kalan yetersi kopyalala çalşmak zorunda olduğu ilk baskısndan farkl olarak rijinallerin fot kopileri ve mikrofilmlerinden kontrol edildi. Yaya hazrlayan kişi, ağrlklı olarak Benjamin'in çalşmalayla ilili olan mek tuplar seti Özel konular içeren ve Benaminin çalşmalaryla ilisi olmayan yrer çıkarıldı Çıkarlan yerler [. .] şeklinde beliin hale etirildi. Bu yöntem meşrudur, çünkü kitabın amacı bizzat Adoro'nun mektuplarn yayınlamak değil, nesnelliktir Adornonun Benjamin yorumu, ektubun dolaysılğı sayesin de çok daha üretken br yorum modeli oluşturmaktadır Adorno ve Benjamin arasndaki mektuplamanın tamam halen W Theodor Adrno Arşivi tarafından yaya hazırlanmaktadr. Yaya harlayanın ekediği notlar Benjamin'e ait söz ko nusu metinleri ve alntılar içermektedir ve Wer ei Ge
se Schrie. r Miwirkg vo hedr W Adoo d Gerso Scoe esgegebe vo R ede d He Sepser. de bis V rkur .M an
Roldmannn No
63
olduğunca yeni toplu basmlar kullanıldı. Adornonun nadir kulandığı baskıla ra gönderme yapılad Bazı alıntıarı, dip notlarda belirtilen kaynakarda zaman zaman farkl şekde yer almasnn sebebiyse, bu etinerin Adrnonun ifade etti ği biçimiye kullanlmış olmasıdr Benjain'in Bn ser'ni okuyanlar için bu eserin kaynakçasında ad geçen, Adornonun Wae Benain zene adl kitabının 90 yılındaki ilk basımı olduğunu söyleek gereksiz bir açıklama olmayacak Bu bask da yer alan ekleeler ve değişiklikler sayfaarın nuaralandı rılasında kayaara neden olmuştur. R Tede Ted W Adoo ii
